Przez XIX w. udoskonalał się, prócz kolei, transport konny - aż do pojawienia się samochodu
pierwszy samochód z silnikiem parowym, a nieco później elektrycznym, jednak szybko zostały wyparte przez samochody z silnikami spalinowymi
pierwszy silnik spalinowy powstał w 1878 r. - Siegfried Markus (Niemiec) umieścił go na wozie konnym; 1886 r. - dwaj Niemcy, Gottlieb Daimler i Karl Benz niezależnie od siebie skonstruowali pierwsze samochody i produkowali je w oddzielnych fabrykach; później się połączyli
samochody początkowo miały kształt wozów konnych; dopiero po śmiertelnym wypadku na torze rajdowym, który został zanalizowany przez Emila Jellinka, dowiedziano się, że samochód musi być dłuższy niż szerszy (dotąd były praktycznie kwadratowe)
Skutki kulturowe
zmiany w sferze materialnej początku XIX w.: organizowanie się społeczeństwa przemysłowego, wzrost liczby ludności w miastach (ubytek na wsiach); poprawa higieny i odkrycie najprostszych leków (dłuższe życie), rozwój nowych miast na terenach przemysłowych
tworzenie nowych więzów kulturowych: więzy społeczne wśród ludności wiejskiej zerwane; tworzenie się proletariatu miejskiego (robotnicy - niewolnicy fabryk); nowa forma solidarności wynikająca z pracy w fabryce - związki zawodowe (strajki); niska świadomość i poziom wykształcenia powodował paradoksy - robotnicy obwiniali maszyny, widząc w nich źródło swoich nieszczęść (konkurencję dla siebie); bali się jednak utraty pracy (brak regulacji prawnych dotyczących robotników);
luddyzm - niszczenie przez robotników maszyn; ruch zapoczątkowany w Anglii przez Neda Ludda, rozprzestrzenił się również na Francję i Belgię; uszkadzali maszyny stosując drewniane obuwie - saboty (stąd sabotaż)
zatrudnianie dzieci - przez cały XIX w. te same rygory pracy dotyczyły zarówno dzieci jak i dorosłych; szczególnie w fabrykach włókienniczych i kopalniach (ciężka praca miała być lepsza od demoralizującej bezczynności); pierwsza zmiana na lepsze, to wprowadzenie ograniczenia wiekowego - nie młodsi niż 9 lat, oraz skrócenia czasu pracy do 12 godzin; nie dotyczyło to jednak kopalni; zakaz zatrudniania dzieci i chłopców do 16 lat w kopalniach w Anglii wprowadzony dopiero w 1954 r.
świadomość konieczności postępu spowodowała wzrost wynalazczości, a tym samym narodzenie szpiegostwa przemysłowego i podkupywania wynalazków; zaczęto za to zakładać politechniki i uczelnie techniczne fabrykanci sponsorowali laboratoria; w końcu doceniono inżynierów - nauki techniczne stały się istotne w rozwoju fabryk
kultura techniczna --> przemysłowa masowa produkcja --> spadek kosztów produkcji ---> większa dostępność produktów dla uboższych
burżuazja (kupcy, bankierzy, fabrykanci) nową najwyższą warstwą społeczną, nową elitą (arystokracja i posiadacze ziemscy tracą na znaczeniu); naśladowali arystokrację zachowaniem i wystawnym życiem
klasa średnia - również nowa grupa społeczna; biedniejsza od burżuazji, bez tytułu, ale dzięki wykształceniu zaczyna tworzyć nową warstwę, która kulturowo aspiruje do burżuazji, naśladując ją w konsumpcjonizmie - początek społeczeństw konsumpcyjnych
kultura miejska - dotąd obejmowała wąską grupę ludzie, jednak zmieniło się to w związku z masowymi migracjami ze wsi (gdzie praca na roli trwała od zmierzchu do świtu); w mieście rytm życia wiejskiego zostaje zakłócony przez sztuczne oświetlenie (na wsi rytm życia przebiegał wg pór roku)
czas to pieniądz - umieszczanie zegarów w widocznych miejscach (kościoły, ratusze, ściany w fabrykach); każdy musiał pracować więcej i monotonniej niż na wsi
nadal typowe pater familias - kobiety bez praw, ale pod wpływem ruchów emancypacyjnych, w 1836 r. w Anglii zostały wprowadzone małżeństwa cywilne (co formalizowało rozwody); mimo to kobiety nadal były dyskryminowane materialnie - po rozwodzie wszystko zabierał małżonek
wiedza seksualna - młodzieńcy z dobrych domów inicjację przeżywali ze służbą lub prostytutkami; pod koniec XIX w. zaczęły powstawać pierwsze poradniki dotyczące seksu - pierwsza spod pióra duchownego, w 1900 r.; XIX w. - dostrzeżenie prostytucji jako problemu i homoseksualizmu (dotąd nie widziano nic złego w homoseksualizmie kobiecym, jednak dla mężczyzny takie oskarżenie było kompromitacją, a udowodnienie tego, np. u żołnierza, powodowało usunięcie z wojska; Oscar Wilde - skazany na 2 lata więzienia za homoseksualizm)
prostytucja - wielkomiejska bieda i ogromny popyt na usługi tego typu; praca sezonowa - głównie zimą, gdy inne pracy nie było (np. rolniczej); zaczęto się zajmować aspektami zdrowotnymi prostytucji - policja zmuszała kobiety do badań; już 10 lat po tej akcji odnotowano spadek zapadalności na choroby weneryczne
podział miast na dzielnice bogatych i biednych; mało mieszkań, w których tłoczyło się po 6-7 osób; brak urządzeń sanitarnych; przedmieścia obszarem nędzy i występku - nawet policja się tam nie zapuszczała
Ideologie XIX w.
konserwatyzm
lac. Conservare - zachowywać, ocalić
początkowi XIX w. towarzyszyła radykalna krytyka oświecenia i rewolucji francuskiej, która była klęską najwyższych warstw i duchowieństwa; obawiano się powtórzenia rewolucji (kolejnych strat we własnościach prywatnych, terroru); rewolucję widziano jako skutek awanturnictwa - radykalnych przeciwników rewolucji nazywano konserwatystami
1832 r. - angielskich torysów zaczęto nazywać stronnictwem konserwatywnym
konserwatyzm nie był jednak jednoznaczny - zawierali się w nim zarówno ci, którzy chcieli powrotu porządków sprzed rewolucji, jak i pogodzeni z wynikiem rewolucji, którzy nie chcieli jednak kolejnych zmian (np. powrotu monarchii)
konserwatyści przyjmowali klasowość, nierówność ekonomiczną i władzę monarchów będącą wyrazem porządku ustanowionego przez Boga; nie ma równości między ludźmi - prawo respektowane w obrębie jednej (danej) klasy (w każdej klasie inne prawa tylko jej przysługujące i ją obowiązujące)
konserwatystami byli wszyscy władcy XIX w., arystokracja i część burżuazji
podpierano władzę polityczną religią - dlatego wspierano wyznanie panujące, oczekując wzajemności (duchowni byli temu przychylni - Państwo miało pomagać w zwalczani bezbożności i pomagało to również w podbudowaniu znaczenia politycznego Kościoła) - symbioza ołtarza i tronu; wykorzystano odrodzenie religijności w XIX w., będące skutkiem, po pierwsze, rewolucyjnego szoku, ale również wojen napoleońskich i romantyzmu (podobnie po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce - życie kulturalne skupiło się w kościołach)
surowa cenzura, aby nie dopuścić złych wpływów książek i prasy; obecność tajnej policji z informatorami we wszystkich klasach (wzorowane na 6-cio oddziałowej napoleońskiej policji, która kontrolowała nie tylko ludzi, ale i siebie nawzajem, rywalizując ze sobą)
kontynuacja konserwatyzmu w XX w. - w pierwszej połowie nastąpił zanik, ale odrodził się w latach 80. jako neokonserwatyzm; sięgał do starych tradycji, ale dołączając elementy współczesnego liberalizmu, akceptując minimum bezpieczeństwa socjalnego przysługującego obywatelom; bez ingerencji w gospodarkę i ekonomię; neokonserwatyści to przeciwnicy rewolucji, głównie komunizmu; dostrzegali kryzys wartości kulturowych w XX w.; np. M. Thatcher, H. Kohl, R. Reagan
liberalizm
lac. Liber - wolny
znienawidzeniu przez konserwatystów; dziecko oświecenia
ich początek miał miejsce w hiszpańskim stronnictwie Liberales, które domagało się rządów gwarantujących wolność jednostki; autonomii człowieka jako jednostki
najpierw pojawili się w polityce - ich podstawowym postulatem było prawo gwarantujące stabilność stosunków w państwie, o którym mieli decydować wszyscy i miało dotyczyć wszystkich; niektórzy doszli jednak do wniosku, że człowiek niewykształcony, bez majątku nie powinien mieć prawa głosu (np. liberałowie pruscy ograniczyli prawa Polaków; Anglicy - Irlandczyków); tak powstał rozdział na liberałów umiarkowanych (tych, co chcieli wykluczenia mniej uświadomionych warstw) i radykalnych (demokratów, którzy stawiali na dobro ogółu, a nie jednostki)
chcieli wolności słowa, prasy, zniesienia cenzury
rola państwa miała polegać na pilnowaniu porządku i mienia obywateli
niezależnie jednak od rozłamu postulowali swobodę i równość religijną
leseferyzm - liberalizm ekonomiczny - wolność działań jednostki, koniec ograniczania ludzi przez cechy i Państwo; oba rozłamy sądziły jednak, że wyzysk i nędza są złem nieuniknionym - można jedynie rozwijać działalność charytatywną
liberalizm zawsze walczył o coś: o tolerancję, konstytucję (trójpodział władz), wolność religii czy działań gospodarczych
odrodzenie liberalizmu w latach 30. - neoliberalizm na gruncie ekonomicznym, idea wolnego rynku przy minimalnej ingerencji Państwa
obie ideologie - konserwatyzm i liberalizm - zbliżyły się w XX w., zwłaszcza na gruncie amerykańskim (konserwatyzm liberalny - światopogląd konserwatywny z ekonomią liberalną)
socjalizm
komunizm