Cechy charakterystyczne twórczości K. K. Baczyńskiego
Krzysztof Kamil Baczyński (ps. Jan Bugaj, Emil, Jan Krzyski, Krzysztof, Piotr Smugosz, Krzysztof Zieliński, Krzyś) urodził się 22 stycznia 1921 w Warszawie, a zmarł 4 sierpnia 1944 również w Warszawie. Był wybitnym poetą czasu wojny, podchorążym, żołnierzem Armii Krajowej, jednym z przedstawicieli pokolenia Kolumbów. Zginął w czasie powstania warszawskiego jako żołnierz batalionu „Parasol” Armii Krajowej. Jego ojciec, Stanisław Baczyński, był działaczem socjalistycznym, żołnierzem Legionów Polskich, oficerem WP, pisarzem i krytykiem literackim. Matka poety, Stefania Zieleńczyk, była natomiast nauczycielką i autorką podręczników szkolnych. Z Baczyńskim łączy się wiele warszawskich miejsc. Urodził się w kamienicy przy ulicy Bagateli 10, ochrzczony został w kościele na placu Zbawiciela, uczęszczał do Gimnazjum im. Stefana Batorego. W trakcie nauki poznał ludzi, z którymi przyszło mu później walczyć: Tadeusza Zawadzkiego (ps. Zośka) i Jana Bytnara (ps. Rudy). Marzył o studiach na Akademii Sztuk Pięknych, ale wybuch wojny uniemożliwił mu dalszą naukę. W 1940 roku, po utworzeniu getta, pozostał z matką po aryjskiej stronie. W 1942 roku rozpoczął studia na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Studiował polonistykę. Starając się utrzymać, imał się różnych prac: był szklarzem, przyjmował zlecenia telefoniczne, pomagał węglarzowi. W 1943 roku porzucił studia, by wstąpić do II plutonu „Alek”, kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Od tego momentu całkowicie poświęcił się konspiracji. Zajmował się gromadzeniem broni, map, trzymał u siebie w domu materiały konspiracyjne. Uczestniczył w akcji wykolejenia pociągu niemieckiego na odcinku Tłuszcz-Urle 27 kwietnia 1944 roku. Potem ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, został starszym strzelcem, ale jeszcze w 1944 roku został zwolniony z tej funkcji z powodu małej przydatności w warunkach polowych z jednoczesną prośbą o objęcie nieoficjalnego stanowiska szefa prasowego kompanii. Następnie przeszedł do harcerskiego batalionu „Parasol”. Kiedy wybuchło powstanie warszawskie, Baczyński znajdował się na placu Teatralnym. Poległ na Placu Blanka 4 sierpnia 1944 w godzinach popołudniowych. Został śmiertelnie raniony przez strzelca wyborowego ulokowanego prawdopodobnie w gmachu Teatru Wielkiego. Pośmiertnie odznaczony został Medalem za Warszawę i Krzyżem Armii Krajowej. Pochowany na Powązkach.
Cechy poezji Baczyńskiego:
poezja ta odzwierciedla tragizm pokolenia Kolumbów, czyli młodych ludzi, którzy zmuszeni zostali do wzięcia udziału w wojnie i zabijania;
niezgoda Baczyńskiego na relatywizm moralny, ponieważ poeta nie daje rozgrzeszenia nawet tym, którzy zabiją w obronie ojczyzny. Zabijanie jest dla niego zawsze grzechem;
pojawia się w utworach refleksja nad utraconą młodością i poszukiwaniem jakiejkolwiek wartości, która mogłaby kierować życiem człowieka;
Baczyński tworzy motyw apokalipsy spełnionej, czyli tej, która już nadeszła. Jest ona nie tylko zagładą fizyczną świata, ale przede wszystkim zagładą moralną;
pisał wiersze w konwencji onirycznej, posługując się metaforyką romantyczną;
ważną rolę w jego poezji odgrywa przyroda, która jest towarzyszką świata zagłady;
pokazuje opozycję między czasem dzieciństwa i młodości, które kojarzą się z arkadyjskością, a światem wojny, pełnym bólu, cierpienia i lęku;
tworzy wiersze o charakterze miłosno-erotycznym dedykowane żonie Barbarze.
- Bardzo urozmaicona metaforyka;
- Poezja intelektualna;
- Dychotomia świata przedstawionego - opozycyjnie zestawiony czas sprzed i w trakcie wojny;
- Występowanie tzw. słów- kluczy;
- Katastrofizm generacyjny - ukazuje tragizm pokolenia wychowanego w pokoju, a skazanego przez historię na zagładę, nauczonego zabijać. Jest to tzw. czas tragiczny;
- Występowanie zagadnień historiograficznych - szukanie odpowiedzi na pytanie o sens historii i miejsce człowieka w jej toku;
- Charakter mroczny, patetyczny;
- Bliska poezji romantycznej (zwłaszcza podobna do twórczości Słowackiego);
- Elementy oniryczne, wizjonerskie.
Poezja Baczyńskiego, podobnie jak np. Gajcego, ma na sobie wyraźne znamię literatury okupacyjnej. Poeci ci, tworzący w czasie tzw. Apokalipsy, dynamizm swych utworów uzależniali w dużym stopniu od bieżących politycznych i życiowych uwarunkowań. Można jednak śmiało powiedzieć, iż poezja Baczyńskiego jest głosem pokolenia tragicznego, czyli tych ludzi, których wejście w okres dorosłości naznaczone zostało przez świat wojny i okupacji. Jak się później okazało - i co wyraźnie widać w twórczości poety - doświadczenie to wywarło bardzo wyraźny ślad na twórczości, na kształcie artystycznym, na tematyce wierszy, ale również na poglądach i moralnych ukształtowaniu. Zrodziło to katastrofizm utworów - bijący z nich pokoleniowy katastrofizm, pesymizm, przekonanie o nieuchronnym zbliżaniu się śmierci i końcu przedwojennego porządku. Cała twórczość młodego Baczyńskiego wyraża więc wątek apokalipsy dokonanej, spełnionej.
Cała poezja Baczyńskiego przepełniona jest tym katastrofizmem, który był cechą całego pokolenia. Zrodziło to nowe, nieznane wcześniej motywy i przeżycia, które nie występowały we wcześniejszych epokach, nawet w czasie zaborów. Pewne elementy katastroficzne występowały co prawda np. w liryce przedwojennej, miały one jednak charakter lekkiego przeczucia, z silnym motywem wielu innych możliwości, które mogą zmienić bieg historii. U Baczyńskiego natomiast katastrofizm na formę spełnioną - jest już dokonany i nie ma przed nim ucieczki.
Analizując poezję Baczyńskiego należy pamiętać, iż doświadczenie II wojny światowej nie miało swojego odpowiednika w historii - była to wojna totalna, a jej przeżycie było sytuacją graniczną. Zostało jej podporządkowane całe życie, a pytanie o sens historii, życia i śmierci nabrało nowego wymiaru. Wymusiło to na pokoleniu Kolumbów zmianę nie tylko stylu życia, ale także stylu tworzenia poezji. Stąd też poezja tworzona przez Kolumbów, a zwłaszcza przez Baczyńskiego, jest swoistym nowym dekalogiem, zbiorem przykazań dla młodych żołnierzy
Motywy występujące w poezji Baczyńskiego
Tematy, jakie odnajdujemy w twórczości Baczyńskiego, da się podzielić na cztery płaszczyzny. Są to:
Moralność i etyka, rozważania o konieczności podjęcia walki o wolność ojczyzny; związki człowieka z historią i jej wpływ na jego życie;
Tragedia pokolenia Kolumbów - brak młodości, rozdarcie pomiędzy obowiązkiem walki a chęcią „normalnego” życia;
Świadectwo czasów wojny - opis świata i wojennych obowiązków;
Przyroda i nierealny świat.
Przyboś
Pierwsze dwa lata drugiej wojny światowej spędził we Lwowie, gdzie pracował jako bibliotekarz w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Po zajęciu miasta przez hitlerowców musiał ukrywać się przed gestapo. Schronił się w swojej rodzinnej wsi, gdzie przebywał aż do 1944 roku. Pracował wówczas na roli. Nie przeszkodziło mu to jednak w opublikowaniu kolejnych dwóch tomików: Do ciebie o mnie i Póki my żyjemy.
Przyboś w 1944 roku opuścił Gwoźnicę i udał się do Rzeszowa, a stamtąd w 1945 roku trafił do Krakowa i pomagał w wyzwoleniu miasta z rąk okupanta. Po zakończeniu działań wojennych wybrano go na pierwszego prezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich. Został również posłem do Krajowej Rady Narodowej. Wstąpił wówczas do Polskiej Partii Robotniczej, późniejszej PZPR.
Lata 1947-1951 spędził w Szwajcarii już jako poseł PRL. Po powrocie do kraju został mianowany dyrektorem Biblioteki Jagiellońskiej. W kolejnych tomikach: Rzut pionowy i Najmniej słów udało mu się uniknąć obowiązującej wówczas stylistyki i retoryki socrealistycznej. Poświęcił się pracy naukowej. Opracował dwie antologie: Antologia polskiej pieśni ludowej (zbiór siedmiuset najpiękniejszych pieśni) oraz Wzięli diabli pana (zbiór tekstów o tematyce społecznej napisanych na przestrzeni od XVII do XX wieku).
W 1955 roku przeprowadził się do Warszawy, gdzie czekało na niego wysokie stanowisko w „Tygodniku Kulturalnym”. Na łamach czasopisma umieszczał niemal do końca życia swoje wiersze, artykuły i recenzje. Brał udział w publicznej debacie na temat kształtu polskiej poezji. Otwarcie krytykował nowe nurty. Współpracował również z takimi czasopismami jak „Poezja” i „Miesięcznik Literacki”. W latach 1958-1969 wydawał kolejne tomiki.
W 1969 roku przeniósł się do Domu Pracy Twórczej w Oborach, ponieważ coraz bardziej chorował. Julian Przyboś zmarł 6 października 1970 roku, został pochowany na cmentarzu w rodzinnej Gwoźnicy.
Po wojnie twórczość Przybosia w pewnej mierze wpisywała się w nową poetykę, poprzez położenie nacisku na komunikatywność przekazu. Ostatni etap twórczości poety zdominowany był przez tematykę odrębności i świadomości swojego pochodzenia. W wierszach z tego okresu pojawiało się najwięcej autobiograficznych elementów zaczerpniętych z życia poety, głównie jego dzieciństwa spędzonego na wsi.
Tuwim
Lata wojny Tuwim spędza na emigracji: we Francji, później w Ameryce. W okresie przymusowego wygnania powstaje cykl pięknych wierszy zebranych w zbiorze „Kwiaty polskie”. Po powrocie do kraju w 1946 roku osiedla się w Warszawie. Pisze już niewiele wierszy; oddaje się innym pracom i pasjom kulturalnym, m.in. działalności przekładowej, układaniu księgi wierszy polskich XIX wieku. Umiera nagle w grudniu 1953 roku w Zakopanem, dokąd wyjechał wraz z rodziną na urlop.