„Nowoczesna uprawa roślin"" jest pod ręcznikiem przeznaczonym dla osób, które samodzielnie lub w zespołach Przysposobienia Rolniczego chcą pogłębić swoją wiedzę zawodową. Aby racjonalnie i efektywnie gospodarować na gruntach rolnych i użytkach zielonych trzeba znać nie tylko zasady uprawy poszczególnych gatunków i odmian roślin, lecz także ich właściwości i wymagania oraz warunki środowiska, w jakim rośliny te będą rosły i plonowały. Znajomość tych elementów i umiejętność właściwego ich doboru jest jednym z podstawowych warunków uzyskania wysokich, dobrych jakościowo plonów. Nie mniej ważnym czynnikiem jest również właściwe stosowanie zabiegów agrotechnicznych (uprawa roli, nawożenie, ochrona, nawadnianie itp.), które przyczyniają się do poprawy warunków- środowiska. Nic więc dziwnego, że w książce tej Czytelnicy znajdą najpierw wiadomości dotyczące budowy i procesów życiowych roślin, ą następnie rozdziały o właściwościach gleby i klimatu dwóch podstawowych czynników środowiska, w którym żyje roślina. Dalsze rozdziały książki: „Zasady uprawy roli",

„Nawożenie roślin", „Zasady zmianowania roślin" i„Ochrona roślin" zapoznają z różnymi zabiegami agrotechnicznymi oraz techniką ich wykonania. Rolnictwo korzysta z wielu nowoczesnych i skomplikowanych maszyn i urządzeń oraz środków chemicznych. Niewłaściwe ich stosowanie może być przyczyną obniżenia planów i pogorszenia ich jakości, jak i spowodować niekorzystne zmiany w środowisku. Dlatego rolnikowi jest bardzo potrzebna znajomość zarówno wymagań roślin, jak i techniki wykonywania poszczególnych za- biegów agrotechnicznych.

Ze względu na pewne podobieństwa w sposobie uprawy czy użytkowania podzielone rośliny rolnicze pa grupy: zbożowe, okopowe, pastewne i przemysłowe. Jeśli zasady uprawy roślin w grupie są zbliżone, to omówiono je łącznie, z podkreśleniem różnic. Natomiast na- leżące do tej samej grupy (okopowe) ziemniak i burak omawiane są osobno ze względu na znaczne różnice w technice uprawy.

' Wielu rolników interesuje się również uprawą warzyw gruntowych. Dlatego wprowadzono do książki nowy rozdział traktujący o uprawie kapusty, cebuli, pomidora i ogórka. Na początku rozdziału podano podstawowe wiadomości o zakładaniu inspektów i produkcji rozsady wymieniowych gatunków. Specjalny rozdział poświęcono użytkom zielonym, wymagają one bowiem odmiennych zabiegów agrotechnicznych i inaczej się je użytkuje. Współczesnyrolnik musi także umieć kalkulować i planować. Nie jest więc przypadkiem, że książkę kończy rozdział dotyczący ekonomiki i organizacji gospodarstw, z uwzględnieniem produkcji roślinnej. Korzystanie z książki ułatwia jej podział na rozdziały, tych zaś z kolei na pod- rozdziały i zagadnienia. Szczególnie ważne pojęcia, definicje i zalecenia wyróżniono drukiem tłustym lub barwnym, aby skoncentrować uwagę uczącego się ~ na zagadnieniach najważniejszych. Zwykle każdy z rozdziałów obejmuje jeden temat, toteż naukę należy rozpocząć od przeczytania całego rozdziału, co pozwoli zorientować się w jego treści ~ i stopniu trudności. Następnie _~zXta_się ; tekst ponownie, ale już podrozdziałami, ' starając się powtórzyć w myśli i zapamiętać zawarte w nim wiadomości. W trakcie uczenia się należy robić notatki w ze- ~ szycie specjalnie do tego przeznaczonym. Powinny się w nim znaleźć: ważniejsze definicje, nowe terminy z objaśnieniami, specjalne zalecenia, niezbędne do zapamiętania liczby, oraz zagadnienia wymagające wyjaśnienia pod czas spotkania zespołu.

Rozpoczynając naukę po kilkudniowej przerwie należy koniecznie powtórzyć ł już przerobiony materiał.

Po każdym rozdziale znajdują się po{e- cenia „Przekonaj się sam". Skierowują one uwagę Czytelnika głównie na potrzebę powiązania wiadomości teoretycznych z praktyką, a więc skonfrontowania tego, co i w jaki sposób wykonuje ~

się w qospodarstwie, z tym co zaleca

s~ę w Ksiązce. wyKOnanie nieKtorycn zadań wymaga niekiedy pójścia w pole; do ogrodu, czy też do najbliższego PGR lub innej instytucji rolniczej, a czasem przeprowadzenia rozmowy z instruktorem rolnym albo rolnikiem mają- cym gospodarstwo specjalistyczne. Wyniki obserwacji, badań i rozmów radzirny również zanotować w zeszycie.

Na końcu każdego rozdziału podano pytania umożliwiające sprawdzenie, czy przerobiony temat został w dostatecznym stopniu przyswojony.

Postęp w rolnictwie jest dziś bardzo szybki, dlatego nie można poprzestać na wiadomościach zawartych w podręczniku, lecz trzeba je systematycznie uzupełniać, czytając czasopisma rolnicze, takie jak „Młody rolnik", „Plon", Agrochemia", „Traktor", oraz korzystając z programów rolniczych radia i telewizji.

Kompleksy rolniczej przydatności gleb terenów górzystych. W terenach tych, poza silnym działaniem erozji, wy- stępuje również odmienny układ warunków klimatycznych (krótszy okres wegetacji, większa ilość opadów). Toteż wyodrębniono dla nich specjalne kompleksy rolniczej przydatności gleb:

pszenny górski;

zbożowy górski; owsiano-ziemniaczany górski; owsiano-pastewny górski.

Kompleksy użytków zielonych. Rozróżnia się trzy kompleksy:

kompleks użytków zielonych bardzo dobrych i dobrych; należą tu łąki i pastwiska zaliczane do klasy I i If;

kompleks użytków zielonych średnich; należą tu pastwiska zaliczane do klasy III i IV.

kompleks użytków zielonych słabych i bardzo słabych; należą tu łąki i pastwiska zaliczane do klasy V i bl.

Jak zwiększyć urodzajność gleb lekkich ?

Szczególne znaczenie gospodarcze w Polsce ma sprawa zwiększenia urodzajności gleb lekkich, ponieważ zajmują one w naszym kraju ponad 40% po- wierzchni. Do gleb lekkich zalicza się przede wszystkim:

gleby bielicowe, płowe i brunatne piaskowe o warstwie piasku różnej miąszóści (całkowite i niecałkowite);

gleby bielicowe, płowe i brunatne lekkie, wytworzone z glin;

czarne ziemie piaskowe lekkie, o warstwie piasku różnej miąższości;

czarne ziemie piaskowe lekkie wytworzone z gfin;

mady piaszczyste.

Gleby lekkie, szczególnie wytworzone z głębokich piasków, charakteryzują się zbyt dużą porowatością, łatwo przepuszczają wodę i szybko przesychają. Sprzyja to zbyt szybkiemu rozkładowi substancji organicznej. Mała zawartość w tych glebach próchnicy uniemożliwia tworzenie się struktury gruzełkowatej i. tym samym obniża zdolność zatrzymywania wody w glebie, co prowadzi do ich przesuszenia. Gleby lekkie w- większości wypadków wymagają nawodnienia w okresach największego zużycia wody przez rośliny.

Zwiększenie zawartości próchnicy w glebie lekkiej nie jest łatwe. Oprócz stosowania nawozów organicznych i mineralnych należy uregulować odczyn gleby, wprowadzić odpowiednie zmianowanie oraz zastosować (w miarę możliwości) glinowanie lub torfowanie gleby lekkiej. W zasadzie tylko kompleksowe zabiegi i odpowiednia uprawa mogą doprowadzić do zwiększenia ilości próchnicy w glebie lekkiej i spowodować trwałe polepszenie urodzajności gleby.

Przy ulepszaniu gleb piaskowych stosuje się obecnie sposoby polegające na wprowadzeniu do gleby torfu, gliny lub lessu na głębokość 40-60 cm .

Zboża ozime

Odmiany

zbóż mogą różnić się między sobą wyglądem zewnętrznym: długością słomy, długością kłosa oraz wielością i barwą ziarna. Różnią się także wymaganiami• glebowymi i potrzebami nawozowymi, wytrzymałością na niskie temperatury i na suszę,; skłonnością do wylegania, odpornością na choroby, a także jakością plonu.

Bardzo ważnym zabiegiem przygotowującym nasiona do siewu .jest zaprawianie ziarna przeciwko chorobom. Do tego celu używa się Zapraw nasiennych R i T lub Zaprawy Funaben T lub Oxafun T. Każdą z tych zapraw stosuje się zgodnie z instrukcją zamieszczoną na opakowaniu; przeważnie 200 g zaprawy na 100 kg nasion.

Zaprawy nasienne — to zaprawy suche, które pokrywają nasiona cienką warstewką preparatu. Aby jednak zabieg ten spełnił swoje zadanie musi być dokładnie wykonany w specjalnych zaprawia kach. Do zaprawiarki wsypuje się nasiona i odpowiednią ilość zaprawy. Nasiona muszą być mieszane w zaprawiarce przez 6~ minut.

Zaprawy suche można stosować bez- pośrednio przed siewem lub nawet do 3 miesięcy wcześniej, jeżeli tylko wilgotność materiału siewnego nie przekracza 17 %. Zaprawy te muszą być zabezpieczone przed dziećmi, ponieważ są silnymi truciznami. Nie wolno nasion zaprawianych przeznaczać na paszę.

Dokładny wykaz odmian zrejonizowanych dla każdego rejonu mają instruktorzy gminni, toteż do nich należy się zwracać o poradę, jaką odmianę najlepiej uprawiać w gospodarstwie.

Żyto. W roku 1979 zrejonizowanych było 5 odmian: Dańkowskie Złote, Dańkowskie Srebrne, Dańkowskie Selekcyjne, Dańkowskie Nowe i Pancerne. Z wymienionych odmian Dańkowskie Selekcyjne jest odmianą o mniejszych wymaganiach glebowych, dość podatną na wyleganie i dlatego należy pod nią stosować nieco mniejsze dawki nawozów azotowych. Pozostałe odmiany są odporne na czynniki powodujące wyleganie, choć nie wszystkie mają krótką słomę. Najkrótszą i najsztywniejszą słomę ma odmiana Pancerne. Pod odmiany sztywnosłome można stosować wyższe dawki nawozów azotowych.

Pszenica ozima. Zrejonizowane odmiany pszenicy i można podzielić na grupy:

~Ł: odmiany wysoko plonujące na glebach bardzo dobrych oraz dobrych w wysokiej kulturze i po dobrych przed- plonach, dobrze wykorzystujące wysokie dawki nawozów azotowych (do 130-150 kg N na 1 ha) Odmiany te słabiej się krzewią i mniej wylegają. Są to: Grana, Luna, Flolme i Saga.

~ odmiany o mniejszych wymaganiach, bardziej skłonne do wylegania i dlatego należy pod nie stosować nawozy azotowe w dawce nie wyższej niż 100-120 kg N na 1 ha. intensywność krzewienia tych odmian jest zwykle większa. Do tej grupy zaliczane są Dana, Jana, Zeta, Modra i Begra.

- Najmniejsze dawki nawozów azotowych do 80-100 kg N na 1 ha stosuje się pod odmiany Mironowska 808 i He- lenka, ze względu na ich dużą podatność na wyleganie. Intensywność krzewienia tych odmian jest duża.

Jęczmień ozimy. Uprawiane odmiany jęczmienia ozimego mają kłosy wielo- rzędowe. Z każdej strony osadki rozwija- ją się 3 kłoski. Ziarno jęczmienia wielo- rzędowego jest dłuższe i węższe niż jęczmienia dwurzędowego i część ziarna jest niesymetryczna. W rejestrze znaj- dują się odmiany krajowe — Bekas i Ulan a z odmian zagranicznych Xenia z NRD oraz Dura i Vogelsanger Gofd z RFN.

Wymagania klimatyczne i glebowe

Wymagania klimatyczne. Zboża ozime narażone są na rożne nie sprzyjające warunki: niskie temperatury, przykrycie niekiedy nawet bardzo grubą warstwą śniegu lub skorupą lodową, a po stopieniu śniegu zalanie wodą.

Szczególnie niebezpieczne dla ozimin jest wymarzanie, czyli uszkadzanie roślin przez niskie temperatury lub duże różnice temperatury między dniem i nocą. Wytrzymałość roślin na niskie temperatury nazywa się mrozoodpornością.

Najmniej mrozoodporny jest jęczmień ozimy, dlatego też nie wszędzie może być uprawiany. Najbardziej odpowiednie pod uprawę jęczmienia ozimego są tereny Polski zachodniej i południowo- zachodniej, Bardziej wytrzymała od jęcz- mienia jest pszenica ozima, najbardziej zaś żyto.

Inną przyczyną szkód w oziminach może być wyparzenie. Jest to uduszenie się roślin pod grubą warstwą śniegu lub skorupą lodową. Najbardziej wrażliwe na wyparzenie jest żyto.

Wymakanie, to uduszenie się roślin pokrytych wodą, która powstaje z topniejących śniegów i gromadzi się w zagłębieniach pola. Wszystkie zboża są jednakowo wrażliwe na nadmiar wody.

©odporność roślin na nie sprzyjające warunki w okresie zimowym zależy nie tylko od właściwości roślin, ale także od terminu i gęstości siewu, oraz zaopatrzenia roślin w składniki pokarmowe.

Poszczególne rośliny zbożowe różnią się także wymaganiami wodnymi. Największą zdolność pobierania wody i jednocześnie najoszczędniejszą gospodarkę wodą wykazuje żyto. Oszczędnie gospodaruje wodą także jęczmień i— mimo że ma słaby system korzeniowy — mniej reaguje na niedobór wody niż pszenica. Pszenica ma większe wymagania wodne, gospodaruje ona nie oszczędnie wodą, a jednocześnie ma niewielką zdolność pobierania wody z gleby.

Wymagania glebowe. Wymagania glebowe roślin zbożowych związane są z rozwojem systemu korzeniowego, zdolnością do pobierania składników po- karmowych, wymaganiami wodnymi oraz wymaganiami odnośnie odczynu gleby. Żyto ma dobrze rozwinięty system korzeniowy, o dużej zdolności pobierania składników pokarmowych; krzewi się jesienią i szybko „rusza" wiosną. Te właściwości pozwalają na uprawę żyta na glebach lekkich, piaskowych i gliniasto-piaskowych. M niej odpowiednie są gleby o dużej zawartości próchnicy, gleby ciężkie i bardzo wilgotne, na których żyto jest mniej zimotrwałe i wylega. Dużą zaletą żyta jest to, że udaje się na

glebach o pH od 5 do 7. Pszenica ozima ma duże wymagania glebowe. Najbardziej odpowiednie są dla niej gleby zasobne w składniki pokarmowe, o uregulowanych stosunkach wodnych, nie- zakwaszone, o pH 6-7, gleby określane jako kulturalne, tj. systematycznie nawożone i wapnowane, prawidłowo uprawiane, niezachwaszczone, i niezaperzone. Najwyższe plony pszenicy otrzymuje się na czarnoziemach, madach, głębokich rędzinach, a także na mocniej-

szych szczerkach.

Jęczmień ozimy ma nieco mniejsze wymagania glebowe niż pszenica, może być uprawiany na glebach lżejszych, ale pod warunkiem, że będą one w wysokiej kulturze, odchwaszczone i o pH 6, 5-7, 5.

137

Przedplon

Dla zbóż ozimych najbardziej odpowiednimi przedplonami są takie rośliny, które:

dostatecznie wcześnie schodzą z pola, co pozwala na właściwe wykonanie uprawek przedsiewnych, od{eżenie się roli przed siewem i terminowy siew;

'- pozostawiają w glebie dużo resztek pożniwnych;

;, pozostawiają rolę wolną od chwastów, zwłaszcza perzu. Wymienione warunki spełniają stanowiska po rzepaku ozimym, po wczesnych odmianach ziemniaka, wczesnych warzywach, roślinach strączkowych uprawianych na nasiona i na

I zielonkę oraz po udanych roślinach motylkowych, wcześnie przyoranych.

Gorszymi przedplonami są rośliny zbożowe, ponieważ zostawiają glebę bar- dziej zachwaszczoną, ponadto następstwo takie stwarza także korzystne warunki do rozwoju chorób i szkodników zbóż.

W Polsce zachodzi konieczność siewu zbóż po zbożach. Żyto lepiej niż pszenica i jęczmień znosi siew po sobie i po innych roślinach zbożowych. W stanowiskach po zbożach należy położyć szczególnie duży nacisk na bardzo staranne i terminowe wykonanie wszystkich zabiegów agrotechnicznych, a także zwiększyć dawki nawozów mineralnych.

Stanowisko po burakach cukrowych, późnych odmianach ziemniaka, późnych warzywach i kukurydzy na kiszonkę nie jest dla zbóż ozimych odpowiednie, ponieważ wymienione rośliny zbyt późno schodzą z pola. Przedplony te mogą być brane od uwagę jedynie przy uprawie

~ pszenicy ozimej w południowo zachodniej części kraju, gdzie sieje się pszenicę najpóźniej. Pszenica nie powinna być wysiewana po kukurydzy, w której stosowano zwalczanie chwastów Gesato- pem czy Gesaprimem, ze względu na długi okres rozkładu tych preparatów. Stanowisko po motylkowych wieloletnich jest dla pszenicy ozimej dobre,

Na glebach słabych dobrym przedplonem dla żyta jest łubin

pod warunkiem, że nie jest ono zachwaszczone, zwłaszcza perzem. Stanowisko to nie jest odpowiednie w lata suche, ze względu na duże trudności w prawidłowym przygotowaniu gleby do siewu.

Rośliny motylkowe pozostawiają w glebie dużo resztek pożniwnych, które rozkładając się dostarczają glebie dużo azotu. Może to powodować zwiększenie wylegania pszenicy. Dlatego po motylkowych trzeba uprawiać niewylegające odmiany pszenicy.

Uprawa roli i nawożenie

Uprawa roli. Zespół uprawek przed- siewnych pod zboża ozime w dużym stopniu zależy od terminu zbioru przedplonu.

Jeżeli przedplon zbiera się z pola wcześnie (6-8 tygodni- przed siewem ozimin), to można wykonać pełną uprawę roli. Składa się ona z podorywki, jej pielęgnowania i orki siewnej.

Podorywka musi być wykonana jak najszybciej po zbiorze przedplonu i natychmiast zabronowana. Jeżeli po podorywce tworzą się na powierzchni roli bryły, a może to wystąpić, gdy gleba jest su- cha, to wówczas przed bronowaniem stosuje się wał pierścieniowy tub kolczasty. Wał rozkruszy bryły i łatwiej wtedy można wykonać dalsze uprawki.

Bronowanie podorywki należy powtarzać w miarę pojawiania się chwastów lub w razie zaskorupienia gleby, np. po ulewnych deszczach.

Na 3-4 tygodnie przed siewem powinna być wykonana orka siewna. Przypada ona najczęściej w drugiej połowie sierpnia. Termin jej wykonania powinien być szczególnie przestrzegany przy uprawie żyta, które jest bardzo wrażliwe na siew w rotę nie odtpżałą. Dla zbóż wystarcza orka średnia na głębokość 18-20 cm .

Jeżeli nie można wykonać orki siewnej w odpowiednim terminie, szczególnie pod żyto, to lepiej wykonać ją bezpośrednio przed siewem i zastosować wał Campbelta. Wał ten ugniata dolne warstwy zaoranej roli, dzięki czemu przyspiesza jej osiadanie. Zaorane pole na- (eży natychmiast zabronować, aby za- pobiec powstawaniu brył, które utrudniają siew.

Jeżeli przedpłonem zbóż są motylkowe rośliny wieloletnie, to przed wykonaniem podorywki ścierń powinna być pocięta broną talerzową. Ułatwia to wykonanie podorywki i pozwala na dokładne przykrycie resztek roślinnych, co przyspieszy ich rozkład. Niektóre strączkowe; ziemniaki czy rośliny uprawiane na zielonkę zbierane są później. Po takich roślinach wykonuje się uprawę polegającą na wykonaniu tylko orki siewnej, tzw. Razówki. Wskazane jest po tej orce zastosowanie wału pierścieniowego, a następnie brony.

Bez względu na termin wykonywania orki siewnej nie można jej wykonywać przy dużej wilgotności, np. zaraz po deszczu, gdyż niszczy się wtedy strukturę gleby i pogarsza stosunki wodne i powietrzne w glebie.

Przed siewem zaoraną rolę bronuje się. Na glebach zwięzłych, należy zastosować kultywator i bronę.

Nawożenie. Wszystkie rośliny zbożowe pobierają z gleby podobne ilości składników pokarmowych przy wydaniu plonu podobnej wysokości. Przy plonie wynoszącym około 3 t ziarna i 5,5 t słomy zboża pobierają około 85 kg N, 45 kg :PZO i 100 kg KO. Jeżeli plony są wyższe, to i ilość pobranych składników jest większa.

Wymagania pokarmowe zbóż są podobne, natomiast potrzeby nawozowe są różne. Zależy to od systemu korzeniowego i zdolności korzeni do pobierania składników pokarmowych z gleby. Żyto ma większą zdolność pobierania składników pokarmowych niż pszenica czy jęczmień, dlatego można by pod nie stosować nieco mniejsze dawki nawozów bez obawy zmniejszenia plonu, ale wtedy stanowisko po życie będzie słabsze, wyczerpane ze składników po- karmowych.

Aby nawożenie było skuteczne, poszczególne składniki powinny występować w odpowiednich proporcjach. Dla zbóż najkorzystniejsze są następujące pro- porcje: na 1 kg azotu powinno przypadać 0,6-1,0 kg fosforu i 0,8-1,2 kg potasu. Na glebach zasobnych w fosfor i potas można przyjąć niższe proporcje. Wysokaść dawek nawozów fosforowych

i potasowych zależy od zasobności gleb w te składniki oraz od wysokości spodziewanych plonów: im mniej zasobne gleby i im wyższych spodziewamy się plonów, tym wyższe dawki nawozów należy stosować. Niższe dawki dajemy na glebach zasobniejszych lub suchszych.

Przy ustalaniu wysokości dawek nawozów azotowych poza wysokością spodziewanych plonów bierze się również pod uwagę odmianę, kompleks

glebowy i przedplon. Odmiany roślin zbożowych różnią się skłonnością do wylegania, dlatego dawki nawozów pod poszczególne odmiany należy różnicować. Pod odmiany bardziej wylegające stosujemy dawki mniejsze. W słabszych stanowiskach, tj. po gorszych przedplonach (np. po zbożach) i na słabszych kompleksach glebowych dawki N powinny być wyższe. Orientacyjne dawki nawozów w kg czystego składnika na 1 ha:

;	N P205	K20
żyto	40-70 40-90		60-90
pszenica — od-
miany wysoko-
plenne	90-120 40-90		60-90
pszenica—odmia-
i ny pozostałe	60-110 40-90		60-90
jęczmień	90-100 50-80		60-90

Podane w zestawieniu dawki stosuje się przy uzyskiwaniu plonu w wysokości 3,0-4,5 t z 1 ha. Przy wyższych plonach, powyżej 4,5 t dawki wszystkich składników należy zwiększyć o około 20 kg czystego składnika.

Nawozy potasowe i fosforowe stosuje się pod zboża przed siewem. Są to składniki mało ruchliwe w glebie i dlatego przez dłuższy czas dostępne dla roślin. Nawozy te muszą być jednak dokładnie z glebą wymieszane, w miarę możliwości z całą warstwową gleby. Dia- tego powinny być stosowane przed uprawką najgłębiej spu0chniającą rolę,

a więc pod orkę. Nawozy azotowe są znacznie łatwiej wymywane z gleby, dlatego nie wysiewa się ich jednorazowo, lecz dwu lub trzykrotnie, w różnych terminach, zwłaszcza jeśli stosujemy duże dawki. Pod zboża, które są wysiewane w dobrych stanowiskach, np. po roślinach okopowych na oborniku, rzepaku czy po roślinach motylkowych, można nie stosować azotu przed siewem. Zboża ozime pobierają jesienią niewiele azotu, a jego nadmiar powoduje wybujałość roślin i mniejszą ich zimotrwałość. W takich stanowiskach całą dawkę azotu stosuje się wiosną głównie.

W słabych stanowiskach, np. po roślinach zbożowych oraz po Inie, zastosować nie przed siewem azotu w ilości 15-20 kg na 1 ha jest korzystne i sprzyja lepszemu wzrostowi roślin, a tym samym lepszemu przezimowaniu.

Wiosenne nawożenie azotem można stosować w następujących terminach.

Jeżeli przewidziana dawka azotu pod zboża wynosi do 60 kg na 1 ha, to stosuje się ją w całości wczesną wiosną, w okresie ruszenia wegetacji. Nawóz musi być wysiany wcześnie, aby rośliny miały pod dostatkiem azotu od początku wzrostu. Brak w tym czasie azotu osłabia wzrost roślin i zmniejsza plon. Dzielenie dawki 60 kg na dwie nie jest słuszne, ponieważ nie wpływa dodatnio na plon, natomiast zwiększa nakłady robocizny.

Jeżeli dawka azotu jest wyższa niż 60 kg na 1 ha, to wskazane jest podzielenie jej na dwie części, wysiewane w dwóch terminach. Pierwszą część, która powinna wynosić co najmniej połowę dawki, stosuje się w okresie rozpoczynania wegetacji wiosennej. Drugą część wysiewa się, gdy zboża rozpoczynają strzelanie w źdźbło. Podzielania wysokiej dawki na dwie części zapewnia bardziej równomierny dopływ tego składnika w czasie wzrostu roślin. Jeżeli zauważymy, że zboża rosną bujnie i może wystąpić wyleganie, to drugiej części dawki azotu nie stosujemy.

Można również pierwszą część dawki azotu zastosować późną jesienią lub zimą, drugą zaś na początku strzelania w źdźbło. Do jesiennego czy zimowego nawożenia ozimin zaleca się saletrę amonową lub mocznik. Nawożenie w ter- minie jesiennym czy zimowym można stosować tylko na polach równych, wcale nie pokrytych śniegiem lub tylko cienką warstwą. Natomiast na polach z za- głębieniami, położonych na stokach o dużych spadkach, pokrytych grubą warstwą śniegu, albo w rejonach o dużej ilości opadów, tub na glebach lekkich, zimo- wy termin stosowania azotu jest nie- wskazany, ze względu na duże straty.

Wapnowanie pod żyto nie jest konieczne, gdy gleba jest systematycznie wapnowana. Jeżeli natomiast gleba była dawno wapnowana i wykazuje kwaśny odczyn; to nawozy wapniowe trzeba zastosować najlepiej pod przedplon. Wapnowanie bezpośrednio pod tę roślinę jest mniej zalecane.

Pod pszenicę i jęczmień nawozy wapniowe najlepiej stosować pod przed- plon, ale jeżeli tego nie wykonano, to można je rozsiać po zbiorze przedplonu i przykryć podorywką. Dawki nawozów wapniowych stosowane pod ozime rośliny zbożowe zależą od pH gleby i je;

rodzaju.

Na glebach lekkich i kwaśnych coraz częściej występuje niedobór magnezu. Objawia się to jasnymi plamkami na liściach oraz gorszym wzrostem roślin. Na takich glebach wskazane jest stosowanie wapna magnezowego. Wysokość dawek ustala się zależnie od zasobności. gleby i jej odczynu.

Mniej wysiewany jest jęczmień ozimy, po nim żyto, najpóźniej zaś może być siana pszenica ozima. Jednak w różnych rejonach klimatycznych te same rośliny powinny być wysiewane w nieco innym terminie. Zarówno wcześniejsze, jak i późniejsze siewy zbóż ozimych są niekorzystne. Przy siewach zbyt wczesnych rośliny wyrastają bujnie, silnie się krzewią i wskutek tego są mniej wytrzymałe na niskie temperatury oraz łatwiej ulegają wymarznieniu w zimie. Poza tym wcześnie siane oziminy są silnie uszkadzane przez szkodniki muchy zbożowe.

Rośliny zbożowe wysiewane zbyt późno nie zdążą przed zimą dobrze się ukorzenić, słabiej rozwijają część nadziemną oraz nie mają czasu na zahartowanie się. Rośliny takie również źle zimują, krzewią się dopiero wiosną, tworząc mniej źdźbeł, wskutek czego i plony są mniejsze.

Ilość wysiewu nasion. Zależy ona od gleby, przedplonu, gatunku i odmiany rośliny zbożowej, terminu siewu, a także od zdolności kiełkowania i czystości materiału siewnego, jak również od zdolności krzewienia się odmian. Odmiany pszenicy silnie krzewiące się, np. He- lenka i Mironowska, wysiewa się w mniejszej ilości, słabo krzewiące się, np. Gra- na, Jana — w większej. Wszystkie odmiany żyta i jęczmienia mają podobną zdalność krzewienia się. Mniejsze ilości nasion wysiewa się na glebach dobrych, po dobrych przedplonach. Natomiast na glebach słabszych, po gorszych przedplonach i przy opóźnionych terminach siewu należy zwiększać normę wysiewu. W takich warunkach rośliny słabiej się krzewią i aby zapewnić odpowiednią ilość kłosów na powierzchni od której m.in. zależy wysokość pionu należy zwiększyć ilość wysiewanych nasion.

Nie można jednak siać zbyt gęsto. Nadmierne zagęszczenie roślin na powierzchni stwarza bowiem gorsze warunki wzrostu, rośliny są mniej odporne na niekorzystne warunki w okresie zimy i na przedwiośniu łatwiej wylegają, oraz są bardziej podatne na choroby i szkodniki.

Przeciętne ilości wysiewu nasion w kg

na 1 ha:

	optymalny		opóźniony
	termin	siewu	termin	siewu
żyto		100-160	120-180
pszenica — od-
miany silnie
krzewiące się		110-170	" 140-200
pszenica — od-
miany średnio
krzewiące się		140-200	180-240
pszenica — od-
miany słabo
krzewiące się	180-280		230-340
jęczmień		120-150	130-165

Mniejsze z podanych ilości zaleca się dla lepszych warunków, większe dla gorszych.

Rozstawa rzędów. W słabszych stanowiskach lepsze wyniki uzyskuje się przy siewie w rzędy wąskie — co 10-13 cm . W dobrych warunkach można rzędy rozszerzyć do 15 cm, zwłaszcza jeżeli stosuje się duże dawki nawozów mineralnych.

Można przyjąć taką ogólną zasadę, że im wyższa jest ilość wysiewu, tym węższa powinna być rozstawa rzędów, natomiast przy niższej ilości wysiewu, rozstawę rzędów powinno się rozszerzać.

Głębokość siewu. Nasiona roślin zbożowych powinny być wysiewane na głębokość 2-3 cm . Głębszy nieco siew

Tabela 6. Optymalne terminy siewu zbóż ozimych

Rejony

Zboża ozime północno-wschodni i wschodni środkowo- południowy i południowo-zachodni

Jęcunisń rejon nieodpowisdni dła jęcz-

mienia ozimego 25.VI11-10.lX 3fl.Vlli-15.iX

Zyio r20-1X 15-2R,iX 2~-30-IX-5.X

Pszenica 15-3o.1X 2o-30.iX 2o.1X-1ti,X

142

może być stosowany tylko wówczas, gdy nasiona wysiewa się w glebę przesuszoną. Głębokość siewu w bardzo dużym stopniu wpływa na szybkość ukazywania się wschodów, na krzewienie i na prawidłowy wzrost oraz wytrzymałość roślin na nie sprzyjające warunki atmosferyczne. Po siewie powierzchnię roli należy wyrównać bronami posiewnymi.

Pielęgnowanie

Pielęgnowanie zasiewów zbóż ma na

celu zniszczenie kiełkujących chwastów, a także tworzącej się na powierzchni roli skorupy. W praktyce oba te cele osiąga się przez bronowanie. Tworząca się na powierzchni roli skorupa utrudnia dostęp powietrza do korzeni, zwiększa parowanie wody z gleby i utrudnia wchłanianie wody z opadów.

Chwasty to poważny konkurent roślin zbożowych, gdyż pobierają wodę i składniki pokarmowe, a ponadto zwiększa

zacienienie roślin, co sprzyja wyleganiu zbóż. Zachwaszczone zboża trudnie i dłużej dosychają po zbiorze. Nasiona chwastów zanieczyszczają ziarno i pogarsza- ją jakość siewną i konsumpcyjną ziarna. Nie wszystkie zboża zachwaszczają się w jednakowym stopniu. Żyto i jęczmień już na jesieni silnie się krzewią, a wiosną szybciej rosną zagłuszają więc znaczną ilość chwastów. Najłatwiej zachwaszcza się pszenica.

We wszystkich roślinach zbożowych spotyka się takie same chwasty. Najczęściej są to: chaber bławatek, kąkol polny, rumian polny, mak polny, oset, miotła zbożowa (miotła zbożowa) i perz. Niekiedy, zwłaszcza w zasiewach żyta uprawianego na glebach lżejszych, pojawia się czosnek winnic owy. Niemal wszystkie z tych chwastów dojrzewają wcześniej niż zboża, ich nasiona wysiewając można. Stosuje się brony średnie lub ciężkie. Brony lekkie i brony chwastowniki są mniej odpowiednie, ponieważ zbyt płytko spulchniają glebę, a przy silnym zaskorupieniu nie spulchniają jej wcale. Bronowanie wykonuje się na ukos lub w poprzek rzędów roślin.

Chemiczne zwalczanie chwastu. Zboża ozime krzewią się już jesienią, wcześnie wiosną rozpoczynają wzrost, rosną szybko i dzięki temu mogą zagłuszyć znaczną ilość chwastów. Jeżeli uprawki przedsiewne były wykonane starannie i nie nastąpiło przerzedzenie roślin w czasie zimy, to zwykle stosowa- nie herbicydów nie jest konieczne i można z tego zabiegu zrezygnować.

Herbicydy zaleca się stosować przede wszystkim w pszenicy, i tylko wówczas, gdy w zasiewach jest bardzo duża ilość chwastów i zboże nie będzie mogło ich zagłuszyć. W życie i jęczmieniu ozimym zwykle nie zachodzi potrzeba stosowania herbicydów.

.Stosowanie chemicznych środków w zbożach powinno być traktowane jako ostateczność, gdy pomimo starannej uprawy i bronowania zasiewów chwastów jest dużo. Są to bowiem trucizny o silnym działaniu, niszczące przede wszystkim chwasty, ale stosowane w nieodpowiednim terminie lub w zbyt dużych dawkach mogą uszkadzać także rośliny zbożowe. W wielu przypadkach obserwuje się, że nieodpowiednio za- stosowane herbicydy zmniejszają plon ziarna zbóż. Jeżeli więc zajdzie konieczność ich zastosowania, to należy dokładnie przeczytać załączoną do preparatu instrukcję i postępować zgodnie z przepisem. Należy pamiętać również o, tym, że zboża w różnych okresach swojego wzrostu są w różnym stopniu wrażliwe na preparaty chemiczne.

się i są źródłem zachwaszczenia gleby. Poza tym dostają się podczas omłotu do ' ziarna i w ten sposób mogą być rozsiane z nasionami siewnymi na polach. Chwasty zwalcza się przez prawidłową i staranną uprawę roli, wysiew dokładnie oczyszczonych nasion, niszczenie chwastów na miedzach i w rowach oraz przez stosowanie, w razie potrzeby, środków chemicznych.

Zabiegi jesienne. Jesienią na oziminach nie wykonuje się w zasadzie żadnych

zabiegów pielęgnacyjnych. Jedynie na polach o nierównej powierzchni należy wyorać przegony lub wykopać rowki, którymi odpływać będzie woda z roztopów zimowych i wiosennych. W ten sposób zmniejszy się niebezpieczeństwo wymakania ozimin. Jeżeli zimą na polu utworzy się skorupa lodowa i zachodzi obawa, że utrzyma się ona przez dłuższy czas, to należy ją połamać ciężkimi bronami lub bronami-kolczatkami, albo przepędzić przez pole zwierzęta.

Zabiegi wiosenne. Zabiegi wiosenne to bronowanie. Wykonuje się je w zasiewach pszenicy, natomiast zasiewy żyta i jęczmienia bronuje się tylko w dwóch wypadkach: 1) gdy .po zimie rośliny są przerzedzone istnieje obawa silnego zachwaszczenia oraz 2) gdy żyto jest porażone przez pleśń śniegową. Bronowanie żyta porażonego przez pleśń śniegową ułatwia dostęp powietrza do dolnych części roślin, dzięki czemu łat- wiej zwalczają one chorobę. Jednocześnie z bronowaniem należy zastosować nawożenie azotem, który przyspieszy wzrost roślin. W takim wypadku najlepiej zastosować saletrę wapniową. Bronowanie pszenicy ozimej jest zabiegiem bardzo korzystnym. Nie tylko niszczy wschodzące chwasty i skorupę glebową, ale także przewietrza rolę, co wpływa korzystnie na krzewienie się roślin. Powinno się je wykonać wiosną, po rozpoczęciu wegetacji, nie wcześniej jednak aż minie obawa wystąpienia silniejszych przymrozków i gleba się

Należy pamiętać, że herbicydy nie niszczą wszystkich chwastów, a stosowanie przez wiele lat tego samego preparatu przyczynia się do masowego rozwoju chwastów odpornych na jego działanie. Wybór herbicydu powinien być uzależniony od gatunków występujących chwastów:

Herbicydy do zwalczania chwastów w zbożach ozimych:

chwasty dwuliścienne — wrażliwe (ognicha, komosa, tobołki, tasznik}

dawka na 7 ha

Chwastoks płynny 30 4-5 I

Pielik 1,5-2,0 kg
Pielik + Chwastoks płynny 30 1 kg + 3 I

:- chwasty dwuliścienne — odporne (gwiazdnica, rumian, przytulia, poziewnik) dawka ina 1 ha

Chwastoks M 5 I

Chwastoks D 5 I

Aminopielik D 3 I

Aminopielik M 3 I

Aminopialik P 3 I

Przed opryskiwaniem preparaty rozcieńcza się 400-600 I wody. Miotłę zbożową, często występującą w zasiewach zbóż ozimych, można niszczyć jesienią, po siewie nasion, ale przed ukazaniem się wschodów, stosując np. igran 50 WP, w dawce 3-4 kg na 1 ha. Wiosną po ruszeniu wegetacji można stosować Tri- bunil w ilości 3 kg na 1 ha.

Opryskiwanie herbicydami nie należy wykonywać wówczas, gdy temperatura powietrza jest niższa niż 8°C lub wyższa niż 25°C, ponieważ w niskich tempera- turach preparaty nie działają, natomiast w wysokich mogą uszkadzać rośliny.

---