Zajęcia 4.
„Nauczanie języka polskiego w klasie 3-4 szkoły specjalnej.” I. Muszyńska, K.Kowaliszyn.
1.Język polski, jako przedmiot nauczania.
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną, którzy dopiero, co wkraczają w mury szkolone mają dłuższy lub krótszy okres niepowodzeń, a nierzadko przykrych przeżyć. Doświadczali sytuacji, które nie sprzyjały osiągnięciu nawet niewielkich sukcesów, dlatego też wiele negatywnych emocji pogłębiały brak wiary we własne możliwości.
Język polski w niższych klasach szkoły specjalnej jest przedmiotem podstawowym w realizacji celów rewalidacyjnych i obejmuje ćwiczenia w mówieniu, czytaniu i pisaniu. Te główne działy są wspomagane przez ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne, gramatyczne, ortograficzne i stylistyczne. W tematyce zawarte są wiadomości o rzeczywistości, które są podstawą do zrozumienia życia, w którym dana osoba się obraca.
We właściwym toku organizacji pracy w klasie I-IV, uczeń poznaje:
-stosunki międzyludzkie,
-obowiązujące normy moralne i etyczne,
-uczy się żyć zgodnie z tymi normami,
-uczy się pokonywać trudności w każdej nowej sytuacji.
Zgodnie z założeniami programu nauczania w klasach I-III szkoły specjalnej powinna być stosowana metoda ośrodków pracy.
Tak, więc w programie nauczania przewidziane są tylko ćwiczenia ujęte w 6 działów:
-mówienie
-czytanie i opracowywanie tekstów
-pisanie
-słownictwo i ortografia,
-lektura.
W realizacji rocznej tematyki zaliczamy wymienione niżej działy oraz pory roku.
Klasa I - dom, droga szkoła
Klasa II - dom, droga szkoła, najbliższe otoczenie domu lub szkoły
Klasa III - dom, droga szkoła, najbliższe otoczenie domu lub szkoły, „nasza miejscowość” lub „nasza dzielnica”
2. Ćwiczenia w czytaniu.
Czytanie ze zrozumieniem zajmuje kluczowe miejsce w kształceniu. Czytanie ma wielki wpływ na rozwój mowy i myślenia dziecka.
W klasach I-III uczniowi powinni opanować czytanie początkowe ( czytanie głośne i ciche, próby czytania z podziałem na role z uwzględnieniem przestankowania).
Opanowanie techniki czytania utrudniają wady wymowy. Zasadniczo wyróżnia się 4 grupy błędów wymowy:
1. Błędy z tłem organicznym (neuropatycznym): bełkot, paplanie, wymowa z dodawaniem dźwięków nieartykułowanych, seplenienie, szeplenienie, sieplenienie, wadliwe wymawianie głoski r.
2. Błędy w wymowie wynikające z przyzwyczajeń środowiskowych (prowincjonalizm, dialektyzm) np. wymawianie a jak o; e jak y lub i; o jak u; wymowa s, c, z zamiast sz, cz, ż; mieszanie: ke i kie, ge i gie.
3. Przypadki przesadnego artykułowania.
4. Wadliwe wymawianie grupy spółgłoskowych np. nieuwzględnianie różnic między cz i trz.
Istnieje ścisła współzależność dźwiękowej strony i znaczeniowej, prawidłowa artykulacja decyduje o prawidłowości procesu czytania a także pisania.
3. Język polski w metodzie ośrodków pracy.
Różne formy ćwiczeń językowych są w różnym stopniu wykorzystywane w poszczególnych ogniwach MOP.
Zajęcia wstępne:
-ćwiczenia gimnastyczne
-obserwacja pogody
-zajęcia porządkowe
-omawianie spraw aktualnych
W czasie ćwiczeń ruchowych w późniejszym okresie uczniowie inscenizują wiersze, teksty piosenkę znanych i odtwarzanych w czasie zajęć. Znacznie szerszy zakres możliwości realizacji ćwiczeń językowych, występuje w obserwacji i analizie stanu pogody. Można na przykład zorganizować grupowanie wyrazów określających stan pogody czy pogłębić słownictwo w zakresie jednego objawu stanu pogody.
Np.
-rodzaje deszczu: mżawka, kapuśniaczek, ulewa;
-zapowiedź deszczu: zbiera się na deszcz;
-cechy deszczu, objawy deszczu itp.
Zgrupowane w ten sposób wyrazy mogą być wykorzystywane do różnych ćwiczeń w mówieniu, czytaniu, pisaniu.
W kolejnym ogniwie zapoznajemy uczniów z tematem, do tej pracy wykorzystujemy zagadki, rebusy, krzyżówki, układamy tematy z rozsypanki wyrazowej czy sylabowej.
Praca poznawcza jest etapem, w którym dominuje wprowadzenie nowych wiadomości, korygowanie, pogłębianie, poszerzanie czy uzupełnianie dotychczas zdobytej wiedzy związanej z tematem.
Realizowane treści języka polskiego, są w tym ogniwie zintegrowane z aktualnie realizowaną tematyką ze środowiska, czasem nawet z matematyki.
W toku obserwacji uczniowie mówią, dobierają etykiety, opisują poznane elementy rzeczywistości, odczytują fragmenty tekstów itp.
W toku ekspresji w różnych formach działania uczniowie wyrażają dotychczas zdobyte wiadomości i przeżycia. Wiodąca rola języka polskiego w tym ogniwie występuje bardzo wyraźnie. W wielu przedmiotach nauczania wprowadzamy w toku ekspresji nowe wiadomości, techniki plastyczne, rodzaje ćwiczeń muzycznych.
W każdej z tych sytuacji integralnie realizowane są ćwiczenia językowe: nazwy nowych technik, barwy, kształtów itp. Podczas tych zajęć uczniowie nie tylko bogacą słownik, ale też kształtują umiejętność czytania i pisania np.: uzupełniają teksty, ilustrują treść.
Dzienny ośrodek pracy kończą zajęcia poświęcone podsumowaniu, próbie oceny, zaplanowaniu pracy na następny dzień. Jest w tym ogniwie wiele okazji do ćwiczenia w mówieniu i czytaniu. Jeżeli zachodzi taka potrzeba w tym ogniwie, możemy ćwiczyć używanie form grzecznościowych.
4. Metody aktywizowania uczniów na lekcjach języka polskiego.
1.Zabawa i gra.
Cztery charakterystyczne cechy zabawy:
-spontaniczne działanie,
-własna motywacja,
-aktywny udział uczuć,
-przekształcenie rzeczywistości.
Wszystkie te cechy łączą się z samorealizacją jednostki bawiącej się, sprawiają, że zabawa ma ta ogromne znaczenie w kształtowaniu osobowości najpierw dziecka małego, a potem ucznia w okresie wczesnoszkolnym.
2.Rodzaje zabaw i gier, gry polonistyczne.
Cztery grupy zabaw i gier:
a. dydaktyczne,
b. ruchowe,
c. konstrukcyjne,
d. tematyczne.
W nauczaniu początkowym korzystny właściwie ze wszystkich rodzajów zabaw i gier, przy czym częstotliwość występowania poszczególnych grup zabaw i gier zależy od celów dydaktyczno- wychowawczych, które mamy realizować, a więc od przedmiotów nauczania. Inne, bowiem zajęcia typu zabawowego przeprowadzamy na lekcjach muzyki, plastyki, inne na lekcjach wychowania fizycznego czy pracy techniki.
Wyróżniamy gry i zabawy polonistyczne służące:
- przygotowaniu do wprowadzenia nowego zagadnienia, ( Kto poda?, Kto powie?)
- Utrwalanie poznanego materiału (poznany materiał polonistyczny zastosowany w różnych kontekstach, zagadkach, rebusach, układach graficznych)
- pogłębianiu rozumienia i przeżycia treści, np. wychowawczych, związanych z tekstem literackim, baśnią lub wydarzeniem rzeczywistym (improwizacje, inscenizacje)
3.Zabawy i gry dydaktyczne oraz tematyczne w procesie nauczania języka polskiego dzieci upośledzonych umysłowo.
Zabawy i gry dydaktyczne w nauczaniu dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym są instrumentem szczególnie delikatnym. Podstawowe walory tego typu zajęć, jak wzmożenie aktywności własnej ucznia przez spontaniczność zabawową i chęć osiągnięcia sukcesu możemy zaprzepaścić, jeśli zlekceważymy choćby jedną z dwóch podstawowych zasad:
- stopniowania trudności oraz,
- wiązania z tematem ośrodka pracy czy też aktualnej lekcji.
Wszystkie typy zagadek, zgadywanek, wszelkie reguły gry muszą być przystosowane do możliwości percepcyjnych uczniów.
Cenne jest ukazanie dziecku jak to się robi.
Trzecią zasadą jest zaangażowanie w sytuacjach problemowych typu zabawowego możliwie wielu zmysłów ucznia, w więc: wzroku, słuchu, dotyku, smaku; połączenie tych działań z ruchem, manipulowaniem elementami, jak: przedmioty rzeczywiste, modele, obrazki, karty z wyrazami, sylabami itp. Rzeczywistość odbierana za pomocą wielu receptorów jest głębiej przeżywana i lepiej zapamiętywana, a przy okazji utrwalają się w pamięci ucznia odpowiednie nazwy rzeczy, cech, czynności, a więc skuteczniej realizujemy
cel polonistyczny - bogacenie słownika ucznia.
Zagadka literacka- to krótki utwór, najczęściej rymowany, którego puentę stanowi rozwiązanie.
Rebus- zagadka przedstawiona w formie dopełniających się rysunków i liter.
Krzyżówka
Logogryf- rodzaj zagadki lub łamigłówki polegającej na ułożeniu z podanych liter szeregu wyrazów, których początkowe, końcowe albo środkowe litery, odczytane w odpowiednim porządku, dają rozwiązanie.
W praktyce nauczania początkowego stosujemy jeszcze kilka form rozrywek, jak:
- eliminatka ( wykreślanka)
- uzupełnianka (tekstówka)
- ukrywanka- w odpowiednio skonstruowanych zdaniach znajdują się ukryte wyrazy.