1. Filozofia jako miłość mądrości według Platona
- od słów: `philein'- kochać i `sophia' - mądrość
- filozof: ten, który zmierza do mądrości, miłośnik mądrości
- Platon: filozof jest synem Biedy i Dostatku, żyje w nieustannym niepokoju, zawieszony miedzy biegunami szczęścia i rozpaczy, dąży do mądrości
~ ślady Biedy: nie wie wszystkiego, nie potrafi odpowiedzieć na podstawowe pytania
~ślady dostatku: nie wie wszystkiego, ale zdaje sobie z tego sprawę i właśnie dlatego
rozpoczyna się proces myślenia
2. Filozofia a nauki szczegółowe
- nauki szczegółowe są zredukowane, filozofia jest uniwersalna, pyta o wszystko
- nauki szczegółowe usiłują dokonać wyjaśnień empirycznych, a filozofia nie jest w stanie dać wyjaśnień empirycznych (ona pyta o istotę)
- nauki szczegółowe ustawiają naukę do metody, jaką stosujemy badając; filozof obserwuje, metoda badania wynika u niego z doświadczenia
3. Filozofia a ideologia
- ideologia:
* Marks: system przekonań utrwalających niesprawiedliwość społeczną
* od neopozytywizmu: wszystko, czego nie da się zweryfikować
* ideolog - ktoś kto podnosi swoje widzenie prawdy do rangi autorytetu
* cecha wspólną ideologii jest brak krytycyzmu
- filozofia:
* nie jest ideologią, bo ciągle pyta, nie poprzestaje na prawdach oczywistych
* jest krytyczna
* jej podstawowym zadaniem jest deideologizacja
4. Filozofia a sztuka
- obie dziedziny chcą wyjaśnić to samo, ale innym językiem
- różnica między filozofią a sztuką jest taka, że żywiołem sztuki jest piękno, a żywiołem filozofii jest prawda
- filozofia nie jest Sztuką, ani odwrotnie, ale obie te dziedziny stale ze sobą korespondują - filozofia zajmuje się pięknem (estetyka), a niektóre dzieła sztuki mogą być manifestem filozoficznym (np. rzeźby greckie, gdzie kładzie się nacisk na harmonię - wyraz filozofii)
5. Filozofia a religia i teologia
- filozofia nie przynosi zbawienia, ma inne cele - osiągniecie prawdy, samowyzwolenia
- punktem wyjściem teologii jest objawienie i wiara w to objawienie, w filozofii punktem wyjścia jest rozum
- religia jest starsza od filozofii
- Kant: nawzajem się uzupełniają: objawienie bez rozumu jest ślepe, rozum bez objawienia jest pusty
- Luter: sprzeczność ze strony religii - źródłem religii może być tylko objawienie, rozum nie prowadzi do żadnej prawdy
6. Filozofia jako wiedza: fundamentalna, uniwersalna, racjonalna, krytyczna
- fundamentalna: chce dotrzeć do podstaw
- uniwersalna: pyta o wszystko, nie jest ograniczona tematycznie
- racjonalna: opiera się na pracy umysłu, rozumu
- krytyczna: nie przestaje wątpić
7. Trójkąt Platoński: rodzaje filozofii
- Platon porównał ludzi do kaldaniarzy, którzy są przykuci do ściany jaskini tak, że nie mogą się odwrócić. Na ścianie przed sobą widzą oni tylko cienie. Za ich plecami jacyś ludzie noszą przedmioty, które z tyłu oświetla ogień - stąd cienie. Poza jaskinią znajduje się świat rzeczywisty, który oświetla słońce.
- Kajdany symbolizują zmysły, które ograniczają poznanie człowieka. Cienie to obraz świata, jaki widzą ludzie. Obrazy te są czasami trafne i czasami zwodnicze i są bezwartościowe, bo nie można stwierdzić kiedy są prawdziwe. Ludzie niosący figury - sofiści , to ludzie używający intelektu do manipulowania innymi a nie do poznawania. Ognia, czyli rozumu używają instrumentalnie.
- Świat poza jaskinią to świat idei , słońce jest najwyższą ideą pełna prawdy, dobra i piękna. Platon twierdził, że żyjemy w świeci iluzji , pozorów, nietrwałe przedmioty są tylko cieniami wiecznych idei. Ludzkie poznanie jest ograniczone bo świat poznajemy za pomocą zmysłów , które są ograniczone. Bóg czy dusza, nie dadzą się poznać zmysłowo, są wobec nas transcendentne ( zewnętrzne w stosunku do ludzi).
- 3 rodzaje filozofii:
* obiektywizm- rozpoczyna refleksję od świata przedmiotów od zewnątrz (Arystoteles)
* subiektywizm- rozpoczyna refleksje myślenia od wewnątrz od własnego jestestwa (Kartezjusz)
* idealizm- rozpoczyna refleksja od świata idei (Spinoza: przedmiotem godnym rozmyślań filozofa jest to co pierwsze)
- Arystoteles: 2 rodzaje filozofii:
* otwartych oczu (badająca świat)
* zamkniętych oczu (badająca człowieka)
8. Filozofia a światopogląd
Światopogląd jest perspektywa postrzegania świata. Może być subiektywny lub idealistyczny (platoński). Perspektywy różnią się między sobą - G.W. Leibniz wyjaśnił to na przykładzie miasta, gdzie każdy stoi w innym miejscu, widzi co innego, ale każdy widzi prawdziwie.
Filozofia jest dialogiem pomiędzy różnymi światopoglądami, ma wiele dróg dojścia do prawdy, ale jako całość jest jedna.
9. Źródła myślenia filozoficznego
- filozofia rodzi się z zadawania pytań
- myślenie filozoficzne rodzi się z:
* św. Augustyn: kiedy doświadczam czasu, wiem co to jest, ale kiedy mnie pytają, co to jest czas, nie umiem odpowiedzieć - tak samo jest z filozofią
* Arystoteles, Platon: ze zdziwienia
* Kartezjusz: ze zwątpienia
* Karl Jaspers: w sytuacjach granicznych, bo wtedy zaczynamy zadawać pytania o miłość, śmierć, cierpienie (sytuacja graniczna - sytuacja, w której niemożliwe jest zastępstwo, w której odsłania się nasza indywidualna egzystencja)
* A. J. Heszel: ze zdumienia (zdziwienie rodzi się z braku wiedzy, zdumienie - z pełni)
10. Trudności z poznaniem człowieka
- o charakterze subiektywnym - człowiek za bardzo skupia się na zewnętrznym poznaniu świata
- Pascal próbował pokazać czemu tak jest: ludzie boją się, uciekają od tego, bo ostatecznie muszą stwierdzić, że człowiek jest istotą śmiertelną
- Martin Luter: człowiek boi się odpowiedzialności
11. Trzy rodzaje antropologii filozoficznej według M. Schelera
1) grecka, ukazująca człowieka jako istotę myślącą (`homo sapiens')
2) judaistyczno-chrześcijańska, człowiek jest istotą upadłą, z jednej strony chce szczęścia, z drugiej - ma w sobie negatywność, zło
3) antropologia pokazująca człowieka jako twór ewolucji - człowiek znajduje się na najwyższym poziomie, dzięki temu może tworzyć naukę
12. wyróżniki człowieka
homosapiens - istota rozumna; dla człowieka charakterystyczne jest myślenie
animal simbolicum - zwierze symboliczne; człowiek żyje w świecie symbolicznym , w świecie kultury
homo loquens- istota mówiąca; język jest istotny; jako istoty duchowe posługujemy się znakami;
homo socialis - istota społeczna; nie może żyć sam; nie można stać się człowiekiem w samotności; człowiek potrzebuje wspólnoty ludzkiej
homo politicus - istota polityczna, tworzy prawo, instytucje prawne, władzę
homo faber -istota techniczna, istota tworząca narzędzia
homo kulturalis - istota tworząca kulturę
homo laborans - istota pracująca, praca należy do istoty człowieka, polega na przekształcaniu siebie
homo ludens - istota świadomie oddająca się rozrywce, potrzebująca jej (J. Huizinga)
homo historicus - istota tworząca historię; przekazuje wiedzę pokoleniom
homo patiens - istota cierpiąca
homo religiosus - istota religijna; potrzebuje kultu do wyrażenia doświadczeń. Jest to jeden z fundamentalnych elementów życia ludzkiego
homo viato - istota pielgrzymująca; istota w drodze;
czynniki te pokazują tylko jakiś aspekt człowieka
(Wg Kanta: *zdolności techniczne do posługiwania się narzędziami, * zdolności pragmatyczne w używaniu rzeczy do własnych celów
*zdolność moralna - bezinteresowne działania człowieka)
13. Kondycja ludzka (wielkość i małość człowieka)
- Pascal:
* jesteśmy jednoznacznie syntezą wielkości i małości - nędza, świadomość śmierci, przygodności, ale jednocześnie jesteśmy tego świadomi i możemy coś z tym zrobić
* wielkość człowieka polega na tym, że ma skromne mniemanie o sobie
- człowiek jest istotą wielką ze względu na:
- wielkość rozumu i serca,
- zdolność do czynienia dobra,
- otwartość na wartości (na kulturę)
-godność, której nie można go pozbawić (Sokrates)
- człowiek znajduje się wyżej od zwierząt, ale niżej od aniołów
- nieustannie zmierza do śmierci (filozofia jest przygotowaniem do śmierci)
- jest nieustannie rozdarty - pragnienie wiedzy ale i niewiedza
(*wg antropologii chrześcijańskiej: koncepcja czł jako istoty upadłej (Platon - czł jest upadłą duszą); czł jako istota wyrzucona z Raju; istota który musi się wyzwolić (z grzech), *wg antropologii odwołującej się do filozofii greckiej - człowiek jako istota rozumna, *wg antropologii przyrodniczej - ostateczny byt ewolucji przyrodniczej)
14. Pojęcie osoby w filozofii greckiej i rzymskiej
* Starożytna Grecja: `prosopon' - maska którą nakładali aktorzy w teatrze starożytnym, przedstawiała jakąś ekspresję człowieka - > jest czymś przez co się mówi, nigdy nie mamy do czynienia z konkretną osoba, ale z jej emocjami, gestami
-> przetłumaczono na łacinę jako `persona' - filozofia skupiająca się na osobie, personalistyczna
* Starożytny Rzym: pojęcie osoby oznaczało urząd (Cyceron, Tacyt) -> osoba wyrażała funkcję -> w związku z tym niewolnicy byli traktowani na równi z przedmiotami, bo nie pełnili żadnej funkcji
15. Pojęcie osoby u Tertuliana i Św. Augustyna
- Tertulian:
.
- św. Augustyn: użył pojęcia osoby do wyjaśnienia Trójcy Świętej - osoba jest czymś osobnym (Ojciec, Syn i Duch Święty), ale pozostaje w relacji do innych osób, jest jednocześnie tym co osobne i tym co wspólne
16. Pojęcie osoby u Boecjusza
człowiek to indywidualna substancja o racjonalnej naturze
- osoba to indywiduum, ale ma wspólna, rozumna naturę
- wskazuje ważny aspekt- człowieka charakteryzuje rozum, zdolność myślenia
17. Koncepcja osoby w filozofii nowożytnej
- średniowiecze:
* Tomasz z Akwinu: osoba - to, co samo przez siebie jest jedno; podkreślał jednostkowość; osoba jest niewyrażalna, nie możemy siebie zakomunikować innym
* racjonalny charakter osoby - samy z siebie jesteśmy osobą
- wiek XVII
* Kartezjusz: przemiana w patrzeniu na osobę - dokonał uwewnętrznienia: myślimy, odnosimy się refleksyjnie do samych siebie
.
.
.
- J. Locke: osoba jest zdolna do refleksji i dzięki temu może się przyglądać sama sobie
.
.
- Marks: indywidualność osoby wyraża się przez funkcjonowanie w społeczeństwie, poprzez relacje z innymi osobami
18. Koncepcja osoby w filozofii współczesnej (personalizm, fenomenologia, filozofia dialogu)
- w personalizmie:
* osoba to byt samodzielny realizujący pewien cel moralny
* norma personalistyczna: osoba jest celem sama w sobie, nie można traktować jej jako narzędzia
- w personalizmie chrześcijańskim:
* osoba jest otwarta na świat i innych dzięki komunikacji
* ma charakter dynamiczny
* jest wolna, może dokonać autodestrukcji
- w fenomenologii (E. Mounier):
* osoba jest egzystencja wcielona, struktura psychofizyczną
* osoba transcenduje naturę, pozostaje w dystansie sama ze sobą
* osoba wyraża się przez miłość (Wojtyła)
* osoba wyraża się przez miłość i jednocześnie jest miłością ( Max Scheler)
- w filozofii dialogu:
.
.
19. Osoba między odosobnieniem a wspólnotą
Herkules (skrajne zaangażowanie) --- osoba ---- narcyz (skrajne odosobnienie)
.
.
20. Różnica między osobą i przedmiotem
- racjonalizm dokonał deontologizacji osoby, czyli pozbawił ja wymiaru przedmiotowego
- J. P. Sartre: w każdym akcie twórczym esencja poprzedza egzystencję, z człowiekiem jest inaczej - nie ma esencji człowieka, to my siebie tworzymy, egzystencja uprzedza esencję (istotę) -> z tego wyłania się koncepcja H. Teylora, który określił człowieka jako zwierzę samointerpretujące się
- przedmioty są zawsze częściami czegoś, człowiek nie ma części, jest całością
- osoba jest charakteryzowana jakościowo (np. wykształcony, sprawiedliwy) a przedmioty ilościowo
- człowiek jest nieporównywalny, a przedmioty tak
- osoba jest aktywna
- osoba działa sama z siebie, rzecz działa mechanicznie
- osoba nie może być zastąpiona
- Marcel: rzeczy są, osoba jest obecna -> osoba uzyskuje istnienie w uznaniu innych (samobójstwa są dowodem na to że ludziom nie wystarcza istnienie, potrzebna jest obecność)
- osobę określa wymiar moralny
- osoba jest świadoma sama siebie, przedmioty nie
.
.
21. Aksjologia jako nauka o wartościach
- już od Platona mówiono o dobru, pewnym porządku dóbr - współcześnie, zamiast dóbr, mówi się o wartościach
- na straży hierarchii wartości stoi aksjologia
- aksjologia wyznacza nam, co jest człowiekiem
- wartości (`gelten') - są ważne, obowiązują
- Tischner: rodzimy się w świecie, w którym te wartości już obowiązują
.
22. Spór o sposób istnienia wartości
Spór pomiędzy obiektywizmem i subiektywizmem aksjologicznym:
- obiektywizm: wartości są obiektywne i przynależą danym rzeczom
* Tischner: nie istniałyby wyrzuty sumienia gdyby nie istniały obiektywne wartości
- subiektywizm: wszystko jest względne, określamy jakąś wartość w zależności od naszych uczuć
23. Podział wartości według W. Tatarkiewicza
- własne: realnie przysługują danej, rzeczy, są obiektywne (np. zdrowie, piękno, człowiek), nie można ich ani odebrać, ani nadać nikomu i niczemu
- pochodne: przypisujemy je rzeczom (np. pieniądz) - nie są one same przez się lecz przez to że są symbolami przyczynami i środkami rzeczy cennych
24. Hierarchia wartości według M.Schelera
- są wartości pozytywne i negatywne (nie wartości)
- każda wartość ma na swoim poziomie zaprzeczenie
- istnienie wartości pozytywnych samo w sobie jest pozytywne, istnienie wartości negatywnych - negatywne
- hierarcha wartości:
* sacrum, czyli Bóg, idea, absolut (wartość tego co święte, co nie święte)
* duchowe ( kulturowe, etyczne, moralne)
* witalne - utrzymanie życia, zdrowia (energia, ospałość, rześkość)
* utylitarne- te wartości przesuwają przedmioty sfery neutralnej w krąg naszego zainteresowania ( użytecznościowe: wydajność, sprawność)
* hedoniczne (przyjemność, rozkosz, ból, smak)
- wartości hedoniczne, utylitarne i witalne są wartościami podstawowymi, bez ich zaspokojenia nie da się realizować wartości wyższych
25. Podział wartości według D. von Hildebranda
- wartość - to, co jest ważne -> według tego kryterium ułożył swoją hierarchie wartości:
* wartości przyjemnościowe: nie wymagają wysiłku, zadowolenie określa wartość i przyjemność a nie odwrotnie, są zawsze zrelatywizowane w stosunku do osoby, są najniżej w hierarchii
* obiektywne dobro dla osoby - wartością jest to, że jest się nosicielem konkretnej wartości
* wartość wewnętrzna (obiektywna), najwyżej w hierarchii
- wartości jakościowa (np. bystrość, spontaniczność), nie są do niczego odniesione, wymagają od nas pewnego wysiłku, są stopniowane, maja negację
- wartości ontyczne - wartość samego bytu (np. wartość osoby ludzkiej, czy osoby Boga), nie stopniowane, nie mają negacji (maja wartość absolutną)
26. Kryteria hierarchii wartości według św. Augustyna i Pascala
- niezmienność - człowiek jest istota zmienna, śmiertelną, dlatego szuka jakiegoś trwałego oparcia -> wartości hedonistyczne są najmniej trwałe, dlatego są najniżej w hierarchii
- szczęście - człowiek szuka szczęścia w czymś trwałym
- podzielność - tym wyżej cenimy dana wartość im bardziej jest podzielna (człowiek jest szczęśliwy tylko z innymi, a może być z innymi tylko na poziomie tych wartości którymi może się dzielić)
- wartości najniżej w hierarchii są najbardziej konfliktogenne
- najbardziej cenimy to, co najtrudniej osiągalne
.
.
27. Wartości niesamodzielne
.
.
28. uczuciowe poznanie wartości
- poznanie odbywa się za pomocą intelektu, ale jest on szarpany emocjami, dlatego powinniśmy pozbyć się tych emocji
- Scheller: wyróżniał 4 warstwy życia ewolucyjnego: zmysłowe, witalne, psychiczne i duchowe
* jedynie uczucia zmysłowe czyli stany emocjonalne nie mają charakter poznawczego, wszystkie pozostałe typy uczuć odkrywają świat wartości
29. Pozytywny stosunek do wartości: wspaniałomyślność (M. Scheler)
- wspaniałomyślność to inaczej bezinteresowność
- człowiek wspaniałomyślny to taki, który chroni wartości same w sobie (np. sztukę)
- „Dostrzegam że istnieje jakaś rzeczywistość całkowicie od mnie odmienna nie redukowalna do mnie. Jej wartość nie wynika ze mnie lecz tkwi w niej samej.” Jest to przełamanie egocentryzmu egoizmu i „obsesji na punkcie wlanej osoby” oraz patrzenie na siebie z pokorą. „Dojrzały zmysł aksjologiczny wiąże się z istnieniem w nas pewnej postawy która go kształtuje a zarazem która go kształtuje a zarazem jest jego przejawem. Postawę tę określają takie słowa jak otwartość wspaniałomyślność bezinteresowność i obiektywizm.”
.
30. Przewrót wartości u F. Nietschego
- kluczem do powstania etyczności jest resentyment (pęknięcie): dwa przeciwne uczucia, jedno wzrasta, drugie do niego dorasta, aż wreszcie napięcie między nimi jest tak wielkie, że następuje pęknięcie, np. wszyscy chcą być panami, chcą być silni, rodzą się jednak ludzie, którzy są słabi, nie maja odpowiednich zdolności -> z jednej strony rośnie w nich potrzeba panowania, z drugiej - uczucie niemożności zrealizowania celu -> dochodzą do wniosku, że władza nie ma znaczenia (stało się to podstawa etyki chrześcijańskiej: usprawiedliwienie mojego stanu, zemsta na panu)
- wartości produkują ci, którzy chcą ukryć swoje prawdziwe motywy, np. ludzie nie są zdolni do rozkazywania, rządzenia, wiec mówią, że nie jest to wartością -> wartością jest umiejętność słuchania rozkazów, cierpliwe czekanie u klamki
- dokonał odwrócenia wartości - nie neguje sensu, logiki pewnych wartości, ale oczyszcza motywacje człowieka -> może się kierować wartościami odmiennymi od deklarowanych
- ludzka świadomość nie jest przejrzysta, kierujemy się ukrytymi motywami, zepchniętymi do podświadomości
- postawa szyderstwa, podejrzliwości ma odkryć motywy naszych działań, których być może nie chcemy być świadomi (jest to filozofia życia)
- życie : * jako żywioł siły jest poza dobrem i złem
* nazywa je wolą mocy - potrzeba przetrwania -> żeby żyć, potrzebna jest siła -> także ludzie podlegają woli mocy, nie kierują się motywami etycznymi, ideałami życia
31. problem poznania wolności
- dlatego, że jesteśmy wolni, nie możemy zdefiniować wolności
- wolność nie jest relacją człowieka do przestrzeni, jest to relacja międzyludzka
- 3 aspekty wolności:
* ja do siebie samego (autentyczny)
* ja-inni: Hegel: relacja pan-niewolnik
~ pan nie boi się śmierci, pozwala uświadomić innym, że są zniewoleni
~ niewolnik boi się śmierci (jeśli nie uświadomimy sobie swojej wolności, to stajemy
się niewolnikami)
~ niewola jest stanem między życiem a śmiercią
~ struktura panowania i niewoli, to struktura tych, którzy uświadamiają zniewolenie i tych, którzy oddają wolność (rewolucje robią panowie, z nudy, bo niewolnicy nie byliby zdolni do buntu)
J. P. Sartre: `piekło to inni” -> inni są tymi, którzy ograniczają moja wolność
* ja-Bóg: rodzi się pytanie, czy Bóg ogranicza moja wolność czy nie
~ wolność człowieka jest podracjonalna, Boga - nadracjonalna
~ dopiero śmierć Boga warunkuje absolutna wolność
32. wolność wewnętrzna i zewnętrzna
- wewnętrzna: wolność myśli, świata wewnętrznego (w razie niebezpieczeństwa możemy do niego uciec, wewnętrzna wolność to przede wszystkim wewnętrzna niezależność, czyli wolność od tego, na co nie mamy wpływu
* Bergson: tym bardziej nasze akty są wolne, im bardziej wypływają z ja głębszego: jesteśmy wolni, autentyczni, kiedy nasze działania są zgodne z ja głębokim, kiedy nie podlegamy naciskom zewnętrznym
- zewnętrzna: zakres wolności posiadanych, brak zniewolenia
* Hegel: wolność można przywrócić człowiekowi, tylko wtedy, kiedy on sam sobie ją przywróci
.
33. Wolność "od" i wolność "do"
- wolność od: jest rezygnacja z danej rzeczy na rzecz innej - taką wolność ma dziecko z 1$ w supermarkecie: musi ono dokonać wyboru i rezygnacji z wielu możliwości na rzecz jednej
- wolność do: jest to pewnego rodzaju doskonałość, nie wynika przymusu - wybieramy jakąś możliwość, wchodzimy w przestrzeń która się przed nami otwiera i uczymy się po niej poruszać z coraz większą swobodą -> można to porównać z nauka gry na instrumencie: ucząc się odkrywamy przestrzeń możliwości, jakie daje instrument, stajemy się coraz bardziej wolni (muzyk wolny to muzyk doskonały)
34. Wolność negatywna i pozytywna
-negatywna:
* w każdym wolnym akcie wyboru jest moment negatywny - rezygnacja, uwolnienie się od czegoś; żeby wybrać jedną możliwość musimy z innej zrezygnować;
* wiąże się właśnie z rezygnacją; albo w formie bardziej wyrazistej z buntem i anarchią;
* w filozofii Hegla ten moment wolności neg. to rewolucja;
* Nietsche: 3 fazy rozwoju ducha:
~duch jest wielbłądem, dźwiga nałożony przez innych ciężar norm, wartości i zobowiązań, ale następuje moment negacji; wielbłąd zrzuca ciężar i staje się lwem
~lew jest wolny, ale jego wolność wyraża się poprzez negację; walczy on i zwycięża nad smokiem, który jest wszystkimi starymi powinnościami i wartościami; wtedy lew staje się dzieckiem
~dziecko jest początkiem wolnym od wszelkich ciężarów; ono dopiero tworzy nowe wartości; ukierunkowuje zdobytą wolność; jest to pozytywny moment wolności
* nie ma wolności, która nie byłaby z niczym związana; uwalniamy się od czegoś, aby się z czymś związać - ze starymi wartościami lub z nowymi, które tworzymy;
- pozytywna:
* św. Tomasz :3 formy:
~wolność czynienia takiej lub innej rzeczy
~wolność czynienia dobra lub zła
~wolność działania lub nie działania
* ekspresja twórcza jest aktem czystej wolności pozytywnej, w którym wyrażamy siebie w świecie; w wolności człowiek wyraża swoją własną tożsamość; człowiek wolny to człowiek automatyczny;
35. wolność jako zakorzenienie i więź
36. Wolność i odpowiedzialność (mieć wolność i być wolnym)