Różaniec – praktyką pobożną i modlitwą liturgiczną

Duchowoœ�

KS. MARIAN PISARZAK MIC

R�aniec - praktyk� pobo�n� i modlitw� liturgiczn�?

Nie jeden ju� raz Koœci� zabiera� g�os na temat r�a�ca i jego stosunku do liturgii. W dobie posoborowej papie� Pawe� VI wyda� adhortacj� apostolsk� Marialis cultus (2 II 1974), w kt�rej przyznaje, �e przed niewielu laty (...) jedni wyrazili �yczenie, by r�aniec maryjny zosta� zaliczony do obrz�d�w liturgicznych, drudzy natomiast (...) nies�usznie zaniedbywali t� form� modlitwy. A w�aœciwie obrz�d�w liturgicznych i pobo�nej praktyki r�a�ca nie nale�y ani przeciwstawia� sobie, ani stawia� na r�wni 1.

Po wydaniu Dyrektorium o pobo�noœci ludowej i liturgii (na podstawie dekretu z 17 XII 2001) 2 i po og�oszeniu listu apostolskiego Rosarium Virginis Mariae (16 X 2002) 3, powstaje jednak problem: czy mo�na dziœ inaczej okreœli� charakter modlitwy r�a�cowej? Chodzi o to, czy rzeczywiœcie w okreœlonych warunkach r�aniec jest czymœ wi�cej ni� tylko praktyk� pobo�n�?

R�aniec jako modlitwa posiada bez w�tpienia charakter praktyki religijnej, zakorzenionej w naturze ludzkiej. O jej specyfice chrzeœcija�skiej decyduje osnowa w postaci rozwa�ania wydarze� sk�adaj�cych si� na ten etap historii zbawienia, kt�rego punktem centralnym by� Jezus Chrystus i misterium naszego zbawienia. Ponadto r�aniec ma charakter maryjny. Wychodzi on z doœwiadczenia Maryi i staje si� modlitw� o sercu chrystologicznym - tak t� cech� uj�� Ojciec Œwi�ty 4.

Co si� dzia�o z Jezusem i wok� Niego, co On m�wi� i czyni�, po prostu, co si� wydarza�o, to upami�tniali nie tylko ewangeliœci, lecz tak�e najbli�sza Jezusowi osoba, Jego Matka. Œw. �ukasz napisa� o Maryi znamienne s�owa: A matka Jego chowa�a wiernie wszystkie te wspomnienia w swym sercu (�k 2, 51b) 5. Z tej racji Ona mo�e by� nazwana osobow� pami�ci� pierwotnego Koœcio�a, od kt�rej wiele zaczerpn�� sam Ewangelista 6. Mo�na p�jœ� nawet dalej i powiedzie�, �e taka postawa Maryi jest wzorcowa (modelowa) dla liturgii, gdy� element noszenia w pami�ci wydarze� zbawczych i ich faktycznego wspominania w zgromadzeniu œwi�tym jest tak istotnym sk�adnikiem obchodu, �e sama liturgia jako „czyn” (opus) jest okreœlana mianem an�mnezy (z j�zyka greckiego) lub pami�tki (po �acinie: memoria, memoriale).

Te trzy cechy modlitwy r�a�cowej: akt religijny, w�tek historiozbawczy i wspomnienie medytacyjne na spos�b maryjny - zosta�y podj�te w referatach traktuj�cych o postawie otwartoœci na g�os Boga w psalmach, o lectio divina, o metodzie kontemplacji i o �ywej pami�ci Matki Zbawiciela. Nadszed� czas, aby wejœ� w perspektyw� liturgiczn� tematu podj�tego przez sympozjum.

W tym aspekcie zwr�cimy uwag� na historyczny podzia� aktywnoœci kultycznej Koœcio�a na liturgi� i paraliturgi�, na faktyczne miejsce r�a�ca w tej rzeczywistoœci, a zw�aszcza na charakter kontemplacyjny i anamnetyczny praktyki r�a�cowej. Odpowiemy na pytanie, czy Jan Pawe� II pom�g� nam spojrze� g��biej (in altum) na modlitw� r�a�cow�.

1. W liturgii Koœci� pami�ta...

W zakresie mo�liwoœci pami�tania „dzie�a zbawienia” (opus salutis) i rozpami�tywania go, aby p�jœ� w g��b, opr�cz �ywych œwiadk�w wydarze� i opr�cz spisanych relacji o nich w „pami�tnikach zwanych Ewangeliami” - jak napisa� œw. Justyn w Apologii, powsta�ej w po�owie II wieku 7 - Koœci� od pocz�tku mia� do dyspozycji liturgi� jako czynnoœ� anamnetyczn� i mistagogiczn� ze skutkami mistycznymi w zakresie dozna� i skutk�w duchowych 8. Anamneza - dzi�ki aktywnoœci Ducha Œwi�tego - uobecnia to, co obwieszcza o wydarzeniu samo s�owo narracji (s�owo czytane i g�oszone) 9. Mistagogia spe�nia funkcj� wprowadzenia w misterium uobecnione; od znak�w zewn�trznych, od symboliki, prowadzi ona do rzeczywistoœci oznaczanej, jest po prostu drog� w g��b: „od sakrament�w do misteri�w” 10.

2. Podzia� „pami�ci” Koœcio�a w przesz�oœci

Anamnetyczn� i mistagogiczn� jest przede wszystkim Eucharystia jako „dynamiczna Pami�tka Pana”, zgodnie z wol� Jezusa Chrystusa: „Czy�cie to na moj� pami�tk�” (1 Kor. 11, 24). Ale t� specyfik� trzeba rozci�gn�� na wszystkie czynnoœci liturgiczne, mimo ich zr�nicowania w œredniowieczu na sakramenty i sakramentalia, na sacramenta magna i sacramenta minora 11. Sprawowanie tych ostatnich, np. b�ogos�awie�stw, by�o pocz�tkowo z��czone z celebracj� eucharystyczn�. Separacja a� po usamodzielnienie i izolacj� - przysz�a p�Ÿniej.

Na tej linii i w duchu tak ukszta�towanej mentalnoœci - uwarunkowanej zreszt� wieloma czynnikami - trzeba rozumie� daleko id�cy podzia� aktywnoœci kultycznej Koœcio�a: na liturgi� i paraliturgi�, na oficjaln� s�u�b� Bo�� (sacri ritus) i na exercitia pietatis lub pia exercitia, okreœlane dziœ mianem praktyki pobo�nej, nabo�e�stwa lub zwyczaju chrzeœcija�skiego ludu 12.

Podstaw� do podzia�u by� nie tylko j�zyk, lecz tak�e Ÿr�d�o pochodzenia i oficjalna akceptacja nabo�e�stwa lub jej brak. W tym kontekœcie nie mo�na nie wspomnie� o skutkach myœlenia scholastycznego, usi�uj�cego precyzyjnie zrozumie� i okreœli� rzeczywistoœ�, dziel�c j� - niekiedy sztucznie i schematycznie, a� po uproszczenia - dla cel�w dydaktycznych. Nie mo�na te� nie wspomnie� o dzia�aniu kontrreformacji, o dzia�aniu zabezpieczaj�cym prawowiernoœ� katolick� na drodze wzmocnienia czynnika prawnego; wystarczy przypomnie� fakt powo�ania w 1588 roku urz�du pod nazw� Œwi�tej Kongregacji Obrz�d�w (pro sacris ritibus et ceremoniis).

Nic dziwnego, �e czasy nowo�ytne utrwali�y ostre rozr�nienie pomi�dzy liturgi� Mszy œw., sakrament�w, sakramentali�w, modlitwy brewiarzowej i obchod�w œwi�tecznych (w tym tak�e niedzielnych) a ca�� reszt� praktyk, stanowi�cych kr�g paraliturgiczny, swoiste obrze�e liturgiczne (extraliturgia), kontekst jakby ma�ych domk�w obok wie�owc�w. Zapis tej sytuacji mo�na wyraŸnie zauwa�y� w encyklice Mediator Dei et hominum, wydanej w1947 roku 13.

3. Sytuacja wsp�czesna

Od Soboru Watyka�skiego II wprawdzie nie u�ywa si� ju� wyra�enia paraliturgia 14, to jednak œlady tamtej epoki s� jakoœ nadal widoczne w Konstytucji o liturgii œwi�tej, w nowym Katechizmie Koœcio�a Katolickiego, w dokumencie Marialis cultus oraz w studyjnych opracowaniach o liturgii 15.

Soborowa Konstytucja o liturgii œwi�tej (4 XII 1963) 16 pod adresem „nabo�e�stw chrzeœcija�skiego ludu”, og�lnokoœcielnych i partykularnych, konsekwentnie stawia wymaganie, „aby by�y zgodne ze œwi�t� liturgi�, z niej niejako wyp�ywa�y i do niej wiernych prowadzi�y. Liturgia bowiem ze swej natury znacznie je przewy�sza” 17. To og�lnie uj�te kryterium zosta�o sprecyzowane w nast�puj�cy spos�b: „Usilnie si� zaleca nabo�e�stwa (pia exercitia) chrzeœcija�skiego ludu, pod warunkiem, �e sprawuje si� je zgodnie z przepisami i zasadami Koœcio�a, zw�aszcza gdy odbywaj� si� na zlecenie Stolicy Apostolskiej. Szczeg�lnym uznaniem ciesz� si� tak�e nabo�e�stwa (sacra exercitia) partykularnych Koœcio��w, sprawowane z polecenia biskup�w, zgodnie ze zwyczajami lub prawnie zatwierdzonymi ksi�gami” 18.

Nowy Katechizm Koœcio�a Katolickiego (z 1992 roku) pod koniec cz�œci drugiej o celebracji misterium chrzeœcija�skiego, w czwartym jako ostatnim rozdziale omawia „Inne celebracje liturgiczne” i zalicza do nich: sakramentalia 19, formy pobo�noœci albo religijnoœci ludowej 20 i pogrzeb chrzeœcija�ski 21. Dalej Katechizm podaje nast�puj�cy komentarz: formy pobo�noœci wiernych i religijnoœci ludowej s� przejawami „zmys�u religijnego ludu chrzeœcija�skiego”; zawsze otacza�y �ycie sakramentalne Koœcio�a; zalicza si� do nich - „czeœ� oddawan� relikwiom, nawiedzanie sanktuari�w, pielgrzymki, procesje, drog� krzy�ow�, ta�ce religijne, r�aniec, medaliki itp.” 22. Katechizm m�wi, �e „te formy pobo�noœci s� kontynuacj� �ycia liturgicznego Koœcio�a, ale go nie zast�puj�” 23.

Sprawie r�a�ca, pod k�tem jego maryjnoœci, znaczny passus poœwi�ci� Pawe� VI w adhortacji apostolskiej Marialis cultus (2 II 1974) 24. W punkcie na temat relacji R�aniec a liturgia 25 znalaz� si� jednoznaczny zapis: r�aniec jest pobo�n� praktyk�, kt�ra bierze pocz�tek od œwi�tej liturgii, i kt�ra - jeœli jest spe�niana zgodnie ze swoim pierwotnym duchem - z natury swej prowadzi ku liturgii, chocia� jej pr�g nie zostaje jakby przekroczony. R�a�cowa forma pobo�noœci - zauwa�a Pawe� VI - �atwo mo�e by� uzgodniona ze œwi�t� liturgi�. Albowiem r�aniec nie inaczej ni� liturgia wykazuje r�wnie� charakter wsp�lnotowy, karmi si� Pismem œwi�tym i ca�y skierowany jest ku tajemnicy Chrystusa. Podsumowaniem tego fragmentu adhortacji s� nast�puj�ce s�owa: oba rodzaje modlitwy [liturgia i r�aniec] nale�� do rzeczywistoœci istotowo r�nych. Liturgia ma charakter anamnezy uobecniaj�cej zbawcze wydarzenia, r�aniec jest tylko kontemplacyjnym ich wspomnieniem 26.

W nawi�zaniu do ostatniego zdania Paw�a VI trzeba zauwa�y�, �e w tym dokumencie papieskim nie ma rozr�nienia nabo�e�stw na praktyki „pobo�ne” i „œwi�te” (exercitia pia et sacra) w duchu 13-go artyku�u KL 27.

W dyskusji teologicznej na temat natury i odnowy liturgii, b�dŸ znaczenia nabo�e�stw 28, w dyskusji nadal otwartej 29, jedna ze stron wspiera przedstawione wy�ej uj�cie; konsekwentnie odmawia praktykom pobo�nym i nabo�e�stwom miana czynnoœci liturgicznych, a nawet postuluje, aby nie nazywano nabo�e�stw celebracjami. Przyk�adem celebracji liturgicznej mo�e by� liturgia s�owa Bo�ego lub liturgia pokutna; s� one niew�aœciwie nazywane nabo�e�stwami 30.

4. Gdzie jest miejsce na r�aniec?

Na tym tle, co mo�na powiedzie� o r�a�cu teraz, po og�oszeniu Listu apostolskiego Rosarium Virginis Mariae? Czy praktyka modlitwy r�a�cowej w formie nabo�e�stwa jest naprawd� nieliturgiczn�? Czy rzeczywiœcie nie mo�na r�a�ca ulokowa� w zakresie modlitewnej s�u�by Bo�ej?

Na te pytania, w œwietle przytoczonych dokument�w, istnieje odpowiedŸ raczej negatywna, pomimo wyst�powania okolicznoœci pozytywnych, sprzyjaj�cych rewizji dotychczasowego pogl�du.

5. Okolicznoœci pozytywne

Co mamy na myœli, gdy m�wimy o okolicznoœciach pozytywnych, sprzyjaj�cych sprawie zaliczenia r�a�ca do modlitwy liturgicznej, lub przynajmniej do sacra exercitia?

Oto ju� od dawna, zw�aszcza od czasu og�oszenia przez Leona XIII encykliki Supremi apostolatus officio (1 IX 1883), r�aniec jest usilnie zalecany przez papie�y, biskup�w i duszpasterzy; zwie�czeniem zach�t i wezwa� sta� si� list apostolski Jana Paw�a II.

Oto nabo�e�stwo r�a�cowe znajduje si� w oficjalnych agendach liturgicznych poszczeg�lnych diecezji: posiada tam okreœlony porz�dek, okreœlon� euchologi� w postaci Credo, Pater noster, Ave Maria i Gloria Patri, a nawet okreœlon� lub przynajmniej ukierunkowan� treœ�, wyra�on� w gotowych rozwa�aniach poszczeg�lnych tajemnic 31.

Oto mo�na ��czy� r�aniec z adoracj� Najœwi�tszego Sakramentu, co stanowi niew�tpliwie now� jakoœ� liturgiczn�. Wtedy r�aniec postrzega si� w kontekœcie nabo�e�stw eucharystycznych 32

Oto nabo�e�stwu r�a�cowemu, odprawianemu czy w paŸdzierniku czy w innym terminie, przewodniczy zwykle kap�an - prezbiter i wyst�puje w stroju liturgicznym; samo zaœ nabo�e�stwo ma charakter modlitewnego zgromadzenia koœcielnego 33. Sam Pawe� VI zach�ca� usilnie, aby r�aniec by� odmawiany: czy to prywatnie, gdy chrzeœcijanin, duchem z��czony z Panem, modli si� sam w odosobnieniu; czy w spos�b wsp�lnotowy, jak to si� zdarza we wsp�lnocie domowej lub gdy chrzeœcijanie zbieraj� si� w grupach [w bractwach i w k�kach r�a�cowych, przypis M.P.] celem stworzenia warunk�w dla szczeg�lnej obecnoœci Boga wœr�d nich (por. Mt 18, 20); czy publicznie, mianowicie na zgromadzeniach, na kt�re wzywa si� wsp�lnot� koœcieln� 34.

Mimo to r�aniec okreœla si� nadal mianem „praktyki pobo�nej” polecanej tak do prywatnego jak i wsp�lnego odmawiania 35, z zastrze�eniem, �e nie mo�na go wsp�lnie odmawia� w czasie odprawiania Mszy œwi�tej 36.

6. Brak decyzji?

Co zatem decyduje, �e r�aniec jest uznany jako praktyka pobo�na, ale nie jako akt liturgiczny? O jakim braku mo�na tu m�wi�? Dlaczego odmawianie r�a�ca wsp�lne i publiczne, z udzia�em czynnika hierarchicznego, z poszanowaniem ustalonego porz�dku i okreœlonych tekst�w, zamieszczonych w oficjalnej ksi�dze liturgicznej - nie jest uznane za form� modlitewnego zgromadzenia liturgicznego, mo�e nawet w pewnej analogii do Liturgii godzin? Nie bez pewnej racji m�wi si� o wprowadzeniu do modlitwy r�a�cowej 150 razy „Zdrowaœ” w miejsce 150 psalm�w 37.

A zatem, czy w gr� wchodzi tylko brak urz�dowej decyzji?

7. Poj�cie liturgii

Wydaje si�, �e rozwi�zanie problemu jest uwarunkowane pojmowaniem samej liturgii w og�lnoœci 38, a szczeg�owo poj�ciem zgromadzenia liturgicznego i aktu celebracji liturgicznej.

U cz�œci teolog�w, a zw�aszcza u wielu duszpasterzy, w pojmowaniu liturgii dominuje nadal, wbrew osi�gni�ciom doby posoborowej, ograniczenie jej do wymiaru kultycznego, do kultu religijnego rozumianego antropocentrycznie i humanistycznie 39. Przy tak rozumianej liturgii mo�na przyj�� (lecz w sensie negatywnym) praktyk� ��czenia r�a�ca z Eucharysti� i poleca� r�aniec w postaci uroczystego samodzielnego nabo�e�stwa z ekspozycj� Sanctissimum; wystawienie Najœwi�tszego Sakramentu na t� okazj� dodaje praktyce wiele splendoru ceremonialnego, i� mo�na œmia�o m�wi� o pi�knym nabo�e�stwie.

Pe�n� rzeczywistoœ� liturgiczn� stanowi� dwa sk�adniki: 1. sakramentalne uobecnianie misteri�w Bo�ych (opus Dei), zw�aszcza najwa�niejszego misterium czyli opus paschale Christi, oraz 2. kultyczna odpowiedŸ Bogu, �e swojemu ludowi da� pozna� zbawienie (�k 1, 17). OdpowiedŸ Koœcio�a jako opus Ecclesiae ma znami� kultu responsoryjnego, z dominant� laudacji i dzi�kczynienia Bogu (gloria Dei, magnificat, benedictus). A zatem liturgia jako ca�oœ� ma charakter misteryjny i kultyczny, boski i ludzki, jest spraw� aktywnoœci dw�ch podmiot�w. Gdy idzie o skutki - s� one realne nie tyle materialnie i fizycznie, co raczej - mistycznie, duchowo, w sercu. Wn�trze cz�owieka jest podstawowym poziomem, na kt�rym dokonuje si� liturgia. Bogata czy skromna symbolika liturgiczna jest na us�ugach tych trzech wymiar�w wydarzenia i prze�ycia (doœwiadczenia) liturgicznego: misteryjnego, kultycznego i mistycznego. Mo�e w zwi�zku z takim poj�ciem liturgii, r�aniec widziany jako praktyka wyros�a oddolnie, nie z historii zbawienia, lecz na fundamencie religijnoœci ludowej, trudno w��czy� w obszar liturgii. Dlatego modlitw� r�a�cow�, nawet t� podejmowan� wsp�lnie i publicznie, nadal lokuje si� poza opus Ecclesiae.

Wydaje si� jednak, �e Jan Pawe� II podpowiada g��bsze rozumienie r�a�ca, gdy� dostrzega i akcentuje w nim urzeczywistnianie si� anamnezy, elementu istotnie w�aœciwego czynnoœciom liturgicznym. W efekcie mo�e trzeba w Liœcie apostolskim odczyta� ukryt� sugesti� zweryfikowania waloru modlitwy r�a�cowej. Wr�cimy wkr�tce do tego odr�bnie.

Tymczasem do tematu pojmowania i sprawowania liturgii dodajmy jeszcze to, �e jakby w tle ca�ego problemu pojawia si� sprawa wyci�gni�cia wniosk�w praktycznych z faktu, i� istnieje odnowiona eklezjologia w uj�ciu soborowym, kt�ra na ka�de zgromadzenie cz�onk�w wsp�lnoty koœcielnej ka�e patrze� przede wszystkim teologicznie i eklezjologicznie, a nie tylko w kategoriach formalnych i kanonicznych 40. Samo wyra�enie „kult publiczny Koœcio�a” domaga si� nowego naœwietlenia. Trzeba na nowo spojrze� na zjawisko legislacji liturgii 41. Nale�y stale mie� na uwadze pe�n� podmiotowoœ� celebracji, bez ograniczania jej - w wymiarze eklezjalnym - do aktywnoœci kleru 42.

8. Wsp�dzia�anie religijnoœci z wiar�

Do kontekstu poruszanego problemu „jak rozumie� liturgi�” nale�y tak�e wyprowadzenie wniosk�w z rzeczywistego przecie� procesu wsp�istnienia i wsp�dzia�ania w liturgii zar�wno akt�w i przejaw�w religijnoœci naturalnej jak i dzia�ania �aski wiary nadprzyrodzonej. Zw�aszcza po ukazaniu si� Instrukcji o pobo�noœci ludowej i liturgii 43, nie mo�na przeciwstawia� wierze tego, co Katechizm nazwa� „zmys�em religijnym ludu” 44. Co wi�cej, daru wiary i daru sakrament�w nie mo�na przeciwstawia� tak zwanej pobo�noœci ludowej i aktywnoœci kultycznej, rodz�cej si� oddolnie. W liturgii spotykaj� si� te dwie aktywnoœci: boska - z ludzk�, opus divinum - z opus humanum, wiara - z religijnoœci�, dar darmo dany, czyli sam Chrystus i Jego dzie�o (jako zbawcze misterium paschalne o walorze Ofiary) - z ofiar� i wysi�kiem kultycznym cz�owieka. U�ywaj�c s�owa „kult” mamy na myœli dwie jego odmiany: naturalny kult religijny, wyra�aj�cy poszukiwania i d��enia cz�owieka, niekiedy zm�cone b��dami, oraz kult w uj�ciu chrzeœcija�skim, rodz�cy si� na bazie historiozbawczej, jako kult responsoryjny, kt�rego istot� jest to, �e Dar od Boga Ojca trzeba przyj��, przyswoi� go sobie z pomoc� Ducha œwi�tego - i jak Maryja - zapami�ta�, nosi� w sobie, ze zdumieniem rozwa�a�, i kontynuowa� jego obecnoœ�, tak w sercu swoim jak i w znakach œwi�tych. M�wi�c o tym, dotykamy jeszcze raz podstaw i zasad liturgii.

9. Doceniony walor liturgii i r�a�ca - kontemplacja

Medytacyjny i kontemplacyjny walor liturgii zosta� bardzo doceniony w za�o�eniach i w dyrektywach odnowy liturgicznej 45. Zosta�y wskazane konkretne momenty medytacyjne i kontemplacyjne w�aœciwe zw�aszcza celebracji Mszy œw. Z pomoc� Ducha Œwi�tego maj� one s�u�y� temu, aby liturgia owocnie jednoczy�a z Bogiem i budowa�a Koœci� jako communio. Docelowo kontemplacja powinna prowadzi� do jednoœci mi�dzyosobowej i wsp�lnoty bosko-ludzkiej 46.

W nowych ksi�gach posoborowych bardzo cz�sto pojawia si� instrukcja (rubryka) o potrzebie zachowania milczenia, o przeznaczeniu czasu na przyswojenie duchowe us�yszanego s�owa Bo�ego, na wewn�trzn� modlitw� proœby (np. po wezwaniu „M�dlmy si�”) lub na modlitw� adoracji i uwielbienia w ramach Komunii œw. Niech wystarczy tych kilka przyk�ad�w jako argument, �e liturgia nie jest tylko ci�giem i rytem „akcji” zewn�trznych. R�wnie istotnym jest to, co si� dzieje wewn�trznie, jako medytacja i kontemplacja. One te� tworz� opus Ecclesiae. Liturgia zak�ada postawy wewn�trzne i ich si� domaga. Osobowym wzorem kontemplacyjnego prze�ywania liturgii jest dziœ sam Ojciec Œwi�ty. Znamy te� liczne buduj�ce przyk�ady z �ycia œwi�tych, zw�aszcza kap�an�w i biskup�w.

R�aniec jest modlitw� kontemplacyjn� 47. Tej sprawie Ojciec Œwi�ty poœwi�ci� pierwszy rozdzia� swego Listu i poszerzy� w nim zakres tajemnic do rozwa�ania 48. Ale mo�e w�aœnie ta specyfika nie sprzyja zaklasyfikowaniu modlitwy r�a�cowej do liturgii, widzianej przez wielu w kategoriach wy��cznie akcji, dzia�ania, aktywnoœci zewn�trznej, na spos�b „ritus continuus” lub „ritus non-stop”. Historia zna praktyk� wy��czenia z ci�g�oœci obrz�du Mszy œwi�tej na przyk�ad kazania, modlitwy powszechnej, a nawet Komunii wiernych. Ale taka „obrz�dowa” wizja liturgii - jak wiemy - nie jest kompletna, dlatego zosta�a zweryfikowana.

Tematem Listu apostolskegoi Jana Paw�a II jest r�aniec przede wszystkim jako modlitwa i to modlitwa kontemplacyjna (w sposobie i metodzie) oraz modlitwa mistyczna (co do skutk�w, jako �e owocuje duchowym zjednoczeniem os�b, �e tworzy communio personarum). W Liœcie s� takie s�owa: R�aniec przenosi nas mistycznie, byœmy stan�li u boku Maryi...To nie przeszkadza w �aden spos�b bezpoœredniej ��cznoœci (...) z Chrystusem, ale j� umacnia 49. Tej jednoœci serc sprzyja odpowiednia technika modlenia si�. Dlatego Ojciec Œwi�ty, powo�uj�c si� na Marialis cultus, podaje nast�puj�c� wskaz�wk�: R�aniec z natury swej wymaga odmawiania w rytmie spokojnej modlitwy i powolnej refleksji, by przez to modl�cy si� �atwiej odda� si� kontemplacji tajemnic �ycia Chrystusa rozwa�anych jakby sercem Tej, kt�ra ze wszystkich by�a najbli�sza Panu, i by otwarte zosta�y niezg��bione tych tajemnic bogactwa 50.

Otrzymaliœmy w Liœcie bardzo wyraŸn� wypowiedŸ Ojca Œwi�tego o modlitwie r�a�cowej jako „miejscu” kontemplacji, tworz�cej communio. I tym samym Jan Pawe� II naprowadzi� nas na myœlenie o modlitwie r�a�cowej w pog��bionej perspektywie, jakby liturgicznej, a nie tylko w sensie ludowej praktyki pobo�nej.

10. Wsp�lny element liturgii i r�a�ca - anamneza

W tym punkcie wracamy do anamnetycznego charakteru liturgii. Z pomoc� Jana Paw�a II chcemy wskaza� na anamnez� jako element wsp�lny liturgii i modlitwie r�a�cowej. T� modlitw� widzimy jako sacramentale 51, oczywiœcie nie tylko w funkcji materialnego narz�dzia do liczenia paciork�w, lecz tak�e i g��wnie w funkcji znaku œwi�tego 52, zakotwiczonego, co do natury, w sakramentalnoœci samego Chrystusa, Jego Osoby i Jego „czynu” paschalnego, podobnie jak wszystkie sakramenty œwi�te, i te znacz�co wielkie i te male�kie (minores).

Modli� si� modlitw� r�a�cow� oznacza nie tylko wypowiada� i szepta� okreœlone s�owa, lecz tak�e rozwa�a� tajemnice wiary i zbawienia, zanurza� si� w histori� œwi�t�. R�aniec rzeczywiœcie wzmacnia pami�� o wielkich dzie�ach Boga i sprzyja ich uobecnianiu w sercu, sprzyja anamnezie dokonuj�cej si� we wn�trzu cz�owieka. Ta prawda odnosi si� do ca�ej liturgii. Bez „wewn�trznej” anamnezy, dziej�cej si� przede wszystkim i najpierw w sercu uczestnika celebracji, czynnoœci liturgiczne �atwo staj� si� pusta form�, dzia�aniem ma�o skutecznym w sensie owoc�w duchowych, mistycznych. R�aniec podtrzymuje kontemplacj� wspania�ych dzie� Boga, spe�nionych w historii zbawienia, skoncentrowanych wok� Jezusa Chrystusa. Posiada on sens anamnetyczny.

Anamneza liturgiczna polega na aktualizacji, na uobecnianiu tego co si� wspomina i g�osi. Takie poj�cie zastosowa� Jan Pawe� II do okreœlenia wartoœci modlitwy r�a�cowej. W taki oto spos�b poprowadzi� nas „w g��b” praktyki r�a�cowej (wed�ug has�a: duc in altum!).

Oto znacz�cy fragment trzynastego numeru Listu:

„Kontemplowa� z Maryj� to przede wszystkim wspomina�. Nale�y jednak rozumie� to s�owo w biblijnym znaczeniu pami�ci (zakar), kt�ra aktualizuje 53 dzie�a dokonane przez Boga w historii zbawienia. Biblia jest opisem zbawczych wydarze�, kt�re maj� sw�j punkt kulminacyjny w samym Chrystusie. Wydarzenia te nie nale�� tylko do `wczoraj'; s� tak�e `dniem dzisiejszym' zbawienia. Aktualizacja ta urzeczywistnia si� w szczeg�lny spos�b w liturgii: to, czego B�g dokona� przed wiekami, nie dotyczy jedynie bezpoœrednich œwiadk�w tych wydarze�, ale swym darem �aski dosi�ga ludzi wszystkich czas�w. Dotyczy to w pewien spos�b tak�e ka�dej innej praktyki pobo�nej zbli�aj�cej nas do tych wydarze�: � wspomina� je � w postawie wiary i mi�oœci oznacza otwiera� si� na �ask�, jak� Chrystus uzyska� dla nas przez swe tajemnice �ycia, œmierci i zmartwychwstania” 54.

Z dalszej cz�œci numeru trzynastego warte s� wyeksponowania trzy sprawy. 1. Ojciec Œwi�ty, cytuj�c Konstytucj� o liturgii œwi�tej, przypomnia� wartoœ� liturgii jako aktu Chrystusa-Kap�ana i jako aktu kultu publicznego Koœcio�a 55. 2. Dalej zwr�ci� uwag� na znaczenie modlitwy indywidualnej w �yciu duchowym, kt�re nie ogranicza si� do udzia�u w samej liturgii. „Cho� bowiem chrzeœcijanin powo�any jest do wsp�lnej modlitwy, powinien tak�e wejœ� do swego mieszkania i w ukryciu modli� si� do Ojca (por. Mt 6, 6), a nawet, jak uczy Aposto�, winien modli� si� nieustannie (por. 1 Tes 5, 17)” 56. R�aniec ze sw� specyfik� przynale�y do tej urozmaiconej scenerii modlitwy `nieustannej'. 3. W ko�cowej partii przytoczonego numeru Ojciec Œwi�ty modlitw� r�a�cow� indywidualn� nazwa� „zbawienn� kontemplacj�”. „Jeœli liturgia, jako dzia�anie Chrystusa i Koœcio�a, jest zbawczym dzia�aniem w pe�nym tego s�owa znaczeniu, to r�aniec, jako `medytacja' o Chrystusie z Maryj�, jest zbawienn� kontemplacj�. Zag��bianie si�, tajemnica po tajemnicy, w �ycie Odkupiciela sprawia, �e to, co On zdzia�a�, a liturgia aktualizuje, zostaje dog��bnie przyswojone i kszta�tuje egzystencj�” 57.

WypowiedŸ Papie�a, jak wida�, docenia anamnetyczny charakter r�a�ca, mimo to nie okreœla go „zbawczym dzia�aniem”. Ponadto trzeba zauwa�y�, i� Ojciec Œwi�ty skupi� si� na znaczeniu tej praktyki w indywidualnym �yciu duchowym. Ca�kowicie pomin�� wsp�lne odmawianie r�a�ca w koœciele na spos�b nabo�e�stwa. Szkoda, �e zabrak�o w Liœcie apostolskim odniesienia do znanej powszechnie praktyki nabo�e�stw r�a�cowych, stanowi� przecie� faktycznie modlitewn� s�u�b� Bo��. Mimo to wyczuwa si� w Liœcie specyficzne podprowadzenie praktyki r�a�cowej pod zakres liturgii, kt�ra jest zbawczym dzia�aniem w pe�nym tego s�owa znaczeniu 58.

11. Kierunek rozwi�zania problemu

Wobec faktu, �e Jan Pawe� II wzbogaci� nasz� œwiadomoœ� o r�a�cu jako modlitwie, nazywaj�c t� praktyk� zbawienn� kontemplacj�, zatrzymajmy si� na koniec tylko na poziomie modlitwy. W zwi�zku z tym weŸmy pod uwag� nast�puj�cy tok (ci�g) rozumowania, kt�ry wspiera ostateczny wniosek, jaki nasuwa si� w zakresie odpowiedzi na pytanie postawione w tytule artyku�u.

Poniewa� o modlitwie r�a�cowej Ojciec Œwi�ty powiedzia�, �e jako kontemplacja tajemnic zbawienia aktualizuje je, zbli�aj�c nas do tych wydarze�, i przeto w swej istocie stanowi fakt szczeg�lny, cho� nadal jest nazywana tylko pobo�n� praktyk�. Poniewa� o Liturgii godzin teologowie m�wi�, �e - w analogii do sakrament�w i proklamacji s�owa Bo�ego - posiada ona wartoœ� anamnezy liturgicznej 59, a do takiego twierdzenia znajduj� podstaw� w tekœcie Og�lnego wprowadzenia do tej ksi�gi, gdzie powo�ano si� z kolei na jeden z dekret�w soboru 60. Poniewa� istniej� g�osy powa�nych autorytet�w na temat specyfiki biblijnej, chrystologicznej i „blisko-liturgicznej” r�a�ca jako modlitwy wsp�lnej 61. Poniewa� w œwietle bada� tematycznych stwierdza si� rzeczywiste relacje wyst�puj�ce pomi�dzy Liturgi� godzin i nabo�e�stwami modlitewnymi 62. Poniewa� Liturgia godzin (...) nie wyklucza, ale domaga si� na zasadzie komplementarnoœci r�nych form pobo�noœci Ludu Bo�ego 63. - Co wi�c mo�na wnioskowa� dziœ o charakterze i przysz�oœci r�a�ca?

Wniosek ko�cowy kszta�tuje si� w nast�puj�cym kierunku. Pod wzgl�dem teologicznym coraz wyraŸniej wida� jak te dwie rzeczywistoœci duchowe, liturgia i modlitwa r�a�cowa, s� sobie bliskie, mieszcz� si� w nurcie jedynego kultu chrzeœcija�skiego 64. Mo�e na razie dzieli je i wp�ywa na odmienn� klasyfikacj� jedynie brak wyraŸnego orzeczenia formalnego, nowej autorytatywnej i urz�dowej wypowiedzi o charakterze liturgicznym modlitwy r�a�cowej. Do uwzgl�dnienia jest zw�aszcza taki przypadek, gdy jest ona podejmowana publicznie, mianowicie na zgromadzeniach, na kt�re wzywa si� wsp�lnot� koœcieln� - jak to uj�� Pawe� VI w adhortacji apostolskiej o kulcie maryjnym 65.

Zapewne taki publiczny spos�b praktykowania r�a�ca mieli na myœli autorzy Dyrektorium, poniewa� zaznaczyli, �e „przy niekt�rych okazjach (w niekt�rych przypadkach) odmawianie r�a�ca mo�e przybiera� form� celebracji (czyli mie� charakter obrz�dowy)” 66. Jest to wypowiedŸ w dobrym kierunku, cho� nie okreœla bli�ej okazji i przypadk�w.

Zanim nast�pi jednoznaczny akt oficjalny uznania r�a�ca za celebracj� liturgiczn�, dziœ o publicznym nabo�e�stwie r�a�cowym mo�na myœle� - i chyba m�wi� - tylko w kategorii „œwi�tej praktyki modlitewnej” (sacrum exercitium). Natomiast r�aniec odmawiany prywatnie, indywidualnie czy wsp�lnie, ma wartoœ� jedynie „pobo�nej praktyki” (pium exercitium), zaliczonej do grupy praktyk wyr�nionych i szczeg�lnie polecanych 67.

Ks. Marian Pisarzak MIC

Liche�

1 PAWE� VI, Adhortacja apostolska Marialis cultus o nale�ytym kszta�towaniu i rozwijaniu kultu Najœwi�tszej Maryi Panny, art. 48 (dalej: MC), w: S. C. NAPI�RKOWSKI, „B�ogos�awi� mnie b�d�”. Adhortacja Paw�a VI „Marialis cultus”. Tekst-komentarze-dyskusja, Lublin 1990.

2 Direttorio su piet� popolare e liturgia. Principi e orientamenti, LEV, Citt� del Vaticano 2002 (dalej: DPLL). Dokument ten, podany w kilku j�zykach na stronie internetowej watyka�skiej, wyda�a Kongregacja Kultu Bo�ego i Dyscypliny Sakrament�w. T�um. polskie przygotowa� do druku ks. J�zef Sroka; korzysta� z niego w swoich artyku�ach, przytoczonych ni�ej.

3 JAN PAWE� II, List apostolski Rosarium Virginis Mariae o r�a�cu œwi�tym, Wyd. M, Krak�w 2002; dalej skr�t: RVM.

4 RVM 1 i 12.

5 Inne t�umaczenia tego wersetu m�wi� o zachowaniu s��w w sercu. Sam �ukasz wczeœniej, po opisie wizyty pasterzy, zaznaczy�, �e „wszystkie te sprawy” Maryja zachowywa�a i rozwa�a�a je w swoim sercu (zob. �k 2, 19).

6 Por. JAN PAWE� II, VI Mi�dzynarodowy Dzie� M�odzie�y w Cz�stochowie. Drugi etap czwartej wizyty duszpasterskiej w Polsce, 13-16 sierpnia 1991 roku , LEV 1992, s. 51; podczas czuwania maryjnego na Jasnej G�rze, 14 sierpnia 1991 r., papie� powiedzia�: Wczeœniej ni� natchnieni autorzy zapisali prawd� �ywota wiecznego objawion� w Jezusie Chrystusie, zapisa�o t� prawd� Serce Jego Matki (por. �k 2, 51). I zapisa�o g��biej. Sta�o si� �ywym zapisem Bo�ych tajemnic.[...].Przybyliœmy tutaj, drodzy przyjaciele, a�eby uczestniczy� w maryjnej pami�ci wielkich spraw Bo�ych. Zob. p.2 i 3 .

7 Wieczerza mistyczna. Anafory eucharystyczne chrzeœcija�skiego Wschodu. Wyb�r, wst�p, przek�ad i przypisy H. PAPROCKI, Warszawa 1988, 53.

8 Por. M. KUNZLER, Liturgia Koœcio�a, Pozna� 1999, 104 n.

9 Katechizm Koœcio�a Katolickiego, II wydanie poprawione, Pallotinum, Pozna� 2002, 1099 nn. (dalej: KKK).

10 KKK 1075.

11 Por. P. RAD�, Echiridion liturgicum, Romae-Friburgi Br.-Barcinone 1961, 146-153. Naœwietlenie historyczne procesu przemian w liturgii daje H.A.J. WEGMAN, Liturgie in der Geschichte des Christentums, Regensburg 1994, passim, w r�nych miejscach wed�ug epok.

12 Por. S. MARSILI, Liturgia e non Liturgia, w: An�mnesis. Introduzione storico-teologica alla Liturgia, pr. zb., t. 1, wyd. 2, [Torino] Casale Monferrato 1979, 137-156.

13 PIUS XII, Encyklika o liturgii Mediator Dei, cz. I. 2, punkt: Harmonia mi�dzy pobo�noœci� prywatn� a liturgi�; cz. IV. 1, punkt: Nabo�e�stwa zbli�one do liturgii (paraliturgia). Zob. tekst polski (t�um. J. WIERUSZ-KOWALSKI) Kielce 1948, 44-45, 96-98; por. tekst �aci�ski (Roma 2000), w: C. BRAGA, A. BUGNINI, Documenta ad instaurationem liturgicam spectantia (1903-1963), nr 1901, 2043-2045.

14 L.M. RENIER (red.), Exultet. Ecyclop�die pratique de la liturgie, Paris 2000, 372.

15 DPLL posiada charakter instrukcji duszpasterskiej i stanowi swoisty komentarz do okreœlonych miejsc wymienionych wy�ej dokument�w.

16 Sob�r Watyka�ski II, Konstytucja o liturgii œwi�tej Sacrosanctum Concilium, w: Sob�r Watyka�ski II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Tekst polski, nowe t�um., Pallottinum, Pozna� 2002; skr�t: KL. Tekst �aci�sko-polski, tam�e, 1968.

17 KL 13. W tym artykule nie ma przeciwstawienia liturgii nabo�e�stwom i odwrotnie; zapis wyra�a tak� opcj�, „aby zgadza�y si�” ze sob� te dwie rzeczywistoœci. I to w�aœnie stanowi novum konstytucji soborowej w relacji do dawnego stylu dzielenia form kultu na klerykalnie pojmowan� „Hochliturgie” albo „liturgi� oficjaln�”(zaw�on� do sakrament�w) oraz na „Volksfr�mmigkeit” (pobo�noœ� ludow�) czyli „Volksandachten” (nabo�e�stwa ludowe). Zob. K. K�PPERS, Andacht, w: Lexikon f�r Theologie und Kirche, wyd. 3, t.1, Freiburg u. a. 1993, 614.

18 KL 13. W tekœcie oryginalnym KL znajduj� si� dwa wyra�enia �aci�skie: pia exercitia oraz sacra exercitia. Zdawa� by si� mog�o, �e wprowadzono je tylko z racji redaktorskich tekstu. W istocie oba rodzaje „nabo�e�stw” musz� spe�nia� wymogi formalne, odpowiednio na r�nych poziomach. Faktycznie jednak rozr�nienie to zosta�o do Konstytucji wprowadzone celowo, pod znacznym wp�ywem J. A. JUNGMANNA, aby poj�ciem sacra exercitia obj�� modlitewne nabo�e�stwa, zw�aszcza wieczorne (Abendandachten), inspirowane modlitw� brewiarzow� i od dawna praktykowane za zgod� biskup�w w wielu diecezjach z j�zykiem niemieckim. Literatura niemiecka eksponuje to rozr�nienie i sprzyja wprowadzeniu sacra exercitia w obszar liturgiczny; sam przek�ad tego wyra�enia jest wymowny: „die gottesdienstlichen Feiern der Teilkirchen”. Zob. K. K�PPERS, art. cyt., 614; R. BERGER, Neues Pastoralliturgisches Handlexikon, wyd. 2, Freiburg u.a. 2001, 25.

Komentarz do art. 13-go KL, z analiz� dokument�w przedsoborowych i dyskusji na etapie formu�owania jego tekstu, opublikowa� cytowany wy�ej Kurt K�PPERS, Verarmt unser gottesdienstliches Leben? Zur Vorgeschichte und Wirkung des Artikels 13 der Liturgiekonstitution, w: Th. MASS-EWERD (red.), Lebt unser Gottesdienst? Die bleibende Aufgabe der Liturgiereform, Freiburg-Basel-Wien 1988, 248-264. Zob. tak�e B. FISCHER, Relation entre liturgie et pi�t� populaire apr�s Vatican II. La r�ception de l'article 13 de Sacrosanctum Concilium, „La Maison Dieu” 170 (1987) 91-101.

Z kolei DPLL pos�uguje si� tylko jednym wyra�eniem „praktyki pobo�ne” (pia exercitia). Jednak dostrzega ich zr�nicowanie, i idzie dalej ni� KL i literatura niemiecka. W rezultacie podaje cztery grupy praktyk pobo�nych: 1. nabo�e�stwa og�lnokoœcielne, 2. koœcio��w partykularnych (diecezjalnych), 3. wsp�lnot zakonnych lub bractw i stowarzysze�, i wreszcie 4. domowo-rodzinne i osobiste (zob. nr 72). Podstaw� do podzia�u s� dwa kryteria: zakres terytorialno-œrodowiskowy oraz kompetentna aprobata lub jej brak. O ca�oœci praktyk pobo�nych Dyrektorium m�wi, �e stanowi� integraln� cz�œ� kultu chrzeœcija�skiego (nr 72) i powinny by� zgodne z doktryn�, prawem i normami Koœcio�a; maj� harmonizowa� sw� treœ� z liturgi�, respektowa� okresy liturgiczne i dawa� pierwsze�stwo modlitwie wsp�lnej (nr 71).

19 KKK 1668-1673.

20 Tam�e, 1674-1676.

21 Tam�e, 1684-1690.

22 Tam�e, 1674.

23 Tam�e, 1675.

24 MC 42-55.

25 MC 48.

26 Tam�e.

27 Por. K. R�PPERS, Verarmt unser..., 263, przypis 49.

28 Zob. np. W. NASTAINCZYK, Volksandacht als Liturgie, „Liturgisches Jahrbuch“ 13 (1963) 99-107; J. CASTELLANO, Religiosit� popolare e liturgia, w: D. SARTORE, A.M. TRIACCA, C. CIBIEN (red.), Liturgia, Milano-Torino 2001, 1623 n.

29 Wykaz nowszej literatury podaje R. BERGER, Neues..., 25; J. CASTELLANO, Religiosit�...., 1624-1625; zob. tak�e K. K�PPERS, Andacht..., 614.

30 Zob. np. C. KRAKOWIAK, Celebracje pokutne w œwietle rytua�u „Obrz�dy pokuty”, „Anamnesis” 6: 1999/2000, nr 20, 82-83. Inaczej na te spraw� patrzy H. B. MEYER, Andachten und Wortgottesdienste. Zwei Grundtypen nicht-sakramentaler Liturgie?, „Liturgisches Jahrbuch“ 24 (1974) 157-175.

31 Opisu porz�dku nabo�e�stwa paŸdziernikowego w r�nych diecezjach polskich doby obecnej dokona� Z. WIT, Liturgia godzin i nabo�e�stwa ludu chrzeœcija�skiego, „Studia liturgiczno-pastoralne”, t. 2, Opole 1994, 226.

32 Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja Episkopatu Polski o kulcie Tajemnicy Eucharystycznej poza Msz� œwi�t� (11 XII 1987), nr 18: Zgodnie z MC 46, chrystologicznie „rozumiana modlitwa r�a�cowa odprawiana przed wystawionym Najœwi�tszym Sakramentem nabiera g��bszego znaczenia. Nale�y jednak przez odpowiednio dobrane fragmenty Pisma œwi�tego, lub przez rozwa�ania ukazywa� wiernym chrystologiczny charakter modlitwy r�a�cowej i uwydatnia� zwi�zek tajemnicy Chrystusa rozwa�anej na r�a�cu z tajemnic� Chrystusa obecnego w Najœwi�tszym Sakramencie”. Zob. C. KRAKOWIAK, L. ADAMOWICZ, Dokumenty duszpastersko-liturgiczne Episkopatu Polski (1966-1993), Lublin 1994, 97. Zob. anonimowy komentarz do Instrukcji, w: „Anamnesis” 7 (2001) nr 24, 86. W DPLL (nr 165) znajdujemy potwierdzenie takiego uzasadnienia i takiej praktyki ��czenia r�a�ca z adoracj�; Dyrektorium powo�uje si� na odpowiednie pisma: Penitencjarii Apostolskiej z 8 III 1996 r. i Kongregacji Kultu Bo�ego i Dyscypliny Sakrament�w z 15 I 1997 r., zob. „Notitiae” 34 (1998) 506-510, 511, por. z MC 46 o chrystologicznym znaczeniu modlitwy r�a�cowej.

33 Zob. np. Nabo�e�stwa diecezji katowickiej. Agenda liturgiczna, Katowice 1987215-221. Por. S�u�ba Bo�a. Opracowa� W. G�owa, Lubacz�w 1986, 489 nn.; Agenda liturgiczna diecezji tarnowskiej, Tarn�w 2002, 157 nn. Por. dokument synodalny Maryja w tajemnicy Chrystusa i Koœcio�a, nr 30 i 58, w: II Polski Synod Plenarny (1991-1999), Pozna� 2001, s. 271, 276.

34 MC 50. Aktualne jest pytanie: co Pawe� VI mia� na uwadze pisz�c o publicznej formie zgromadze� na r�aniec?

35 Nabo�e�stwa diecezji katowickiej, 215; II Polski Synod Plenarny, s. 271 nr 30.

36 Agenda liturgiczna diecezji opolskiej. Nabo�e�stwa, poœwi�cenia i b�ogos�awie�stwa. Oprac. zbiorowe Diecezjalnej Komisji Liturgicznej, Opole 1985, 239.

37 Por. MC 49.c; st�d pochodzi nazwa r�a�ca “Psa�terz maryjny” (Psalterium Virginis Mariae), zob. MC 48.

38 S.CZERWIK, Poj�cie liturgii wed�ug dokument�w reformy soborowej i nowego Katechizmu Koœcio�a Katolickiego, w: J.J. KOPE�-H. SOBECZKO-R. PIERSKA�A (red.), Misterium liturgii w Katechizmie Koœcio�a Katolickiego, Opole 1995, 18-33; M. PISARZAK, Nazwy liturgii na Zachodzie, „Liturgia Sacra” 8 (2002), nr 1, 52-57.

39 M. PISARZAK, Nazwy liturgii..., 53.

40 Por. H.J. SOBECZKO, Zgromadzeni w imi� Pana. Teologia znaku zgromadzenia liturgicznego. Opole 1999, 35, 95-120 (sakramentalnoœ� zgromadzenia), 121-175 (struktura hierarchiczna).

41 R. CIVIL, La Liturgia e le sue leggi, w: An�mnesis..., t. 1, 181-207. W tej problematyce zawsze trzeba mie� na uwadze z jednej strony funkcj� (s�u�ebn� i orzekaj�c�) urz�du hierarchicznego i z drugiej strony - nie jeden przypadek w historii nadania konkretnej pobo�nej praktyce charakteru liturgicznego; wystarczy przypomnie� np. spraw� uznania procesji, wystawiania N. Sakramentu i b�ogos�awie�stwa eucharystycznego, nabo�e�stwa do Serca Jezusowego, czy nabo�e�stwa do Mi�osierdzia Bo�ego; por. S. MARSILI, Liturgia e non Liturgia..., 156.

42 H.J. SOBECZKO, Zgromadzeni..., 117-120. Por. C. KRAKOWIAK, Zgromadzenie liturgiczne jako podmiot celebracji, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 42 (1989) 168-178; por. DPLL 76-85, zw�aszcza nr 84.

43 DPLL 22-92.

44 J. KUMALA, Znaczenie sanktuarium maryjnego dla pobo�noœci ludowej, w: J. JEZIERSKI (bp), K. BRZOZOWSKI, T. SIUDY (red.), Maryjne or�dzie z Gietrzwa�du. Materia�y z sympozjum mariologicznego. Gietrzwa�d 13-15 wrzeœnia 2002 roku, Cz�stochowa-Gietrzwa�d 203, 129-145; zob. J. SROKA, Pobo�noœ� maryjna w „Dyrektorium o pobo�noœci ludowej i liturgii”, „An�mnesis” 9 (2003), nr 1(32), 70-71; TEN�E, Kult maryjny w „Dyrektorium pobo�noœci ludowej i liturgii”, w: W. SIWAK (red.), Koœci� czci Matk� Swego Pana. Sympozjum mariologiczne zorganizowane przez WSD w Przemyœlu, w dniu 23 paŸdziernika 2002 r. Materia�y. Przemyœl 2003, 191-221; W. NOWAK, Obecnoœ� Maryi w liturgii i pobo�noœci ludowej, w: Maryjne or�dzie z Gietrzwa�du, dz.cyt.,111-127.

45 W. ŒWIERZAWSKI (bp), Liturgia Ÿr�d�em i miejscem medytacji chrzeœcija�skiej, w: S. KOPEREK, R. TYRA�A (red.), Ante Deum stantes, Krak�w 2002, 503-528.

46 KKK 1108: „Owocem dzia�ania Ducha w liturgii jest nieroz��cznie komunia z Tr�jc� Œwi�t� i komunia braterska”.

47 Zob. MC 47-48; DPLL 197: r�aniec jest modlitw� istotowo kontemplacyjn�.

48 RVM 9-17, 19, 21. Materia� do rozwa�ania tajemnic œwiat�a przygotowa� J. KUDASIEWICZ, Nowe tajemnice r�a�ca œwi�tego. Teologia, kontemplacja, �ycie, Z�bki 2002, stron 98. Zob. te� materia� w „Communio” nr 1/2003 pt. Tajemnice �ycia Jezusa; Z. JAB�O�SKI (red.), Œwiat�o tajemnic r�a�cowych w nauczaniu Jana Paw�a II. Og�lnopolskie Sympozjum Mariologiczno-Maryjne. Jasna G�ra 16-17 stycznia 2003. Referaty, homilie, rozwa�ania, œwiadectwa, Jasna G�ra-Cz�stochowa 2003.

49 RVM 15.

50 RVM 12; MC 47 i 50.

51 Inaczej ni� KKK, kt�ry r�aniec wy��czy� z grupy klasycznych sakramentali�w, zob. nr. 1671 - 1675.

52 Ka�dy znak œwi�ty widziany dynamicznie ma natur� czynnoœci, dzia�ania (actio, actus, opus), o podw�jnym znaczeniu: zbawczym (uœwi�caj�cym) i kultycznym; zob. KL 7.

53 Podkreœlenie moje, ks. M. P.

54 RVM 13. W œwietle tej wypowiedzi, czy mo�na zachowa� - eksponowane dotychczas - nast�puj�ce rozr�nienie: mi�dzy anamnez� liturgiczn� (myœl�c o liturgii) i wspomnieniem modlitewnym (myœl�c o kontemplacji tajemnic r�a�ca)? Id�c za MC 48, J. CASTELLANO (s. 1623) okreœli� r�nic� kr�tko: la prima (l'anamnesi della liturgia) rende presenti i piu grandi misteri della nostra redenzione; la seconda (la memoria contemplativa del rosario) rievoca quegli stessi misteri alla mente dell'orante.

55 KL 10.

56 Tam�e.

57 RVM 13

58 Tam�e.

59 T. SCHNITZLER, Stundengebet als Memoria, „Heiliger Dienst” 33: 1979, 14-17.

60 Institutio generalis de Liturgia Horarum, nr. 12: Liturgia Horarum dilatat ad varias diei horas (...) memoriam mysteriorum salutis (Liturgia godzin rozci�ga na poszczeg�lne pory dnia (...) wspomnienie tajemnic zbawienia), w: Liturgia Godzin, t. 1, wydanie typiczne i polskie.

61 Zob. np. A. HEINZ, Rosenkranz I. 4: Bleibende Bedeutung, w: L. SCHEFFCZYK, R. B�UMER (red.), Marienlexikon, t. 5, St. Ottilien 1993, 553; A. VERHEUL, Einf�hrung in die Liturgie. Zur Theologie des Gottesdienstes, Wien-Freiburg-Basel 1964, 190; J. CASTELLANO, art. cyt., 1624.

62 Por. np. Th. SCHNITZLER, Stundengebet und Volksandacht, w: J. A. JUNGMANN (red.), Brevierstudien, Trier 1958, 71-84.

63 KKK 1178. W tym miejscu formy pobo�noœci ludowej nie zosta�y wymienione; zwr�cono szczeg�ln� uwag� tylko na adoracj� i kult Najœwi�tszego Sakramentu.

64 Zob. DPLL 186; MC, wst�p: kult chrzeœcija�ski od Chrystusa bierze pocz�tek i skutecznoœ�, w Chrystusie znajduje pe�ny i doskona�y wyraz oraz przez Chrystusa w Duchu Œwi�tym prowadzi do Ojca. Por. J. CASTELLANO, Religiosit�..., 1622-1623, fragment pt. Jednoœ� kultu, wiary i �ycia; autor wyra�a nadziej�, �e Koœci� jako "lud Bo�y w drodze" z czasem zharmonizuje w�aœciwie (w duchu KL 13 i MC) celebracje liturgiczne i praktyki pobo�ne, np. r�aniec, drog� krzy�ow� i inne nabo�e�stwa, zw�aszcza maryjne (s. 1624). Wsparciem dla nadziei s� teologiczne i eklezjologiczne zasady waloryzacji i odnowy pobo�noœci ludowej, zob. DPLL 76-92. Opis modlitwy r�a�cowej DPLL podaje w nr. 197-202.

65 MC 50.

66 DPLL 199: in alcune occasioni la recita del Rosario potr� assumere un tono celebrativo (w wersji w�oskiej), dans certaines occasions, la pri�re du Rosaire peut prendre la forme d'une c�l�bration compos�e de divers �l�ments (w wersji francuskiej). Wyliczaj�c sk�adniki celebracji, Dyrektorium powo�uje si� na „Wskazania i propozycje obchodu Roku Maryjnego” (nr 62. a). Celebracj� tworz� m.in. czytania biblijne stosowne do poszczeg�lnych tajemnic, œpiew niekt�rych cz�œci euchologii r�a�cowej, podzia� funkcji, uroczyste rozpocz�cie i zako�czenie r�a�ca, mo�e procesyjne ze œwiat�ami. Por. J. SROKA, Pobo�noœ� maryjna...., 75; TEN�E, Kult maryjny..., 217. Autor, skoncentrowany na praktykach maryjnych, nie zauwa�y� zapisu w DPLL 165 o mo�liwoœci ��czenia r�a�ca z adoracj� eucharystyczn�.

67 Zob. DPLL, s. 160 i 163.

na pocz�tek strony

� 1996-2003 Mateusz

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii
Rozaniec nowego wieku, MODLITWY, nabożeństwa, RÓŻNE
PRAKTYKI POBOZNE I POKUTNE ZAKONU PIJARSKIEGO
MODLITWA LITURGICZNA
Różaniec święty jako modlitwa Jana Pawła II
Modlitwa Wiernych 01.05.2010, Szkoła Liturgii, Modlitwy wiernych
ROZANIEC Z PADRE PIO, > # @ a a a Religia modlitwy
PRAKTYKI MODLITEWNE CZCICIELI BOŻEGO SERCA, > # @ a a a Religia modlitwy
Do znudzonych modlitwą różańcową, Różaniec
Wybór usuniętych i spreparowanych modlitw od59r LITURGICZNE ZMIANY po Sob Watykańskim II POLE
Rozważania różańcowe (ZNAJDZ CZAS NA MODLITWE), Różaniec przed Najświętszym Sakramentem, Różaniec pr
Modlitwa do Św. Rodziny, KATECHEZA W SZKOLE, Rok Liturgiczny
kłopotliwe, dewocja, DEWOCJA: katolicka pobożność, której symbolami są nieszpory, różaniec, woda świ
Rozważania różańcowe (ZNAJDZ CZAS NA MODLITWE), Rożaniec młodzieży, TAJEMNICE RADOSNE
modlitwa wiernych 3, Szkoła Liturgii, Modlitwy wiernych

więcej podobnych podstron