Tematy polskich utworów średniowiecznych

Zaczynając ten temat należy przybliżyć periodyzacje średniowiecza

I faza XI-XII w

-Teksty tylko po łacinie

II faza

-Dominacja łaciny ale pojawiają się już teksty polskie. Najpierw są to pieśni religijne tłumaczenia modlitw powstawały także kazania (proza religijna)

III faza XV w

-Emancypacja języka polskiego

-Równomiernie rozwijała się literatura w języku polskim i łacińskim

Piśmiennictwo Polskie w Średniowieczu(XIII-XIV w.)

I. Rodzime żywoty św. Wojciecha (XI-XII w.)

II. Pierwsze polskie zapisane zdania

a) Zdania legnickie : "Biegajcie , biegajcie" , " Gorze się nam stało"

b) Zdanie henrykowskie - " daj, ać ja pobruszę a ty spoczywaj"

III. Modlitwy

IV. Pieśni procesyjne np. "Bogurodzica"

V. Przekłady Psałterza:

a) Psałterz św. Kingi

b) Psałterz Floriański

VI. Kazania Tzw. Świętokrzyskie, "Kazania Gnieźnieńskie"

Późne średniowiecze - emancypacja języka Polskiego

1. Przenikanie języka polskiego do życia publicznego (sądownictwo prawodawstwo)

- pierwsza zapisana po polsku konstytucja sejmowa uchwalona w 1543

2. Przesyłano polskie listy (w obrębie stanu mieszczańskiego)

3. Język polski w szkołach

- pierwszy słownik łacińsko - polski "wokabrularz trydencki" (ok. 500 wyrazów ) 1424r

- pierwsze podręczniki autorstwa Hieronima Spiczyńskiego 1526 ,1527

- trójjęzyczny słownik łac-niem-pol Franciszka Mymera 1528r

4. Polskie pieśni zapisywane przez kopistów

- "lament świętokrzyski" - żale Matki Boskiej pod krzyżem - posłuchajcie bracia miła

-tropy, sekwencje hymny

5. Pierwszy polski poeta - Władysław z Gielniowa piszący w narodowym języku

"Jezusa Judasz przedał"

6. Pieśni okolicznościowe np. na Boże Narodzenie zapisane w kancjonałach

7. Pieśni maryjne

8. Pieśni i legendy o świętych

9. Powstaje Biblia królowej Zofii (najstarszy przekład Starego Testamentu)

10. Człowiek wobec śmierci

- "Skarga umierającego" - pogarda świata (contemptus mundi)

"dialog (rozmowa) Mistrza Polikarpa ze śmiercią

11. Poezja świecka

-wiersz o zachowaniu się przy stole

- Jędrzej Gałka - polskie utwory średniowieczne wierszowane

- Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego

- Satyra na leniwych chłopów (II poł. XV w.)

Tak więc jeśli mamy mówić o piśmiennictwie polskim należy zacząć od drugiej fazy epoki. Mimo oczywistej przewagi łaciny, język polski stopniowo zyskiwał sobie miejsce w kręgu kultury pisma. Druga połowa XIII w. przyniosła dalsze zapisy słów oraz pierwsze odnotowania zdań polskich. W końcu tego stulecia powstał - być może - przekład Psałterza, a z XIV wieku zachowały się już teksty dzieł wysokiej rangi artystycznej w postaci kopii (wcześniej powstałych) arcydzieł języka i stylu: tzw. Kazań Świętokrzyskich oraz Psałterza Floriańskiego. Na wzór łacińskich utworów liturgicznych zaczęto układać śpiewy kościelne w języku narodowym. Pod koniec XIII w miało powstać arcydzieło słowno-muzyczne: Bogurodzica. Zapewne od drugiej polowy XIII wieku w powszechnym użyciu były polskie modlitwy codzienne , spowiedź powszechna i wierszowane dekalogi, a świadomość religijną i wyobraźnię wiernych stopniowo kształtowały głoszone po polsku kazania.

W polskojęzycznej twórczości XV wiecznej dominowała tematyka religijna, a główna jej formą była pieśń kościelna, podtrzymująca struktury gatunkowe łacińskiej poezji liturgicznej, powstał także najstarszy polski przekład Starego Testamentu tzw. Biblia Królowej Zofii. Zapisywano krążące w ustnym przekazie pieśni o świętych oraz utwory o śmierci i życiu przyszłym. W prozie dużą role odegrały utwory o tematyce apokryficznej, eksponujące zwłaszcza wątki pasyjne i nardzeniowe, a obok nich wcześniej już uprawiane gatunki, jak żywoty świętych lub kazania. Polszczono średniowieczne narracje europejskie: budujące , pseudohistoryczne i błazeńskie. Bardzo zauważalna jest mała ilość twórczości świeckiej tego okresu jednak do dziś zachowały się takie utwory jak "pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego" czy tez "satyra na leniwych chłopów".