SZTOMPKA- „CZAS W SPO�ECZE�STWIE”:

�ycie spo�eczne: jako nieustanna aktywnoœ� ludzi, ci�gle dokonuj�ce si� zmiany i tocz�ce si�

procesy /istotne dla uj�cia czasu/.

CZAS: - to niezbywalny aspekt rzeczywistoœci spo�ecznej

wg filozof�w: czas jako cecha œwiata, jako spos�b myœlenia o œwiecie, metoda organizowania obserwacji i doœwiadcze� lub kategoria poznania (IMMANUEL KANT).

Wg socjolog�w: czas jako fakt spo�eczny, emanacja �ycia spo�ecznego, wytwarza si� dzi�ki kolektywnym ludzkim formom bytowania; jest konstruktem spo�ecznym; reguluje i ukierunkowuje ludzkie dzia�ania; wyra�a rytm �ycia spo�ecznego, wyznacza ten rytm. (E. DURKHEIM, M. MAUSS, H. HUBERT, M. HALBWACHS).

Czas jako konstrukt zrelatywizowany kulturowo i historycznie; „r�ne spo�ecze�stwa �yj� w r�nych czasach” /tw�rcy szko�y francuskiej/.

Czas jako sie� relacji odzwierciedlaj�cych i kszta�tuj�cych szczeg�lne, temporalne zale�noœci mi�dzy zjawiskami, zdarzeniami czy dzia�aniami spo�ecznymi

relacje czasowe 3typ�w: a) nast�pstwa „przed i po”

b) linearne sekwencje unikalnych i nie powtarzaj�cych si� zdarze� zmierzaj�cych w pewnym kierunku

c) cykle zdarze� powtarzalnych, powracaj�cych po pewnym czasie do pierwotnego kszta�tu

CZAS JAKO WYMIAR �YCIA SPO�ECZNEGO:

• wszelkie zjawiska spo�eczne:

• - dokonuj� si� w czasie ( maj� sw�j moment i trwaj� w czasie)

• - s� powi�zane z innymi, np. poprzez sekwencje: �a�cuch zjawisk nast�puj�cych kolejno po sobie; NP.

• a) w makroskali po wojnie nast�puje kapitulacja, potem traktat pokojowy, potem odbudowa zniszcze�.

• b) w skali jednostkowej biografii: po okresie dzieci�stwa-> do szko�y-> uniwersytet- >praca- >emerytura;

• c) w mikroskali: wstanie z ��ka-> œniadanie->praca->obiad-> powr�t->tv->kolacja->spanie.

• - ka�de zdarzenie to ogniwo, element po czymœ i przed czymœ;

• - ma swoj� czasow� lokalizacj�: czas w kt�rym zasz�o relatywnie do innych zdarze�; miejsce danego zdarzenia w sekwencji zdarze� powi�zanych z nim przyczynowo-skutkowo, wczeœniejszych i p�Ÿniejszych.

• proces: �a�cuch zmian powi�zanych przyczynowo- skutkowo.

• - maja rozci�g�oœ� w czasie- rozk�ada si� je na fazy i stadia nast�puj�ce po sobie.

• - z�o�ona sekwencja zdarze� /np. Fakt �e wojna trwa 30 lat/.

• W�AŒCIWOŒCI ZJAWISK SPO�ECZNYCH:

• 1) SEKWENCYJNOŒ� - to czy traktujemy je jako sekwencj� czy jako pojedyncze zale�y od przyj�tej perspektywy np. Lot przez Atlantyk to pojedynczy fakt dla operatora linii lotniczych, ale d�ugotrwa�y proces dla pasa�er�w.

• 2) TRWANIE - nie ma zjawisk spo�ecznych pozaczasowych, zawsze trwaj� one w czasie; maj� okres trwania.

• 3) UP�YW CZASU- zmiany i procesy dokonuj� si� w nas nieustannie niezale�nie od nas samych; i tak b�dziemy w œwiecie globalizacji i internetu nawet za tym nie nad��aj�c.

• 4) NIEODWRACALNOŒ�- fakt, �e strza�ka czasu wskazuje tylko w 1 kierunku; „gdy coœ si� sta�o, to si� nie odstanie”. �ycie ludzkie /biologiczne i spo�./ biegnie w 1 kierunku.

• 5) ODR��NIENIE TERANIEJSZOŒCI, PRZYSZ�OŒCI I PRZESZ�OŒCI:

• - r��nice wynikaj� z odmiennej percepcji, typ�w determinacji oraz odmiennym stopniem wp�ywu dzia�aj�cych jednostek.

• - przesz�oœ�: to przedmiot pami�ci, opowieœci ustnych lub pisma; jest zdeterminowana przez okolicznoœci, kt�re ju� zasz�y, niezale�nie czy przyczyny te znamy i jak je interpretujemy; nie mamy juz na ni� wp�ywu.

• - teraŸniejszoœ�- jest przedmiotem �ywego doœwiadczenia; jest obszarem oddzia�ywa� r�nych czynnik�w przyczynowych, kt�rych efekt dopiero si� wy�ania, staje si�; jest efektem naszych dzia�a� i zaniecha�, tworzy si� z tego co wszyscy razem i ka�dy osobno czynimy i myœlimy.

• - przysz�oœ�- jest przedmiotem wyobraŸni, zamiar�w, planowania; jest otwarta, mo�e si� potoczy� wg r�nych scenariuszy; mamy na ni� tylko potencjalny wp�yw, to kt�ry ze scenariuszy si� zrealizuje zale�y nie tylko od nas ale i od innych.

• 6) CI�G�OŒ� PRZEJŒCIA MI�DZY TYMI 3 DZIEDZINAMI CZASU- w ka�dym momencie to co teraŸniejsze staje si� ju� przesz�e,a to co przysz�e staje si� teraŸniejszoœci�.

CZAS JAKO ASPEKT ZMIANY SPO�ECZNEJ:

• czas jako konstytutywny, definicyjny czynnik zmiany spo�ecznej.

• Zmiana spo�eczna- r�nica mi�dzy dwoma stanami spo�ecze�stwa (grupy, wsp�lnoty, organizacji, spo�. Globalnego, itp.) zachodz�ca w czasie; odmiennoœ� tego co przedtem od tego co potem.

• - zmiana zachodzi w spo�. zawsze

• - stagnacja lub stabilnoœ� mo�e dotyczy� tylko jakiegoœ okresu, oznacza niezmiennoœ�

• /np. Niekt�re spo�. staro�ytne mog� by� stabilne w sensie ma�ych zmian w nich zachodz�cych, wolnego tempa �ycia, itd. w por�wnaniu ze wsp�czesnymi/.

CZAS ILOŒCIOWY I JAKOŒCIOWY:

czas iloœciowy /zewn�trzny/: czas konwencjonalny, wyskalowany w spos�b narzucany przez u�ywane do pomiaru czasu instrumenty- zegary i kalendarze- kt�re pozwalaj� przypisa� danemu momentowi godzin�, czy dat�, a tak�e okreœli� por�wnawczo okres trwania, szybkoœ�, interwa�y, rytm r�nych zdarze� i proces�w.

- s�u�y jako zewn�trzna skala pomiaru zdarze� i proces�w, nadaj�ca

pewien �ad ich chaotycznemu i spontanicznemu przebiegowi;

„zdarzenia dziej�ce si� w czasie”

s�u�y do lepszej orientacji w œwiecie spo�ecznym i koordynacji r�nych dzia�a� podejmowanych przez liczne jednostki.

Jest to czas konwencjonalny, wyskalowany w spos�b narzucany przez u�ywane do pomiaru czasu instrumenty: zegary i kalendarze.

Pozwala na czasow� lokalizacj� zjawisk i ich koordynacj�.

Im bardziej z�o�one jest spo�. tym wi�ksze znaczenie odgrywa czasowe porz�dkowanie i uzgadnianie dzia�a�.

Niemo�liwoœ� istnienia w spo�. nowoczesnym bez mierzenia czasu.

Zjawiska i zdarzenia umiejscawia si� w pewnej ramie na�o�onej przez obserwator�w, koordynator�w czy uczestnik�w w pewnej ramie konwencjonalnej nie wynikaj�cej z istoty samych zjawisk.

Wyznaczniki czasu:

- wschody i zachody s�o�ca, fazy ksi�yca, odp�ywy i przyp�ywy, cykle zmian klimatycznych, cykl wegetacji roœlin;

instrumenty pomiaru:

- zegar s�oneczny, klepsydra, zegar ci�arkowy, potem wahad�owy, potem osobisty

JACK GOODNY: /bryt. Antropolog spo�./- zegar i kalendarz to techniczne fundamenty nowoczesnej formacji spo�. o wi�kszym znaczeniu ni� silnik parowy czy maszyna elektryczna.

Czas jakoœciowy /wewn�trzny/: „czas zawarty w zdarzeniach”- ontologicznie zakorzeniony w zjawiskach czy zdarzeniach okres ich trwania, swoisty rytm czy tempo.

• czas jako cecha ontologiczna zdarze� /szczeg�lne, immanentne w�aœciwoœci czasowe/.

• Jest odmienny dla r�nych dziedzin rzeczywistoœci

• cechy czasowe r��nicuj�ce zdarzenia i procesy spo�.:

• a) okres trwania: kr�tsze lub d�u�sze, np. Wojna a rozruchy uliczne;

• b) tempo: szybkie lub wolne, np. Innowacje techn. a proces emancypacji kobiet.

• c) rytmicznoœ�: regularnoœ� lub przypadkowoœ� czy chaotycznoœ�, np. Uregulowany rytm prac rolnych a spontaniczna tw�rczoœ� artystyczna;

• d) fazy i etapy: naturalne b�dŸ narzucone przez okolicznoœci spo�. lub przyrodnicze a spo�ecznie skonstruowane i normatywnie przypisane, np. Czas pracy i wypoczynku skorelowany z fazami dnia i mocy, a czas œwiecki codziennej aktywnoœci i œwi�ty- okres�w uroczystoœci relig.

CZAS W ŒWIADOMOŒCI SPO�ECZNEJ I KULTURZE:

• percepcja czasu: doznanie uniwersalne;subiektywne odczucie tempa, rytmu, trwania, r�ni�ce poszczeg�lne jednostki,a tak�e sytuacje w jakich si� znajduj�; odzwierciedlenie czasu w œwiadomoœci- myœleniu, motywacjach, postawach; POCZUCIE CZASU.

• Kulturowe odzwierciedlenie czasu- r�nicuje ono spo�ecznoœci poprzez podzielane zbiorowo symbole, wartoœci, regu�y, wzory czy normy; kulturowa relatywizacja czasu.

• - P. SOROKINOW, R. MERTON- poj. CZASU SPO�ECZNO- KULTUROWEGO.

• - rezultatem zr�nicowania kultur s� mocno zakorzenione kulturowe profile czasowe

• PROFIL CZASOWY: kulturowo zakodowany, specyficzny dla danej zbiorowoœci spos�b

• traktowania czasu, w szczeg�lnoœci nacisk (lub brak nacisku) na punktualnoœ�, poœpiech, wykorzystanie czasu, itp.

• - r��nice profili czasu wœr�d spo�ecze�stw: odbijaj� si� one na ca�ym stylu

• �ycia spo�ecze�stw, wsp�lnot lokalnych, gr. spo�.

• - nacisk na max. wykorzystanie czasu jako rezultat kapitalizmu /ekonomia czasu,

punktualnoœ�/.

r��nice profili czasu dot. zawod�w:

- precyzja czasu jako sprawa centralna dla

pilot�w, maszynist�w, menager�w, sportowc�w

- brak precyzji czasu u rolnik�w, marynarzy, bohemy art.

- nacisk na intensywnoœ� pracy i wyk. ka�dego momentu dla efektywnoœci- prawnicy, lekarze, dziennikarze.

- luŸny rytm pracy- naukowcy, pisarze, poeci.

r�nice profili czasu dot. grup wiekowych, warstw i klas spo�., kategorii p�ci, organizacji/ inaczej czas biegnie w szpitalu, inaczej w wi�zieniu, etc./

Na czym polegaj� r��nice mi�dzy kulturowo okreœlonymi profilami czasowymi r��nych spo�.:

na œwiadomoœci wa�noœci czasu (przemijania, braku czasu, punktualnoœci, precyzji pomiaru czasu,itd.)

na wizji czasu: linearnego lub cyklicznego (MIRCEA ELIADE)

- cykliczna koncepcja czasu u lud�w prymitywnych, zgodna z naturalnym rytmem przyrody

- liniowa koncepcja czasu jako produkt judaizmu i chrzeœcija�stwa /idea odkupienia i zbawienia jako punkt docelowy/

- dzisiaj dominuje idea liniowa z zachowaniem enklawy myœlenia cyklicznego (codzienne cykle pracy i wypoczynku, aktywnoœ� zawodowa zw. z porami roku, etc.).

Nacisk na przesz�oœ�, przysz�oœ� lub teraŸniejszoœ�: ORIENTACJE CZASOWE.

- zanurzenie w przesz�oœci- orientacja retrospektywna- zakodowany w kulturze akcent na czas przesz�y, dotychczasowe dokonania czy tradycje; spo�. kt�re dozna�y zmian postrzeganych jako regres w stos. do dawnej œwietnoœci , zdeklasowane lub zdegradowane gr.; g��bokie zanurzenie w przesz�oœci, kultywowanie tradycji, piel�gnacja pami�ci zbiorowej, nostalgia w stosunku do przesz�oœci.

- zorientowanie na przysz�oœ�- orientacja prospektywna- zakodowany w kulturze akcent na czas przysz�y- planowanie, projektowanie, antycypowanie i zwi�zane z tym aspiracje i nadzieje; spo�. m�ode, ekspansywne, np. Ameryka�skie czy australijskie; akcent na osi�gni�cie sukcesu, kariery, ignorancja tradycji; typowe dla innowacyjnych i przedsi�biorczych grup zawodowych, dla m�odego pokolenia, sekt religijnych.

- zorientowane na teraŸniejszoœ�- orientacja prezentystyczna- zakodowany w kulturze akcent na czas teraŸniejszy, afirmacja dozna� i doœwiadcze� aktualnych; �ycie z dnia na dzie�, brak zastanowienia si� nad przesz�oœci� i myœli o przysz�oœci. B�dŸ z potrzeby przetrwania w warunkach n�dzy i deprywacji, b�dŸ w d��eniu do maksymalnego u�ycia przez bogate elity.

Na r��nicy co do wizji przysz�oœci:

- b�dŸ bierne oczekiwanie na przysz�oœ�, kt�ra sama nadejdzie, fatalistyczna koniecznoœ�

(ludy prymitywne, warstwy ch�opskie w œredniowieczu, sekty religijne)

- b�dŸ woluntarystyczna postawa- przysz�oœ� jako zadanie, projekt, wyzwanie ( reformatorskie lub rewolucyjne ruchy spo�.); „historycznoœ�” jako wytw�r spo�. nowoczesnego- masowo uœwiadomiono ludziom, ze sami mog� by� tw�rcami historii, a nie ze historia tylko kszta�tuje ludzi. (A.GIDDENS, B.ADAM); (re�im demokratyczny).

Przeciwstawne systemy wartoœci:

- b�dŸ akcentacja zmiany, innowacji, oryginalnoœci b�dŸ podkreœlanie ci�g�oœci, kontynuacji lub trwa�oœci.

- postawa progresywna lub konserwatywna- maja swoje odzwierciedlenie w przyjmowanym stosunku wobec czasu: progresy wista: czas jako cenny zas�b dla max. wykorzystania, dla konserwatysty: czas jako zagro�enie dla ustalonego porz�dku.

KULTUROWA REGULACJA CZASU:

• regu�y segregacji i alokacji czasu;

• alokacja czasu: przeznaczenie pewnych okres�w dnia, tygodnia czy rok na czynnoœci okreœlonego typu, co wynika� mo�e z konwencjonalnych zwyczaj�w (np. Lunch w po�udnie) lub przyrodniczych koniecznoœci (siewy wiosn�).

• -silny, przymuszaj�cy wp�yw- praca w niedziel�, mo�e spotka� si� z negatywnym odzewem.

• ALEKSANDER SZALAI: bud�et czasu: typowy dla danej zbiorowoœci iloœciowy rozk�ad czasu przeznaczonego na r�ne funkcje czy udzia� w r�nych kontekstach spo�. (np. Na prac�, rozrywk�, nauk�, �ycie rodzinne).

• - r�nice w zakresie bud�etu czasu mi�dzy poszczeg�lnymi spo�., gr., jednostkami.

• ROBERT MERTON: spo�ecznie oczekiwane trwa�oœci- kt�re charakteryzuj� stos. spo�., pozycje, grupy czy org. Maj� one trwa�oœ� normatywnie przypisan�, dla nich w�aœciw�, odchylenie powoduje negatywne sankcje spo�. (np. ma��e�stwo to nie wakacyjna przygoda, zak�ada ono d�ugotrwa�oœ� zwi�zku).

• -wp�yw spo�. oczekiwanej trwa�oœci na:

• a) charakter aktywnoœci

• b) stopie� identyfikacji jednostek ze stos. spo�., pozycjami, gr. czy org.= wi�ksza trwa�oœ� to wi�ksze zaanga�owanie

• -KADENCJA- szczeg�lny przypadek wp�ywu oczekiwanej trwa�oœci na postawy i

• dzia�ania;

• - jest to przepisany normatywnie. Formalnie uregulowany okres sprawowania

• pewnej funkcji, zajmowania urz�du czy pe�nienia pewnej roli spo�.

• - syndrom kulawej kaczki- w oczekiwaniu zako�czenia panowania pojawia si�

biernoœ�;

• normy wydajnoœci, regu�y okreœlaj�ce wymogi by coœ osi�gn��, etc.

SPO�ECZNE FUNKCJE CZASU:

• uniwersalny charakter, historyczne zr�nicowanie;

• uniwersalne wymogi �ycia spo�. kt�remu s�u�� wsp�lnie uznane spos. mierzenia czasu:

• 1) synchronizacja dzia�a� jednostek lub grup spo�.; zbiorowy charakter wielu dzia�a�; nawet przy braku przestrzennej koniecznoœci, ludzie musz� dzia�a� r�wnoczeœnie, �eby dosz�o do jakieœ formy zachowania zbiorowego; pomiar czasu jako zapewnienie r�wnoczesnoœci dzia�a�.

• /np. Lot pasa�erski wymaga zebrania si� wszystkich os.o tej samej porze/.

• 2)koordynacja- r�wnoczesne i wzajemnie uzgodnione dzia�ania uczestnik�w. Pomiar czasu jak metoda; /np. Rozk�ady jazdy dla maszynist�w/ niezb�dnoœ� czasu iloœciowego oderwanego od konkretnego przebiegu danych dzia�a�.

• 3) sekwencyjne uporz�dkowanie dzia�a�: logika, odpowiednia kolejnoœ�, hierarchia wykonywania dzia�a�; pewne dzia�ania maja sens, tylko gdy wykona si� je w pewnym momencie danej sekwencji; /np. Dziecko mo�e iœ� do szko�y w odpowiednim wieku/.

• 4) okreœlenie termin�w: terminy jako kulturowe konwencje; szczeg�lny rodzaj termin�w, to takie, kt�re nadaj� wa�noœ� pewnym czynnoœci�; nie dotrzymanie termin�w mo�e grozi� sankcjami /np. za nie p�acenie podatk�w/.

• 5) pomiar okresu trwania pewnych czynnoœci: istotne dla �ycia codziennego (okreœlenie czasu pracy, urlopu, itd.), etc.

• 6) jakoœciowa alokacja czasu: istotne dla przezwyci�enia monotonii i rutyny �ycia wydzielania pewnych okres�w dla okreœlonych typ�w czynnoœci

• - nadawanie niekt�rym czynnoœci� znaczenia sacrum- EMIL DURKHEIM (œwi�ta, , œrody- wa�ny dzie� dla kibica, kampanie wyborcze itd.)

historyczna zmiana znaczenia funkcji r�wnolegle z rozwojem spo�ecznym;

• w spo�. tradycyjnych, prymitywnych- czas jako produkt uboczny

• spo�. nowoczesne: swoista obsesja czasu; czas jako g�. regulator, koordynator, organizator �ycia zbiorowego;

• E. ZERUBAVEL - dominuj�cy porz�dek to porz�dek socjotempralny- czas jako wartoœ� sama w sobie; terminowoœ� i punktualnoœ� jako wysoko cenione cnoty

• wszechobecnoœ� zegar�w i kalendarzy

• czas jako odr�bny zas�b i towar, „czas to pieni�dz” /B. FRANKLIN”/.

• Czas prywatny (�ycia rodzinnego, rozrywki, wypoczynku) i czas publiczny (pracy,aktywnoœci politycznej,

• obywatelskiej)= ci�g�a ich wzajemna wymiana.

---