DRAMA

Istota dramy

Termin „drama” - od gr. drao - `działam, usiłuję'.

„Podstawą dramy jest fikcyjna, wyobrażeniowa sytuacja, która powstaje, gdy kilka osób we wspólnej przestrzeni przedstawia coś, co nie jest w danym czasie obecne, używając jako środków wyrazu swoich ciał i głosów” (Krystyna Pankowska: Drama - zabawa - myślenie).

Drama:

• wykorzystuje spontaniczną, właściwą naturze człowieka ekspresję aktorską i skłonność do naśladownictwa i zabawy.

• może być metodą samodzielną, wychowawczą, służącą rozwijaniu osobowości dzieci i młodzieży albo metodą pomocniczą, dydaktyczną.

• uczy samodzielnego myślenia i działania, otwartości, aktywności.

• rozwija wyobraźnię, fantazję, elokwencję i plastykę ciała.

• wyrabia umiejętność współżycia i pracy w grupie.

• pomaga w zrozumieniu motywacji różnych zachowań.

• wyzwala swobodne mówienie.

• rozwija i wzbogaca słownictwo dzieci i młodzieży.

• umożliwia prowadzenie ćwiczeń językowych.

• jest wolna od dydaktyzmu.

W dramie trzeba się wczuć w postać, być, działać, a nie „grać”.

Podstawową strukturą dramy są role i dyskusje.

Przebieg dramy:

• wprowadzenie przez nauczyciela.

• przygotowanie się uczestników do wejścia w role w formie różnych technik.

• odegranie ról.

• omówienie pracy uczniów.

Wejście w role związane jest z 3 poziomami znaczeniowymi odgrywanych faktów:

• osobistym (odwołanie się do doświadczeń uczestników);

• wynikającym z fikcyjnego zdarzenia, z kontekstu sytuacyjnego;

• symbolicznym, uniwersalnym.

Rodowód dramy

Drama koresponduje z ideą „Nowego Wychowanie” (John Dewey) i z Nowoczesną Szkołą Francuską Technik Freineta.

„Nowe Wychowanie” - uzależnienie zasad, treści i metod kształcenia od właściwości psychicznych dziecka, od jego potrzeby działania, zabawy, ekspresji twórczej.

Drama jako metoda nauczania wiele zawdzięcza Calldwellowi Cookowi, który przed I w.ś. w Pers School w Cambridge wprowadził „gry sceniczne”. W tym samym czasie w USA dramę zaczęli stosować John Merill i William Wirt. We Francji (l. '30 XX w.) gry dramatyczne wprowadził Leon Chancerel. W Anglii pierwsze eksperymenty pojawiły się w l. '20 i '30 XX w. w l. '40 XX w. do szkół wprowadził dramę Peter Slade. Kontynuatorem jego poczynań był Brian Way. We Włoszech bezpośrednio do procesu dydaktycznego włączył dramę Claudio Desinan. W Kanadzie ciekawą propozycję edukacji przez dramę przedstawił Richarde Courtney (3-etapowe nauczanie: 1) praca z dziećmi 5 - 10 lat (gry dramatyczne inspirowane przez n-la); 2) działania dzieci starszych do 18 l. (gra dramatyczna może być łączona z formami teatr.); 3) powyżej 18 l. (spektakle teatralne bazujące na grach dramatycznych).

Obecnie w szkolnictwie ang., w USA i Kanadzie dramę stosuje się w dwojaki sposób:

• jako metodę uzupełniającą dydaktyczną (na różnych lekcjach);

• jako przedmiot artystyczno-wychowawczy, często fakultatywny.

Techniki dramy

Cechy odróżniające dramę od teatru:

• w dramie nie ma podziału na aktorów i widzów; w teatrze aktorzy grają przedstawienie, a widzowie oglądają;

• w dramie najważniejszy jest pełny, całościowy rozwój indywidualności człowieka, uczestniczącego w fikcyjnym zdarzeniu; w spektaklu aktor spełnia funkcję medium, wyzwala uczucia widzów i prowadzi do katharsis;

• w dramie uczestnicy zachowują się naturalnie i logicznie, koncentrując się i angażując w pełni na określonej sytuacji; w przedstawieniu uwaga aktora jest podzielona między uczucia postaci, którą odgrywa, a świadomością obecności widza, dla którego tę postać przedstawia artystycznie („sztucznie”), wykorzystując znaną mu technikę aktorską, dobrą dykcję, nośmy, dobrze postawiony głos, wyrazisty gest, dynamiczne, plastyczne ciało;

• w dramie uczestnicy improwizują, pracują bez scenariusza; w spektaklu aktorzy wypowiadają tekst literacki z pamięci (w teatrze dramatycznym, z tekstem), działają zgodnie z opracowanym szczegółowo scenariuszem sytuacji i zachowań, które nie zmieniają się podczas kolejnych spotkań z publicznością.

Pedagog nastawia się na przeżycia uczniów, nie na formę wypowiedzi.

Techniki:

1. Rola - główny sposób pracy w dramie; bycie w roli.

• Uczeń nie ma pokazać kogoś. Ma wczuć się w położenie kogoś; musi pokazać, co by było, gdyby był on tą postacią. („Jakbyś się czuł? Jak widzisz siebie w takiej sytuacji?).

• Żeby drama przyczyniła się do rozwoju uczuć, należy wprowadzić konflikt - zewnętrzny (związany z sytuacją) lub wewnętrzny (związany z charakterem postaci). Można połączyć oba typy konfliktów.

• Sformułowania: rola - „pełna”, „realna”, „realistyczna”, „prawdziwa”, „naturalna”, „psychologiczna”; „bycie w roli”, „praca w roli”, „wejście w rolę”; „przyjęcie roli”, „wzięcie roli na siebie”, „role-play”.

• Angażuje emocjonalnie, nie wymaga umiejętności aktorskich, rozwija myślenie i wyobraźnię, doskonale nadaje się do ćwiczeń w mówieniu.

• Podział:

• role wykonywane przez uczniów;

• role „grane” przez n-la.

• Rozmowa na określony, zadany temat; dyskusja - rozwiązywanie sporu..

• Najbezpieczniejsza forma - spotkanie w zespołach 2-osobowych, rozgrywające się na kilku planach.

• N-l prowadzi ćwiczenia dyrektywnie.

• Ćwiczenie pogłębiające zrozumienie przeżyć i zachowań ludzi (np. postaci literackich). Ćwiczenie językowe. Angażuje emocjonalnie, nie wymaga umiejętności aktorskich, rozwija myślenie i wyobraźnię, doskonale nadaje się do ćwiczeń w mówieniu.

• Przebieg ćwiczenia: partnerzy siedzą naprzeciwko siebie na podłodze lub na krzesłach, ewentualnie stojąc. Mają wyraźnie określony czas pracy. Po zakończeniu ćwiczenia n-l prosi o relacje z rozmów na forum całej klasy.

3. Wywiad.

• Może być prowadzony po cichu, intymny, 2-osobowy; może być oficjalny, prowadzony przez całą grupę z jedną lub kilkoma osobami.

• Wywiady mogą prowadzić uczniowie w rolach lub poza rolami, pozostając sobą.

• Angażuje emocjonalnie, nie wymaga umiejętności aktorskich, rozwija myślenie i wyobraźnię, doskonale nadaje się do ćwiczeń w mówieniu.

4. Etiuda pantomimiczna - ruchowa forma pracy w roli, z wyimaginowanym przedmiotem.

• Np. zabawa w piłkę, strzelanie z łuku itp.

• Ćwiczenie wpływa na „elokwencję” ciała, uczy komunikatywności, wpływa na wyobraźnię, ułatwia wchodzenie w role, w fikcję dramatyczną, w klimat i atmosferę, na której n-lowi zależy.

5. Improwizacja - technika improwizacyjna z tekstem powstającym na żywo.

• Jedna lub więcej osób otrzymuje rolę oraz temat i próbuje działać w związku z postawionym zadaniem.

• Podstawa - tekst tworzony na gorąco, w trakcie rozwijającego się sporu i konfliktu z partnerem.

• Przed ćwiczeniem - uczniowie otrzymując dodatkowe polecenie przygotowania „sytuacji wyjściowych” oraz zadecydowanie, kto rozpoczyna konflikt.

• Może to być improwizacja werbalna połączona z sytuacjami. Można wykorzystać proste elementy scenograficzne lub rozgrywać działania pantomimiczne.

• Obowiązuje następująca zasada: znany jest początek improwizacji, finał jest niewiadomy.

6. Scenka improwizowana - technika improwizacyjna z tekstem powstającym na żywo.

• Uczniowie budują ją wg zasady rozwoju akcji, z początkiem, punktem kulminacyjnym i zakończeniem.

• Przeprowadza się próbę.

• Pytania n-l stawia dopiero po zakończeniu sceny.

• Ćwiczenia na podstawie zdarzeń i sytuacji z tekstów literackich pogłębiają emocjonalny związek z postaciami literackimi, pomagają w rozumieniu motywacji ich postępowania.

• Ćwiczenie językowe.

7. Przedstawienie improwizowane - technika improwizacyjna z tekstem powstającym na żywo.

• Trwa długo, z reguły przez całe zajęcie.

• Udział wszystkich uczniów.

• Odbywa się na podst. opowiadania n-la, może mieć charakter odtwórczy w stosunku do utworu literackiego.

• Często odbywa się bez udziału n-la, który pełni jedynie rolę obserwatora. Może być przez niego przerywane, omawiane, niektóre sceny, pod wpływem komentarza i analizy, są powtarzane i rozwijane. N-l może również grać w nim gł. rolę, może też być tylko inspiratorem kreacji twórczej i pomysłowości młodzieży.

• Nie powinno być oglądane przez inne grupy, ponieważ spełnia funkcje ogólnorozwojowe wobec uczestników, a nie jest nastawione na efekty artystyczne.

• Ćwiczenie dla grup zaawansowanych, które przeszły już „trening” dramowy.

8. Inscenizacja (spektakl) - technika oparta o tekst literacki.

• Występuje wyraźny podział na scenę i widownię, na aktorów i publiczność.

• Punkt wyjścia - scenariusz (dramat, adaptacja sceniczna, montaż).

• Pod kierunkiem reżysera aktorzy starannie opracowują sytuacje i działania. Uczą się tekstu na pamięć.

• Elementy inscenizacji: aktor i jego środki wyrazu, przestrzeń, ruch sceniczny, rekwizyt, kostium, muzyka, światło, scenografia.

• Podlega osądowi artystycznemu.

9. Rzeźba i jej warianty

• Rzeźba - ćwiczenie, które polega na tym, że uczeń, przyjmując rolę, zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucie, postawę czy sytuację. Ważna jest tu wymowa całego ciała i jego poszczególnych elementów, gestów, mimiki.

• Ostatnio panuje tendencja, by odróżniać pozę od rzeźby. Pozę przygotowuje się indywidualnie, rzeźbę - w zespołach 2- i wieloosobowych.

• Technika bezpieczna, skupiająca uczniów, łatwa i szybka w wykonaniu, przynosząca głębokie przeżycia, rozwijająca, oprócz plastyki i ekspresji ciał, uczucia, wyobraźnię i myślenie.

• Może służyć wychowaniu estetycznemu i edukacji teatralnej.

• Wariantem rzeźby jest połączenie jej z wypowiadanym przez nią tekstem: 1) rzeźba wypowiada tekst bez poruszenia się; 2) poza, wyjście z pozy i swobodne wypowiedzenie zdania, powrót do poprzedniej figury.

10. Obraz, żywy obraz, obraz bez ruchu, stop-klatka, zdjęcie fotografia

• Obraz skomponowany z ludzi, w którym zostaje uchwycone zdarzenie w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane, jak w stop-klatce filmowej lub na fotografii.

• Technika bardzo bezpieczna, skupiająca.

• Służy celom polonistycznym oraz edukacji estetycznej i teatralnej.

• Wariantem jest obraz połączony z tekstem.

Pięć poziomów zrozumienia i świadomości w tworzeniu obrazów - ćwiczenie Dorothy Heathcote

• I - CZYNNOŚĆ NISKA ŚWIADOMOŚĆ

• 
  Pytanie: Co teraz robisz?

• Odpowiedź: Teraz…

• II - PRZYCZYNA ZEWNĘTRZNA

• Pytanie: Dlaczego to robisz?

• Odpowiedź: Ponieważ…

• III - MOTYWACJA WEWNĘTRZNA

• Pytanie: W jakim celu to robisz? Co chcesz osiągnąć przez wykonanie danej czynności?

• Odpowiedzi: Mam nadzieję… Zamierzam… Oczekuję… Wierzę, że osiągnę…

• 
  IV - MODELE (WZORY POSTĘPOWANIA) -

• Pytanie: Skąd wiesz, że takie zachowanie jest odpowiednie w danej sytuacji?

• Odpowiedzi: Naśladuję… Kazano mi… Przeczytałem, że…

• V - FILOZOFIA

• Pytanie: Jaka jest Twoja filozofia życiowa?

• Odpowiedzi: Moją filozofią jest… Wierzę, że… WYSOKA ŚWIADOMOŚĆ

11. Film i jego rodzaje

• Kontynuacja stop-klatki.

• Rodzaje: „film dźwiękowy”, „film w przyspieszonym tempie”, „film zwolniony”, „obraz filmowy rozwijający się z normalną prędkością”, „cofający się film”.

12. Ćwiczenia głosowe

• Recytacja indywidualna.

• Recytacja zbiorowa.

• Rytmizacja tekstu.

• Melorecytacja.

• Wygłaszanie utworu na podkładzie muzyczno-wokalno-dźwiękowym.

• Głosowa drama rozluźnia, „otwiera” i integruje grupę, usprawnia aparat mówienia, rozwija wrażliwość słuchową i wyobraźnię.

13. Rysunek - technika plastyczna związana z rolą w różny sposób.

• Może to być portret realistyczny lub karykatura postaci literackiej. Mogą to być rysunki przedmiotów związanych z bohaterami.

• Ćwiczenie nie wymaga zdolności plastycznych. Pomaga w zbliżeniu się do epoki, w której rozgrywa się akcja utworu, przygotowuje do wejścia w rolę i w fikcję fabularną. Rozwija dar obserwacji, uczy patrzenia i widzenia, rozbudza wyobraźnię i fantazję. Ekspresja plastyczna wyzwala elokwencję, inicjuje wypowiedzi, pomaga w kształceniu ogólnej sprawności językowej uczniów, staje się punktem wyjścia opisów, opowiadań i charakterystyk.

14. Przedmiot-znak - technika plastyczna.

• N-l lub uczniowie przynoszą na lekcją przedmioty należące do danej osoby, charakteryzujące jej wygląd lub zachowania.

• P-t wyjścia do ćwiczeń przedmiotowych, opisów, opowiadań, charakterystyk.

15. Kostium (lub wariant mieszany: kostium, przedmioty, rysunki)

• Kostium można komponować na manekinie lub na żywym modelu.

• Technika wprowadza uczniów w określoną epokę, zbliża do bohaterów literackich, przyczynia się do rozwijania języka mówionego, do wzbogacania słownictwa, w sposób nat. wywołuje wypowiedzi uczniów, przyczyniając się do rozwoju ich elokwencji.

16. Muzeum - technika manualno-plastyczna.

• Kontynuacja techniki kostiumu.

• Przygotowanie „muzeum” dla kolegów z kl. równoległej.

• W odpowiednio przystosowanej sali pojawiają się kostiumy porozwieszane na ścianach, porozkładane na krzesłach, poupinane na manekinach, modelach kartonowych czy żywych; także przedmioty, książki i zdjęcia.

• Uczniowie wchodzą w rolę przewodników.

• Ćwiczenie motywuje do zdobywania wiedzy o epoce, obyczajowości, modzie, stylu wnętrz. Wzbogaca fachowe słownictwo.

17. Plan, mapa topograficzna, makieta - techniki manualno-plastyczne.

• Przyczyniają się do wszechstronnego rozwoju osobowości człowieka. Nie wymagają żadnych zdolności artystycznych.

18. List - technika rozpoczynająca serię ćwiczeń w pisaniu i czytaniu. Technika ściśle związana z rolą.

• Wprowadza się ją często wtedy, gdy fikcyjny bohater, którego problemami się zajmujemy, nie żyje, zaginął, wyjechał daleko lub jest chory psychicznie.

• List przybliża nieobecną postać, rzuca nowe światło na dramat tego człowieka, pomaga odkryć jego tajemnicę.

19. Dziennik, pamiętnik - ćwiczenia w mówieniu i pisaniu.

• Może być odczytywany przez osobę, która go pisała. Może być odnaleziony po latach i czytany przez ludzi bliskich autorowi lub zupełnie mu obcych

20. Zabawy - „rozgrzewki” poprzedzające dramę.

• Np. „Drwale i niedźwiedzie” - cała grupa wykonuje proste etiudy ruchowe, połączone z dźwiękiem - lub „Wędrowanie” - ćwiczenie wokalno-rytmiczne i gimnastyczne, uczące skupienia i gotowości.

21. Ćwiczenia wykorzystujące zmysły do rozwijania wyobraźni - ćwiczenia związane ze zmysłami człowieka, wprowadzane w celu wyciszenia wewn. i skupienia grupy.

Ogólny podział technik - klasyfikacja pragmatyczna:

1. typowe role - rozmowy w rolach, wywiady, improwizacje;

2. konwencje rzeźby, obrazu i filmu;

3. techniki plastyczno-manualne - rysunki, plany, makiety, przedmioty, modele, kostiumy, muzeum;

4. ćwiczenia głosowe i pisemne.

Opracowanie na podstawie: Anna Dziedzic, Janina Pichalska, Elżbieta Świcerska: Drama na lekcjach języka polskiego w szkole średniej. Wyd. drugie poprawione. Warszawa 1995.

---