** Zdzisław Libera „Poezja polska 1800 - 1830”, Warszawa 1984. **
OGÓLNY ZARYS TEMATU:
Okres literatury polskiej wyznaczony latami 1800 - 1830 jest wyznaczony datami umownymi.
Szczególnie rok 1800 jest sprawą dyskusyjną, ponieważ datą przełomową wydaje się być rok 1795, związany z trzecim rozbiorem i upadkiem państwa polskiego. W historii tych trzydziestu kilku lat można wyróżnić trzy okresy:
1795r - trwa do powstania Księstwa Warszawskiego, Polska całkowicie skreślona z mapy państw Europy, rozdarta między zaborców. Warszawa zeszła do rzędu miast prowincjonalnych w zaborze pruskim. Również Lwów znajdujący się w zaborze austriackim i Wilno pozostające pod zaborem rosyjskim nie reprezentują w tym czasie poważnych ośrodków kultury polskiej.
1807r - powst. Księstwa Warszawskiego, państwo polskie odżywa.
przypada na dzieje Królestwa polskiego, które powstało na podstawie traktatu wiedeńskiego. Królestwo Kongresowe otwiera nowy rozdział w historii kultury i literatury polskiej. Warszawa ponownie nabiera blasków.
-1817r - powst. w Warszawie Uniwersytet, dojrzewa Towarzystwo Przyjaciół Nauk , teatr- pod kierunkiem ludwika Osińskiego - rozwija działalność artystyczną. po roku 1820 życie polit. płynie jak gdyby dwoma nurtami, obok nurtu oficjalnego, istniał nurt podziemny, który znalazł swe odbicie w działalności spiskowców patriotycznych skupiających młodzież akademicką i wojskowych,
-aż do roku 1821 działało wolnomularstwo (instytucja, która w postaci lóż masońskich wpływała na postawy intelektualne i moralne swych członków w duchu liberalizmu i humanitaryzmu. Loże masońskie łączyły braci zarówno pochodzenia szlacheckiego jak tez mieszczańskiego, przyczyniając się do łagodzenia sprzeczności stanowych i przeciwstawiając się feudalizmowi oraz dominacji wpływów Kościoła),
-rozwój wydawnictw periodycznych, z których wiele miało charakter czasopism literackich. Na ich łamach ukazywały się zarówno utwory poetyckie, rozprawy krytycznoliterackie, artykuły poświęcone sprawom kultury, felietony i recenzje,
-salony literackie- gł. salon Wincentego Krasińskiego, w którym zbierali się przedstawiciele kultury starszego i młodszego pokolenia(utrwalony w obrazie satyrycznym w „Dziadów części III” Mickiewicza jako „salon warszawski”). W okresie Księstwa Warszawskiego do najsłynniejszych salonów należał salon Marii Wirtemberskiej ( „błękitne soboty”),
-rozwój powieści (sentymentalnej i historycznej)., dramatu(tragedia klasycystyczna),
-pogłębienie świadomości krytycznoliterackiej, wzrost zapotrzebowania na rozprawy i artykuły z zakresu krytyki literackiej. Wśród znakomitych krytyków tego okresu dominują: Kazimierz Brodziński(świetny mówca, poeta, krytyk, autor rozprawy „ O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej”) i Maurycy Mochnacki. Inni krytycy to: Kajetan Koźmian (o zdecydowanych przekonaniach klasycystycznych), Ludwik Osiński(dyrektor teatru).
1822r.- ukazanie się „Ballad i romansów” Mickiewicza, przyjmuje się jako datę przełomową , od której zaczynamy liczyć dzieje polskiego romantyzmu. piśmiennictwo poprzedzające ta datę określa się często mianem literatury późnego Oświecenia.
*JAK NA TYM TLE HISTORYCZNO - LITERACKIM WYGLĄDA KWESTIA POEZJI?
W świadomości powszechnej zachowały się do dziś takie teksty jak:
-wiersze Mickiewicza, utwory filarecko-filomackie, sonety, poematy, „Dziady”, „Ballady i romanse”,
-„Maria” Malczewskiego,
-młodzieńcze wiersze Słowackiego, Goszczyńskiego i Zaleskiego.
Jeśli chodzi o utwory klasyków postanisławowskich, autorów wierszy elegijnych i sentymentalnych, niewiele z nich przetrwało jako utwory żywe i dobrze znane z wyjątkami takimi jak:
-„Hymn[Boże cos Polskę…] A. Felińskiego napisany jako hymn na cześć cara i króla Aleksandra I,
-„Śpiewy historyczne” Juliana Ursyna Niemcewicza , zwłaszcza dwie pieśni: ”Piast” i „Pogrzeb księcia Józefa Poniatowskiego”,
-„Wiesław”, ”Pasterka”, ”Pasterz do Zosi”, „Czerniaków”, „Matka i dziecię”, „Sulamitka” Kazimierza Brodzińskiego,
-z tekstów klasyków chyba tylko „Oda na cześć Kopernika” Ludwika Osińskiego - porównywana niegdyś do „Ody do młodości” Mickiewicza na zasadzie przynależności do jednego gat. literackiego,
-znane są także takie nazwiska jak: Woronicz, Godebski, Koźmian, Tymowski, Staszic, Morawski.
-poezja rozwija się głównie w Warszawie i w Wilnie. W Krakowie znani są: W. Reklewski, A. Brodziński, K. Majeranowski.
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA:
Charakterystyka poetyckich nurtów i wybitnych poetów okresu:
Poezja porozbiorowa:
a). poezja elegijna- zawiera motywy takie jak: smutek po utracie ojczyzny, nuta narodowo-patriotyczna, nadzieja na lepszą przyszłość.
*”Bard polski” Adam Jerzy Czartoryski,
*”Treny na rozbiór Polski” Józef Morelowski,
*”Smutki” Hugo Kołłątaj,
*Jan Paweł Woronicz- jego utwory zawierają refleksje historiozoficzne, pierwiastki narodowo-moralistyczne i mesjanistyczne. Jest twórcą proroczego „Hymnu do Boga o dobrodziejstwach Opatrzności narodowi polskiemu wyświadczonych po upadku Polski”(1809), poematów „Sybilla”(1818) i „Zjawienie Emilki”(1828).
„Hymn do Boga” - to najdoskonalszy artystycznie utwór W., w którym wyłożył swoją historiozofię opartą na przekonaniu, że kiedy Bóg sprzyjał Polsce i Polakom, otaczał ich opieką, wtedy Polska była potężnym krajem, odnosiła zwycięstwa nad wrogami i reprezentowała naród wielki duchowo. Kiedy zaś Bóg się od Polski odwrócił, wtedy los Polaków się zmienił. Państwo przestało istnieć, naród poszedł w rozsypkę, a rozproszeni po świecie Polacy giną w walkach, łudzeni nadzieją powrotu do Polski. Wiersz kończy się akcentem wiary i nadziei. Los narodu „musi być płodem własnej winy”. Ponieważ naród ten zrozumiał własne błędy i dąży do poprawy, Bóg przywróci mu wolność.
Woronicz wyraża swoje myśli i uczucia przy pomocy pojęć abstrakcyjnych, chętnie posługuje się aluzją, porównania i przenośnie czerpie przeważnie ze świata idei, a metafory poetyckie buduje w sposób sztuczny („Łzy krokodylom wmawiają swą sprawą”, „Wory im wypłakane źrenice zakryły”).
„Sybilla” - nawiązanie do wzniesionej w parku puławskim Czartoryskich Świątyni Sybilli będącej muzeum pamiątek narodowych, cechy poematu opisowego łączą się z pierwiastkiem lirycznym i nutą narodową.. Wizja królów zarówno z czasów świetności Polski, jak też z trudnego okresu jej dziejów, imiona sławnych wodzów (np. Stefan Czarniecki, Paweł Sapieha) służyć miały upamiętnieniu przeszłości i wzmocnieniu więzi uczuciowej z historią nieszczęśliwego narodu. Poemat przepojony jest przeświadczeniem, że nadzieja na zmianę losu narodu tkwi w Bożej opiece, a końcową część utworu zamyka prorocza wizja odzyskania przez Polskę wolności. Profetyczny obraz Feniksa, który odradzał się z własnych popiołów, i mit o Eneaszu, który uciekł z Troi, by po latach założyć potężne państwo rzymskie, wnoszą do smutnych rozważań o klęskach i dramatach narodowych akcent pogody i wiary. Nowe przymierze z Bogiem gwarantuje narodowi jego przeszłość i wielkość.
Innymi słowy droga do odzyskania niepodległości prowadzi przez odrodzenie moralne i religijne. Woronicz jest nie tylko kontynuatorem tradycji, ale też prekursorem nowych idei i kierunków. Świadczą o tym motywy takie jak: wiara w Opatrzność, religijność, wizjonerski i profetyczny charakter poezji, zwrot do przeszłości, pierwiastek mesjanistyczny.
*Cyprian Godebski- uczestnik Legionów Dąbrowskiego , adiutant generała Rymkiewicza, redaktor wydawanej dla żołnierzy „Dekady Legionowej”, autor opartej na motywach biograficznych powieści „Grenadier filozof”.
W tym samym roku kiedy Woronicz napisał „Hymn do Boga” ukazał się Godebskiego „Wiersz do Legionów polskich”. Wyraża on nastrój rozczarowania i goryczy płynącej z zawiedzionych nadziei.
„Darujcie, że się ważę smutnymi obrazy
Rozjątrzać w sercach waszych nie zgojone razy
I że w rymie, niezdolnym oddać waszych czynów,
Łzę wam niosę, współbracia, na miejsce wawrzynów”
Utwór jest pamiątką, pomnikiem wystawionym bohaterstwu żołnierzy, ich szlachetnym ideałom, ich doświadczeniom i przeżyciom. Walki u boku Napoleona, którego nazywa poeta „łudzącą gwiazdą”, świadomość, że na trud żołnierzy czekały nie tylko laury, ale i cyprysy, nie oznacza, że historia legionów ma pójść w zapomnienie; krew przelana i doświadczenie nabyte to także tytuł do dumy narodowej. „Wiersz” przemawia powagą i dostojnością. Powaga ta wyraża się w apostrofach („O Wy! których opiewać przedsięwziąłem czyny…”, „O wy, drogie narodu ogromnego szczątki”), w pytaniach retorycznych pełnych ironii („Takąż nam do ojczyzny ukazałeś drogę?”). Cechy klasycyzmu widoczne są w licznych nawiązaniach do obrazów i pojęć wziętych z mitologii i historii starożytnej (imiona bogów, nazwiska cezarów i wodzów rzymskich, nawiązania do „Eneidy”), w porównaniach homeryckich, w apostrofach do pojęć abstrakcyjnych (czułość, sen, hańba, ślepota ludzka).
Dostrzec można tutaj także cechy nie mieszczące się w ramach racjonalistycznej doktryny poetyckiej - wizja przeszłości w postaci marzenia sennego, treść utworu przeniknięta silnym pierwiastkiem uczuciowym.
*Andrzej Brodziński- starszy brat Kazimierza, napisał m.in. wiersz pt. ”Polak powstający”- dot. walk toczonych z Prusakami i Rosjanami w kampanii 1807 roku. Nuta melancholijnej refleksji nad losem Polski łączy się z przekonaniem o potrzebie powstania narodowego dla odzyskania wolności. Obrazy poetyckie zbudowane są z metafor. Polska objawia się w postaci orła białego bądź matki umierającej, wrogowie ukazują się jako „straże przemocy”, a metafora dnia następującego po nocy oznacza wolność, która ma przyjść po okresie niewoli.
*Kantorbery Tymowski- autor wiersza „Dumań żołnierza polskiego w starożytnym zamku Maurów nad Tagiem”- utrzymany w tonie smutku, goryczy i zawodu. Opowiada o walkach żołnierzy Księstwa Warszawskiego, jakie stoczyli oni w Hiszpanii w 1808 r. Ujęty w formę rozmyślań żołnierza polskiego na froncie hiszpańskim, zawiera skargę na los Polaków, którzy z myślą o Polsce przelewali krew na obcej ziemi. Świadomość tego, że umrzeć mogą w dalekim kraju, napawa ich lękiem i smutkiem. Utwór przenika głęboka tęsknota za krajem oraz poczucie dumy płynącej z bohaterskiej chwały. jednocześnie wyczuwa się w wierszu ton melancholijno-refleksyjny: czy aby toczona walka jest walką sprawiedliwą?
b). piosenki- najczęściej anonimowe, oddające nastroje żołnierzy, ich dolę i niedolę.
c) ody okolicznościowe- poświęcone Napoleonowi, stworzone za pomocą wzniosłych obrazów i na podstawie charakterystycznej teorii ody, która głosiła, że „nieporządek [dzieła] niech będzie owocem czucia, nie zaś dowolności pisarza” i „niech go sama natura stworzy, a sztuka ukryje”. Wyszły one spod pióra poetów klasyków:
*Franciszek Wężyk,
*Kajetan Koźmian - napisał:
„Odę na pokój w roku 1809”- utwór pełen przesadnych i sztucznych w swej wzniosłości obrazów. Napoleon jest tu porównany do Boga-stwórcy, natomiast wrogowie jego do Gigantów, którzy w walce z Zeusem zostali pokonani. Budowa wiersza opiera się na hiperboli, która określa wymiary czynów i osiągnięć Napoleona. „Władca świata”, jak poeta nazywa Napoleona, jest oparciem dla Polski i Polaków, którzy razem z „wiernymi Frankami” pójdą za jego rozkazem na podbicie świata. W odzie widać wyraz określonych nadziei politycznych na przyszłość, a także zachętę wobec tych, którzy sceptycznie patrzyli na dotychczasowe efekty cesarskiej opieki nad Polakami.
„Odę na upadek dumnego” - klęska Napoleona spowodowała zmianę nastrojów w Polsce i rewizje dawnych poglądów. nawet ci, co odnosili się do cesarza z uwielbieniem i entuzjazmem, teraz odwracali się od niego, nie szczędząc słów krytyki. Porównanie Napoleona do Stwórcy nazywa poeta bluźnierczym uniesieniem, a fakt klęski cesarza tłumaczy odwróceniem się od niego Boga. Wiersz jest zbiorem refleksji o pysze człowieka, o jego pozornej potędze, o zmiennościach losu ludzkiego i wszechmocy Boga, wobec którego człowiek jest istotą „poziomą i nikczemną”.
Poezja przejściowa poprzedzająca właściwy romantyzm utworów - występują tu poeci reprezentujący różne style i kierunki:
a). Julian Ursyn Niemcewicz - autor najgłośniejszej w czasach stanisławowskich komedii polit., „Powrotu posła”, uprawiający różne dziedziny sztuki pisarskiej, autor bajek, dum „naśladowanych z angielskiego”(np. „Alondzo i Helena”(1802), „Zima”(1803), „Edwin i Aniela”(1805)), poematów opisowo-refleksyjnych i satyryczno-alegorycznych, powieści, utworów dramatycznych, różnego rodzaju wierszy, z których „Śpiewy historyczne” zdobyły, jak się zdaje, największą popularność.
dumy - wykorzystują motywy: powrotu kochanka, sprawa wierności i niewierności w miłości, pierwiastek fantastyki, marzenie senne, element grozy. W sposobie wywoływania nastroju, w języku, którym poeta przedstawia bohaterów swoich dum, nie jest on wierny zasadom poetyki dbającej o dobry smak i stosowność wyrażeń.
bajki- z okresu stanisławowskiego pochodzą takie bajki jak: „Sowa”, „Zięba i krogulec”, „Gmach podupadły”, „Krety”- pełne są łatwych do oczytania alegorii polit.
Z okresem porozbiorowym wiążą się bajki: „Iskra”, „Filiżanka”, „Mrowisko”- każda z nich wyraża treść polityczną bądź społeczną.
Mają przede wszystkim charakter publicystyczny, starają się czytelnika przekonać do głoszonych prawd.
„Śpiewy historyczne”- miały głównie cel utylitarny, ich zadaniem było:
-przedstawienie narodu polskiego,
-upamiętnienie ówczesnych wydarzeń,
-stworzenie charakterystyki ojczyzny, podkreślenie jej swoistych cech.
Wiersz odniósł ogromny sukces. Czytano go w salonach, a wkrótce także w domach szlacheckich. Z Warszawy i z Krakowa zaszły nie tylko do miast prowincjonalnych, ale też na wieś, a od dworu na folwark.
* „Pogrzeb księcia Józefa Poniatowskiego”- chyba najwybitniejszy pod względem artystycznym utwór ze „Śpiewów…”. Julian Krzyżanowski ocenia go bardzo wysoko: „[…] Niemcewiczowi niepodobna odmówić jednego, daru jasnowidzenia, czy może tylko daru widzenia księcia Józefa tak, jak widziała go epoka, która sarkofag bohatera umieściła w podziemiach wawelskich[…]”. Tren Niemcewicza utrzymany jest w tonie „spiżowym” tzn. jest pomnikiem wystawionym księciu.
Warto zaznaczyć, że utworami, które najlepiej reprezentują klasycystyczny styl poezji czasów Królestwa Kongresowego są właściwie tylko dwa:
- „Wiersz do Legionów polskich” Cypriana Godebskiego,
- marsz żałobny o księciu Józefie Niemcewiczów.
b). Kazimierz Brodziński- w świadomości powszechnej znany raczej jako krytyk literatury. Ma on jednak obfity dorobek poetycki w którym znajdują się wiersze w różnych stylach i na rozmaite tematy:
*wiersze okolicznościowe w formie ody klasycystycznej bądź listu poetyckiego np.
-„Na wprowadzenie zwłok księcia Józefa Poniatowskiego”,
-„Oda z okoliczności ogłoszenia Słownika Lindego,
*erotyki
*utwory refleksyjno- dydaktyczne, patriotyczne np.:
- „Chłopek”,
-„Żal za polskim językiem”,
*dumy, dumki i sielanki np.:
-„Oldyna”,
-„Staś i Halina”,
* fraszki i epigramaty.
Charakterystyczne cechy jego twórczości to:
- refleksyjno-elegijny ton
-szczególna wrażliwość na niedolę ludu, na sytuację chłopa, który często występuje w roli bohatera utworów.
Brodziński nie mieści się już w granicach zakreślonych poetyką klasycyzmu. Jest przede wszystkim kontynuatorem tradycji sentymentalizmu polskiego.
c). nurt klasycystyczno-oświeceniowy:
* Kajetan Koźmian- oprócz głośnych ód napoleońskich znane są też:
-poemat „Ziemiaństwo”
-poemat bohaterski o Stefanie Czarnieckim,
-„Pamiętniki”
*Ludwik Osiński- profesor uniwersytetu i dyrektor teatru, tłumacz tragedii Corneille'a i Voltaire'a, twórca „Ody na cześć Kopernika”, która ukazała się po raz pierwszy w druku w „Gazecie Warszawskiej” 1808 roku. Utwór nawiązuje treścią do rozprawy Jana Śniadeckiego „O Koperniku”;
wyraża chwałę geniuszu ludzkiego i potęgi myśli znakomitego astronoma. Tłumacząc na język poezji wywody Śniadeckiego Osiński wskazywał na znaczenie dzieła Kopernika, unosząc się zarówno nad wartością „dowcipu ludzkiego”, jak też nad doniosłością sztuki astronomicznej i walorami narzędzi badawczych, które umożliwiły genialne odkrycie. Z pochwałą Kopernika łączy się poczucie dumy narodowej - wielki uczony jest Polakiem, chociaż o jego „własność spór wiodły narody”. Wiersz może być przykładem poezji retorycznej, stylu wysokiego, właściwego niepospolitym tematom. Występują tu pytania retoryczne, apostrofy, pauzy deklamacyjne. Reminiscencje antyczne („Olimpu godne przedsiębiorę pienia,/ Ty Uranijo, wspieraj lot zbyt śmiały”), styl abstrakcyjny(„triumf natury, prawdy i człowieka), rozbudowane porównanie („Jako w zuchwałych Tatrach wicher nieużyty […] co dzień swą wściekłość wywiera […] bystrzejszym pędem wiek za wiekiem płynie”).
*Alojzy Feliński- autor „Barbary Radziwiłłówny”, tłumacz poematu Deille'a „Ziemianin”, teoretyk literatury, był też twórcą „Hymnu napisanego w 1816 roku z okazji rocznicy ogłoszenia Królestwa Polskiego”, który jest wyrazem czci dla króla Aleksandra I i świadectwem rozwijających się idei słowianofilskich.
*ks. Jan Gorczyczewski- profesor i dyrektor szkół poznańskich, członek korespondent Towarzystwa Przyjaciół Nauk, tłumacz satyr i listów Boileau, bukolik Wergiliusza, autor głośnej satyry „Gotowalnia sentymentalna”(1804)
*Franciszek Wężyk- dramaturg, autor politycznej „Ody do Polaków'(1806) i wielu listów poetyckich w stylu klasycystycznych épitres, zwolennik wiersza regularnego opartego na formach ustalonych w tradycji.
*Franciszek Morawski- z biegiem lat oddalał się od zasad poezji klasycznej, był tłumaczem Racine'a i Byrona, autor wierszy okolicznościowych (np. „Na śmierć Karpińskiego”), bajek i powiastek.
*Ludwik Kropiński- reprezentował postawę umiaru, rozsądku i łagodzenia przeciwieństw, twórca tragedii w pięciu aktach pt. „Ludgarda” , wierny był zasadom dramatu klasycznego, jako autor powieści „Julia i Adolf, czyli nadzwyczajna miłość dwojga kochanków nad brzegami Dniestru” okazał się pisarzem bliskim sentymentalizmowi. Popularność zawdzięcza też piosenkom śpiewanym później przy dźwiękach angielskiej lub hiszpańskiej gitary.
*Antoni Gorecki- jego twórczość jest swoistą mieszaniną stylów, podlegał przemianom właściwym epoce. Związany z Wilnem i Wileńszczyzną, uczestnik kampanii napoleońskiej. Słusznie zauważono, że „wychowany na wzorach klasycznych, duchem jednak i nastrojem zbliżał się Gorecki więcej do romantyków”. Jego sympatię dla romantycznych utworów widać najlepiej w wierszu poświęconym „Konradowi Wallenrodowi”.
*Stanisław Staszic- najgłośniejszy jego utwór tamtego okresu to „Ród ludzki”- poemat dydaktyczny, w którym poeta wyraża poglądy deistyczne. Inaczej niż Woronicz widzi istotę Boga- nie czyni Go odpowiedzialnym za wszelkie zło, jakie na świecie istnieje, za przemoc i ucisk, za mękę, niewolę i wojny. Winni są sami ludzie, którzy nie żyją według praw natury i którzy wzajemnie się nienawidzą i niszczą. Staszic tworzy wizję społeczeństwa przyszłości, w którym rozum będzie podstawa kształtowania się stosunków międzyludzkich, narody będą zjednoczone, a zjednoczenie to opierać się będzie na umowie regulowanej zasadą sprawiedliwości. drogowskazami są przebaczenie i braterstwo, prawda i sprawiedliwość.
Jest to chyba jedyny poemat w literaturze polskiego Oświecenia, który tak mocno akcentuje rolę rozumu jako podstawową cechę człowieka, a w jego powszechnej władzy widzi rękojmę postępu ludzkości.
d). nurt sentymentalny: kontynuował tradycje dawniejsze, ale i on w nowych warunkach historycznych i nowej sytuacji kulturalnej przybrał odmienne formy i objawiał się w innej niż w XVIII w. postaci:
*J.U. Niemcewicz, K. Brodziński- wprowadzenie do poezji motywów fantastycznych i balladowych, nasycenie uczuciowością, obecność pierwiastka ludowego.
*Wincenty Reklewski i Andrzej Brodziński- obaj pochodzą z austriackiego zaboru, byli wychowankami germanizującej szkoły. Obaj młodo zginęli w 1812 roku w wyprawie moskiewskiej.
-W.Reklewski- napisał „Pienia wiejskie” wydane w 1811 r. w Krakowie. Należą do nich m.in.:
„Krakowiaki”- w odróżnieniu od sentymentalno-rokokowych sielanek, bohaterami w rodzaju Laury, Filona i Lindory, Reklewski przedstawia autentyczne postacie wiejskie. Odtwarzając obrazek z życia wsi krakowskiej poeta potrafił dostrzec charakterystyczne cechy obyczaju ludowego.
„Halina”- obrazek wiejski utrzymany w atmosferze smutku. Wracają z wojny ułani , ale wśród nich nie ma brata Haliny, który zginął na polach Raszyna. Najważniejszą cechą tego utworu jest to, że poeta potrafił pokazać dramat indywidualnego losu ludzkiego na tle historycznych wydarzeń. poeta posiada niebywałą umiejętność wywoływania nastroju, sztukę podpatrywania realiów życia wiejskiego.
-A.Brodziński- dominują u niego: liryzm, erotyka i ludowość. Oprócz „Polaka powstającego” napisał jeszcze poezje miłosne do których można zaliczyć takie utwory jak:
„Pożegnanie z kochanką”- łączy cechy pieśni rycerskiej przenikniętej poczuciem obowiązku wobec ojczyzny, z wysublimowaną liryką miłosną.
„Pieśń”- jest erotykiem, w którym góruje pierwiastek refleksyjny, stanowi poetyckie studium tęsknoty miłosnej.
„Mazurek”- to żartobliwa scenka oparta na dialogu Zosi i Jasia, dwojga wiejskich kochanków. pobrzmiewa tutaj nuta ludowa, której towarzyszą słowa pełne wdzięku i prostoty.
*Stanisław Starzyński- autor popularnych piosenek śpiewanych przy dźwiękach gitary. Zwany Stachem z Zamiechowa, postać barwna, kształcił się w Warszawie. Jego ”Śpiewki i wiersze Podolanina” ukazały się w Warszawie w 1830 r. Były to piosenki często libertyńskie w tonie, pogodne i pełne humoru, które cieszyły się powodzeniem zwłaszcza wśród młodzieży. Nazywano go polskim Berangerem. Jego cechy charakterystyczne to: poczucie humoru, zmysł satyry, łatwość wierszowania, uwrażliwienie na muzyczność, przywiązanie do rodzinnego krajobrazu, prostota.
*Jan Nepomucen Kamiński- związany z lwowskim środowiskiem literackim:
-autor komedioopery „Zabobon, czyli Krakowiacy i górale” (która stanowiła jakby dalszy ciąg sztuki Wojciecha Bogusławskiego),
-tłumacz „Hamleta” Szekspira, dramatów Calderona i Schillera,
-zasłużony dyrektor teatru we Lwowie, aktor i reżyser.
W 1827 r. ogłosił cykl „Sonetów”, które stanowią osobliwość literacką i do której współcześni odnieśli się bardzo krytycznie.
*Stanisław Jachowicz- utalentowany pedagog, redaktor „Dziennika dla dzieci”, autor wydanych w Płocku „Bajek i powiastek” oraz „Pamiątki dla dobrych dzieci”. Jego powiastki przepojone są humanitaryzmem, wpajały dzieciom uczucia miłości bliźniego, uczyły szlachetności, prawdomówności, wskazywały na pracę jako wartość społeczną i moralną, kształtowały wrażliwość uczuciową na niedolę i krzywdę ludzką. Niektóre to: o chorym kotku, swawolnym Tadeuszku, nieposłusznej Andzi.
Trzecie dziesięciolecie XIX wieku-okres wzmożonego rozwoju poezji. Pojawiają się nowe nazwiska, zaczęto zachwycać się Mickiewiczem i naśladować jego styl- wraz z jego wadami i błędami. Mickiewicz uznawany był za mistrza i przewodnika młodego pokolenia.
Młodzi romantycy nie tworzyli w tym czasie jednolitej grupy poetyckiej. Wyróżnić wśród nich można wyraźne indywidualności artystyczne, można także zauważyć grupy regionalne, wywodzące się z określonych terytoriów dawnej Rzeczypospolitej.
a). poeci związani z ośrodkiem wileńskim, z Mickiewiczem i filomatami:
*Tomasz Zan- przyjaciel uniwersytecki Mickiewicza, autor ballad i trioletów, członek loży wolnomularskiej- stąd także jego wiersze masońskie.
*Jan Czeczot- członek Towarzystwa Filomatów, zbieracz białoruskich pieśni ludowych, zasłynął jako autor pogodnych piosenek i wierszy filareckich. Do najpopularniejszych jego utworów należy „Prząśniczka”, do której w późniejszych latach napisał muzykę Moniuszko.
*Aleksander Chodźko- filareta, późniejszy profesor literatur słowiańskich w Collège de France, autor ballad wysnutych z tradycji ludowych, ale także wierszy opartych na motywach orientalnych i trawestacji nowogreckiej poezji ludowej, autor ballady „Malina”, której motyw stał się tematem „Balladyny” Słowackiego.
*Antoni Edward Odyniec- członek towarzystwa filaretów, poeta i literat, autor „Listów z podróży”, jaką odbył z Mickiewiczem po Niemczech, Włoszech i Szwajcarii. Balladą interesował się szczególnie i poświęcił jej rozprawkę w przedmowie do pierwszego tomu „Poezji”, który wydał z Wilnie w 1825 roku. Swobodnie władał mową wiązaną, tworząc sceny grozy i kreśląc wyraziste sylwetki postaci.
b). poeci związani z kresami wschodnimi:
*Antoni Malczewski - autor „Marii”,
*Seweryn Goszczyński- uczestnik akcji pod Belwederem 28 listopada 1830 roku, autor głośnego poematu „Zamek kaniowski”. Cechy poezji:
-stanowi wyraz najgłębszych pokładów duszy ludzkiej, a jednocześnie jest jakby głosem anioła, odbiciem Boga w człowieku, odzwierciedleniem tego, co w nim najlepsze i wielkie,
-zawiera przekonanie o misji, jaką mają do spełnienia ludzie genialni, którzy w imię walki „z nocą i spodleniem” obalą „wrogów duszy” i zapewnią ludzkości i światu jego rozwój,
-pesymizm, nuta smutku, lęku, goryczy płynącej z kontemplacji świata („Pustelnik”),
-tony żałoby i nastroje cmentarne („Moja piosenka”),
obrazy pełne grozy, koszmaru, budzące lęk i odrazę, pełne naturalistycznych efektów.
*Józef Bohdan Zaleski- podobnie jak Goszczyński, członek tajnego stowarzyszenia Wolnych Braci Polaków. Wyróżniał się pogodnym stosunkiem do świata i wyjątkową wrażliwością na świat dźwięków. dzięki temu utwory jego odznaczają się rzadko spotykaną śpiewnością i lekkością, wielbi naturę i sławi wielkość Boga. Poezja dla niego jest wrodzonym, bezinteresownym uczuciem, źródłem wzruszeń i marzeń. Ulubioną formą poetycką, którą uprawiał, była dumka (utwór liryczny naśladujący ukraińską pieśń ludową, łączący cechy epicko-dramatyczne z pierwiastkiem subiektywnym i oparty na rodzimej tradycji historycznej).Napisał dumki takie jak: „Dumka hetmana Kosińskiego”, „Dumka o Mazepie”, „Czajki”- wprowadzają one w świat przeszłości Ukrainy i opowiadają o bohaterach kozackich. Kozacy, których poeta maluje, łączą często cechy odważnych, okrutnych i łaknących przygód wojennych żołnierzy oraz czułych kochanków wrażliwych na miłość i wdzięki kobiece.
*Tymon Zaborowski- jego twórczość obejmuje tragedie, a także poemat bohaterski „Bolesław Chrobry, czyli zdobycie Kijowa” oraz „Dumy podolskie”.
*Stefan Witwicki- wychowanek Liceum Krzemienieckiego, zaprzyjaźniony m. in. z Zaleskim i Chopinem, niefortunny naśladowca Mickiewicza. Wydane w 1825 roku „Ballady i romanse” Witwickiego spotkały się z krytyką współczesnych. Jak wspomina K. Wł. Wóycicki, sam autor zdawał sobie sprawę ze słabości utworów, ponieważ wykupywał egzemplarze swej książki od księgarzy i palił nimi w piecu. Warte uwagi są jedynie „Piosenki sielskie” spopularyzowane dzięki muzyce Chopina i Moniuszki.
1830r- wybuch powstania listopadowego, rozpoczyna się okres poezji powstańczej.
Tworzą:
*Kazimierz Brodziński,
*Bruno Kiciński- tłumacz Owidiusza, redaktor pism literackich,
*Franciszek Salezy Dmochowski- redaktor Biblioteki Polskiej i krytyk Mickiewicza.
Wśród wierszy powstańczych, które przetrwały próbę czasu, można wyróżnić takie jak:
-„Warszawianka” Kazimierza Delavigne'a przeł. przez Karola Sienkiewicza;
-„Ułan na widecie” Franciszka Kowalskiego;
-utwory Rajnolda Suchodolskiego np. „Polonez”;
-wiersze Brunona Kicińskiego np. „Dwa dni zwycięstw odniesionych pod naczelnym dowództwem Jana Skrzyneckiego”