Programy nauczania języka polskiego dla klasy I-III gimnazjum

1.LOGOS, Małgorzata Sagan, MEN DKW-4014-131/99, Rzeszów 1999, Materiał omówiony w programie nauczania wykracza poza podstawę programową. Zawiera odniesienia do chrześcijańskiego systemu wartości. Zaprezentowano w nim wykaz kompetencji w zakresie mówienia, czytania i pisania po każdym roku nauki. Założono, że wszystkie lektury wskazane w programie należy przeczytać w całości.
Do programu przygotowano: Podręcznik literatury dla klasy I gimnazjum autorstwa Małgorzaty Sagan oraz Przewodnik metodyczny dla nauczycieli.

2.Świat człowieka, Krystyna Starczewska, Marta Ługowska, Anna Dzierzgowska, Piotr Laskowski, Ewa Korulska, Barbara Nartowska, MEN DKW-4014-82/99, Warszawa 1999. Program otrzymał wyróżnienie MEN, za „trafne połączenie przedmiotów wchodzących w skład bloku humanistycznego z jednoczesnym zastosowaniem metody chronologicznej i problemowej".. Świat człowieka jest propozycją niestereotypowego, zintegrowanego sposobu nauczania przedmiotów humanistycznych. Materiał ułożony został według dwóch komplementarnych zasad: chronologicznej i problemowej. Każda epoka opisana jest więc w siedmiu działach: W świecie faktów , W świecie idei, W świecie fantazji, W świecie emocji, W świecie kreacji, W poszukiwaniu prawdy , Jak żyć?. Dwa pierwsze działy powinien realizować historyk, dział trzeci, czwarty i piąty - polonista, ostatnie dwa działy mogą być realizowane przez filozofa lub polonistę. Dzięki skorelowaniu treści różnych przedmiotów umożliwia się uczniowi zbudowanie całościowego obrazu świata ludzkiej kultury i zrozumienie charakteru kolejnych epok. Świat człowieka ma być praktyczną pomocą metodyczną dla nauczyciela w zreformowanej szkole dlatego zawiera informacje ułatwiające zorganizowanie procesu dydaktycznego: szczegółowe rozpisanie treści nauczania, omówienie sposobów realizowania materiału na lekcjach z poszczególnych przedmiotów, uwagi na temat sprawdzania wiedzy i umiejętności uczniów, ukazanie możliwych modyfikacji programu, przykładowe scenariusze lekcji.

Rozkład materiału w poszczególnych klasach:

• Klasa I - Starożytność i średniowiecze
  Wstęp: Wędrówki w czasie. Ery, epoki, stulecia - znaki cywilizacji
  Część pierwsza: Świat starożytny
  Część druga: Świat średniowieczny

• Klasa II - Epoka nowożytna
  Wstęp: Wędrówka w czasie. Ery, epoki, stulecia - znaki cywilizacji
  Część pierwsza: Czas renesansowego optymizmu
  Część druga: Czas metafizycznego niepokoju
  Część trzecia: Czas oświeceniowego krytycyzmu
  Część czwarta: Czas romantycznego buntu

• Klasa III - Współczesność
  Wstęp: Wędrówka w czasie. Ery, epoki, stulecia - znaki cywilizacji
  Część pierwsza: Korzenie świata współczesnego
  Część druga: Świat między wojnami
  Część trzecia: Świat współczesny

3. To lubię!, Maria Jędrychowska, Zofia Agnieszka Kłakówna, Halina Mrazek, Marta Potaś, MEN DKW-4014-128/99, Kraków 1999, 2001 Autorzy o programie: Program To lubię! ma charakter

 podmiotowy, więc wyłącznie ramowy, o rozluźnionej kompozycji. Oznacza to, że u podstaw programu leży antropocentryczna koncepcja edukacji, a nauczycielom i uczniom przyznaje się prawo do dużej swobody w dobieraniu materiału, projektowaniu pracy, rozkładaniu akcentów ważności w obrębie proponowanej problematyki i wyznaczaniu tempa procesu edukacyjnego. Ogólnie tylko zarysowując problematykę, program służy pomocą w ogarnięciu całości spraw wynikających z wpisanej weń koncepcji edukacyjnej, ale szczegółowo nie wskazuje ani bezwzględnie nie nakazuje realizacji określonych tekstów.

 ogólny. Wynika to stąd, że szczegółową, praktyczną wykładnią programu są podręczniki kursowe - To lubię! dla kolejnych klas (osobno do ćwiczeń językowych i do kształcenia kulturowo-literackiego). Podręcznikom dla uczniów towarzyszą tu zawsze książki nauczyciela, które zawierają rozbudowany wykład wpisanej w program koncepcji edukacyjnej, uwagi o różnych aspektach realizacji programu, szczegółowe cele proponowanych prac i projekty wielu wariantów konkretnych rozwiązań lekcyjnych, czyli opis procedur osiągania zakładanych celów. Podręczniki wskazują mechanizmy i zasady doboru materiału i mogą - niezależnie od wypełniających je propozycji -stanowić wzór tworzenia indywidualnych planów pracy.

 czynnościowy. Oznacza to, że nastawiony jest na wyzwalanie zarówno nauczycielskiego, jak i uczniowskiego działania. Wynika to z założenia, że najskuteczniejszym sposobem uczenia się jest uczenie się przez działanie: "Uczę się robić coś, robiąc to" (Arystoteles).

 funkcjonalny. Oznacza to, że zaprogramowany materiał nauczania, sposób jego realizacji i cel opracowywania nastawione są na kształcenie umiejętności rozpoznawania "alfabetu kultury", waloryzowania zjawisk kultury na tle natury, aktywnego uczestnictwa w kulturze i jej współkreowania, co służy poznawaniu siebie, innych i świata oraz odnajdywaniu w nim swego miejsca i umiejętności zaznaczania go w relacjach do tradycji oraz współczesności.

 spiralny. Oznacza to, że program wielokrotnie stwarza możliwości powrotu do wcześniej poruszanej problematyki, wskazując coraz inne jej ujęcia w języku i różnych tekstach kultury, inny stopień skomplikowania, inne konteksty i inne sposoby przekładania doświadczanego i poznawanego na własną, twórczą aktywność (J. S. Bruner, Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznawania, Warszawa 1978).

Program uwzględnia i eksponuje

 wielorakie układy kontekstów z zakresu: różnych form codziennej komunikacji oraz indywidualnej ekspresji, literatury innych tekstów wysokiej i masowej kultury - niewerbalnych i mieszanych;

 następujące dziedziny używania języka: mówienie, słuchanie, czytanie, pisanie.
 Opinie o programie: Program ten może budzić skrajne oceny: od zachwytu nad wielowariantowością, nowoczesnością postawy badawczej i metodycznej po krytykę zarzucającą programowi fragmentaryczność, niekompletność oraz brak całościowej koncepcji dydaktycznej.W To lubię! zarówno podmiotowość, jak i przedmiotowość tworzywa literackiego i językowego ma być dobierana elastycznie w zależności od poziomu mentalnego i intelektualnego danej klasy. Autorzy programu postulują, aby nie fetyszyzować materiału nauczania. Jest to ze wszech miar postępowa i nowatorska koncepcja, odcinająca się od znanych z życia codziennego procedur "gonienia" za materiałem programowym, realizacji programu "na siłę", pobieżnie, w oderwaniu od możliwości uczniów.
Z drugiej strony owa dowolność może doprowadzić do znacznych dysproporcji w poziomie wiedzy i kompetencji uczniów z różnych środowisk czy z różnych regionów geograficznych. Wolność doboru treści programowych i zakresu merytorycznego może stać się pułapką, w którą schwytani zostaną uczniowie.

Być może warto dołączyć "minimum programowe" określające podstawowy poziom wykształcenia obowiązujący absolwenta gimnazjum. Niewątpliwie wiele zależy też od dalszych prac nad reformą oświaty, a szczególnie od przewidywanego sposobu oceniania zewnętrznego.
Dodatkowo warto zaznaczyć, że To lubię! próbuje wprowadzić w życie nowatorskie założenia reformy oświatowej, czyniąc z nauczyciela twórcę (nie zaś odtwórcę) procesu kształcenia. Niewątpliwie projekt ten spodoba się pedagogom pełnym inicjatywy, lubiącym nieograniczoną wolność doboru materiału. Jest to również ciekawa propozycja dla klas autorskich, w których nauczyciel nie opublikował własnego programu, a korzystając z materiałów polecanych przez MEN pragnie niezależnie modelować tworzywo artystyczne i językowe.
Mimo wszystkich wymienionych wcześniej zalet, program ten wydaje się jednak pewnym nadużyciem w stosunku do odbiorcy, ponieważ nauczyciel zamawiający program oczekuje możliwości rozeznania w proponowanym materiale dydaktycznym, a nie wymuszania kupna dodatkowo trzech lub nawet sześciu podręczników (w tym układzie podręczniki powinny być udostępniane bezpłatnie wraz z programem). Być może ta sytuacja wynikła ze względu na specyficzne warunki wprowadzania reformy w życie i - miejmy nadzieję - w następnych latach braki zostaną wyrównane, co byłoby z wielkim pożytkiem dla wszystkich.

4.Świat w słowach i obrazach. Program nauczania języka polskiego dla klas 1-3 gimnazjum, Teresa Bugajska, Maria Gudro, Małgorzata Małachowska, Elżbieta Tomińska, Grażyna Witak-Wcisło, Teresa Zawisza-Chlebowska, Maria Magdalena Wojterska, MEN DKW-4014-72/99.Jest to kontynuacja treści kształcenia z programu dla szkoły podstawowej Słowa jak klucze.Nie zakłada rewolucji programowej. Usystematyzowane treści nauczania są podporządkowane kształceniu umiejętności polonistycznych i komunikacyjnych, niezbędnych do funkcjonowania we współczesnym świecie, a także kształtowania systemu wartości jako podstawy kierowania własnym zachowaniem uczniów. Główną ideą programu jest odejście

od encyklopedycznego przekazu wiadomości.

Układ treści i umiejętności ma charakter spiralny, a wyróżnione działy programu są

zintegrowane, wzajemnie się przenikają i uzupełniają. Treści polonistyczne zostały powiązane z filozofią, sztukami plastycznymi, muzyką, kulturą masową i edukacją medialną.
Na tym programie jest oparty cykl podręczników do kształcenia literackiego i kulturowego oraz podręczników do kształcenia językowego:

 Świat w słowach i obrazach, podręczniki do kształcenia literackiego i kulturowego autorstwa Marii Nagajowej (klasa 1.) i Witolda Bobińskiego ( klasy 2. i 3.)

 Język ojczysty, podręczniki do kształcenia językowego autorstwa Marii Nagajowej (klasa 1.), Krystyny Orlowej i Heleny Synowiec (klasy 2. i 3.).

5. Czytam świat, Cecylia Antosik, Alina Biała, Joanna Chałońska, Andrzej Kozieja,
Alicja Krawczyk, Anna Krzyczkowska, Krystyna Staszewska, Roman Starz, Ewa Szpak, MEN DKW-4014-106/99, Kielce 1999, Autorami programu są dydaktycy Instytutu Filologii Polskiej WSP w Kielcach, nauczyciele szkół kieleckich oraz redaktorzy "Języka Polskiego w Szkole Średniej". Program ma układ problemowy, obejmuje kształcenie literacko-kulturowe i językowo-stylistyczne, stara się integrować te dwa działy kształcenia. I tak np. w klasie I koreluje problemy zgromadzone wokół tematu Człowiek i świat z zagadnieniem Człowiek i język, a w klasie II Świat potrzeb i wartości z hasłem Język wartości.
Zgromadzone w programie teksty stanowią wypisy z wielkiej księgi świata kultury. Dobór lektury uwzględnia teksty z podstawy programowej, ale autorzy zakadają, że polonista może dokonać własnego wyboru z uwzględnieniem wpisanych w program ścieżek edukacyjnych.
Program Czytam świat ma pomóc uczniowi zrozumieć świat i własne w nim miejsce.

Opinie o programie: Czytam świat zachwyca głębią przemyśleń i refleksji; przekazano iście humanistyczną wizję człowieka jako istoty samoświadomej, twórczej, wybitnej. Czy nie jest to jednak zbyt poważna tematyka dla współczesnej czternasto-szesnastoletniej młodzieży? Wprawdzie wśród propozycji ścieżek edukacyjnych można odnaleźć współczesne filmy ("Microcosmos", "Titanic" itp.), jednak przygniata powagą lista lektur (ani jednej pozycji z literatury młodzieżowej lub science-fiction), nie mówiąc o programie nauczania filozofii (np. Pico Della Mirandola i Pascal dla klasy II). Zgodnie z tytułem programu ciężar nauczania powinien opierać się na ciekawych i zajmujących lekturach, żaś zaproponowany zestaw byłby ciekawy raczej dla odbiorcy dojrzałego.

6. Język polski, Aleksandra Chomiuk, MEN DKW-4014-107/99. Prezentowany program wraz z całą obudową dydaktyczno-metodyczną można nazwać autorskim. Jego autorka, a także opracowanego doń podręcznika do kształcenia literackiego i kulturowego Obmyślam świat oraz materiałów metodycznych dla nauczycieli - dr Aleksandra Chomiuk - pracuje naukowo w Zakładzie Teorii Literatury Instytutu Filologii Polskiej UMCS w Lublinie oraz w prywatnym liceum. Treści kształcenia i wychowania w każdej z klas zawierają trzy grupy tematyczne:

 przedstawioną w układzie problemowym listę dzieł literackich, teatralnych, filmowych, plastycznych w układzie podstawowym i rozszerzonym

 zagadnienia z nauki o języku (poprzedzone w klasie I spisem zagadnień poznanych przez uczniów w szkole podstawowej)

 założone osiągnięcia uczniów

Program kończy bibliografia prac przydatnych przy realizacji założonych celów wychowawczych i dydaktycznych.

Opinie o programie : Język polski odnajduje "złoty środek" dydaktyki: propozycja jest różnorodna i ciekawa, a jednocześnie nie przytłacza nauczyciela nadmiarem dyrektyw, wytyczając podstawowe drogi poszukiwań twórczych nie ogranicza się inicjatywy nauczyciela. Na uwagę zasługuje bogaty wybór tekstów współczesnych nie tylko z zakresu literatury polskiej, ale także obcej: Herbert, Barańczak, Musierowicz, Lem, Singer, Hemingway, Le Guin, Kessey, Dickinson i inni. Dobór lektur harmonijnie łączy dzieła z kanonu literatury z utworami współczesnymi, propozycja poszerzona jest o dorobek malarski, filmowy i muzyczny.

7.Obmyślam świat. Program nauczania języka polskiego dla gimnazjum i materiały metodyczne. Klasa I gimnazjum, Aleksandra Chomiuk, MEN DKW-4014-107/99.

Prezentowany program wraz z całą obudową dydaktyczno-metodyczną można nazwać autorskim. Jego autorka, a także opracowanego doń podręcznika do kształcenia literackiego i kulturowego Obmyślam świat oraz materiałów metodycznych dla nauczycieli - dr Aleksandra Chomiuk - pracuje naukowo w Zakładzie Teorii Literatury Instytutu Filologii Polskiej UMCS w Lublinie oraz w prywatnym liceum.

Treści kształcenia i wychowania w każdej z klas zawierają trzy grupy tematyczne:

 przedstawioną w układzie problemowym listę dzieł literackich, teatralnych, filmowych, plastycznych w układzie podstawowym i rozszerzonym

 zagadnienia z nauki o języku (poprzedzone w klasie I spisem zagadnień poznanych przez uczniów w szkole podstawowej)

 założone osiągnięcia uczniów

Program kończy bibliografia prac przydatnych przy realizacji założonych celów wychowawczych i dydaktycznych.

8. Program języka polskiego do gimnazjum, Teresa Kalaszczyńska, Leonarda Mejer, MEN DKW-4014-178/99, Program nastawiony jest na intuicję i przeżycia ucznia, ale także podporządkowany jest wychowaniu językowemu i kulturowemu. Rozwija wrażliwośc ucznia, jego umiejętności, kształci postawę twórczą i rozbudza zainteresowania różnymi dziedzinami wiedzy ludzkiej dla wyboru dalszej, własnej drogi edukacyjnej. Przewiduje integrację języka polskiego z lekcjami wychowawczymi, edukacją filozoficzną, sztuką (malarstwem, muzyką), edukacją czytelniczą i medialną, historią i dziedzictwem kulturowym w świecie oraz wiedzą dotyczącą integracji europejskiej. Treści programu zostały podporządkowane uruchomieniu komunikacji literackiej, a nie nauczaniu literatury. Istotą własnej realizacji programu jest korzystanie ze wszystkich dostępnych dóbr kultury, dlatego program proponuje sięganie do płytotek, taśmotek, filmów, przedstawień teatralnych, ekspozycji muzealnych i wystaw.

9. "Stentor 2 - Kto czyta, nie błądzi". Program nauczania języka polskiego w gimnazjum, Alina Kowalczykowa, Teresa Marciszuk, Piotr Marciszuk, Krzysztof Mrowcewicz, Józef Porayski-Pomsta, MEN DKW-4014-143/99, Warszawa 1999 W programie Stentor 2 - Kto czyta, nie błądzi zakres umiejętności odbioru tekstów literackich i kulturowych oraz sprawności językowych, które uczeń ma opanować w trakcie nauki w gimnazjum, jest konsekwencją wyraźnie określonych tematów, składających się na zestaw refleksji o człowieku jako istocie twórczej, o jego miejscu i roli wśród bliskich, w ojczyźnie i w świecie. Autorzy zakładają, że w doborze tekstów do realizacji programu nauczyciel będzie kierować się poniższymi kryteriami: dostosowaniem ich poziomu do możliwości intelektualnych i zainteresowań młodzieży, walorami artystycznymi, różnorodnością prezentowania wartości etycznych, przedstawieniem wszystkich gatunków i form literackich (podstawowych) oraz najważniejszych zjawisk z zakresu innych sztuk i kultury multimedialnej.
   Tym założeniom podporządkowano układ programu. Opinie o programie: Kto czyta, nie błądzi ukazuje świat w ujęciu antropocentrycznym - człowiek jest ośrodkiem zainteresowania, jest punktem wyjścia dla poszukiwań twórczych. Program prezentuje problematykę bliską uczniowi i jego zainteresowaniom, dzięki czemu treści programowe nie są omawiane w oderwaniu od kwestii życia codziennego, lecz przeciwnie - wcielają w życie ideały nauczania zintegrowanego, pozwalającego zobaczyć kulturę jako zjawisko spójne w swej różnorodności. Program nie waha się też podejmować tematów trudnych: tolerancja, egoizm, rozbita rodzina, itp. Jest propozycją interesującą nie tylko z pozycji pedagoga, ale także samego ucznia. Dodatkowo dobór źródeł z różnych dziedzin (literatura, sztuka, kultura masowa) czyni tę propozycję uniwersalną. Innym walorem jest szacunek i zaufanie dla pedagoga: stawia się tu na samodzielność nauczyciela - propozycja zawiera wyłącznie zagadnienia i absolutnie podstawowy zakres dzieł literatury i kultury. Dzięki temu polonista nie czuje się ograniczony i może poruszać się wśród utworów indywidualnie dobieranych w zależności od poziomu danej klasy. Nauczyciel może być kreatorem, a nie odtwórcą. Jednak komplikacje mogą pojawić się w momencie egzaminów - czy pytania i testy egzaminacyjne (a także sami egzaminatorzy) nadążą za reformą oświaty?
   Program wprowadza dzieci w kulturę europejską, pozwala im odkryć własne korzenie, odnaleźć swoje miejsce w świecie współczesnym.
   Podręcznik doskonale opracowany plastycznie, dobór reprodukcji niezwykle staranny i celny. Marianna Seroka, nauczycielka Gimnazjum w Ostaszewie (woj. pomorskie).

10. Zrozumieć słowo. Program nauczania języka polskiego w klasach I-III gimnazjum, Anita Gis, MEN DKW-4014-204/99, Poznań 1999, Program wykorzystuje i uwzględnia najnowsze dokumenty MEN, proponujące inny niż dotąd model edukacji, uwagi środowiska polonistycznego, wieloletnie własne doświadczenia w pracy nauczyciela, wyniki badań prowadzonych przez autorkę nad komunikacja językową. Zostały w nim silnie zaznaczone cele wychowawcze.
    Uczeń traktowany jest podmiotowo. Położono nacisk na zadania zachęcające go do pozyskiwania, selekcjonowania i przetwarzania potrzebnych informacji, przedstawiania opinii, zadawania pytań, udziału w dyskusji.
    Program przyznaje ważną rolę uczeniu przez przeżycie, doświadczenie i rozwijanie wrażliwości uczniów. Treści programowe zapoznają ucznia z obyczajami, uświadamiają odrębność polskiej kultury narodowej, a jednocześnie ukazują jej związki z kulturą europejską. Tytuł programu Zrozumiec słowo wskazuje na główne zdanie, które stoi przed nauczycielem polonistą - kształtowanie zrozumienia słowa i odpowiedzialności za nie. Program ma pomóc uczniom rozwijać się językowo w taki sposób, by potrafili porozumiewać się w różnych sytuacjach życiowych, wykorzystując wiedzę teoretyczną przyswojoną w trakcie nauki.

11. Myśli i słowa - program nauczania języka polskiego, Agnieszka Gorzałczyńska-Mróz, Maciej Szulc, Danuta Chwastniewska, Danuta Różek, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, ISBN 83-87788-09-0, Program "Myśli i słowa" stanowi sumę doświadczeń autorów książek wydawanych przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, krytycznych uwag i wskazówek nauczycieli pracujących z tymi książkami oraz konsultacji z doradcami metodycznymi języka polskiego.
    
    W programie główny nacisk położono na kształcenie umiejętności ucznia. Wiedza, zarówno z zakresu kształcenia kulturowo-literackiego, jak i z zakresu kształcenia językowego, została potraktowana funkcjonalnie. Ma pomagać w rozwijaniu sprawności komunikowania się i przygotowywać do świadomego uczestnictwa w kulturze. Program ma budowę spiralną - zakłada powracanie w rozszerzonym zakresie do treści najistotniejszych z punktu widzenia założonych celów, co jest gwarancją ciągłości kształcenia.
    
    Proponowany program jest zgodny z aktualną podstawą programową. Stanowi on kontynuację programu "Myśli i słowa" dla klas IV-VI szkoły podstawowej.

12. Do Itaki program nauczania języka polskiego w klasach I-III gimnazjum, Gabriela Olszowska, Tadeusz Garstka, Zuzanna Grabowska, „ZNAK:, Kraków 1999, Itaka - metafora i mit. W tym programie oraz serii podręczników Itaka ukazana zostaje jako symboliczna ojczyzna Europejczyków. Mityczna wyspa śródziemnomorska pojmowana jako kolebka naszej cywilizacji i kultury wpisuje się w symbolikę kręgu i koła, drogi bohatera - człowieka pamiętającego o swoich korzeniach i źródłach. Ta Itaka przywoływać będzie trudne i często bolesne pytania o zjednoczona i wierną swej tradycji rodzinną Europę. Motyw Itaki, ojczyzny Odyseusza, organizuje wewnętrzne idee programu, wyznaczając jednocześnie punkt jego zamknięcia. Dla absolwenta gimnazjum owa Itaka jawi się jako sfera świadomych wyborów, w tym także dalszej drogi edukacyjnej, prowadzącej przez maturę w dorosłość. Układ idei tworzy wewnętrzne cykle programu:
    

Klasa I - Z XX i XXI wieku

 My...

 Spadkobiercy

 Zdobywcy i marzyciele
Klasa II - Z Panem Cogito

 Pycha i pokora

 Wiara, nadzieja i miłość

 Mądrość i wolność
Klasa III - w rodzinnej Europie

 Zaczynając od małej ojczyzny

 Z orłem w koronie

• Ku nieobjętej ziemi

13. Język polski. Program - gimnazjum klasa I-III, Maria Słodka, MEN DKW-4014-254/99, Toruń 1999, „Bea-Bleja”, Program opiera się na tezie, iż nauczanie języka powinno być wprowadzeniem w kulturę, tak by stała się ważnym, osobistym przeżyciem, była odbierana coraz bardziej samodzielnie i chętnie. Stąd też powinny znaleźć się w nim różne teksty kultury wychodzące naprzeciw intelektualnym, emocjonalnym i duchowym potrzebom młodego czytelnika. Autorka próbując wprowadzić porządek w bogatą problematykę wybranych utworów, wyodrębnia pięć zasadniczych działów literackich. Dwa z nich tworzą szkielet programu. Jeden przedstawia najważniejsze dokonania w dziedzinie kultury od starożytności do naszych czasów. Drugi poświęcony jest historii literatury polskiej; oba noszą wspólny tytuł: "Wędrówka przez wieki". W programie znalazły się tylko wybrane, reprezentatywne nazwiska twórców i tytuły dzieł; został wprowadzony podział na epoki, ale ich obraz jest szkicowy, a jednocześnie wyrazisty, oddziałujący na wyobraźnię, oddający specyfikę okresu. Działy "Wielcy mistrzowie" i poświęcony poezji odpowiadają nawykowi sięgania po książkę wartościową bez dodatkowych uzasadnień. "Wielcy mistrzowie" to pisarze, których twórczość czytana będzie poza chronologią; ważny jest nie tyle czas powstania wybranych dzieł, ale wciąż aktualne wartości w nich zawarte. Dział "Nasze sprawy" ma potwierdzić, że w literaturze ostatecznie szukamy prawdy o nas samych. Znalazły się tu utwory mówiące o młodych bohaterach, ich relacjach z rówieśnikami i z dorosłymi - mogą one stać się inspiracją do osobistych wypowiedzi. Wiedza o języku dotyczy działów językoznawstwa; nauczanie gramatyki ma prowadzić do wskazanych celów. Obejmuje ona składnię, fleksję, fonetykę, słowotwórstwo, semantykę, stylistykę, ortografię i interpunkcję.
    
    Program podzielony jest na materiał do realizacji w poszczególnych klasach. Podany został orientacyjny podział godzin przewidzianych na realizację wyszczególnionych zagadnień. We wszystkich klasach są to:
    1. tematy z historii i kultury
    2. współczesne życie kulturalne
    3. nauka o języku
    4. oparcie klasowe literackie
    5. prace klasowe z nauki o języku
    6. lekcje powtórzeniowe.
    Omówiono także osiągnięcia uczniów, wiadomości i umiejętności, na które powinna być ukierunkowana praca dydaktyczna. Zaproponowano też tematy dodatkowe do wykorzystania i realizacji według uznania szkoły.

14. Naucz się dziwić: program nauczania języka polskiego w gimnazjum, Barbara Kasprzakowa, Paweł Nowakowski, MEN DKW-4104-306/99, Wydawnictwo eMpi, Poznań 2000, Podstawowe cele kształcenia i wychowania na lekcjach języka polskiego w programie Naucz się dziwić zakładają pomoc:

 w kształtowaniu złożonej osobowości ucznia, rozwijaniu jego wrażliwości, wyobraźni, intelektu i systemu wartości;

 w ksztłceniu i doskonaleniu umiejętności odbioru sztuki i kultury oraz skutecznego komunikowania się w różnych warunkach i sytuacjach;

 w samodzielnym zdobywaniu funkcjonalnej wiedzy, zapewniającej orientację we współczesnym świecie, twórcze w nim uczestnictwo i realizację własnej aksjologii.
Do pracy z programem służy zestaw podręczników do języka polskiego:
1. Barbara Kasprzakowa: Naucz się dziwić - książka ucznia do kształcenia kulturowego i literackiego z ćwiczeniami lekturowymi;

2. Barbara Kasprzakowa: Integracje, interpretacje, inspiracje - książka nauczyciela oraz taśma magnetofonowa (24 przykłady muzyczne) i taśma wideo (zestaw filmów krótkometrażowych pt. Słowa i obrazy)

3. Paweł Nowakowski: Trafiać w sedno - książka ucznia do kształcenia językowego

15. U źródła: program nauczania języka polskiego w gimnazjum, Anna Adamska, Beata Mazur, MEN DKW-4104-276/99, Poznań 1999, Program jest wynikiem uczestnictwa jego autorek w zajęciach Podyplomowego Studium Konstruowania i Ewaluacji Programów Szkolnych zorganizowanego przez Instytut Badań Edukacyjnych MEN. Został napisany pod kierunkiem dr Teresy Michałek- Małkowskiej. Autorki wykorzystały swoje pedagogiczne doświadczenia, opracowując materiały pobudzające aktywność uczniów i rozwijające ich wrażliwość. Treści nawiązują do osiągnięć kultury oraz cywilizacji ludzkości, uwzględniają wiele ścieżek edukacyjnych: filozoficzną, czytelniczą i medialną, regionalną oraz kultury polskiej na tle innych kultur europejskich. Autorki proponują, by dłuższe formy wypowiedzi pisemnej wprowadzać po zapoznaniu uczniów z określonym gatunkiem literackim, dlatego umieszczają je w takich właśnie miejscach (np. rozprawkę po przypowieści, reportaż po opowiadaniu, itd.). W programie przedstawiają cele kształcenia i wychowania oraz procedury ich osiągania, metody oceny przewidywanych osiągnięć i podział lektur na poszczególne klasy. Nauka o języku nierozerwalnie połączona jest w nim z kształceniem literacko-kulturalnym. Program skonstruowany metodą rdzenia treściowego, oparty został na czterech umiejętnościach: kluczowych:

1. Komunikowanie się w różnych sytuacjach
   2. Planowanie i organizowanie własnego uczenia się
   3. Aktywny udział w życiu społecznym
   4. Ekspresja twórcza

16. Rozwinąć skrzydła. Program nauczania języka polskiego dla klas I-III gimnazjum. Literatura, nauka o języku, sztuka, edukacja filozoficzna, kultura polska na tle cywilizacji śródziemnomorskiej, edukacja czytelnicza i medialna, Teresa Michałkiewicz, Elżbieta Wierzbicka- Piotrowska, MEN DKW-4014-81/00, „Prószyński i Spółka”, Warszawa 2000, Od autorek: Przekazujemy Państwu program nauczania języka polskiego "Rozwinąć skrzydła", zatwierdzony przez MEN do użytku szkolnego na poziomie gimnazjum. Zostały w nim uwzględnione doświadczenia nie tylko nasze, ale także wielu naszych Koleżanek i Kolegów polonistów z całej Polski, którzy pomagali nam, przekazując liczne uwagi na temat programu oraz dzieląc się swoimi radami i pomysłami. W programie wykorzystałyśmy także osiągnięcia wybitnych metodyków nauczania języka ojczystego z Francji i Włoch, a w części poświęconej nauce o języku także strukturalistów amerykańskich.
    
    Według najnowocześniejszych koncepcji metodycznych szkoła powinna służyć wszechstronnemu rozwojowi dziecka, wyzwalać w nim twórczą aktywność, pobudzać wyobraźnię, prowokować do stawiania pytań i rozwiązywania coraz trudniejszych problemów. Służyć ma temu łączenie w blokach tematycznych treści nauczania z różnych przedmiotów, a tym samym rezygnacja ze sztucznych podziałów na wiedzę historyczną, językową, literacką i filozoficzną. Program "Rozwinąć skrzydła" jest zgodny z tymi koncepcjami. Proponujemy w nim integrację nauczania literatury, nauki o języku, sztuki i historii, co odpowiada także podstawom programowym MEN, zakładającym, że "w gimnazjum nauczyciele wprowadzają uczniów w świat wiedzy naukowej; wdrażają ich do samodzielności; pomagają im w podejmowaniu decyzji dotyczącej kierunku dalszej edukacji i przygotowują do aktywnego udziału w życiu społecznym". Przyjmujemy, że nikt nie rodzi się geniuszem. Wrodzone zdolności muszą być poparte systematyczną pracą, lekturą i własnymi przemyśleniami. Czas przeznaczony na naukę w szkole nie jest wystarczający na opanowanie całej wiedzy potrzebnej współczesnemu człowiekowi w życiu. Po skończeniu gimnazjum będzie się musiał jeszcze wielu rzeczy nauczyć. Program "Rozwinąć skrzydła" pokazuje, jak krok po kroku można zdobywać nowe umiejętności i wzbogacać wiadomości z nauki o literaturze i języku oraz historii sztuki, uczy także uczestnictwa w kulturze i rozumienia jej ponadczasowości. Rozwijając skrzydła, ptak szykuje się do lotu. Kiedy ma je rozwinięte, przecina w pędzie powietrze i korzystając w pełni z własnych możliwości, na swój sposób panuje nad światem. Zdobywanie wiedzy przez człowieka jest czymś bardzo podobnym. Im więcej umie, tym łatwiej jest mu się poruszać w świecie pełnym tajemnic i niespodzianek.

Spis treści:
1. Od Autorek
2. Ogólna charakterystyka programu
3. Cele wychowawcze
4. Przewidywane osiągnięcia ucznia po klasie I
5. Przewidywane osiągnięcia ucznia po klasie II
6. Przewidywane osiągnięcia ucznia po klasie III
7. Przewidywane stopniowe osiągnięcia ucznia po ukończeniu każdej klasy
8. Treści programowe
9. Procedury osiągania celów
10. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów

17. Przez Labirynt. Program nauczania języka polskiego w klasach I-III gimnazjum, MEN DKW-4014-75/00, Warszawa 2000, Program jest kontynuacją założeń Programu nauczania języka polskiego w klasach IV - VI szkoły podstawowej pod tym samym tytułem. Problematyka obejmuje szeroko rozumianą tradycję oraz współczesność kultury polskiej i europejskiej (wzorce osobowe - Bohaterowie różnych czasów, problematyka antropologii kulturowej - Ślad człowieka, podróże w czasie, w przestrzeni, w głąb siebie - Podróże). Uczniowie rozwijają umiejętności nabyte w szkole podstawowej, kształcą umiejętności dotyczące wyrażania własnych opinii i emocji, sprawnego korzystania z różnych źródeł informacji, posługiwania się nowoczesnymi narzędziami pracy, analizy, interpretacji i przeżywania utworów literackich, posługiwania się pojęciami i terminami literackimi, odbioru różnych dzieł sztuki, wypowiedzi na trudne tematy w mowie i w różnych formach pisemnych wypowiedzi. W zestawie lektur, oprócz tekstów z literatury polskiej i obcej, klasycznej i współczesnej, przewiduje się wykorzystanie opracowań, artykułów z prasy, filmów, spektakli teatralnych, słuchowisk radiowych, programów telewizyjnych, utworów muzycznych i dzieł plastycznych, tekstów reklamowych.

18. Ślad na fali. Program nauczania języka polskiego w gimnazjum (klasy I-III), Edyta Bańkowska, Janina Dietrich, Alicja Zacharska, MEN DKW-4014-76/00, Warszawa 2000, Wydawnictwo Oświatowe, Tytuł programu został zaczerpnięty z wiersza Zbigniewa Herberta Ballada o tym, że nie giniemy. W przełożeniu na treści programowe powinien być rozumiany jako sygnał ciągłości tradycji i trwałości dorobku kolejnych pokoleń.

1. Spis treści
   1. Uwagi wstępne
   2. Cele edukacyjne (wychowawcze, kształcące, poznawcze)
   3. Kształcenie językowe (treści; terminy i pojęcia; materiał)
   4. Kształcenie literackie i kulturowe (treści, lektura, inne teksty kultury; pojęcia i terminy)
   5. Dominanty programowe w poszczególnych klasach
   6. Osiągnięcia konieczne po ukończeniu gimnazjum
   7. Uwagi końcowe
   Aneks

Przykładowy scenariusz lekcji

Cechy udanej wypowiedzi pisemnej.

19. Język polski. Program nauczania dla klas I-III gimnazjum, MEN DKW-4014-141/00, MEN DKW-4014-141/00, Gdańsk 2000, Wydawnictwo M. Rożek, Program ten stanowi punkt wyjścia dla podręcznika Beaty Milewskiej i Izabeli Milewskiej Dziwię się światu. Zawiera on dostosowane do reformy cele edukacyjne, materiał nauczania, planowane osiągnięcia ucznia oraz omówienie sposobu kontroli i oceny osiągnięć. Nadrzędnym zadaniem programu jest wykształcenie w uczniu wrażliwego, otwartego, ale i krytycznego odbiorcy kultury. Autorka programu nie zapomina o kształtowaniu osobowości i charakteru ucznia, budowaniu jego hierarchii wartości. Materiał nauczania rozmieszczony został w blokach tematycznych, dostosowanych do możliwości percepcyjnych oraz zainteresowań uczniów w poszczególnych klasach.
    Autorka powiązała kształcenie językowe z kształceniem literackim i skoncentrowała się na praktycznych umiejętnościach. Opinie o programie: Skonstruowany przez autorkę program dowodzi jej przeświadczenia, że szkoła nie musi być przestarzałą, skostniałą instytucją, ograniczającą rozwój i tłumiącą indywidualność młodego człowieka, ale wręcz przeciwnie, miejscem przyjaznym i nowoczesnym, sprzyjającym rozwinięciu, pogłębieniu talentów i zainteresowań ucznia. mgr Katarzyna Budna, nauczycielka w Liceum nr 1 w Gdańsku

20. Pod wielkim dachem nieba. Program nauczania języka polskiego w klasach I-III gimnazjum, Agnieszka Matura, Kraków 2000, Wydawnictwo Zielona Sowa, Program zorganizowany jest wokół cykli tematycznych, ujętych koncentrycznie, które realizowane są konsekwentnie na poszczególnych etapach kształcenia. Cykle tematyczne zostały rozpisane na lektury, obejmujące nie tylko dzieła wyznaczone przez podstawę programową, lecz również ciekawe propozycje, między innymi z poezji współczesnej, teksty popularnonaukowe, publicystyczne, etnograficzne.
    Teksty literackie zostały tak dobrane, by określały kierunki działań interpretacyjnych zarówno dla nauczyciela, jak i ucznia. Naczelnym celem programu jest kształtowanie umiejętności komunikacyjnych uczniów oraz bogaty, wszechstronny ich rozwój w sferach: intelektualnej, emocjonalnej, estetycznej i etycznej. Język w niniejszym programie traktowany jest przede wszystkim jako skuteczny instrument myślenia i środek komunikacji międzyludzkiej, wobec czego rola kształcenia językowego na poziomie gimnazjalnym jest ustawicznie podkreślana. Ponadto prowadzone obserwacje wskazują na bardzo ścisłą zależność pomiędzy sprawnością językową uczniów, a ich osiągnięciami i sukcesami szkolnymi. Program akcentuje szczególnie związek zachodzący między zdobywaną przez ucznia na bieżąco wiedzą, a umiejętnością różnorodnego jej wykorzystania; szczególnie pozyskiwania, selekcjonowania i przetwarzania informacji. Zdobyte na tym poziomie nauczania umiejętności i sprawności językowe skutecznie przyczyniają się do prawidłowego i wszechstronnego rozwoju osobowości uczniów, pozwalając na unikanie niepowodzeń szkolnych oraz umożliwiając im wykorzystanie wiedzy w różnych sytuacjach życiowych.

21. Przygoda z czytaniem i pisaniem. Program nauczania języka polskiego w gimnazjum, Tomasz Mika, Barbara Wawrzyniak, MEN DKW-4014-9/01, „MAC”, W programie powiązano funkcjonalny układ treści kształcenia z przykładowymi działaniami uczniów. Treści kształcenia przedstawiono w formie celów operacyjnych, ułatwiając przygotowanie systemu oceniania. Uwzględniono zagadnienia dotyczące wybranych ścieżek edukacyjnych.

---