Plutarch - Żywoty sławnych mężów
Plutarch z Cheronei (ur. ok. 50 n.e., zm. ok. 125 n.e.) - jeden z największych pisarzy starożytnej Grecji, historyk, filozof-moralista oraz orator. Kształcił się w Akademii Platońskiej w Atenach oraz w Aleksandrii. Chociaż wiele podróżował, między innymi po Italii, Egipcie czy Azji Mniejszej, większość życia spędził w rodzinnym mieście Cheronei w Beocji i w Atenach, gdzie sprawował wiele urzędów min. był prokuratorem Achaii mianowanym przez cesarza Hadriana. W Cheronei został kapłanem w świątyni Apollina delfickiego.
Sławę przyniosły Plutarchowi żywoty pierwszych imperatorów Od Augusta do Witeliusza. Jego najważniejsze dzieła to pisma moralne Moralia, które obejmowały ponad 70 rozpraw na różnorodne tematy - od traktatów filozoficznych po traktaty literacko-krytyczne - oraz pisma biograficzne Żywoty równoległe, które powstały w latach 105 - 115, opisującego dzieje życia 46 znanych osobistości zestawianych parami Grek-Rzymianin np. Tezeusz-Romulus, Aleksander III Wielki-Juliusz Cezar. Każda para kończyła się porównaniem obu postaci. Tekst o pierwszej parze postaci, Epaminondas - Scypion, nie przetrwał do naszych czasów. Żywoty należy jednak odczytywać z dużą dozą dystansu, gdyż Plutarch bardzo często zabarwia historię, jest bezkrytyczny wobec opisywanych postaci, a także zwraca dużą uwagę na wróżby i zabobony. Widoczne jest to przede wszystkim w księgach poświęconych Cezarowi i Aleksandrowi Wielkiemu. Zwłaszcza jeżeli chodzi o życie Aleksandra, Plutarch bardzo dużą uwagę przywiązuje do magii, a także do snów, jakie miewał Aleksander w czasie swych podróży, co stawia duży znak zapytania co do pewności niektórych faktów przez Plutarcha przedstawionych. Często koloryzuje swoje postacie, przypisując im niemalże boskie umiejętności. Pomimo tego, Żywoty są jednym z najważniejszych i najpopularniejszych dziś źródeł starożytnych.
Ta grupa pism Plutarcha obejmuje następujące zbiory pism:
biografie sławnych ludzi Beocji i innych krain greckich (zachowały się dwie: Aratosa i Artakserksesa);
biografie cesarzy rzymskich - od Augusta do Witeliusza (zachowały się dwie: Galby i Ottona);
żywoty równoległe (z 23 par zaginęła para Epaminondas - Scypion);
tzw. synkryzy, tj. zestawienia wspólnych momentów w życiu i charakterach postaci poszczególnych par (wątpliwego autorstwa).
Zachowane Żywoty obejmują 22 pary, 4 życiorysy pojedyncze oraz życiorysy zachowane fragmentarycznie.
Aleksander Wielki
Urodzony 356 r. p. n. e., 336 - 323 król macedoński po ojcu Filipie II (359 - 336). Stłumił bunt w wielu ziemiach podbitych przez ojca, chciał walczyć z Persami, w czym pomagali mu Grecy pod pretekstem zemsty za zburzenie świątyń greckich. 334 r. - bitwa nad Granikosem - wygrana i śmierć Greka Memnona, dowódcy wojsk greckich najętych przez Dariusza III, który chciał udaremnić podróż Aleksandra. 333 - Issos, 331 - Gaugamela, wygrał bitwy ale musiał wracać. Zmarł w Babilonie w 323 r. jako zdobywca wchodu. Wywarł znaczny wpływ na rozwój podbitych terenów - Azji, Syrii, Egiptu, Grecji no i Macedonii.
Wywodził się od Karanosa (mitycznego założyciela Macedonii, potomka Herkulesa) , ojciec był z rodu Heraklitów, matka pochodziła od syna Achillesa - Neoptolemosa. Zanim doszła do nocy poślubnej Filipa II z Olimpiadą poczęła dziecko z Zeusem, Aleksander jest więc synem Zeusa. Ona miała sen, że uderzył w nią piorun, a on, że opieczętował ją własnym sygnetem z wizerunkiem lwa. Raz spał koło niej wąż - jej mąż przestał ją odwiedzać w sypialni - bał się. Brała udział jak wiele kobiet w orgiach dionizyjskich i obrzędach orfickich. Często węże się do niej przyłączały. Filip musiał czcić boga Ammona, raz gdy podglądał go z żoną (był on w postaci węża) przez dziurkę od klucza stracił wzrok na to jedno oko.
Aleksander urodził się w lipcu (hekatombajon), 6 dnia, gdy spłonęła świątynia Artemidy - ktoś zażartował, że ona wtedy była akuszerką Aleksandra. Rzeźbił go wyłącznie Lizyp. Aleksander miał śniadą cerę, pięknie pachniał, był skory do gniewu, ale i łaskawy. Był dumny, godny i wstrzemięźliwy. Lubił muzykę, sztukę, ale nie zapasy. Mówił pięknie i trzeźwo - lubiano go słuchać. Nie chciał by ojciec zdobywał tyle ziem i bogactw, bo mało zostawało dla niego do podbicia i osiągnięcia chwały. Leonidas był jego pierwszym pedagogiem, a drugim Lizymachos. Pewnego razu ktoś przyprowadził konia Bucefała, którego nikt nie umiał ujarzmić, był trudny i drogi (13 talentów), ale Aleksandrowi się udało. Ojciec powiedział wtedy do niego z radości: „Synu, szukaj sobie równego Ci królestwa, bo Macedonia dla Ciebie za ciasna”. Za wielką kwotę sprowadził mu Arystotelesa, by go uczył etyki, polityki, medycyny i tajemniczych nauk. Lubił literaturę i dużo czytał. Iliadę trzymał obok sztyletu pod poduszką. Kochał mądrość - filozof. Brał udział w bitwie pod Cheroneją przeciw Hellenom. Na weselu Filipa z nową żoną Kleopatrą miał miejsce incydent alkoholowy. Na pewien czas Aleksander zabrał swoją matkę do Epiru. Arrydajos (brat) miał przez małżeństwo z córką bogatego Piksodarosa stać się dziedzicem Filipa. Pauzaniasz zabił Filipa, gdy nie dostał zadośćuczynienia za krzywdy. Podejrzewano też Olimpiadę - zmusiła Kleopatrę do samobójstwa, oraz Aleksandra. Miał 20 lat gdy objął tron. Tłumił siłą bunty niepodległościowe. Gdy Teby nie chciały go przeprosić i oddać się pod jego opiekę, zrównał miasto z ziemią. 6 tys. zabitych, 30 tys. w niewoli. Chciał by Hellada się ugięła. Był dobry - uwolnił zhańbioną kobietę, która zabiła swojego oprawcę. Żałował zburzenia Teb. Z Hellenami uchwalił wyprawę na Persów. Spotkał Diogenesa - „Ustąp mi trochę Słońca”. Podziwiał go. Oddał wiele ziem w Macedonii przyjaciołom, choć miał długi. Przepłynął Hellespont, aż pod Ilion - Troję. Tam podczas uroczystości sławił Atenę i Achillesa. Dariusz przygotowywał się nad Granikosem na odparcie ataku. Aleksander pierwszy przeprawił się przez rzekę i walczył. Zdobył miasto nadmorskie Sardes. Ruszył z Cylicji pomimo wahania do dalszej walki po przepowiedni - źródło - tabliczka - klęska Persów. Podbił Pizydów, Frygię, w mieście Gordion przeciął węzeł gordyjski. Potem podbił Kapadocję, Paflagonię, zmarł Memnon. Dariusz miał sen - falanga macedońska w ogniu, Aleksander w stroju gońca. A jednak miało to znaczyć o sławie Macedończyków. Gdy chorował, przyjaciel Filip go wyleczył, choć zarzucano mu chęć zabicia Aleksandra. Dariusz ruszył do Cylicji, Aleksander na Syrię i minęli się. Dariusz wśród gór, rzek itd. - dobra pozycja dla Aleksandra. Był ranny mieczem w udo. Pod Issos nie pojmał Dariusza. Zdobył za to piękny namiot, bogaty, łuk, powóz i żonę, matkę oraz 2 córki, które potraktował z szacunkiem. Arsyna urodziła mu Herkulesa - syna, piękna, dobrze urodzona, była kiedyś żoną Memnona. Ada, królowa Karii adoptowała go. Lubił pochwały i długo spać. Oddał się mu Cypr i cała Fenicja oprócz Tyru - twierdza broniła się 7 miesięcy. Zdobył najpiękniejszy skarb Dariusza - kasetkę, w której trzymał Iliadę. W Egipcie założył Aleksandrię (od wyspy Faros jak u Homera). Gdy szedł do świątyni Ammona spadł deszcz i kruki wskazywały drogę. Opinii boga używał tylko do utrzymania obcych ludów. Żona Dariusza zmarła przy porodzie. Aleksander ją uczcił i pochował. Aleksander odmówił zostania przyjacielem Dariusza pomimo obietnicy ręki jego Córki, 10 tys. talentów, ziem. Dariusz i tak był pełen szacunku. Bitwa pod Gaugamela - „mieszkanie wielbłąda”. Paziowie podzielili się na 2 części i odegrali walkę Dariusza z Aleksandrem, za co wygrany „Aleksander” dostał 12 wsi. Nie chciał walki w nocy bo nie chciał „zwycięstwa kradzionego”. Zajął Suzy - 40 tys. talentów znalazł. Pozwolił Taidzie podpalić z zemsty pałac Kserksesa - kobiety górują za spalenie ich miasta. Potem żałował. Bessos zabił Dariusza, za co Aleksander kazał go rozszarpać na 2 palach, a Dariusza okrył swoim płaszczem. Gdy porwano mu konia, wystarczyła groźba i oddali go natychmiast, a on ich wynagrodził. Oparł się romansowi z piękną Roksaną. Spór z Klejstosem - mord na wieszczu. Aleksander robi się bezwzględny. Kallistenes - filozof, był surowy dla Arystotelesa i nielubiany, więc odszedł od niego. Aleksander podbił Indie - satrapą uczynił Porosa. Nie przekroczył Gangesu - bo żołnierze byli już zmęczeni. Pojmał gimnosofistów i zadawał im pytania - 10 - każdy odpowiedział, a ostatni, który był sędzią powiedział, że każdy odpowiadał gorzej od poprzedniego i musiał wszystkich uwolnić Aleksander, bo miał zabić pierwsze tego co odpowiedział najgorzej, a każdy tak mówił. Filozof Kalanos (od pozdrowienia bo na imię miał Sfines) deptał skórę woła po bokach, a na końcu na środku by pokazać, że Aleksander musi być w centrum królestwa przede wszystkim. 60 dni szedł przez Indie i wielu umarło z głodu i chorób. W Suzach (Babilon) pojął za żonę córkę Dariusza III - Statejrę. Zmarł jego przyjaciel - Hefajstion - mąż córki Dariusza, bił się o Persję. Uznano go za herosa. Musiał trzymać się z dala od Babilonu przez złe znaki np. jego lew zabity kopnięciem osła. Po jednej z uczt zaczął gorączkować i umarł. Dopiero po 6 latach Olimpiada zaczęła twierdzić, że ktoś go otruł. Roksana w ciąży zwabiła Stratejrę listem i zabiła ją i swoją siostrę.
Tytus Kwinkcjusz Flamininus
Żył ok. 228 - 174 p. n. e. Rzymski bohater wojen z Hannibalem i królem macedońskim Filipem V. Filip naraził się Rzymowi za udzielenie schronienia wrogowi Rzymian, władcy iliryjskiemu Demetriosowi. W 215 r. wszedł w porozumienie z Hannibalem (po bitwie pod Kannami). Rzym pokonał Hannibala, a Filip w tym czasie zwiększył swoje wpływy. 200 - 197 - II wojna macedońska - ważny wpływ Flamininusa. Był konsulem i prokonsulem. Zestawiony z Filopojmenem, bohaterem achajskim z II/III w. p. n. e. Był skory do gniewu, ale i dobry, pamiętał o dobrych uczynkach. Był ambitny, walczył w wojnie z Hannibalem, był wychowywany w warunkach wojskowych. Był członkiem komisji kolonizacyjnej. Choć nie miał 30 lat Lu wybrał go konsulem. Pokonał Filipa i wybawił jakby Helladę. Hannibal gdy go ścigał pozbawił się życia. Doczekał spokojnej śmierci.