ZAJĘCIA III
BIOLOGICZNE ASPEKTY PRZYWIĄZANIA
I. PRZYWIĄZANIE
Twórcą teorii przywiązania jest Bowlby (1980), który wyraźnie podkreślał, że przywiązanie - rozumiane jako potrzeba więzi z osobnikiem tego samego gatunku - ma podstawy biologiczne. Dziecko tuż po urodzeniu bardzo szybko uruchamia swój atrakcyjny dla opiekuna system „wyzwalaczy”, które mają zwrócić jego uwagę na sygnalizowane przez dziecko potrzeby. Aby utrzymać kontakt z opiekunem, niemowlęta prezentują szeroki repertuar zachowań (krzyk, uśmiech, ssanie, przytulanie, „podążanie za”). Ten BEHAWIORALNY SYSTEM PRZYWIĄZANIA jest jednym z systemów, który umożliwia dziecku elementarne uczenie się świata i innych, uczenie się zaufania drugiego człowieka.
Mary Ainsworth (1977) opierając się na wieloletnich badaniach relacji matka - dziecko, wyodrębniła trzy style przywiązania. Kryterium wyróżniającym je była jakość relacji, wrażliwość i dostępność matki w sytuacji sygnalizowania potrzeb przez dziecko:
STYL BEZPIECZNY - cechuje się zaufaniem dziecka do obiektu przywiązania; oparty jest na doświadczeniu jego dostępności, ujawnianiu wrażliwości w sytuacjach zagrażających poczuciu komfortu.
STYL LĘKOWO - AMBIWALENTNY - kształtuje się w toku doświadczania niepewności co do dostępności obiektu przywiązania; kształtuje on „wzmożoną czujność”, obniżone poczucie bezpieczeństwa, silny lęk przed rozstaniem(nawet w okolicznościach, gdy matka jest dostępna); pojawienie się w polu percepcyjnym obiektu przywiązania może wyzwalać ulgę, ale także i złość.
STYL UNIKAJĄCY - kształtuje się w toku doświadczania niedostępności obiektu przywiązania w sytuacjach zagrożenia, wzbudzonej potrzeby bądź jego niewrażliwości na nie; doświadczenie to utrzymuje system przywiązania w stanie aktywnym, uruchamia mechanizmy obronne; konsekwencją może być unikanie bliskiego kontaktu jako forma ochrony przed zranieniem; widoczna jest rezygnacja z walki o obiekt przywiązania, a rozłąka nie musi się wiązać z przejawianiem negatywnych emocji.
Niemowlęta doświadczające bezpiecznego przywiązania są zdolne w sposób swobodny i bezpośredni do ujawniania swoich potrzeb związanych z ochroną i komfortem. Takich umiejętności nie uczą się niemowlęta będące w relacji z osobami dorosłymi prezentującymi niekorzystne wzorce - unikające (ograniczają ekspresję potrzeby przywiązania) i ambiwalentnymi (wyolbrzymiają potrzebę przywiązania).
Podstawy rozwoju emocjonalnego są jednocześnie podstawami rozwoju społecznego. Bezpieczne niemowlęta uczą się, że wszystkie prezentowane emocje są akceptowane i ich wyrażanie jest bezwzględnie ważne dla społecznej komunikacji. Niemowlęta doświadczające unikowego przywiązania otrzymują informacje, że emocje, szczególnie te negatywne, są nieefektywnym sygnałem w oczekiwaniu wsparcia od opiekunów, nie nie są one „językiem dyskusji”. Ambiwalentne niemowlęta - otrzymują informacje, że efekty ekspresji emocji są nieprzewidywalne, lecz intensywne negatywne emocje mają większe prawdopodobieństwo przywołania uwagi opiekuna, jakkolwiek emocje nie są ważne dla podjęcia dialogu.
Ogólne wnioski z badań nad dziećmi sugerują, że bezpieczne przywiązanie koreluje z ujawnianiem emocjonalnej ekspresji, otwarciem, swobodą, bogatszym emocjonalnym słownictwem, ujawnianiem plastyczności w sytuacjach problemowych, bardziej realistyczną percepcją emocjonalnych ekspresji innych osób.. Niekorzystne zaś wzory przywiązania prawdopodobnie uruchamiają defensywne procesy w relacjach interpersonalnych.
Wszystko to sugeruje, że przywiązanie może być traktowane jako prototyp relacji społecznych również w okresie dorosłości.
Badania prowadzone w tym zakresie wskazują, że wiele dorosłych osób samotnych wspomina swoje dzieciństwo jako trudne czy zaburzone z uwagi na dystansujące się zachowania jednego bądź obojga rodziców. Na tej podstawie wysunięto hipotezę, że osobista historia relacji przywiązaniowych w dzieciństwie wpływa na głębokość i formę osamotnienia dorosłych.
Według Hazana i Shavera (1994) miłość czy więź miedzy osobami to proces przywiązaniowym, w którym występują podobne rodzaje indywidualnych zróżnicowań jak w przywiązaniu między niemowlęciem i podstawowym opiekunem.
Badania potwierdzają zależność między stylami wychowania rodziców a jakością relacji przywiązaniowych miedzy dorosłymi partnerami. Takie wzory zachowań rodzicielskich, jak: plastyczność, akceptacja, odrzucenie, bezradność, niepewność korespondują dosyć wyraźnie z poczuciem bezpieczeństwa i autonomii, tendencją do unikania.
STYL BEZPIECZNY W MAŁŻEŃSTWIE - cechuje się odczuwaniem wysokiego poziomu satysfakcji z relacji z partnerem. Oparty jest na przeświadczeniu o dostępności partnera w sytuacjach trudnych, ważnych, kryzysowych. Często występuje wzajemne okazywanie sobie czułości, przywiązania. Nie występuje opór przed odkrywaniem się, „zacieśnianiem granic”. Komunikacja oparta jest na wzajemnym zaufaniu, otwartości, przeświadczeniu, że się jest chętnie wysłuchiwanym i życzliwie wspieranym. Występuje odczuwanie poczucia bezpieczeństwa, satysfakcja z bliskości, z bycia razem.
STYL LĘKOWO AMBIWALENTNY W MAŁŻEŃSTWIE - cechuje się często występującym niepokojem o trwałość związku z partnerem. Występuje obawa przed utratą partnera, wzmożona czujność, zamartwianie się, że związek może nie być dla partnera atrakcyjny, że może on poszukiwać alternatywnych relacji. Stany niepokoju nasilają się, gdy partner nie zachowuje się zgodnie z oczekiwaniami, na przykład nie jest wystarczająco czuły, otwarty, wspierający, nie odwzajemnia uczuć. Obawy te nie musza mieć obiektywnego uzasadnienia, wynikają najczęściej z obniżonego poczucia bezpieczeństwa, „przewrażliwienia” na punkcie relacji ja - partner.
STYL UNIKOWY W MAŁŻEŃSTWIE - charakteryzuje się brakiem tendencji do nawiązywania z partnerem bliskich, otwartych relacji. Osoba odczuwa zażenowanie, zdenerwowanie, gdy partner daje jej do zrozumienia, że oczekuje bliskości bądź też przejawia wyraźne zachowania w tym kierunku. Występuje u niej lepsze samopoczucie, gdy między nią a partnerem są wyraźnie dostrzegalne granice, przekraczanie ich jest dla niej irytujące. Nie ujawnia się u niej wyraźna tendencja do zwierzeń, a jeżeli się pojawia, to są one racjonalnie kontrolowane - brak w nich spontaniczności i otwartości na intymny dialog.
WYNIKI DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ
Badania Mieczysława Plopy:
STYLE PRZYWIĄZANIA A PŁEĆ
kobiety ujawniają większe nasilenie stylu lękowo - ambiwalentnego i unikowego.
STYLE PRZYWIĄZANIA KOBIET I MĘŻCZYZN A ICH OCENA RELACJI Z RODZICAMI
style przywiązania kobiet wykazują istotne korelacje z oceną relacji z matką i ojcem, natomiast style przywiązania mężczyzn jedynie z ojcami.
dobre przeszłe relacje córek zarówno z ojcami jak i matkami hamują u nich rozwój skłonności do prezentowania stylu lękowo - ambiwalentnego w bliskich związkach.
u mężczyzn, którzy oceniają swoje kontakty z ojcem jako bardzo udane, jest zauważalna tendencja do preferowania stylu bezpiecznego i minimalizowanie lękowo - ambiwalentnego w bliskich związkach.
STYLE PRZYWIĄZANIA ASTYLE RADZENIA SOBIE ZE STRESEM
w przypadku żon bezpieczny styl rozwiązania koreluje ujemnie z emocjonalnym stylem radzenia sobie ze stresem; styl lękowo - ambiwalentny koreluje dodatnio ze stylem emocjonalnym oraz unikowym w formie „uciekania w czynności zastępcze”; przywiązanie unikowe wykazuje istotny związek z unikowym stylem radzenia sobie w formie „uciekania” od problemu.
w przypadku mężów uwidoczniły się podobne prawidłowości
STYLE PRZYWIĄZANIA A SATYSFAKCJA Z MAŁŻEŃSTWA
satysfakcja z jakości związku zarówno żon jak i mężów jest w dużym stopniu determinowana przez lękowo - ambiwalentny styl przywiązania. To znaczy osoby prezentujące ten styl przywiązania mogą mieć trudności w tworzeniu bliskiego związku opartego na doświadczaniu intymności, podobieństwa celów, dążeń, a w wypadku mężczyzn także poczucia samorealizacji, poprzez odczucie satysfakcji z pełnionych ról w systemie rodzinnym.
Z badań Vasquza i współpracowników (2002) wynika, że:
bezpieczny styl przywiązania mężów łączył się z mniejszą ilością obaw czy zmartwień związanych z ich pracą. Ponad to badani ci zgłaszali mniejsze poczucie przeciążenia obowiązkami rodzinnymi i zawodowymi.
Żony o lękowym stylu przywiązania wykazywały większe trudności w godzeniu ról rodzinnych i zawodowych w rok po urodzeniu dziecka, a także czerpały mniejszą satysfakcję z pracy po czterech i pół roku od porodu
Z badań Miculincera (1998) wynika, że:
osoby bezpiecznie przywiązane do partnera związku romantycznego, pragną przede wszystkim intymności w tym związku, dzięki czemu mogą przyjąć bardziej otwartą, nieegoistyczną i pełną troski postawę wobec swego partnera. Takie osoby będą aktywnie działały w kierunku poprawy dobrostanu partnera, zamiast biernie i egoistycznie czekać na jego wsparcie.
Ponadto, badani o bezpiecznym stylu przywiązania w romantycznym związku wykazywali dużą poznawczą dostępność wspomnień związanych z wysokim zaufaniem w ich związku, a jednocześnie zdarzenia te były dla nich bardzo ważne. Gdy jednostki te zawiodły się na partnerze, stosowały konstruktywne metody radzenia sobie z ową sytuacją - otwarcie rozmawiały o niej z partnerem - umniejszając przy tym wagę negatywnych zachowań partnera.
Osoby o lękowym bądź unikowym stylu przywiązania różniły się od siebie pod względem różnych aspektów zaufania do partnera. Zarówno lękowi jak i unikowi partnerzy zgłaszali niski stopień zaufania wobec swych partnerów, przyjmowali postawę egocentryczną w związku oraz stosowali nieadekwatne techniki radzenia sobie z nadużyciem zaufania przez partnera.
Osoby unikowe pragnęły w związku przede wszystkim poczucia kontroli nad partnerem, lękowe zaś - poczucia bezpieczeństwa.
Gdy partner przejawiał negatywne zachowania (nadużycie zaufania), jednostki unikowe przede wszystkim dystansowały się od partnera, lękowe zaś - wykazywały wysoki poziom zamartwiania się.
Z badań Simpsona i współpracowników (2002) wynika, że:
kobiety prezentujące bezpieczny styl przywiązania modyfikują ilość udzielanego wsparcia swemu partnerowi w zależności od sytuacji - potrafią prawidłowo reagować na okazywane przez mężczyzn pragnienie otrzymania pomocy, co można określić mianem „optymalnej strategii niesienia pomocy”.
Rholes i współpracownicy (1999) prowadzili badani z udziałem 83 par, podczas których badani byli wprowadzani w sytuacje stresowe. Badania te wykazały, że:
poziom unikowego stylu przywiązania u partnerów związku romantycznego sprzyja ekspresji gniewu w sytuacjach stresowych. Reakcje agresywne u kobiet pojawiały się szczególnie wówczas, gdy sytuacji silnego stresu odczuwały one brak wsparcia ze strony partnera
Kobak i Hazan (1991) wykazali, że:
w małżeństwach, w których przynajmniej jeden z partnerów pochodził z rodziny , gdzie doświadczał braku bezpiecznego przywiązania obserwowano większe nasilenie konfliktów, większą agresywność werbalną i fizyczną, nieukształtowanie się bądź szybki zanik romantycznych relacji, jak również przesadną zazdrość.
LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA:
Plopa Mieczysław „Więzi w małżeństwie i rodzinie” 2005, Kraków: Impuls.