KONTROLA I OCENA (Arends Uczymy się nauczać)
Kontrola - wszelkie czynności nauczyciela gromadzenia i scalania informacji o uczniach
i klasie. Informacje można zdobywać sposobami nieformalnymi (obserwacja, rozmowy) lub formalnymi (prace domowe, testy).
Ocena (ocenianie) - przypisywanie wartości, informacja, ile uczniowie wiedzą na jakiś temat.
Ocenianie kształtujące - opiera się na informacjach zebranych przed rozpoczęciem nauki, ma poinformować nauczyciela, jaka jest uprzednia wiedza uczniów, po to, aby ułatwić planowanie nauczania (podział uczniów na grupy, plany poszczególnych lekcji, strategia nauczania).
Ocenianie zbierające - zebranie informacji o uczniach po zakończeniu nauki, służy ocenie osiągnięć ucznia, na jego podstawie nauczyciel ustala, jaki stopień wystawić i co powiedzieć uczniom i rodzicom.
Ocenianie powinno być:
- rzetelne - dostarcza godnych zaufania, stałych wyników (wynik sprawdzianu nie zawsze zgodny z wiedzą uczniów: zgadują odpowiedzi, odpisują, mają lepszy lub gorszy dzień, itp.);
- trafne - rzeczywiście mierzy to, co jest przedmiotem naszego zainteresowania, np. sądzimy, że sprawdzian mierzy stosunek uczniów do matematyki, a tymczasem mierzy on stosunek do nauczyciela, który uczy ich matematyki, jest zatem nierzetelny).
Wpływ ocen szkolnych na uczniów.
• w warunkach obowiązującego w szkołach systemu oceniania i wystawiania stopni uczniowie pracują więcej, jeśli mają otrzymać ocenę (eksperyment w szkole średniej, 14 klas podzielonych losowo na 3 grupy, pierwsza zachęcana pozytywnie, druga negatywnie, trzecia grupa kontrolna, zadanie do wykonania w bibliotece);
• na wykonanie przez uczniów zadania duży wpływ ma fakt, na ile jest ono interesujące dla ucznia i jak silną wewnętrzną motywacje wzbudza(ocena jest potrzebna, jeśli zadanie nie wzbudza motywacji wewnętrznej);
• doświadczenia ucznia związane z otrzymywaniem ocen - uczniowi dobremu, otrzymującemu zwykle dobre stopnie, będzie zależało na wysokich ocenach, będzie więc przykładał się do pracy; uczeń zbierający dotąd marne oceny myśli o sobie jako
o nieudaczniku a kolejny zły stopień tylko potwierdza takie mniemanie;
• wpływ rodziców i kolegów na stosunek uczniów do ocen szkolnych.
W ocenianiu należy być obiektywnym, sprawiedliwym i bezstronnym.
Warunki sprawnego przeprowadzenia egzaminu
- poszukuj dróg przeciwdziałania lękowi egzaminacyjnemu,
- postaraj się, żeby otoczenie sprzyjało pracy uczniów (m.in. cisza),
- upewnij się, że uczniowie wiedzą, jak maja się zachowywać podczas egzaminu i że rozumieją instrukcje,
- unikaj niepotrzebnej rywalizacji, nie stwarzaj nadmiernej presji czasu.
Kontrola i ocena, ocena i jej funkcje
Za Saturninem Racinowskim „Problemy oceny szkolnej”.
Każda świadoma i celowa działalność człowieka, a taką jest wychowanie, jeżeli ma być działalnością racjonalną, powinna być systematycznie kontrolowana i oceniana. Kontrolując pewną działalność - własną lub innych ludzi - szukamy odpowiedzi na co najmniej trzy pytania:-„jak jest?”, porównujemy z tym - „jak być powinno?” i wskazujemy - „jak można wykonać to lepiej?”. Odpowiedź na drugie pytanie prowadzi do oceny. Posługując się wyjaśnieniami encyklopedii, przez kontrolę będziemy rozumieli zorganizowaną czynność, której zadaniem jest:
zbadanie aktualnego i wcześniejszego stanu rzeczy,
ustalenie, czy dane działanie przebiega zgodnie z przyjętym planem i czy wynik tego działania odpowiada zamierzonemu celowi,
wskazanie sposobów usprawnienia tego działania tak, aby możliwe było osiągnięcie zamierzonego celu w sposób najbardziej racjonalny.
Materiały uzyskane w toku kontroli służą do ustalenia oceny i opinii. Na podstawie tych materiałów porównujemy dane działanie - jego organizację, plan, metody - z pewnym wzorcem tego działania oraz osiągnięte wyniki z zamierzonym celem i ujmujemy rezultaty tego porównania w formę słowną lub liczbę, co właśnie nazywamy oceną.
Zależnie od celu, jaki stawiamy sobie w kontroli, obejmuje ona fragment działalności człowieka lub całą jego działalność, dostarczając w pierwszym przypadku materiału do oceny, w drugim - do opinii i charakterystyki.
Ocena szkolna może być wyrażona nie tylko stopniem, cyfrą. Ocenę można wyrazić aprobującym uśmiechem skierowanym do ucznia, wyrazistym gestem, rozwiniętym uzasadnieniem, wykresem, liczbą znacznie szerszej skali ocen, opisem w arkuszu obserwacyjnym, opinią, charakterystyką itp.
Głównym zadaniem wychowawczym kontroli i oceny uczniów jest maksymalne aktywizowanie wszystkich uczniów, prowadzące do opanowania przez każdego z nich całego materiału nauczania określonego przez programy szkolne, do pełnej realizacji zadań wychowawczych szkoły, a w stosunku do uczniów wybitnie zdolnych i utalentowanych, otoczenie ich szczególną opieką.
Kto kogo kontroluje i jakie ma to znaczenie pedagogiczne?
Gdy nauczyciel kontroluje i ocenia uczniów, mamy przykład kontroli zewnętrznej, heterenomicznej. Gdy klasa (dojrzała do takiej funkcji) bierze udział w kontroli i ocenie kolegów, mamy zjawisko kontroli wewnętrznej, czyli społecznej. Gdy uczeń kontroluje
i ocenia sam siebie, mamy zjawisko samokontroli i samooceny, czyli kontroli i oceny autonomicznej.
Każda z tych trzech form kontroli i oceny powoduje inne przeżycia, inne skutki kształcące,
w tym wychowawcze i moralne, inną też ma wartość ekonomiczną.
Kontrola zewnętrzna stwarza najwięcej oporów, zabiera nauczycielowi wiele czasu, często prowadzi do konfliktów.
Kontrola społeczna wywiera większy nacisk na kontrolowanego (tzw. opinia równorzędna). Samokontrola ma najwyższe walory wychowawcze i ekonomiczne, jest „najtańszą” formą kontroli, skraca czas kontroli przeprowadzanej przez nauczyciela.
Wszelka kontrola zaczyna się od kontroli zewnętrznej, przechodzi stopniowo do kontroli społecznej (w szkole przez zespół klasowy) i podnosi się do wyżyn samokontroli
i samooceny.
W miarę przechodzenia do wyższych form kontroli maleją niższe formy kontroli. Zanikają konflikty. Ideałem jest doprowadzenie procesu wychowania do takich wyżyn, na których kontrola zewnętrzna staje się zbyteczna, a wystarcza wzajemna kontrola społeczna, a nawet
i ta ustępuje samokontroli.
Dobrze zorganizowana kontrola i wychowawczo podana ocena uczy uczniów samopoznania, samokontroli, samokrytyki i trafnej oceny swojej osobowości.
Dobrze zorganizowana kontrola, kształcąco i wychowawczo objaśniana uczniom ocena daje im wzór, według którego będą w przyszłości jako ludzie dorośli kontrolowali, oceniali i opiniowali swoich współpracowników.
Kontrola i ocena zaspokaja jedną z naturalnych potrzeb psychicznych i moralnych człowieka: potrzebę poznania własnej wartości.
Główne zadanie wychowawcze kontroli i oceniania uczniów wiąże się ściśle z jej zadaniem dydaktycznym, kształcącym, jakim jest ustalenie wyników uczenia się naszych wychowanków, jak najwcześniejsze wykrywanie u każdego ucznia opóźnień, braków, błędów w ich wiedzy, umiejętnościach, nawykach oraz dotarcie do przyczyn tych opóźnień, braków, błędów czyli w sumie postawienie diagnozy pedagogicznej („jak jest?” i „dlaczego tak jest?”). Taka trafna diagnoza, czyli rozpoznanie, umożliwia skuteczną, podjętą w porę, jak najwcześniej terapię pedagogiczną, czyli usuwanie opóźnień, braków, błędów oraz ich przyczyn.
Kontrola i ocena ma znaczenie profilaktyczne. Wskazuje uczniowi, na jakie przywary swego umysłu i charakteru ma zwrócić szczególną uwagę, co w najbliższej przyszłości udoskonalić, czego się wystrzegać i czemu zapobiegać.
Ocena nie powinna być celem samym w sobie, ale środkiem do osiągnięcia wyższych celów.