Chłopi
W I poł. XIX w. było w Rosji 16 mln chłopów. Byli chłopi prywatni i ziemscy. W 1803 wprowadzono kategorie wolnego oracza. Cechy wyróżniające chłopstwo to: gospodarstwo rolne, wspólnota gminna i wieś.
Władzę sprawował najstarszy w rodzie (ojciec), nazywano go balszak albo choziain.
Rozsądzał spory domowe, zarządzał własnością przydzielał obowiązki, reprezentował gospodarstwo, . W gospodarstwie domowym władze sprawowała bolszucha. Władza bolszaka opierała się na prawie zwyczajowym, po formie 1861 balszak mógł oddać członka rodziny pod sąd administracyjny. Gospodarstwa były wielopokoleniowe: synów, córek, siostrzeńców oraz ludzi obcych przyjętych do rodziny. Im więcej było rak do pracy, tym większe było gospodarstwo. Mniejsze gospodarstwa by mogły przetrwać musiały przyłączać się do większych ( gdy było 1 lub 2 osoby dorosłe). Gospodarstwo istniało do śmierci bolszaka, później cały inwentarz i ziemia posiadana na własność była dzielona pomiędzy mężczyzn. Gdy było mało ziemi, większość dziedziczył najstarszy syn, gdy było dużo po równo pomiędzy wszystkich synów.
Mężczyzna wchodzący w życie nie otrzymywał ziemi ani inwentarza, dopiero po śmierci Balzaka. Utrudniało to start w życie, poczucie własnej indywidualności, poczucie prawa zwyczajowego i poczucie własności
Obcina zrodziła się w XII wieku, a w XIX występowała głównie w środkowej i północnej Rosji. Ukraina była w większości na zasadzie pańszczyzny. Obcina była odpowiedzialna za powinności narzucone przez państwo: wyznaczała termin prac, wyznaczała rekrutów, zbierała podatki, wyznaczała nadziały ziemskie. Ziemie przyznawano od 5 do 15 lat, jednak zawsze należała do wspólnoty. Wspólnota mogła kupić ziemię u obszarników, chłopi również. Posiadanie ziemi równało się przynależności do obściny ( do wspólnoty nie należeli ci, którzy nie otrzymali ziemi, także pop). Obścina kierowała się prawem zwyczajowym. Rozwiązywała spory wewnątrz gminy, reprezentowała ja na zewnątrz, wydawała paszporty.
Dwa najważniejsze wymiary prawa zwyczajowego: aspekt karny ( prawo do zsyłki) oraz aspekt moralny (wypełnianie pewnych zobowiązań etycznych, pomoc wdowom, sierotom, żonom mężczyzn wziętych do wojska, dzielono się tym, co wyhodowano). Obścina była zalążkiem władzy samorządowej. Feudał (obszarnik) zarządzał, kto będzie prowadził obścinę. Spotkania te były okazjonalne. Zamkniecie obścin było powodem zacofania wsi. Chłopi nie chcieli kupować ziemi, ponieważ byli przekonani, ze nastąpi darmowy przydział ziemi ( mieli nadzieje, że przez podatek spłacą ziemie). To oczekiwanie na nadziały ziemi spowodowało wyjaławianie ziemi. Trzecią instytucja była wieś. Wyznaczała ramy życia codziennego. Rodzaje wsi:
-pogosty- wieś z małą liczbą domów, cerkwią i cmentarzem
-słoboda- niedaleko od miasta, zamieszkała przez rzemieślników lub chłopów państwowych
-chutory- duże gospodarstwa indywidualne, głownie na zachodzie i południu (Ukraina)
-dieriewnia- składała się z niewielu domów, nie było w niej cerkwi
-sioło- duża wieś, dużo chat, zabudowania cerkiewne ( cerkiew w centrum), organizowano tam uroczystości liturgiczne i jarmarki.
Chałupy (dworiec) składała się z szeregu zabudowań połączonych dachem lub ogrodzeniem. Wieś budowano na planie liniowym lub szeregowym przy zbiornikach wodnych ( na rzekach budowano młyny). Nad brzegami rzek i jezior budowano łaźnie, tzw. Banie. Pełniły one funkcje zdrowotne i higieniczne. Z banią wiąże się szereg obyczajów. Kuźnie były blisko wody, z bojaźni przed pożarem. Wieś posiadała wiatraki i młyny wodne. Na cmentarzach były cerkwie. Wszystko robiono z drewna, również przyrządy użytku codziennego. W chacie był gliniany piec, który stanowił centrum domu. W piecu nawet się kąpano. Życiu codziennemu towarzyszyły różne rytuały. Życie chłopów determinowały warunki klimatyczne . Chłop był przystosowany do ciężkiej pracy i surowego klimatu. Chłop maił tylko 3 miesiące na prace polowe, co narzucało bardzo szybkie tempo pracy ( nawet 18 h na dobę). Musiał pracować nie tylko u pana, ale i własne pole musiał obrobić. Stosowano trójpolówkę. Siano owies, żyto, pszenicę. Siew był najważniejszym momentem w życiu wsi. Rozpoczynano go w okresie pełni. Siewca musiał być głodny. Obowiązkowa kąpiel w bani przed. Wychodził na pole w najlepszym ubraniu. Siewca nie mógł tego dnia otrzymać podarku. Podbieranie ziarna od sąsiada gwarantowało urodzaj. Na niektórych terenach siewcy wychodzili na pole bez spodni, genitalia symbolem urodzaju, płodności. Praca była drogą do zbawienia. Niekiedy chłop traktował prace jako przekleństwo, gdyż miał potrzebę nieograniczonej wolności. Przyroda przyczyniła się do stworzenia systemu wierzeń. Spośród duchów najważniejszy był duch domowy: domowoj, panem lasu był leszyj, duch łaźni bannik. Odzież szyto ręcznie. Szyto tak aby służyła jaknajdłużej. W XIX wieku zaczęto kupować odzież odświętną. Mężczyźni nosili długie koszule wypuszczone na spodnie i przepasane pasem. Kobiety nosiły również długie koszule przepasane paskiem, a mężatki do tego zakładały spódnice. Strój chłopstwa ros. Był zbliżony do fińskiego i wschodniego. Chata była przesycona zapachem cebuli, kapusty, kwaszonych ogórków i chleba. Ziemniaki były wówczas mało rozpowszechnione, ze względu na epidemie cholery, którą z nimi wiązano.
Najpopularniejszym pożywieniem były kasze, warzywa, napojem był kwas chlebowy, w XIX wieku pojawia się herbata.
W XIX wieku było 153 święta obrzędowe. Najwięcej od listopada do lutego. Najważniejsze to śluby, chrzciny, pogrzeby, obrzędy cerkiewne. Zabawy na wsiach: korowody, liniowy lub kolisty, posidiełki, biesiady, wróżby. Były również przedstawienia z udziałem zwierząt. Chłop stworzył sobie specyficzny świat, zawsze wychodził od konkretów. Czas liczono przeliczając go na czas potrzebny na wykonanie danej czynności. Odległości przeliczano na wiorsty. Chłop w swym małym świecie nie interesował się sprawami państwowymi, nie był obywatelem. Przypisywano mu przywiązanie do tradycji, głęboką wiarę. Chłop kierował się prawem obyczajowym, uważał, że każde rozporządzenie jest jednorazowe. Przyznanie się do winy było dowodem na jej popełnienie. Podejście chłopa do ziemi zaczęło się kształtować w okresie koczowniczym: ziemia należy do tego, kto ją uprawia. Chłopi nie różnicowali ziemi własnej, nadziału gminnego i dzierżawy. Legendy dotyczące nadziału ziemi: w 1762 car Piotr III przekazał chłopom ziemię- ukaz o przekazie ziemi. Legenda o wybawicielu carze, który w całej Rosji wprowadzi wspólnoty. Chłopi byli przygotowani na odebranie ziemi posiadanej na własność i przekazanie jej wspólnocie, co im się należy. Wiązało się to z odebraniem majątków osobom prywatnym. Chopi nie wierzyli że większość ziemi należy do obszarników.
Wierzono w nieomylność cara: car batiuszka opiekuje się chłopami, sprawiedliwie dzieli ziemię, a niesprawiedliwi obszarnicy i urzędnicy temu przeszkadzają. Chłop nie wyobrażał sobie innego ustroju. W XIX wieku nie było wielkich buntów chłopskich. Najgorsze było dla chłopa ingerowanie panów w sprawy rodziny: prawo pierwszej nocy, wykorzystanie seksualne chłopek przez panów. Chłopi byli konserwatywni, niechętnie odnosili się do obszarników. Ustaw Mikołaja I z 1803 dawał możliwość studiowania chłopom. Dzieci chłopskie uczyły się w szkołach elementarnych, najważniejszą lekturą była Ewangelia. Wraz ze wzrostem oczytania wzrastały wymagania, stad ewolucja ruchu narodnickiego.
Przeciwstawienie sił rewolucyjnych i konserwatywnych w społeczeństwie rosyjskim.
Od lat 40-tych zaczął się wpływ literatury i krytyki literackiej na zjawiska pokrewne. Badacze określali to mianem literaturocentryzmu. Wyjaśnia to Hercen: naród pozbawiony opinii publicznej, wolności słowa traktował literaturę jako trybunę z której można było usłyszeć niezadowolenie, opinie sumienia duszy rosyjskiej. Wpływ literatury przekraczał normy oddziaływania literatury w krajach zachodnich. Literatura przejęła te sfery kultury, które ze względu na cenzurę, oficjalne prawosławie nie mogły się swobodnie rozwijać. Nie było wolnej opinii społecznej, broszur informacyjnych. Rosjanie zaczynają czytać. Twórca powinien być przywódcą. Tołstoj od tego odchodzi, zamiast tego służba narodowi. Następuje polityzacja literatury. Dwie ideologie: Konserwatywno-zachowawca i radykalna. Polaryzacja wszystkich elementów kultury. Oba obozy przyjęły system zakazów, policyjne formy.
Oficjalna polityka dławi pluralizm kulturowy. Paradygmat kultury miał kształtować się pod wpływem ideologii Uwarowa. Radykałowie to odrzucali. Przeciwstawiali temu chłopska demokrację. Wspólnota gminna jako podstawa rozwoju państwa. Przeciwstawiali prawosławiu osiągniecia nauk przyrodniczych. Materializm, ateizm, jako nową naukę świecką, jako religię alternatywną. Byli przeciw traktowaniu ludowości jako patryjarchalnej pokory, byli przeciw pokorze chłopa wobec władzy i panującej dynastii. Pokorze tej przeciwstawiali bunt, żywioł, twórczość ludową, folklor. Polaryzacja elementów kultury. Oficjalnemu idealizmowi przeciwstawiano wulgarny materializm, sztuce dla sztuki utylitaryzm i kult pożytku, naukom humanistycznym pozytywizm, kultowi tradycji i autorytetu nihilizm. Doprowadziło to do tego ze w latach 60-tych narodziła się kontrkultura przesycona nihilizmem i rewolucjonizmem.