Opracowała:
Hanna Łobza
nauczyciel bibliotekarz SP 34 w Poznaniu

W świecie książek
Program zajęć literackich z elementami biblioterapii
dla klas 0-III

... Dlaczego tak mi zależy na tym, aby dzieci czytały?
Ano dlatego, że kształtując w nich nawyk czytania czynimy je odpornymi na poczucie bezsensu, na smutek, samotność, niedostatek. Życie "przeczytane" nie jest zmarnowane...Fragment artykułu Joanny Olech, pt. "Zatrzymać pochód głupoty"
wydrukowanego w "Magazynie Ilustrowanym Gazety Wyborczej z dnia 13 .06. 2001

1.Wstęp

Program zajęć literackich z elementami biblioterapii zakłada intensyfikację działań związanych z książką i czytelnictwem na terenie szkoły podstawowej wśród dzieci klas 0-III.
Literatura piękna od zarania dziejów miała wielki wpływ na człowieka poprzez przedstawienie takiego spojrzenia na świat, które albo jest mu dobrze znane albo zupełnie nowe, oferując przez to wzory do myślenia, przeżywania czy zachowania. Ma swój olbrzymi udział w rozwoju osobowości, pomaga zachować równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami -smutkiem, żalem, lękiem, gniewem, uczy nowych zachowań, daje wreszcie wzory zachowań. Tak szerokie spektrum jej działania spowodowało, że już na początku XX wieku zaczęto wykorzystywać jej możliwości w celach terapeutycznych.. Powstała zupełnie nowa dziedzina, nazwana biblioterapią ( z greckiego biblion - książka, i therapeo - leczę ). Wykorzystują ją do swoich potrzeb lekarze, psycholodzy, pedagodzy, wychowawcy, nauczyciele i bibliotekarze.
Do celów szkolnych dobre zastosowanie ma definicja biblioterapii wychowawczej ( rozwojowej ), w której stosuje się książki dostosowane do potrzeb użytkowników zdrowych w sensie fizycznym i psychicznym, ale mających do rozwiązania jakieś istotne dla nich problemy. Za jedno z najważniejszych zadań biblioterapii uważa się pomoc w intelektualnym uaktywnieniu się ucznia poprzez dostarczenie mu takiej literatury ( bodźca ), która umożliwi mu twórcze i aktywne działanie prowadzące do rozwiązania jego problemów .
Dzieje się tak nie tylko poprzez ogrom zawartych w literaturze doświadczeń, ale przede wszystkim przez sposób docierania do czytelnika. Dziecku niezbędne są wzory osobowościowe. Dzięki nim uczy się ono, jakie cele wybierać i jak je realizować. Często dom rodzinny nie dostarcza ich lub nie potrafi przeciwstawić się wzorcom negatywnym, którymi dziecko jest bombardowane z ekranu telewizora i komputera. Takim wzorem może być bohater książkowy ( np. z książek A. Lidgren, M. Musierowicz,
M. Jaworczakowej, K. Makuszyńskiego ).
Szczególną rolą w literaturze cieszy się baśń, która w wyjątkowy sposób wzbogaca świat wewnętrzny dziecka łącząc w sobie elementy świata realnego i fikcyjnego. Wyraźny podział na dobro i zło sprawia, że uczy się ono nie tylko pokonywać trudności, lecz także zdobywa cenną wiedzę na temat systemu wartości i właściwych wzorców postępowania. Przekonanie, iż dobro zawsze zwycięża, uczy, że warto w życiu postępować zgodnie z zasadami. Baśń uczy dziecko współczucia i empatii. Rozwija wyobraźnię i fantazję, wyzwala emocje. Może być ona wykorzystywana w zajęciach literackich z elementami biblioterapii jako wzorzec określonych zachowań, ułatwia projekcję własnych doznań, pomaga wejrzeć we własne problemy i wzmacnia wewnętrznie.
Wielkie usługi może oddawać biblioterapia rodzicom. Jest ona metodą o wprost nieocenionych możliwościach. Zarówno rodzice jak i nauczyciele doskonale wiedzą jak mało efektywne jest tak zwane prawienie morałów czy kazań. Profesjonalnie dobrana książka i odpowiednio poprowadzone zajęcia potrafią zdziałać cuda bez zbędnego moralizowania. Dlatego ideałem byłoby przynajmniej uświadomić rodzicom istnienie takich możliwości . W nauczaniu zintegrowanym (klasy O-III ) książka i biblioteka odgrywają istotną rolę w przygotowaniu dziecka do obcowania ze światem sztuki. Dzieci chętnie uczestniczą w organizowanych w bibliotece spotkaniach edukacyjnych, które przyczyniają się do rozwoju ich zainteresowań, kształtowania nawyków czytelniczych, wyrabiania gustów i stylów czytania.

Uwagi do realizacji programu.

Propozycje dla klas 0-III przedstawiłam jako jednolity blok programowy, zakładając te same treści i tą samą literaturę, ale różnicowanie stopnia trudności przy pracy z wybraną książką. Wiedząc, że poziom rozumienia czytanego na głos tekstu przekracza o kilka lat poziom rozumienia przy samodzielnym czytaniu, można sobie na to pozwolić. I tak w klasie „O” i pierwszej zajęcia mają charakter zabawy opierającej się na czytanym tekście i wykonywaniu do niej ilustracji, w klasie drugiej można podnieść stopień trudności o samodzielne opowiadanie, recytację także elementy inscenizacji a wreszcie w klasie trzeciej dzieci piszą list, układają krótkie wierszyki, wymyślają dalsze losy bohaterów ( niekoniecznie głównych) lub wypełniają krzyżówkę.
Przedstawiony przeze mnie program współgra zarówno z programem wychowawczym jak i z programem nauczania zintegrowanego w SP 34, można go realizować we współpracy z nauczycielem nauczania zintegrowanego, psychologiem, pedagogiem szkolnym bądź w ramach samodzielnych zajęć z elementami biblioterapii. Nawiązuje również do szeroko propagowanej w mediach akcji „Cała Polska czyta dzieciom”, do której aktywnie się włączyłam.
W celu ułatwienia realizacji programu załączony został podział całego programu na cykle tematyczne i w takiej formie przedstawiłam go nauczycielom.
Aby całość przedsięwzięcia łatwo można było zweryfikować załączyłam również arkusz ewaluacji w postaci ankiety a dla dzieci najmłodszych rysunki ułatwiające zobrazowanie emocji.







2.Cele główne programu

Rozwijanie i kształtowanie zainteresowań czytelniczych.
Rozbudzanie umiejętności poszukiwań literackich.
Kształtowanie nawyku czytania i zdobywania wiedzy.
Wzmocnienie i wzbogacenie zasobów dziecka tak, aby lepiej potrafiło radzić sobie z trudnościami życiowymi.
Zapobieganie uzależnieniu od telewizji i komputerów


3. Szczegółowe cele zajęć literackich z elementami biblioterapii

Po zrealizowaniu programu zajęć literackich z elementami biblioterapii na I etapie edukacyjnym szkoły podstawowej, dziecko:
- chętnie i samodzielnie czyta książki
- zna i docenia terapeutyczną rolę literatury
- rozwija swoje zainteresowania czytelnicze
- samodzielnie przychodzi do biblioteki
- potrafi określić swoje potrzeby czytelnicze
- czuje się zauważone i docenione
- ma poczucie własnej wartości
- wzbogaca swoją wiedzę o świecie i ludziach
- rozpoznaje, nazywa i wyraża swoje uczucia
- stara się panować nad własnymi emocjami
- rozwija poczucie empatii
- jest wrażliwe na potrzeby innych
- potrafi pracować z grupą
- potrafi skutecznie komunikować się z grupą
- poznaje różne sposoby rozwiązywania sytuacji trudnych.

4. Prowadzący zajęcia

Zajęcia literackie z elementami biblioterapii prowadzić może nauczyciel bibliotekarz po
uprzednim ukończeniu kursu Elementy biblioterapii w pracy nauczyciela bibliotekarza.

5.Uczestnicy zajęć.

Zajęcia przewidziane są dla uczniów klas O-III korzystających z zajęć:
- dla relaksu,
- ze względu na zainteresowania literackie,
- potrzebujących pomocy ze względu na:
- problemy rodzinne
- problemy zdrowotne ( np. niepełnosprawność)
- brak akceptacji ze strony grupy rówieśniczej
- trudności w nauce
- inne trudności życiowe

6.Zasady prowadzenia zajęć:

- integracja uczestników zajęć
- swoboda uczestnictwa
- uwzględnianie zainteresowań literackich
- uwzględnianie potrzeb i preferencji
- dostosowanie poziomu i tempa zajęć do poziomu intelektualnego i fizycznego
uczestników

7.Organizacja zajęć:

systematyczne, cotygodniowe spotkania

8.Proponowane techniki pracy:

- głośne, samodzielne czytanie tekstów przez dzieci,
- czytanie wybranych tekstów literackich przez prowadzącego zajęcia,
- słuchanie tekstów o różnym charakterze (np. relaksacyjne, aktywizujące),
- dyskusja nad czytanym utworem,
- pisanie listu do bohatera,
- wymyślanie innego zakończenia utworu,
- wymyślanie dalszych losów postaci niekoniecznie pierwszoplanowych,
- wchodzenie w rolę wybranego bohatera i przedstawianie scenek,
- wykonywanie ilustracji do czytanego utworu,
- ilustrowanie własnego nastroju i emocji,
- gry i zabawy literackie: wymyślanie krótkich tekstów literackich i poetyckich,
fraszek , zagadek, krzyżówek,
- tworzenie ilustrowanych katalożków do literatury dziecięcej.


9. W świecie książek. Szczegółowy plan zajęć literackich z elementami
biblioterapii.

W świecie książek.
Szczegółowy plan zajęć literackich z elementami biblioterapii

L.p.	Szczegółowe cele kształcenia i wychowania	Materiał nauczania - zakres pojęciowy-	Opis osiągnięć ucznia - uczeń potrafi
1.	Wskazanie na dydaktyczną funkcję literatury. Pobudzanie do odpowiedzialności za drugiego człowieka.	Temat cyklu: Dobrze jest mieć przyjaciela. 1.W naszej klasie Opowiadanie M. Musierowicz pt. „Kredki” 2.Umiem dawać chcę też brać. Opowiadanie M. Musierowicz pt „Bijacz” 3.Dziś prawdziwych przyjaciół już nie ma? Fragment utworu A. de Saint Exupery'ego pt. „Mały Książe” .	-Odróżnić zachowanie pozytywne od negatywnego, -przeciwstawić się zachowaniu negatywnemu. -Zająć odpowiedzialną postawę wobec przyjaciela, - oczekiwać odpowiedzialnej postawy wobec siebie. -Korzystać z literackich wzorów osobowościowych, - opowiedzieć o swoich uczuciach, emocjach i postawach, -współpracować z innymi dziećmi w grupie.
2.	Literatura może bawić i leczyć. Rozwijanie wyobraźni dziecka. Radzenie sobie ze strachem.	Śmiech to zdrowie - czyli jak poeci radzą nam rozprawić się ze strachem. - - 2 jedn. lekcyjne Przysłowia związane ze strachem Wybrane wiersze o strachu M..Strzałkowskiej	- recytuje wybrane wiersze o strachu, - wie, gdzie je odszukać w bibliotece - zwerbalizować swój strach, - zdystansować się od swoich lęków, -wie, że dobrym lekarstwem na strach jest śmiech, -potrafi przelać swój strach na papier (narysować) i zniszczyć go (podrzeć i wyrzucić), -poznaje terapeutyczne działanie utworu literackiego.
3.	Klasyka dziecięca - poznanie sylwetki pisarza i jego utwory. Zapoznanie z zabawową funkcją literatury. Rozwijanie zainteresowań czytelniczych. .	Temat: „Proszę Państwa oto miś” - spotkanie z poezją Jana Brzechwy.	-Poznaje sylwetkę poety, -poznaje wybrane wiersze J. Brzechwy, - poznaje rozrywkową funkcję czytania , -potrafi opowiedzieć o wpływie wybranych utworów na zmianę własnego nastroju, - czyta ze zrozumieniem.
4.	Poszukiwanie literatury zgodnie z zainteresowaniem. Terapeutyczna funkcja literatury. Wskazanie na problem inności, niepełnosprawności.	Jestem inny a nie gorszy - J. Korczakowska „Spotkanie nad morzem”	-Potrafi odszukać interesującą go książkę w bibliotece - umie zorientować się w jej treści, - akceptuje cudzą niepełnosprawność, - stara się być tolerancyjny wobec rówieśników.
5.	Klasyka dziecięca - poznanie pisarki i jej utworów. Problem umiejętności współdziałania w grupie.	Razem jesteśmy silni - A. Lindgren „Dzieci z Bullerbyn”	- Zapoznaje się z biografią pisarki, ciekawymi fragmentami jej życia, - poznaje wzory zachowań i myślenia swoich rówieśników. Stara się je akceptować.
6.	Klasyka dziecięca - poznanie biografii pisarza i jego utworu. Kwestia niepowodzeń w nauce szkolnej.	Nikt nie chce być osłem - C. Collodi „Pinokio”. Książka a film	-Poznaje sylwetkę pisarza, - wie co to jest adaptacja filmowa, - wzmacnia własną motywację do nauki, - odróżnia przyjaciół prawdziwych od „fałszywych”
7.	Klasyka dziecięca- pisarka i jej książki. Radzenie sobie ze smutkiem i rozpaczą	Tak wiele zależy ode mnie -F.H. Burnett „Mała Księżniczka”	-Zapoznaje się z bibliografią książek F.H. Burnett, także ich miejscem w księgozbiorze szkolnej biblioteki, -jest świadomy, że nawet z pozornie beznadziejnych sytuacji można znaleźć wyjście.
8.	Klasyka dziecięca -J. CH. Andersen jego utwory, ich znaczenie w światowej literaturze dziecięcej. Problem braku akceptacji ze strony rówieśników	Jaki jestem naprawdę - J.CH. Andersen „Brzydkie kaczątko”	-Poznaje sylwetkę pisarza oraz bogatą listę jego utworów, - umie odszukać je w katalogach i na półkach w bibliotece, -po analizie baśni wzmacnia poczucie własnej wartości, - wie, że inny nie znaczy gorszy.
9.	Baśnie francuskie. Szczególne znaczenie baśni w życiu dziecka. Umiejętność zapomnienia o własnych problemach i niesienia pomocy innym.	Bezmyślne zachcianki - -„Klementynka” baśń prowansalska	-Poznaje miejsce baśni w bibliotece, -docenia znaczenie baśni w literaturze dziecięcej, - poznaje wartość dobra, docenia znaczenie poświęcenia.
10.	Baśnie polskie. Bycie bezinteresownym.	Nie wszystko złoto co się świeci -„O dobrym przewoźniku i dwóch siostrach rusałkach”	- Rozumie, że dobro zawsze zwycięża, jest cenną i upragnioną wartością.
11.	Baśnie polskie. Odkrywanie własnych talentów i możliwości	Szczęście się mnoży, gdy się je dzieli - „Szczęście”	- Stara się akceptować samego siebie, - wzmacnia poczucie własnej wartości.
12.	Baśnie polskie. Na szczęście trzeba w życiu czasem poczekać.	Za serce płaci się sercem - „O tym jak Zuzanka poszła w kumy do utopców”	- Uczy się się, że gotowość poświęcenia i umiejętność dzielenia się z innymi, przynosi zadowolenie i radość.
13.	Baśnie polskie. Przeżywanie szczęścia jest pełne, jeśli się je dzieli z innymi ludźmi.	Odwaga, szlachetność, dzielność to cechy bohaterów -„ Pierścień orlicy”	- Dowiaduje się , że szlachetność i odwaga to cechy, które budzą ludzki szacunek, - stara się dzielić z innymi tym, co ma, pomaga innym, - jest świadomy, że taka postawa może być źródłem zadowolenia i szczęścia.
14.	Bajki edukacyjne. Poszukiwanie w literaturze pomocy w rozwiązywaniu własnych problemów. Poniżanie, wyśmiewanie się, przezywanie jest złe. Budowanie poczucia własnej wartości przez odrzucone dziecko. Uświadomienie, że nikt nie jest lepszy od innych.	Nikt mnie nie chce i nie lubi - „Bajka o Pajączku”	- Wie, że literatura potrafi dostarczyć przykładów „ z życia” i poprzez identyfikację może pomóc -potrafi przeciwstawić się krzywdzącemu zachowaniu kolegów, - rozwija uczucie empatii - buduje poczucie własnej wartości.
15.	Bajki edukacyjne. Uświadomienie, że porażka jest wpisana w sukces, a rozczarowanie w oczekiwanie sukcesu.	Jestem do niczego - „Bajka o Pszczółce”	- Uczy się, że każdy ma inne zdolności i predyspozycje, - zdaje sobie sprawę, że aby wygrać nie raz trzeba też przegrać.
16.	Bajki edukacyjne. Kształtowanie pozytywnego wizerunku samego siebie.	Nie jestem sam - „Bajka o Mróweczce”	-Akceptuje siebie, - kształtuje pozytywne cechy charakteru(odwaga) - docenia osiągnięcia własne i innych.

10. Ewaluacja

Ankieta


1. Czy lubisz uczestniczyć w zajęciach literackich w bibliotece

a. tak
b. nie

2. Co podoba Ci się w nich najbardziej

a. zabawy na wstępie zajęć
b. czytane teksty literackie
c. zabawy związane z czytanym tekstem
d. co jeszcze.................................................................

3. Po zakończonych zajęciach jesteś:

a. zmęczony
b. w dobrym nastroju

4. Narysuj swój nastrój.






















11. Bibliografia


Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań,
Media Rodzina, 2002

Borecka I., Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum. Materiały dydaktyczne dla nauczycieli i bibliotekarzy, Wałbrzych , Wydawnictwo Unus, 2002

Arkuszewska E., Kanas M., Krawiec B.W magicznym świecie baśni i bajek. Szkolny program edukacyjno-profilaktyczny. Biblioterapeuta 2002 nr 1 s. 7 - 11

Bajarka opowiada. Zbiór baśni z całego świata. Oprac. Maria Niklewiczowa. Warszawa, Zrzeszenie Księgarstwa, 1983

Zaklęty pierścień. Baśnie, podania i legendy polskie. Zebrała Maria Kochanowska.
Warszawa, Nasza Księgarnia, 1982

Gałczyńska Natalia. Firoseta i czary. Bajki znad Morza Śródziemnego. Warszawa, Nasza Księgarnia, 1980

Saint-Exupery Antoine de : Mały Książę. Warszawa, PAX, 1981

Collodi Carlo: Pinokio. Poznań, GMP, 1990

Korczakowska Jadwiga: Spotkanie nad morzem. Warszawa, Nasza Księgarnia,1997


















Zapraszam klasy I-III na spotkania literackie

Moja propozycja ma na celu rozbudzanie zainteresowań czytelniczych naszych dzieci, a także kształtowanie nawyku czytania a tym samym zdobywania wiedzy.
Również wzmacnia i wzbogaca zasoby dziecka, pomaga mu lepiej radzić sobie z trudnościami życiowymi. Szczegółowy program zajęć jest do wglądu w bibliotece szkolnej. Zapraszam nauczycieli, aby zdecydowali, czy któryś cykl ich interesuje i umówili się ze mną na dogodny termin. Obejmuje następujące cykle spotkań:

I. Dobrze jest mieć przyjaciela - 3 jednostki lekcyjne

1. W naszej klasie.
2.Umiem dawać, chcę też brać.
3. Dziś prawdziwych przyjaciół już nie ma ?
Zajęcia oparte są na tekstach M. Musierowicz i A.de Saint Exupery'ego

II. Śmiech to zdrowie - 2 jednostki lekcyjne

1.Jak poeci radzą nam rozprawić się ze strachem- wiersze M. Strzałkowskiej.
2. „Proszę Państwa oto miś” - spotkanie z poezją Jana Brzechwy.

III. Poznajemy baśnie polskie - 4 jednostki lekcyjne

1. Nie wszystko złoto co się świeci -baśń „ O dobrym przewoźniku i dwóch siostrach
rusałkach”.
2. Szczęście się mnoży, gdy się je dzieli - baśń „Szczęście”.
3. Za serce płaci się sercem - baśń „O tym jak Zuzanka poszła w kumy do utopców”.
4.Odwaga, szlachetność, dzielność to cechy bohaterów - baśń „Pierścień orlicy”.

IV. Bajki edukacyjne - 3 jednostki lekcyjne.

1.Nikt mnie nie chce i nie lubi - „Bajka o Pajączku.
2.Jestem do niczego - „Bajka o Pszczółce”
3.Nie jestem sam - „Bajka o Mróweczce.

V. Jaki jestem?

1. Jestem inny a nie gorszy -J. Korczaowska „Spotkanie nad morzem”
2. Razem jesteśmy silni - A. Lindgren „Dzieci z Bullerbyn”
3. Nikt nie chce być osłem - C. Collodi „Pinokio”
4. Tak wiele zależy ode mnie - F.H.Burnett „Mała księżniczka”
5. Jaki jestem naprawdę - J. Ch. Andersen „Brzydkie kaczątko”
6. Bezmyślne zachcianki - „Klementynka” baśń prowansalska

3

---