ZABÓR ROSYJSKI I KRÓLESTWO POLSKIE W LATACH 1815-1830
1815 ( utworzenie Królestwa Polskiego na kongresie wiedeńskim)
1830 (powstanie listopadowe)
1831 > nic już nie wróci do układu sprzed 1830, Rosja rozpocznie represje, prześladowania
Królestwo Polskie nazywane było również Królestwem Kongresowym , a Rosja nadała mu nazwę Privislinskij Kraj ,co znaczy Kraj nad Wisłą
W 1815 na kongresie wiedeńskim z inicjatywy cara Aleksandra I utworzono z większości ziem Księstwa Warszawskiego Królestwo Polskie. Miało ono powierzchnię 130 tys. kilometrów kwadratowych, nie miało dostępu do morza Bałtyckiego , w jego skład nie wchodził Śląsk . Zamieszkiwane było przez 3 miliony ludzi ( Polaków oraz mniejszości narodowych: głównie Żydów). Miało być ono państwem pokazowym, ukazującym jak dobry jest car. Królestwo Polskie powinno mieć także konstytucję , dlatego stworzono komisję na czele której stanął polski konserwatysta ( choć postępowy) Adam Jerzy Czartoryski, który opracował projekt konstytucji. Uchwalenie i podpisanie przez cara konstytucji miało miejsce 27 listopada 1815 r.. Była ona wzorowana na Karcie konstytucyjnej Ludwika XVIII:; gwarantowała Polsce odrębny status państwowy ( własną władze , terytorium , wojsko, swobodne używanie mowy polskiej). Królestwo Polskie było na zawsze powiązane unią personalną z Rosją, królem Polski , czy odbyła się koronacja , czy też nie zostawał car Rosji( pierwszym był Aleksander I , do swojej śmierci w 1825). Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną.
Car posiadał władze wykonawczą , kontrolował siły zbrojne, ustawy, mógł mianować wyższe urzędy, jednak niechętnie przebywał w Polsce, nie był bowiem lubiany w Warszawie, Dlatego też wyznaczył Urząd Namiestnika- reprezentanta cara w Królestwie. Pierwszym namiestnikiem był gen Józef Zajączek ( do śmierci w 1826 11lat). Przez historyków jest negatywnie postrzegany jako osoba, która choć znała powstanie kościuszkowskie, poszła na współpracę z carem. W Królestwie Polskim istniały także ;
1.Rada Administracyjna (rząd) wewnętrznie składał się z 5 ministerstw (wyznań religijnych i oświecenia publicznego, sprawiedliwości , spraw zagranicznych, wojny, przychodów i skarbu)
2.Rada Stanu organ doradczy w sprawach władzy cara, kontrolował administrację
3.Sejm - nie miał władzy ustawodawczej, wydawał opinie w sprawach wojska i podatków
4.Senat
W Królestwie obowiązywał cenzus spraw biernego ( kandydaci) i czynnego prawa wyborczego. By brać udział w wyborach czynnie należało mieć co najmniej 24 lata; biernie, kandydując do sejmu 30 lat, do senatu 35 lat. Obowiązująca konstytucja nadawała prawa obywatelski takie jak wolność słowa, wyznania, nie regulowała jednak sprawy chłopskiej nadal obowiązywał dekret z 21 grudnia 1807 (zdejmował chłopom kajdany z nóg , ale razem z butami)
Słynny historyk J. Lelewel pisał: konstytucja na stole, bat pod stołem co świadczy o samodzierżawiu cara, który był ustawodawcą i egzekutorem prawa, otaczał się oddanymi ludźmi, brata Konstantego Pawłowicza( chorego psychicznie ) mianował dowódcą armii Królestwa Polskiego ( stosował dryl, kary cielesne) co powodowało powszechne oburzenie . W Królestwie działał Mikołaj Nowosilcow %u2013 komisarz, donosiciel, kierował tajną policją rozbijającą spiski. W 1819 wprowadzono cenzurę prewencyjną (polegająca na kontrolowaniu wszelkich przekazów zanim zostaną one opublikowane i zakazie publikowania czegokolwiek bez zgody odpowiedniej instytucji cenzurującej ; prasa, książki). Wszystko to doprowadziło do narodzin opozycji. Istniały:
1.opozycja legalna = opozycja sejmowa = Kaliszanie - Bonawentura i Wincenty Niemojewscy protestowali , że car łamie zasady konstytucji zwołując sejm co 5 , a nie co 2 lata. Car zastosował wobec nich areszt domowy, więził ich w ich domu w Kaliszu, tak więc opozycja obumarła.
2.opozycja nielegalna:
1)studenci stowarzyszenie filomacko- filarecki (Mickiewicz), działali na Uniwersytecie warszawskim i wileńskim; zlikwidował ich Nowosilcow w 1823r
2)młodzi wojskowi major wojska polskiego Walerian Łukasiński (żelazny major) stworzył Wolnomularstwo Narodowe = towarzystwo Patriotyczne; został on jednak aresztowany publicznie wychłostany, przeszedł ścieżkę zdrowia, początkowo więziony w Zamościu, został skazany na 14 lat pobytu w Szlisselburgu ( makabryczny klimat, wilgotność, szybko niska temperatura, panuje zapalenie płuc, szkorbut, zmarł tam też Ludwik Waryński) , po nim władze objął Seweryn Krzyżanowski
W szkole Podchorążych Piechoty ( istniała też Jazdy) Piotr Wysocki zainspirował sprzysiężenie Wysockiego przepojone idealizmem
Szkolnictwo :
Pierwszym ministrem wyznań religijnych i oświecenia narodowego był Stanisław Kostka Potocki nazywany ministrem oświecenia, w 1816 utworzono Uniwersytet Warszawski , a w 1830 liczył już 1000 studentów ( językiem wykładowym był polski)
S. Stanisław Kostka Potocki wydał jednak książkę Podróż do Ciemnogrodu ( znaczy Petersburga, ukazującą przemoc i głupotę Rosjan ). Wywołało to ogromną sensację , stracił stanowisko, które objął Stanisław Grabowski zwany ministrem ociemnienia publicznego
W kwestii literatury trwał spór neoklasyków i romantyków ( romantyzm w Polsce 1822 wydanie pierwszego tomu Poezji Mickiewicza 1863)
WIELKA EMIGRACJA
21 października 1831 upadła ostatnia twierdza Zamość .50 tys. wojska królewieckiego przekroczyło granice pruską i austriacką, gdzie zostali internowani. 2/3 powróciło do Królestwa Kongresowego po upadku powstania .
W Polsce nastała era paskiewiczowska: Polskę spotkały liczne represje ekonomiczne, gospodarcze, ekonomiczne, osobiste ( możliwość aresztowania i wywiezienia w głąb Rosji, często bez powrotu). Oficerowie, pisarze, poeci, arystokracja ( A.J. Czartoryski ) zmuszeni zostali do emigracji, gdyż pozostanie w Królestwie Polskim wiązało się z licznymi represjami, zsyłkami. Emigracja dawała szanse ucieczki, choć wiązała się z posiadaniem bogactwa i zamykała drzwi powrotu na zawsze. Emigrację w tych latach można nazwać wielką z kilku powodów :
1. wyemigrowało 10 tys. ludzi,
2. wyemigrowali członkowie wszystkich grup społecznych ( chłopi mieszczaństwo , arystokracja)
3. wyemigrowała elita kulturalna, intelektualna polskiego narodu (Chopin, Norwid, Mickiewicz przeszli przez emigrację)
Emigranci przemieszczali się do Skandynawii, Turcji, Ameryki, najpopularniejszym miejscem emigracji była Francja Paryż, gdzie emigrowało 6 tys. Osób, idących przeważnie pieszo przez kraje niemieckie.
Postawa wobec emigrantów była bardzo różna . Dzielono się z nimi żywnością, udzielano gościny, pisano nawet pieśni, wiersze na ich cześć uważając ich za symbol wolności, bohaterów. Jednak niektóre kraje niemieckie nakazały strzelać do emigrantów. We Francji Ludwik Filip ( który doszedł do władzy dzięki rewolucji lipcowej, którą uratowało powstanie listopadowe) zakazał wpuszczania emigrantów do Paryża i polecił skierować ich na południe , do miasta Avinion, gdzie przebywali w specjalnych zakładach, otrzymywali specjalny żołd.
Przez pierwsze 2, 3 lata na emigracji istniała nadzieja, że wybuchnie wojna i emigranci będą mogli wziąć w niej udział, kiedy jednak te nadzieje legły w gruzach wielu popadło w alkoholizm, hazard, część zmarła. Działalności patriotycznej podjął się Dwernicki; bracia Niemojewscy, którzy planowali utworzyć pierwszą centralną organizację; próbowano stworzyć sejm o składzie z 1831 r. Wszystkie te próby zakończyły się jednak fiaskiem.
W 1834 r. założona została organizacja Młoda Polska, której przywódcą był Joachim Lelewel. Związana ona była z organizacją Giussepe Mazziniego Młoda Europa ( Młoda Polska, Młode Włochy, Młode Niemcy, Młoda Francja). Programowo była to organizacja bardzo naiwna , opierająca się na hasłach z rewolucji francuskiej takich jak wolność, równość , braterstwo, opieranie się uciskowi, co w Europie po kongresie wiedeńskim było po prostu niemożliwe. Joachim Lelewel współpracował z Josephem de La Fayette ( uczestnik walk o wolność USA, Francuz), skąd zyskiwał fundusze na funkcjonowanie organizacji.
W 1832 powstał Komitet Narodowy Polski ( J. Lelewel) pierwsza organizacja polska typowa dla emigracji. Podupadnie ona jednak po wydaleniu Lelewela z Paryża ( udał się do Belgii). Komitet Narodowy Polski miał łagodne podejście do klęski powstania listopadowego, co doprowadziło do rozłamu W marcu 1832 powstało Towarzystwo Demokratyczne Polskie (centrum) polska organizacja emigracyjna, której prezesami byli T. Krępowiecki i Aleksander Pułaski. Miała ona 2 główne statuty programowe : Mały statut TDP ( 17 marca 1832) Duży Manifest TDP zwany też manifestem poitierskim ( Poitiers)
Lewice stanowiły Gromady Ludu Polskiego , mające siedzibę w Wielkiej Brytanii, będące najbardziej radykalną opcją do której należeli także żołnierze i chłopi. Przywódcami Gromad byli Tadeusz Krępowiecki i Stanisław Worcell założyciel większości Gromad ( były bowiem Gromady : Grudziąż- nazwa pochodzi od miejsca, skąd Prusacy internowali żołnierzy po powstaniu listopadowym, Humań miejsce na Ukrainie , gdzie w XVIII w dokonano rzezi polskiej szlachty, Praga miejsce gdzie Suworow dokonał rzezi na Polakach) . Gromady Polskie zakładały rewolucję o niepodległość połączoną z rewolucją społeczną- zmianą ustroju społecznego.
Prawica rozwijała się niezależnie w Hotelu Lambert , gdzie dożywotnio apartament wykupił sobie książę A.J. Czartoryski i gdzie toczono początkowo luźne rozmowy o sprawach Polskiej Wielkiej Emigracji. Ich program przewidywał przede wszystkim zaangażowanie dyplomacji krajów zachodnich ( jak np. Francja) i wysłanie do Królestwa Polskiego tajnych spiskowców %u2013 emisariuszy.
*Istniało także Towarzystwo 3 maja organizacja monarchistyczna , uważająca, że królem zostać powinien A.J.Czartoryski .
Wielka emigracja skupiała elitę kulturalną ( poeta wieszcz)
WIOSNA LUDÓW NA ZIEMIACH POLSKICH (1848)
Wiosna Ludów objęła prawie cały kontynent europejski, wiązano z nią nadzieje istotnych zmian. Wiosny Ludów nie było w Wielkiej Brytanii i Turcji.
Bodźcem do wybuchu wiosny Ludów w Europie były wydarzenia w Polsce (1846), które uruchomiły dalszy ciąg zdarzeń. Wiosna Ludów opierała się przede wszystkim na walce przeciw feudalizmowi, dążyła do uwłaszczenia chłopów, powstania proletariatu ( grupa społeczna %u2013 ludzie pracujący w przemyśle) , miała także podłoże ekonomiczne. W Europie bowiem wybuchła zaraza, zboże zdrożało dwukrotnie, a klęka głodu podsycała nastroje rewolucyjne. W żadnym z krajów Wiosna Ludów, starająca się obalić porządek po kongresie wiedeńskim nie skończyła się pełnym sukcesem, choć wniosła zawsze coś pozytywnego.
W Polsce Wiosna Ludów wybuchła w zaborze austriackim ( w Galicji) i w zaborze pruskim, nie miała miejsca w Kongresówce, którą po powstaniach spotykały liczne represje, społeczeństwo żyjące w strachu nie chciało żadnych ruchów politycznych.
Działania w Galicji miały silny związek z wydarzeniami w Wiedniu , w którym wybuchła rewolucja wiedeńska, co doprowadziło nawet do tego, że Klemens Metternich, główny architekt porządku po wiedeńskiego musiał uciec w przebraniu chłopskim. Pod wpływem tych wieści z Krakowa i Lwowa 18 marca 1848 skierowano manifest ( adres ) do cesarza z prośbą o spolszczenie administracji, edukacji, uwłaszczenie chłopów. Prócz kierowania manifestu istniał także pomysł połączenia Galicji z Kongresówką.
Austria, strzegąca porządku po wiedeńskiego nie chciała się na to zgodzić , nie chcąc drażnić Rosji, z którą w razie wybuchu wojny nie miała by szans . Wiedeń godził się z resztą na zjawiska w Galicji póki sam miał problemy. 22 kwietnia 1848 gubernator galicyjski Frans Stadion ( sztadjon) we Lwowie bez porozumienia z Wiedniem wydał patent o uwłaszczeniu chłopów ( Wiedeń nie płacił za to, a cała społeczność) , powodujący , że chłopi działający w ruchach rewolucyjnych odeszli od tego, gdyż od zaborcy dostali to , czego chcieli. Stadion udawszy się do Wiednia dostał od cesarza najwyższe odznaczenie austriacki, gdyż uśmierzył w Galicji rewolucję. Austria zastosowała także ofensywę militarną, wypędzili emisariuszy, zbombardowano Kraków ( ustawiając działa na wzgórzu Wawelskim), jesienią 1848 stłumiono rewolucję we Lwowie. Wiosna Ludów w Galicji zakończyła się więc klęską, choć chłopi zostali uwłaszczeni ( co jest istotne, gdyż gdy chłop ma ziemię, część może sprzedać zyskując pieniądze, za co może kupić artykuły na rynku wewnętrznym, staje się także bardziej niezależny, wzrasta jego świadomość społeczna).
Wiosna Ludów w zaborze pruskim ( wielkopolska, Wielkie Księstwo Poznańskie) związana była z wydarzeniami Berlinie, gdzie do władzy doszli liberałowie, a junkrzy (panicze konserwatyści) odeszli. Gdy wieści o tym dotarły do Poznania, wysunięto prośby o autonomie, których liberałowie nie mogli tak po prostu odrzucić , gdyż walczyli przecież z porządkiem po wiedeńskim. Obawiali się także interwencji Mikołaja I , który chcąc dostać się do Niemiec musiałby przejść przez Wielkopolskę . W takim wypadku gdyby Polacy mieli tam oddziały bili by się z Rosjanami opóźniając marsz na Niemcy. Wydano więc zgodę na polskie oddziały paramilitarne, z więzienia wypuszczony został Ludwik Mierosławski ( po 2 latach), któremu powierzono dowództwo . Niemcy wielkopolscy ( z majątkami na tych terenach ) zaczynając obawiać się nowej sytuacji zaczęli naciskać na Berlin. 11 kwietnia 1848 z inicjatywy liberałów zawarta została umowa między Polską a Niemcami ugoda z Jarosławca przewidującą , że Niemcy spolszczą administrację, władzę nad Księstwem Poznańskim oddadzą Polsce, w zamian za co Polska rozwiąże swoje oddziały ( zostanie tylko 4 tysiące w 4 miastach wielkopolski). Niemcy jednak nie spolszczyli administracji, Księstwo Poznańskie podzielono na 2 części : polską i niemiecką ( która cały czas się rozrastała ) . Niemcy ruszyli na Książ, który splądrowali, spalili, wygrali także pod Sokołowem i pod Miłosławiem. Polskie oddziały zostały także zaatakowane przez Fryderyka Colomba. Ostatnią twierdzę utraciliśmy 9 maja 1848 podpisując kapitulację we Wrześni.
Wiosna Ludów zakończyła się klęską , choć wzrósł z pewnością narodowy solidaryzm- była to bowiem walka za wolność naszą i waszą ( Bem, Dębiński, Mickiewicz Trybuna Ludów). Porządek ustalony na kongresie wiedeńskim okazał się jednak zbyt silny.