WYMIEŃ PARY ANTYNOMICZNYCH TENDENCJI W ROSYJSKIEJ KULTURZE, SCHARAKTERYZUJ ANTYNOMIĘ ROSJA- ZACHÓD

Antynomie w kult. Ros. XIX w.

Imperium-wolność

Tradycjonalizm- nowatorstwo

Wspólnotowość- indywidualizm

Słowianofilstwo- okcydentalizm

Przeszłość-przyszłość

Konserwatyzm- liberalizm

Państwo- jednostka

Rosja- zachód

Dośrodkowość(centralizm władzy, narodowa swoistość)- odśrodkowość (decentralizacja władzy, jawność, demokratyzacja kultury, rozmywanie narodowej specyfiki)

Posłuszeństwo- samowola

Utopia- rzeczywistość

Oficjalny idealizm- materializm;

Apolitycznej „ czystej nauka”- ostentacyjny kult korzyści i socjalno- polityczna tendencyjność w lit., sztuce i estetyce

Doświadczone pozytywne nauki (głównie biologia i medycyna)- humanistyczna wiedza

Szacunek dla tradycji i autorytetów- nihilizm

SCHARAKTERYZUJ ANTYNOMIĘ ROSJA-ZACHÓD

ZACHÓD

1) indywidualizm to zaleta

2) prawo- stworzone przez logiczny rozum, nałożone odgórnie

3)Chrześcijaństwo przenikało do umysłu narodów zach. poprzez naukę kościoła rzymskiego

4) teologia miała charakter rozsądkowej abstrakcji

5)rozdwojenie sił rozumu

6) poszukiwanie prawd poprzez logikę

7) poszukiwanie zewnętrznej, martwej jedności

8) kościół pomieszany z państwem, łączący władzę duchową ze świecką i spajający instytucje religijne ze świeckimi

9) scholastyczne i prawoznawcze uniwersytety

10) państwowośc powstała wskutek przemocy i podboju

11) wrogie rozdzielenie stanów

12) prywatne prawo własności, nawet osoba ludzka to wyraz prawa, do prywatnych własności przypisywani są ludzie

13)rozczłonkowanie dążeń i myśli, człowiek dzieli życie na odrębne dążenia, mimo tego, ze łączy je za pomocą rozsądku w ogólny plan, w każdej chwili życia jawi się jako inny człowiek, dezintegracja osobowości

14) osłabienie więzi rodzinnych, dzieci wychowywane przez niańki, guwernantki, a nawet wysyłane do klasztorów, zainteresowanie życiem towarzyskim dominuje nad zainteresowaniem życiem rodzinnym

15) lubi zbytek

16) człowiek prawie zawsze zadowolony ze swojego stanu moralnego, uważa się za dobrego i uczciwego

17) dominuje opinia- bardziej chwilowa, wniosek rozważań logicznych

ROSJA

1) kolektywizm, soborowość, wyrażanie swoim życiem ducha społecznego

2) prawo oparte o tradycję, wychodzi z życia ludzi, opiera się na ich przekonaniach

3)Tutaj powszechny kościół prawosławny

4)teologia zachowała wewnętrzną integralność ducha

5) dążenie do organicznego zespolenia

6)skupienie na wnętrzu

7) dążenie do tego co wewnętrzne , rzeczywiste

8) kościół zachowujący wyraźną odrębność od celów i instytucji świeckich

9) modlitewne klasztory, skupiające wyższą wiedzę

10) rezultat naturalnego rozwoju bytu ludowego, nie integruje w życie ludu i obścinę

11)jednomyślność i harmonia stanów, przy zachowaniu naturalnych zróżnicowań

12) ziemia należy do wspólnoty, która może ją uprawiać, to do osób przypisane są własności ziemskie, a nie na odwrót

13) harmonia i jedność działań, integralność ducha, tzw. celnaja licznost`- zgodność myśli, uczucia, czynu, brak sprzeczności

14) integralność rodziny- stałe samopoświęcanie się, nigdy działalność na własną korzyść , wszyscy pracują na wszystkich, nie przywiązywano wagi do życia salonowego, trwałość obyczajów wypiera kaprysy mody

15) -prostota życia i potrzeb ( przejaw np. jurodiwyje)

16) zawsze mocno odczuwa swoje wady, dużo wymaga od siebie i mimo samodoskonalenia jest z siebie niezadowolony

17) przekonanie- stałe, wychodzi z życia

2. Kultura burząca- aby mogła zaistnieć potrzebna jest inna kultura. Jako fundamentalny przyjmuje pierwiastek obcy. Wariant pozytywny- wartości pozostają, ale są zmieniane (okcydentalizm)

Wariant negatywny- negacja wszystkich wartości (nihilizm)

Kultura utrwalająca- akceptacja istniejącej kultury. Rdzenne wartości to prawosławie i wiejskość.

Wariant pozytywny- zachowanie podstawowych pierwiastków, usunięcie reszty (słowianofilstwo)

Wariant negatywny- petryfikacja kultury- skostnienie.

5. Na podstawie „I Listu Filozoficznego” Piotra Czaadajewa opisz fizjologię Europejczyka

Europejczyk wyrasta z kultury opartej na wielowiekowej historii, która ma swoje oparcie w wielu ideach. Te idee ewoluowały tworząc obraz umysłowy Europejczyka. Historia ludzkiego ducha jest podstawą współżycia społecznego Europejczyków. W Europie życie toczy się wg pewnych praw, są pewne ramy życia, przyzwyczajenia i nawyki świadomości, które dają grunt dla rozwoju umysłowości i wnoszą regularność do duchowego życia człowieka.

Europa przeszła przez „okres burzliwych porywów” (rewolucje, powstania, zrywy niepodległościowe)- to dzięki tym wydarzeniom rozwijały się najpłodniejsze idee, to one są prawdziwym doświadczeniem człowieka- to tworzy pamięć narodową, coś, co można cenić i kochać.

Wszystkie narody Europy mają wspólne oblicze, pewnie podobieństwo rodzinne- łączy je wspólna więź- historia i tradycja. Każdy Europejczyk ma w tej spuściźnie swój udział, gromadzi sobie zapas owej wiedzy rozproszonej w społeczeństwie i korzysta z niej. Fizjologia Europejczyka to dla Czaadajewa idee: obowiązku, sprawiedliwości, prawa, porządku. Europejczyk reprezentuje pewność siebie, metodyczność myślenia, logikę. Ruch umysłowy Europy zawsze był inspirowany ideą jedności. Europa potrafiła wykorzystać spuściznę starożytnego świata pogańskiego, by wzbogacić własne formy piękna. Religia katolicka także wzbogaciła umysł Europejczyka.

6: Język dekabrysty i sposoby wypowiadania się - Jurij Łotman ,,Dekabrysta w życiu codziennym”

Podstawową formą działania dekabrysty było werbalne zachowanie

Dążenie do słownego utrwalania myśli i uczuć

Ostre krasomówstwo

Centralne słowo w języku dekabrystów - wolność ,,My oddychamy wolnością” - wolność nie jako idea, ale jako proza życia.

Gwałtowność, prostolinijność sądów, nazywanie rzeczy po imieniu, ignorowanie językowej przyzwoitości, rezygnacja z eufemizmów

Wypowiadanie wprost własnych opinii, jawne dyskusje nad zakazanymi tematami

Likwidacja rozróżnienia między wypowiedzią ustną a pisaną, nasycenie wypowiedzi terminologią polityczną - ,,mówi jak pisze” - dekabrysta widzi świat w przejawach ideologicznych, nie życiowych, każda wypowiedź to program

Kult powagi

Negatywny stosunek do gry słownej

Dekabrysta odbierał siebie jako postać historyczną, swoje czyny jako historyczne, w związku z tym teatralność zachowań, literackość - przesunięcie zwykłych związków znaczeniowych

Słowo dla dekabrysty było czynem, ono było zwieńczeniem działania. To co zostaje zrobione musi zostać nazwane, gdyż dopiero wtedy jakiś czyn istnieje

Słowo - bodziec do działania historycznego, najwyższy sens

Głośne, publiczne wypowiadanie się - akcentowanie swoich poglądów, 1 krok ku przekształceniom, zmianom

7. Zasada osobowosci na podstawie Konstantego Kawielina „Zasada osobowości w historii Rosji”.

„Zasada osobowości w historii Rosji” to część rozprawy „Rzut oka na stosunki prawne w dawnej Rosji” opublikowanej w pierwszym numerze czasopisma „Sowriemiennik” (1847) - uważana za prawdziwy manifest „partii zachodniej”

Bieliński stwierdził, że jest to pierwsze filozoficzne ujęcie dziejów Rosji

Rosyjski proces historyczny polegał na stopniowym rozkładzie wspólnot rodowo-obyczajowych i zastępowaniu ich przez porządek panstwowo-prawny.

Proces historyczny to stopniowa emancypacja osobowości, kiedyś całkowicie podporządkowanej wspólnocie patriarchalnej

To powodowało rozkład narodowości „fizycznej”, a powstawała narodowości „duchowa”, narodowość jako „swoistość moralnego, a nie zewnętrznego tylko, fizycznego istnienia narodu.”

Istota rosyjskiego procesu historycznego leży w wyzwalaniu osobowości przez racjonalizację stosunków społecznych (podobieństwo z poglądami Bielińskiego)

Ukoronowaniem tego procesu były reformy Piotra I

Krytykiem był Samarin ( „O poglądach ”Sowriemiennika” historycznych i literackich”) - sensem historii jest nie „zasada osobowości”, ale „zasada wspólnoty” ku której, według krytyka Kawielina, starał się wrócić Zachód

10. Scharakteryzuj religię pod względem jej wpływu na kulturę - Iwan Kirejewski „Rosja a Europa”

(fr. artykułu Kirejewskiego pt. „Odpowiedź A. S. Chomiakowowi” 1839)

O charakterze każdej kultury i cywilizacji decyduje panująca w niej religia. Chrześcijaństwo jest jedynym wspólnym elementem kształtującym kult. w Rosji i na Zachodzie. Różnica polega na odrębnych postaciach chrześcijaństwa, na odrębnym kierunku kultury oraz odrębnej treści indywidualnego i narodowego życia. Chrześcijanie na Zachodzie ulegli wpływom świata klasycznego - triumf racjonalizmu nad tradycją i wiarą, rozumu wewnętrznego nad wewn. rozumem duchowym, sylogizm, scholastyka, izolacja jednostki, jej indywidualizm, niezależność. Chrześcijaństwo zachodnie spaczyła myśl samowolna. Rosja pozostaje pod bezpośrednim wpływem chrześcijaństwa czystego, wolnego od domieszek pogaństwa, w Kościele tkwi cała zasada kulturotwórcza, opiera się na tradycji i obyczaju, które zastępują prawo. Na Zachodzie z kolei na rozwój oświecenia obok chrześcijaństwa wpłynęło dziedzictwo antyczne. Kościół Zachodni odłączywszy się od Kościoła Powszechnego wchłonął zasadę racjonalizmu, dlatego też kult. europejską cechuje przewaga elementów racjonalistycznych. Kościół Rzymski oddzielił się od Wschodniego, gdyż w drodze rozumowania zmienił istniejące w tradycji dogmaty.

12. Dekabrysta na tle typowych zachowań szlachty (na podstawie: „Dekabrysta w życiu codziennym”, Jurij Łotman)

dekabrysta	reszta szlachty
zniesienie hierarchiczności zachowania; uporządkowanie i nasycenie terminologią polityczną słowa pisanego przenoszono do wypowiedzi ustnej; dekabryści „mówili jak pisali”; codzienny język - książkowy i patetyczny;	dwoistość zachowania, podział na zachowanie „ideologiczne” i „normalne”; np. na co dzień używali mowy potocznej, zupełnie innej niż ta używana w piśmie;
charakterystyczne zachowania językowe; rezygnacja z eufemizmów, poruszanie „niewygodnych” tematów, wygłaszanie płomiennych, moralizatorskich mów (z tego powodu byli uważani za śmiesznych lub nietaktownych, a nawet niebezpiecznych); sami d. nazywali swoje zachowanie „rzymskim” lub „spartańskim”;	„zachowanie francuskie” - używanie eufemizmów; wiele tematów zakazanych (np. temat władzy obszarniczej); manieryzm; rozmowy na salonach są czcze i puste;
powaga to norma zachowania; brak gier słownych - „każda wypowiedź to program”;	brak powagi w zachowaniu codziennym, zabawa słowem;
„literackość” i „teatralność” zachowania; każdy swój czyn i gest uważali za symbol - stąd duża rola gestów; odbierali siebie jako postaci historyczne, uważali że stoją na scenie historii i każdy ich gest będzie obserwowany i oceniany;	brak takich tendencji;
absolutna szczerość, otwartość, uczciwość;	nieszczerość, obłuda, „żonglowanie ocenami” w zależności od tego z kim się rozmawia;
potępienie ślepego naśladownictwa obcych obyczajów, strojów, mowy; np. Czacki w „Mądremu biada” Gribojedowa ubolewa nad odrzuceniem „świętych dziadów obyczajów, tradycji, języka i dostojnych szat”;	ślepe nasladownictwo zachodnich obyczajów, szczególnie francuskich; na salonach mówi się głównie po francusku i na każdym kroku podkreśla wyższość fr. obyczajów; w „Mądremu biada” pewien Francuz mówi że bał się przyjechać do Rosji bo to „barbarzyński” kraj, ale „kraj go oczarował:/ Ni twarzy ruskiej, ni ruskiego słowa,/ Jakby ojczyznę i najbliższych swych zobaczył. [...] Te same stroje dam, [...] Tak samo obgaduje się i kadzi”;
formy rozrywki szlachty to dla d. oznaki pustki duchowej; nie chcieli brać udziału w tych zabawach; „szli na bal aby nie tańczyć”, lecz głosili tam swoje moralizatorskie mowy; zachęcali, by nie tracić czasu na czcze rozrywki, lecz zająć się istotnymi problemami lub pogłębiać wiedzę;	wypoczynek to nie zdjęcie ograniczeń zachowania, lecz forma jeszcze bardziej zrytualizowana, np. bal, parada wojskowa; obowiązują tam pewne rytuały, np. na balu młodzi tańczą a starzy grają w karty;

13.Wymień i scharakteryzuj 4 źródła rosyjskiego charakteru - B. Jegorow „Rosyjski charakter” (prawosławie, wiejskość, imperium, prawo pańszczyźniane).

Cztery czynniki, które oddziaływały na naród rosyjski:

Religia prawosławna- uprzywilejowanie tylko jednego stanowiska, jednej idei, jednej cerkwi. Wszystko pozostałe jest wrogie, obce. W wizji zaświatów nie ma czyśćca, tylko niebo albo piekło. Silny tradycjonalizm- wszystko co nowe napotykało gwałtowny opór, jako pochodzące od siły nieczystej. Zycie jest cierpieniem i dążeniem do Boga.

Prawo pańszczyźniane- niewolnicze życie chłopa nie sprzyjało pobudzeniu pracowitości i gromadzeniu bogactwa. Poddaństwo Rusi Kij. i Mosk., wzmocnione jarzmem tatarsko-mongolskim, niewiele się różniło od pańszczyzny czasów nowożytnych. Oddawanie prawie całej wytworzonej produkcji kształtowało lenistwo i nieodpowiedzialność- przecież odpowiedzialny za swoje czyny może być tylko człowiek wolny.

Rozległe monarchicznie państwo-imperium- Ruś a następnie Rosja nieustannie poszerzała swoje granice aż do połowy XX w. Przez pierwsze stulecia przebiegało to żywiołowo i bez żadnych wskazówek (zbiegli chłopi, przesiedlenia, kupcy). Od czasów Iwana Groźnego podboje były już prowadzone planowo. Pojęcie:” Jeśli wróg się nie poddaje, to się go podbija” wchodziło do świadomości narodowej i ją również czyniło imperialną. Jednostka nie jest ważna, liczy się tylko państwo.

Wiejskość- czyli niewielka liczba miast. Człowiek był włączony jedynie w życie wąskiej grupy sąsiadów, a ze świata zewnętrznego docierały skąpe informacje. Przeważał czas cykliczny- regularna powtarzalność wszystkiego. Cykliczność i tradycjonalizm powodowały, że ludzie na wsi nie zastanawiali się ani nad przyszłością ani nad przeszłością.

16. Kultura dysonansu - jest to typ kultury oparty na zasadzie przeciwieństwa metafizycznych biegunów rzeczywistości.

Te dwa bieguny to:

1. typ kultury otwartej wyłącznie na sferę Absolutu

2. typ kultury skupiający się na sferze ziemskiej

Kultura dysonansu w szczytowym okresie rozwoju odwołuje się do sfery ziemskiej, zachowując jednocześnie świadomość wyższej harmonii - Absolutu.

Kultura rosyjska jest kulturą dysonansu, która obrazuje przenikanie się spolaryzowanych sfer rzeczywistości. Świadomość istnienia człowieka między sferą wieczności i skończoności była charakterystyczna dla rosyjskiego romantyzmu. Pod koniec I poł. XIXw. Poprzez wytwory kultury przeziera człowiek oscylujący między uświadomieniem sobie świata jako krainy bezsensu i tęsknotą za „rajem ziemskim”.

17. Europeizacja kultury rosyjskiej.

Proces europeizacji kultury rosyjskiej zapoczątkował Piotr I. Otworzył Rosję na Zachód, przeprowadził reformy w duchu prozachodnim. Początkowo europeizacja oznaczało formalne przejęcie kultury zachodu - sposobu ubierania się, zachowania itp. W pierwszych dekadach XIXw. przestała jednak oznaczać naśladownictwa. Zewnętrzne przejawy cywilizacji europejskiej w Rosji stały się już faktem dokonanym, co w dużym stopniu sprzyjało zainteresowaniom Zachodem. Rosjanie zaczęli studiować na europejskich uniwersytetach, dużym zainteresowaniem cieszyła się europejska myśl filozoficzna, m.in. Shellinga, Hegla, Feuerbacha, Fichtego, która wywarła duży wpływ na rosyjską inteligencję. W latach 40. zaznaczył się proces odchodzenia od teocentrycznego modelu świata w kierunku wizji antropocentrycznej. Fascynacja radykalizmem, a następnie, nihilizmem, spowodowała, że w połowie wieku XIX zostało wyparte myślenie metafizyczne, racjonalistyczna pogarda dla historii i tradycji urastały do nowej religii, prowadzącej do odrzucenia dotychczasowych autorytetów.

Rosyjska kultura w konfrontacji z europejską uzyskała nowy impuls do rozwoju twórczego, stała się zdolna do wyrażania własnych zdań i tendencji rozwojowych. Na gruncie zderzenia się kultury rosyjskiej z kulturą europejską wyrósł spór okcydentalistów ze słowianofilami. Okcydentaliści twierdzili, że trzeba czerpać z kultury Zachodu, że tylko dzięki niej Rosja wyjdzie z marazmu, ucywilizuje się. Słowianofile natomiast uważali że wpływ kultura zachodu na Rosję jest tragiczny, ze kultura zachodu doprowadziła do zerwania z tradycją staroruską, z historią. Skutkiem europeizacji Rosji było pojawienie się tzw. „zbędnego człowieka”, wykorzenionego, zawieszonego w próżni, wyobcowanego z historii i społeczeństwa.

19. Co warunkowało jedność Rosji w rozwoju historii i kultury?

Samodzierżawie stanowi podstawowy czynnik kształtujący losy narodu rosyjskiego, jego historii i kultury. Widoczne jest to szczególnie w XIX wieku gdy ludzie żyli w niewoli nie tylko fizycznej, ale i psychicznej. Prowadzi to do kształtowania mentalności, a w konsekwencji jedności. Naród zniewolony znajduje różne formy ucieczki (jak np. dekabryści). Naród autoidentyfikuje się właśnie poprzez państwo, a rosyjska idea silnego państwa rządzonego silną ręką jednoczyła go. Tożsamość narodowa wiązała się z silnym mocarstwem. Drugim czynnikiem warunkującym jedność Rosji jest prawosławie. Kościół prawosławny przechował tradycję I wieków chrześcijaństwa. Jego odmienność i jak argumentowali to jego wyznawcy wyższość nad kościołem katolickim na zachodzie Europy gwarantowała jedność Rosji. Prawosławie charakteryzowały takie ideały jak chrześcijańska miłość między braćmi w wierze, solidarność, pokora i wewnętrzna dobroć.

20. ZBĘDNY CZŁOWIEK - 3 UTWORY LIT., AUTOR, ROK, BOHATER

Zbędny człowiek (rosyjskie lisznij czełowiek), typ bohatera ukształtowany w literaturze rosyjskiej w XIX w., będący swoistym ujęciem romantycznego bohatera bajronowskiego. Nazwa upowszechniła się dzięki noweli I. Turgieniewa Dziennik zbędnego człowieka (1850). Istnieje bogata galeria zbędnych ludzi:

tytułowy bohater poematu dygresyjnego A. Puszkina Eugeniusz Oniegin (1823-1831/1833);

Pieczorin z powieści Bohater naszych czasów (1837-1840) M.J. Lermontowa;

Beltow z powieści Kto winien? (1841-1847) A. Hercena;

Agarin z poematu Sasza (1855-1856) N. Niekrasowa. Zbędny człowiek to wieczny tułacz, poszukiwacz przygody, cechuje go duże poczucie niezależności, intelektualizm, dążenie do prawdy; występuje przeciwko starym normom moralnym. Szczytne cele i słaba wola powodują, że jest rozdarty wewnętrznie, przegrywa swoje życie.

Aleksander Puszkin - „Eugeniusz Oniegin” 1823-1831, druk. całości 1833 r.; Eugeniusz.

Michaił Lermontow - „Bohater naszych czasów” 1838-1839; Grigorij Aleksandrowicz Pieczorin.

Aleksander Hercen - „Kto winien?” 1845-1847, Włodzimierz Bieltow.

21. Podaj autorów: „Prawda ruska”, „Projekt konstytucji”.

„Ruska prawda” (program Towarzystwa Południowego, niedokończony zbiór praw przyszłej republiki rosyjskiej, najbardziej dopracowany i radykalny dokument ruchu dekabrystów. Zakładał m.in. zniesienie pańszczyzny i poddaństwa chłopów, zniesienie różnic stanowych, wywłaszczenie wielkiej własności, wprowadzenie republiki i stracenie carskiej rodziny. Autor wyobrażał sobie Rosję jako jednolite, narodowościowo scentralizowane państwo złożone z wszystkich żyjących w nim narodów. Uważał iż długoletnia dyktatura jako system przejściowy jest niezbędna do budowy ustroju republikańskiego w Rosji. Zwolennik podporządkowania Kościoła prawosławnego władzy świeckiej, kler prawosławny miał być ważną częścią biurokracji państwowej.) - autor: Paweł Pestel (syn syberyjskiego generał-gubernatora, zrobił błyskotliwą karierę wojskową - pułkownik w wieku 28 lat! Wyróżniał się intelektem, wiedzą i silnym, despotycznym charakterem. Skazany wraz z Siergiejem Murawjowem-Apostołem, Piotrem Kachowskim, Michałem Bestużewem i Konradem Rylejewem (za podstawę wyroku uznano trzy przestępstwa: próbę carobójstwa, bunt i rebelię wojskową) na śmierć przez ćwiartowanie. Jako że w XIX w. nie stosowano tej kary, car łaskawie zmienił ją na powieszenie (do egzekucji doszło 25 lipca1826 r.)

„Projekt konstytucji” (najważniejszy dokument Związku (Towarzystwa) Północnego - nie można go jednak uważać za wyraz oficjalnego stanowiska całego Związku. Sugerował on zniesienie poddaństwa i wszelkich form niewolnictwa. Początkowo nie było w projekcie mowy o uwłaszczeniu chłopów, zastrzegano nawet wprost, że ziemia pozostanie własnością szlachty. Pod naciskiem bardziej radykalnych członków Związku wprowadzono stosowną poprawkę. Autorowi zależało na utrzymaniu ekonomicznej zależności chłopów od szlachty. Charakterystyczną cechą tej konstytucji jest wysoki cenzus majątkowy - tytuł obywatela miał przysługiwać ludziom posiadającym majątek w nieruchomościach o wartości min. 500 rubli srebrem, lub dwukrotnie większy majątek ruchomy. Do najwyższych godności dopuszczani mieli być jedynie posiadacze majątku o wartości min. 60 tys. rubli srebrem. W późniejszej wersji cenzus został obniżony, a tytuł obywatela rozciągnięty na wszystkich mieszkańców kraju. Ale i ta wersja odsuwała większą część ludności od udziału w życiu politycznym, czynne prawo wyborcze przyznając jedynie obszarnikom i kapitalistom. Wzorując się na Stanach Zjednoczonych, autor widział Rosję jako federację składającą się z 14 państw (każde miało mieć swoją własną stolicę). Granice tych państw nie pokrywałyby się z granicami etnicznymi. Każe państwo miało mieć swój dwuizbowy sejm - korzystałyby one z samodzielności w zakresie spraw gospodarczych, administracyjnych i kulturalnych, ale nie miałyby władzy ustawodawczej. Najwyższa władza w federacji należeć miała do Wiecu Ludowego. Cesarz miał być jedynie pierwszym urzędnikiem w państwie, pozbawionym prawa wyjazdu poza granice federacji, aby nie ulegał złym podszeptom cudzoziemców. Konstytucja ta zapewniała całkowitą wolność wierzeń, stowarzyszeń, słowa i druku, badań naukowych, sztuki i nauczania. - autor: Nikita Murawjow (oficer gwardii, jeden z najważniejszych członków Związku Ocalenia, a następnie Związku Dobra Publicznego i wreszcie Stowarzyszenia Północnego)

22.Znaczenie dekabrystów

- powstanie dekabrystów posłużyło za przykład dla przyszłych pokoleń - wielu dekabrystów nie wierzyło do końca w zwycięstwo, jednak ich celem stała się demonstracja heroizmu, który miał stanowić przykład dla potomnych

- było to pierwsze zbrojne wystąpienie przeciwko caratowi, dokonane przez warstwę oświeconą, która miała swój wypracowany program przebudowy społecznej ( wcześniej w Rosji znano tylko spiski bojarskiej arystokracji i bunty chłopskie)

- kary śmierci wydane na dekabrystów (Pastela, Murawiowa, Bestużewa, Kochowskiego i Rylejewa) wywarły silne wrażenie na wielu myślicieli (Hercen stał się łącznikiem między szlacheckim rewolucjonizmem a rewolucjonistami - raznoczyńcami lat 60; uważał się on za spadkobiercę dekabrystów, chociaż jego koncepcja ros. socjalizmu była zupełnie różna od tej, którą reprezentowali dekabryści).

- było to zjawisko niepowtarzalne, nie pojawiło się już więcej w Rosji ruchu rewolucyjnego, który propagowałby liberalną wolność. Powstanie dekabrystów, którzy pragnęli ucieleśnić idee wolności jako czyn rewolucyjny, zahamowało rozwój liberalizmu w Rosji.

- wpływ na kulturę - wielu działaczy dekabrystowskich zapisało się trwale w dziejach ros. kultury, głównie w literaturze pięknej: krytyce, prozie i dramacie. W piśmiennictwie wyodrębnił się specyficzny nurt nazwany nurtem dekabrystowskim. Twórczość dekabrystów oddziaływała na kolejną generacje literacką w Rosji. Kontynuatorami ich tradycji byli: M. Lermontow, Mikołaj Ogariow, Aleksander Hercen, a później Mikołaj Niekrasow.

23. Kto jest autorem pierwszego Listu filozoficznego oraz Apologii obłąkanego oraz kiedy artykyły te zostały opublikowane?

List filozoficzny, opublikowany w 1829 roku, Piotr Czaadajew. Apologia obłąkanego wyd. w 1837. W drugim artykule Czaadajew podjął próbę wyjaśnienia swych ówczesnych poglądów na Rosję i zażegnania burzy wywołanej publikacją Listu. Ogólnie rzecz biorąc, podtrzymuje on swoje tezy z poprzedniego artykułu, ale wyciąga z nich odmienne wnioski. Rosja pozostaje więc w oczach Czaadajewa krajem bez historii i wewnętrznego rozwoju. Autor powołuje się w Apologii obłąkanego na reformy Piotra I. Rosja nie jest narodem historycznym i nie posiada silnie zakorzenionych tradycji , więc wspomniane reformy były możliwe. Brak historii może okazać się dla Rosji swego rodzaju przywilejem, bo może ona budować swoją przyszłość na doświadczeniach krajów Europy Zachodniej unikając jednocześnie popełnionych przez nie błędów. Przyszłość należy więc do Rosji, a co więcej ma Rosja do wykonania specjalną misję, ma „rozwiązać większośc problemów porządku społecznego, doprowadzić do końca większość idei powstałuch w społeczeństwie i dać odpowiedź na najważniejsze pytanie nurtujące ludzkość”.

23. DATA NAPISANIA I OPUBLIKOWANIA I LISTU FILOZOFICZNEGO

PIOTR CZAADAJEW - 8 listów filozoficznych napisanych w latach 1828-1831, I z nich

poświęcony Rosji i opublikowany w periodyku Teleskop w 1836 roku.

Piotra Czaadajewa jest też autorem „Apologii obłąkanego” z 1837 roku.

24. Przyporządkuj do miast Petersburg lub Moskwa ( lub obu ): lubomudrzy, filozofia Schellinga, Mikołaj Stankiewicz, Wissarion Bieliński, filozofia Hegla, „Mnemozyna”, Michał Bakunin.

Lubomudrzy- kółko założone w 1823- entuzjaści filozofii Schellinga- reprezentowali romantyzm filozoficzny i występowali przeciw oświeceniowemu racjonalizmowi; wydawali „Mnemozynę”

Brakowało im profesjonalizmu, ale nie brakowało wyobraźni filozoficznej i ogromnej potrzeby stworzenia całościowego, spójnego światopoglądu.

Główni członkowie kółka:

Włodzimierz Odojewski

Dymitr Wieniewitinow

N.M. Rożalin

Iwan Kirejewski

1824-1825 wydawali „Mnemozynę”

Słowo filozofia zastąpione zostało masońskim, mistycznym „lubomudrie”- tym samym odgrodzili się od francuskiego „filozofizmu”. Gardzili francuską filozofią, a idealizowali niemiecką. Odchodzili od założeń dekabryzmu.

Ich siedzibą była Moskwa- patriarchalna, staroszlachecka stolica dawnej Rusi i życia religijnego. Był to gł. ośrodek oporu przeciw ideologiom racjonalistycznym, rewolucyjnym i liberalnym, ognisko XVIII w mistyki masońskiej.

Wg nich świat to żywy utwór artystyczny, natchniony artysta to istota boska.

Dostrzegali w przyrodzie twórczość, rozwój i walkę przeciwieństw; gardzili klasycyzmem

Przyroda- zewnętrzna szata ducha

Każde zjawisko ma ukryty sens symboliczny

Później doszli do wniosku, że Rosja ma misję zaszczepienia w Europie nowych sił, tchnięcie nowego życia w starą, kostniejącą kulturę. Z tego kręgu będą się później wywodzić Listy filozoficzne Czaadajewa.

Lubomudrzy przygotowali Rosję na heglizm. Byli poprzednikami słowianofilstwa.

Mikołaj Stankiewicz

Koło działało w Moskwie w latach 1833-1837

Wybitni członkowie:

Wissarion Bieliński

Michał Bakunin

Wasyl Botkin

Timofiej Granowski

Konstanty Aksakow

Wasyl Krasow

Pod jego wpływem znalazł się Iwan Turgieniew

Stankiewicz to typowy idealista lat 30-tych

Ewolucja poglądów: od systemu Schellinga do dialektyki Hegla, a nawet materializmu Feuerbacha.

Jego światopogląd był z gruntu optymistyczny, opierał się na wierze w potęgę miłości i we wszechogarniające dobro, którego triumf miał nastąpić wraz z postępem oświaty.

Wissarion Bieliński

Jego poglądy ulegały bardzo radykalnym zmianom. Początkowo związany ze Stankiewiczem stał się w latach 40-tych ideowym przywódcą lewego radykalnego odłamu okcydentalistów, a jego życie związało się z Petersburgiem.

Warto samemu prześledzić jego historię…

Michał Bakunin

Początkowo związany z kołem Stankiewicza w Moskwie, potem stał się „obywatelem świata”.

Jego związki z Petersburgiem ograniczają się do odsiadywania wyroku w Twierdzy Pietropawłowskiej…

Heglizm-czerpali z niego wszyscy…

25. Wymień w punktach zagadnienia (3) poruszone w „I Liście filozoficznym”.

Wyłączenie Rosji z powszechnej historii (rozwoju) ludzkości.

Nie należy ona „ani do Zachodu, ani do Wschodu i nie posiada tradycji ani jednego, ani drugiego”, nie zna ciągłości tej tradycji, nie uczestniczy w historycznej ewolucji idei, a przy tym nie może opierać się na tradycji własnej, gdyż jako kraj `pozbawiony historii' charakteryzuje ją brak jakiejkolwiek stabilności, „wewnętrznego rozwoju, naturalnego postępu” („kultura oparta całkowicie na zapożyczeniach i naśladownictwie”).

Dla Czaadajewa istotne jest pojęcie `świadomości zbiorowej', która podlega nieustannemu rozwojowi (koncepcja „ducha świata'). Jednostka realizuje się poprzez czynne uczestnictwo w rozwoju, ewolucji społeczeństwa. Narody europejskie wytworzyły określone systemy wartości (wyrastające z historii, tradycji), zbiory idei, które umożliwiają jednostce możliwość oparcia na określonych fundamentach. W Rosji nie ma odpowiednika tego co Czaadajew nazywa „fizjologią Europejczyka”. Rosjanin to człowiek bez dziedzictwa, a przez to w gruncie rzeczy obojętny, wyalienowany itd…

Znaczenie chrześcijaństwa w historii.

„Od czasów Chrystusa esencją historii jest rozwój chrześcijaństwa”. Najczystszą jego formę widział Cz. w katolicyzmie.(Walicki) Tak więc znowu problem tkwi w oderwaniu (u Cz. to „zasklepienie w odszczepieństwie religijnym”). Rosja cały czas poza obrębem wspólnoty, nie uczestniczy w rozwoju duchowym, nie przyswoiła sobie pewnych istotnych, powszechnych (na zachodzie) prawd. Może więc albo trwać w tzw. duchowej stagnacji, albo powtórzyć „edukację zachodu” (na ile to możliwe).

26. Wymień przedstawicieli klasycznego okresu słowianofilstwa + kilka słów o nich

Iwan Kiriejewski (1806-1856)

Główny twórca słowianofilskiej filozofii i historii

Początkowo idee okcydentalistyczne: „Coś niecoś o charakterze poezji Puszkina” (1828) - problem narodowej samoistności kultury rosyjskiej; „Wiek XIX” (1832) - problem współistnienia w kulturze rosyjskiej elementów narodowych i cywilizacji europejskiej zaszczepionej przez Piotra I

Następnie idee słowianofilskie: „O charakterze cywilizacji rosyjskiej i jej stosunku do cywilizacji europejskiej” (1852) - na Zachodzie walka antagonistycznych interesów, indywidualizm, egoizm, a w Rosji więzi naturalne, wspólnota gminna, obyczaj, duchowość; „Konieczność i możliwość nowych zasad dla filozofii” (1852) - koncepcja osobowości integralnej nieskażonej przez racjonalizm

Aleksy Chomiakow (1804- 1860)

Twórca słowianofilskiej eklezjologii

Koncepcja soborowości - poprzez wspólnotę może człowiek dotrzeć do Boga, jest związana z ponadindywidualną świadomością zbiorową, obszczina jest jej odpowiednikiem materialnym

Prawosławie - jest nieskażonym źródłem samoistności narodu rosyjskiego, jednoczy społeczeństwo, leży u podstaw kultury i cywilizacji Rosji

„Kościół jest jeden” - Kościół jest żywym organizmem prawdy i miłości przenikniętym soborowością; „O starym i nowym” (1839) - Ruś rozwinięta duchowo i oświecona dzięki prawosławiu, współcześnie lud nosi pierwiastki starej Rusi; „Katolicyzm, protestantyzm, prawosławie” - katolicyzm to jedność bez wolności, protestantyzm to wolność bez jedności, prawosławie to wolność i jedność; „Wiara jako źródło prawdziwego poznania” (1857) - prawdziwe poznanie może osiągnąć rozum posiadający wewnętrzny ład i kierujący się wiarą

Konstanty Aksakow (1817- 1860)

Skrajny idealista - utopista, miłośnik ludu

Ziemia jako całość jest podmiotem wolności, wolność jako nieingerencja w tradycje i obyczaje

„O stanie wewnętrznym Rosji” (1855) - opis ewolucji stosunków władzy i ludu (lud miał swobodę życia, monarcha swobodę działania); „Podstawowe zasady historii Rosji” (1850) - dobrowolne przywołanie Waregów, podwaliny historii Rosji: pokój, swoboda, dobrowolność, odwieczny podział na Ziemię (lud, prawda wewnętrzna) i Państwo (monarcha, prawda zewnętrzna), Piotr I dokonał przewrotu

Jerzy Samarin (1819- 1876)

Współtwórca reformy uwłaszczeniowej

Plemienne rozumienie ideału społecznego, pogląd o przewadze więzów krwi nad wszelkimi formami państwowo-prawnymi

„Zasada osobowości a więź społeczna” (1847) - polemika z Kawielinem, więź społeczna to podstawa staroruskiej organizacji społecznej; „Konserwatyzm rosyjski a zachodnioeuropejski” (1857) - tyrania rozsądku w sferze filozofii i sumienia w życiu społecznym odzwierciedla się jako tyrania władzy centralnej, myśliciele rosyjscy apelują do ludu, ponieważ to właśnie on jest nośnikiem tradycji i instynktu moralnego

+ Piotr Kiriejewski, Aleksander Koszelow, Iwan Aksakow

27 Podaj imiona i nazwiska autorów wg antologii Walickiego:

„Odpowiedź Chomiakowowi”, „O charakterze cywilizacji europejskiej”, „Wiara jako źródło poznania”, Zasada osobowości a więź społeczna”, Prawda wewnętrzna i prawda zewnętrzna” + krótko o czym są te dokumenty

Odpowiedź A. S. Chomiakowowi- autorem Iwan Kirejewski, jest to fragment artykułu z 1839 roku, artykuł ten był polemiką z artykułem Chomiakowa „Stare i nowe” W artykule Kiriejewski dochodzi do następujących wniosków:-Rosja i Zachód maja wspólne podłoże chrześcijańskie, pomiędzy nimi jest jednak wiele różnic,( skąd one wynikają?)

=3 elementy leżące u podstaw kultury zachodu katolicyzm, barbarzyństwo i antyk

=z antyku wywodzi się formalny rozum człowieka

=kościół katolicki odznacza się triumfem racjonalizmu nad tradycją, triumfem rozumu zewnętrznego nad wewnętrznym rozumem duchowym

=na Zachodzie występuje izolacja jednostki, jej indywidualizm i niezależność, formalne stosunki, własność i umowa są święte, ważniejsze niż osoba ludzka

=w Rosji jest inaczej, są obszcziny, własność ziemska jest w rękach społeczności, nie ma samowładztwa, nad masą niezliczonych obszczin czuwa cerkiew

=w Rosji obyczaj i tradycja zastępują prawo

Wiara jako źródło prawdziwego poznania- autorem A. Chomiakow, artykuł opublikowany w 1857 roku. Tekst dotyczy wiedzy, która może doprowadzić człowieka do prawdziwego poznania. Autor konfrontuje tu poznanie rozsądkowe i wiarę. Poznanie rozsądkowe zdaniem autora jest niedostateczne, wiara jest natomiast tzw. wiedzą bezpośrednia, wewnętrzną, wiedzą żywą i nieodpartą. Chomiakow nazywa wiarę „wzrokiem rozumu”. Aby osiągnąć prawdziwe poznanie człowiek musi o[przeć się na rozumie, łączącym w sobie rozsądek i żywe, moralne siły ducha. Prawdziwe poznanie może osiągnąć rozum posiadający wewnętrzny ład, zgodę. A kształtować się powinien rozum w oparciu o prawa, z których najważniejsze jest prawo miłości

Zasada osobowości a więź społeczna- autorem jest Jurij Samarin, tekst z roku 1847,

Jest to polemika z rozprawą Kawielina Rzut oka na stosunki prawne w dawnej Rusi

-Kawielin twierdził że zasada osobowości, autonomizacja jednostki w społeczeństwie to cel rozwoju każdego społeczeństwa

Samarin- twierdzi że więź społeczna to podstawa staroruskiej organizacji społecznej , przewaga więzów krwi nad formami państwowo- prawnymi

Prawda wewnętrzna i zewnętrzna- autorem tekstu Konatantin Aksakow, tekst z 1851 roku

Prawda wewnętrzna (zawsze istnieje w człowieku, jest moralna, to sumienie, z którym można postępować w zgodności lub nie- na podobnych zasadach funkcjonuje społeczeństwo o charakterze wspólnotowym <obszczina> opiera się o prawo moralne, wyrastające z obyczaju, które wszyscy znają i utożsamiają się z nim . Ten kto się wyłamuje jest wypraszany ze wspólnoty

Prawda zewnętrzna- na takiej prawdzie opierają się wspólnoty na zachodzie- ich realizacja następuje nie wg sumienia, polega po prostu na podporządkowaniu się przepisom, są to określone zewnętrzne obowiązki, takie prawo nie żąda zgodności z sumieniem , nie troszczy się o wewnętrzna moralność człowieka. Prawo zewnętrzne chce wprowadzić tak doskonały porządek aby dusza nie była już w ogóle potrzebna.

Państwo które opiera się na prawdzie zewnętrznej chce wolność, sumienie, wiarę, więź społeczną zastąpić [prawami i ustawami. Wyjaławia duszę człowieka czyniąc go niezdolnym do życia moralnego.

Słowianofile rozumieją że państwo to konieczność , jednak powołali je poza swoją wspólnotą. Lud oddaje wszystkie kwestie państwowe władzy absolutnej, przez co w ogóle nie ingeruje w działalność państwową i może być wolny wewnętrznie. Rodzi się stosunek wzajemnej nieingerencji. Lud nie chce władzy, a państwo ie wtrąca się w życie wewnętrzne ludu. Te harmonijne stosunki zniszczył Piotr I . W świat wewnętrzny wspólnoty wkroczyło państwo podporządkowując je zewnętrznej zasadzie .

Na zachodzie inaczej-ponieważ państwowość narzucona w wyniku podboju, ludzi cechuje chęć obalenia władzy. Prawo jest tam jedynym autorytetem , ludzie nie odwołują się do moralności. Pokój i ład na zachodzie opiera się na zasadzie wzajemnej korzyści, a nie miłości jak to jest w Rosji.

28.Wyjaśnij pojęcia (podając cechy):

Община - dosłownie wspólnota; jest oparta na staroruskim modelu organizacji społecznej; skupia grupę chłopów z jednej wsi; nie było możliwości opuszczenia wspólnoty; nie istniała własność prywatna - nadziały ziemi były dzielone przez wszystkich członków; obowiązywała odpowiedzialność zbiorowa np. za niepłacenie podatków; kwestie sporne były regulowane według zasady jednomyślności; nie jest zainteresowana kwestiami politycznymi (władza, poddaństwo), dlatego sprowadziła władców ze Skandynawii; rządzona przez мир.

Мир - „rada starszych”, rządziła ona wspólnotą, podejmując decyzje na zasadzie jednomyślności; nie opierała się na zasadzie wybieralności członków, ale na starszeństwie i szacunku wobec doświadczenia starszych.

Sobór - rus. Соборность, inaczej zasada soborowości - niematerialna zasada mająca materialny odpowiednik we wspólnocie; przenika ona prawosławie i sprawia, że jest ono różne od katolicyzmu; polega na swobodnej jedności; wyklucza zarówno indywidualną samowolę, jak i zewnętrzny przymus; związana z ponadindywidualną świadomością zbiorową obecną TYLKO w prawosławiu; pozwala ona realizować dobro, które zgodnie z prawdą wewnętrzną stanowi całokształt wartości ucieleśnionych w religii, tradycji, obyczajach; dzięki niej człowiek może się zbawić (to jest możliwe tylko w grupie, nie w pojedynkę).

Osobowość integralna - przeciwstawiana przez Słowianofilów idei zbędnego człowieka; zapewnia ją jedynie wiara; dzięki niej wszystkie siły duchowe zespalają się w żywą jedność, niepodzielną osobowość; w poszukiwaniu prawdy jednostki wykorzystują wszystkie siły duchowe, gdyż są w stanie je zespolić; wiara jest wzrokiem rozumu, bez niej nie można się prawidłowo rozwijać; najważniejsza jest wspólnota (prymat prawa miłości bliźniego).

29. Kto był twórcą hasła oficjalnej narodowości i jak ono brzmiało?

Twórcą tego hasła był hrabia Siergiej Siemionowicz Uwarow, który wtedy piastował urząd Ministra Oświaty za czasów cara Mikołaja I, a także był prezydentem Rosyjskiej Akademii Nauk; hasło nazwano „trójjedyną formułą”, a brzmiało ono „prawosławie, samodzierżawie, ludowość”

Krótko po objęciu urzędu Uwarow napisał:

"Общая наша обязанность состоит в том, чтобы народное образование совершалось в соединенном духе православия, самодержавия и народности".

30. Przedstawiciele nurtu liberalnego w Rosji w latach 40.

Tymoteusz Granowski (1813-1855) - reprezentatywna postać liberalnego okcydentalizmu w latach czterdziestych

Wasyl Botkin (1811-1869, jego „praktyczna filozofia” to przyznanie roli kluczowej prawom liberalnej ekonomii politycznej), Paweł Annienkow (1812-1887) - w przeciwieństwie do Bielińskiego, który reprezentuje okcydentalizm radykalnych demokratów

już trochę później: Konstanty Kawielin (1818-1885), Borys Cziczerin (1828-1904, glowny teoretyk „szkoły państwowej”)

32. Pierwiastki, które według Kirejewskiego ukształtowały cywilizację Europy Zachodniej.

Na podstawie tekstu: Iwan Kirejewski „O charakterze cywilizacji Europy i jej stosunku do cywilizacji Rosji”, 1852 w I tomie almanachu „Moskowskij sbornik”

3 pierwiastki, które ukształtowały model zachodniej kultury/cywilizacji:

Antyk: jako dziedzictwo kultury rzymskiej ( kultura przedchrześcijańskiego świata starożytnego do połowy 15 wieku znana była na Zachodzie wyłącznie w formie kultury pogańskiego Rzymu, kultura grecka aż do upadku Konstantynopola prawie nie docierała do Europy)

-cywilizacja rzymska to cywilizacja racjonalistyczna, uosabia tryumf czystego rozumu, który nie uznaje nic poza sobą

-Rzymianie wsławili się głównie w dziedzinie tworzenia prawa-spajało to społeczeństwo od zewnątrz, to społeczeństwo egoistyczne, więzi międzyludzkie opierały się na wiezi wspólnego interesu , sfera państwowa wiązała ludzi ale ich nie jednoczyła

-racjonalizm i formalizowanie wiezi, kierowanie się partykularnymi interesami jednostki, pociągnęło za sobą indywidualizm, silne poczucie niezależności, które sprzyjało izolacji jednostek od siebie

-ucieleśnienie rzymskiego racjonalizmu to prawo rzymskie: społeczne stosunki były regulowane na płaszczyźnie zewnętrznej, poprzez prawa logiki

- za pomocą logiki wypaczano relacje międzyludzkie : racjonalizm dezintegruje społeczeństwo, ponieważ wewnętrznie dezintegruje osobowość ludzką

Cytaty: („macie znać teksty prawie na pamięć”-haha, ale dla wytrwałych ) „nóż rozumu”, „despotyczny rozsądek” , „zewnętrzna rozsądkowosć” , „Rzymianin nie znał innego związku między ludźmi prócz wspolnego interesu, nie znał innej jedności prócz jedności partii” , „spontaniczne uczucie ogólnoludzkie było w duszy Rzymianina prawie całkowicie stłumione, do swych współobywateli odnosił się kierując się oczekiwanym zyskiem” , „patriotyzm Rzymianina- nie bardzo lubił odwoływanie się do wspólnoty ojczyźnianej, kochał w swojej ojczyźnie interes własnej partii”, „racjonalizm izoluje poznającego od rzeczywistości poznawczej”

Ludy barbarzyńskie: ukształtowały typ państwowości, który powstał jako rezultat przemocy i podbojów

- „państwowość prawie żadnego z narodów Europy nie była skutkiem spokojnego rozwoju życia i świadomości narodowej” , „życie społeczne Europy prawie wszędzie powstało wskutek przemocy, walki na śmierć i życie między dwoma wrogimi sobie plemionami, w wyniku ucisku zwycięzców i sprzeciwu uciskanych” , dlatego oparte na przemocy państwa europejskie musiały rozwijać się poprzez przewroty- przewrót był warunkiem postępu”,

„Ciągłe walki pomiędzy uciskanymi a uciskającymi doprowadziły do wzajemnej nienawiści między stanami: jedni posiadali odrębne prawa, szczególne przywileje, co prowadziło do niezadowolenia drugich”, „myśl o wspólnej państwowości lub narodowości nie była w stanie przeniknać do serca osłoniętego ze wszystkich stron żelazem i dumą”

Rzymski Katolicyzm, jako sposób, w jaki chrześcijaństwo przenikało na Zachód/ chrześcijaństwo przenikało do Europy poprzez kościół rzymski,

-racjonalizm starożytnego Rzymu skaził chrześcijaństwo zachodnie

-„teologowie rzymscy szczególne zajmowali się aspektem działalności praktycznej i logicznego związku pojęć”, ulegli zafascynowaniu siłą logicznego myślenia, zamiłowaniem wobec logicznego ujmowania prawd”, „rozsadkowosć i skłonność do zewnętrznego łączenia pojeć doprowadziły do oderwania się Rzymu”

-teologowie rzymscy kierując się rozsądkiem dostrzegali możliwość tylko zewnętrznej jedności kościoła w osobie papieża: stworzyli sobie sztuczną jedność, podporządkowali się jednemu zwierzchnikowi

-kościół stał się pomieszany z państwem, łączył władzę duchowną ze świecką

wnioski:

-Zachód to mechanizm, to , to co zewnętrzne

-te 3 pierwiastki się ze sobą nie zintegrowały i powodują dezintegrację:

na poziomie jednostki: rozdziela się myśl, czyn i uczucie

na poziomie społecznym: następuje formalizacja więzi

na poziomie państwowości: spowodowane oparciem się na podboju i przymusie

33. Towarzystwo w ujęciu Słowianofilów to szlachta oddzielona od ludu.

Podział ten zapoczątkował Piotr I, a właściwie jego reformy (tabela rang), z czasem rozłam zaczyna się coraz bardziej pogłębiać.

W towarzystwie wszystko jest sztuczne i na pokaz, liczy się tylko ranga, a nie to jakim jesteś człowiekiem.

Lud nie jest na tyle wykształcony i mobilny, aby dorównał szlachcie, a więc jest tylko jedno wyjście - słowianofile chcieli aby towarzystwo powróciło do korzeni starej Rusi i pojednało się z ludem.

35. Który z myślicieli stworzył koncepcję narodu i narodowości?

Bieliński "Naród a lud", fragm. pochodzi z artykułu "Czyny Piotra Wielkiego." Rozróżnienie na:- narodnost (ludowość), narod (lud)- nacjonalnost (narodowość), nacja (naród)Ludowość jest statyczna, zakłada coś niezmiennego, nie posuwa się naprzód, pokazuje to co jest obecne w ludzie. Narodowość jest dynamiczna, ukazuje to co jest obecnie i to co może być w przyszłości. Jako lud rozumie się niższe warstwy społeczne, naród obejmuje wszystkie warstwy. Narodowość rozumie ludowość (bo jako pojęcie wyższe zawiera ją), ale chcąc posługiwać się językiem zrozumiałym dla ludowości, narodowość musi sie do niej zniżyć. W Rosji przed Piotrem I "panowała" ludowość, po jego reformach Rosja stała się narodem (nacją).

36. Czyje ideały propagowali Aleksander Hercen i Mikołaj Ogariow?

Byli oni wielkimi przyjaciółmi. Kilka lat po tym, jak się poznali, poprzysięgli na Worobiowych Górach, podążać tradycją dekabrystowską .Jakie ideały propagowali?

-wolność jednostki w znaczeniu liberalnym, jej wolność od despotyzmu,

-wolność jako cel sam w sobie, a nie cel do osiągnięcia czegoś konkretnego,

-człowiek jest wolny, gdy wolność popiera działaniem!

-poszanowanie godności człowieka,

Co ciekawe Ogariow (1813-1877, poeta, działacz) prowadził organizacyjne i propagondowe przygotowanie nielegalnej partii „Земля и воля”, która za cel stawiała sobie chrześcijańską rewolucję.

37. Przedstaw koncepcję rosyjskiego socjalizmu wg Hercena (indywidualna jednostka zatopiona w общинe, jednostka jako źródło przemian, Rosję czeka wspaniała przyszłość, bo nie ma historii).

Po rewolucji 1848 roku, która - w ocenie Aleksandra Hercena - nie rozwiązała żadnych problemów, dojrzała jego koncepcja filozoficzno-społeczna, określona mianem rosyjskiego socjalizmu.

Koncepcja ta jest syntezą 3 filozoficznych ujęć dziejów Rosji: słowianofilskiej, Piotra Czadajewa ( ale tej przedstawionej w „Apologii obłąkanego”) oraz okcydentalistów lat 40-tych, zwłaszcza Bielińskiego i Kawielina.

Główna idea socjalizmu rosyjskiego: w społeczeństwo rosyjskie jest naturalnie wpisana idea wspólnotowości. Potem Hercen doszedł do wniosku, że tyczy się to wszystkich Słowian.

To od słowianofilów przyjmuje Hercen sposób pojmowania wspólnoty gminnej - общины. Jest to instytucja wspólnego władania ziemią, która nie jest własnością chłopów, następuje sprawiedliwa zmiana nadziałów ziemi -gruntów lepszych i gorszych, panuje odpowiedzilność zbiorowa. W XIX wieku община nie miała już uzasadnienia ekonomicznego - dla słowianofilów była jednak dowodem wyjątkowości Rosji, ponieważ w niej właśnie panowała więź pierwotna, duch kolektywizmu. Hercen zauważył w общинe zalążek nowej formy uspołecznienia. Jednostka musi się zatem zatopić w общинe.

Masy są jednak bierne i nie pragną wolności - potrzeba jednostki, indywiduum, inteligenta - którego zadaniem jest rozbudzenie pragnienia wolności w ludzie. Odwołuje się tu Hercen do koncepcji wybitnej osobowości Bielińskiego (aby przekształcić lud w naród potrzeba wybitnej jednostki- jak Piotr, który wprawił statyczny lud w ruch). Hercenowska koncepcja osobowości : osobowość to wolność przejawiająca się zdolnością do odpowiedzialnego czynu.

Hercen dołącza tu też przekonanie, że Rosja ma wielką przyszłość, bo nie ma historii. Brak tradycji ułatwia budowę społeczeństwa socjalistycznego. Brak historii oznacza przewagę Rosji nad Zachodem - to oderwanie od przeszłości oznacza wolność Rosjan. Nie mają nic co mogliby kochać, zatem w razie przewrotu nie mają nic do stracenia

Dzieła Hercena, w których mówi o socjalizmie rosyjskim:

„Rosja” 1849

„O rozwoju idei rewolucyjnych w Rosji” 1850

„Lud rosyjski i socjalizm” 1851

„o redakcji Demokraty polskiego” 1853

40. Kto jest autorem triady „Zwierzęcość, myśl, bunt”?- Bakunin

2. zwierzęcość- (człowiek zniewolony przez państwo, religię. Nie wiedział o tym)

3. myśl (negacja rzeczywistości)

4. bunt (rewolucja, oznaka człowieka podnoszącego się z upadku)

PS. Bakunin wyróżnił także 3 sfery w życiu społecznym:

1. ekonomika

2. nauka

3. wolność

43. 4 nazwiska w sporze o zbędnego człowieka: A. Hercen, M. Dobrolubow, M. Czernyszewski, I. Turgieniew - ich poglądy.

W sporze „ojców” i „dzieci”, starej szlachty(pokolenia) z nową(tzw. raznoczyńcy- Dobrolubow i Czernyszewski). Pierwsi z nich byli „zbędnymi ludźmi”(Hercen, Turgieniew-wywodzili się ze szlachty).

Krótko o ich poglądach NT. „zbędnych ludzi” i nie tylko:

Aleksander Hercen(1812- 1870)- tu tylko o jego głosie w sporze o zbędnego człowieka.

W artykule „Very dangerous!”(1859) zaatakował zdecydowanie raznoczyńców, którzy krytykując(w piśmie Sowremiennik) liberalną inteligencję i jej prasę sprzyjają carowi.

W 1859, Czernyszewski(wcześniej specjalnie pojechał do Londynu wyjaśnić nieporozumienia z Hercenem) i Dobrolubow odrzucili program grupy londyńskiej wkupionej wokół „Kołokoła” i Hercena. Oznaczało to rozłam w rosyjskim ruchu demokratycznym. W listopadzie 1859, Hercen w artykule „ Zarzucają nam! nazwał formację Czernyszewskiego „doktrynerami na modłę francuską”, faktycznie więc przyrównując niedawnych sojuszników do jakobinów. Stał się teraz obrońcą zbędnych ludzi i sam został określony przez radykalnych demokratów jako „człowiek przeszłości”. Hercen twierdził, że krytyka zbędnego człowieka lat 40 jest ahistoryczna i krzywdząca(np. artykuł „Zbędni ludzie i żółciowcy”).

Iwan Turgieniew(1818-1883)- pisarz, typowy przedstawiciel umiarkowanego liberalizmu. W dyskusji o zbędnym człowieku zabrał głos poprzez odczyt „Hamlet i Don Kichot”(1861). Wyróżnił tam dwa ponadhistoryczne typy ludzkie(typy idealne). Sceptycznego, egocentrycznego, refleksyjnego, niewierzącego w absolutną prawdę, niezdolnego do samopoświęcenia Hamleta. Don Kichot reprezentuje cechy odwrotne. Oba typy są nośnikami potrzebnych w społeczeństwie cnót. Sceptycyzm, liberalna tolerancja, niezdolność do czynu Hamleta kontra aktywizm, czyn, entuzjazm Don Kichota. Innymi słowy, Turgieniew podziwiał Don Kichotów- raznoczyńców, ale będąc sam Hamletem, obawiał się ich nietolerancji, dogmatyzmu, nihilizmu nakierowanego na całkowite zburzenie kultury, z której wieloma elementami się utożsamiał.

Mikołaj Czernyszewski(1828-1889)- syn popa, gruntownie wykształcony, autor filozofii obozu raznoczyńców, materialista, także krytyk literacki(artysta ma odtwarzać wiernie rzeczywistość i równocześnie poddawać ją krytyce, pięknowięc tkwi nie w formie, lecz w treści) opowiadający się za rozwojem nauki, negował jakąkolwiek metafizykę. Inspiracje ideowe: materializm antropologiczny(Feuerbach), pozytywizm(A. Comte), francuski socjalizm utopijny, Hegel. Był zwolennikiem emancypacji społecznej, krytykował kapitalizm, a w swoim testamencie ideowym „Listach bez adresu”(w 1861 przeznaczone do druku, ale nie wydrukowane, Czernyszewskiego zesłali na Syberię) wybrał opcję pojednania i reformizmu, odrzucając rewolucję. Przedtem jednak był zwolennikiem radykalnej zmiany społecznej, czego wyrazem było chociażby, z lubością czytane potem przez Lenina, dzieło „Co robić?”. W sporze o zbędnego człowieka najważniejszy był artykuł „Rosjanin na randez-voux”. Dowodził tu ścisłego związku między niezdecydowaniem i połowicznością współczesnej opozycji liberalnej a typem psychicznym „człowieka lat 40”.

Mikołaj Dobrolubow(1836-1861)- syn prowincjonalnego duchownego, słabiej wykształcony niż Czernyszewski, zapalczywy charakter, głównie krytyk literacki(swoją metodę nazywał „krytyką realną”- ukazanie faktów w utworze narzuca odbiorcy nieodparcie określoną ich ocenę). Głosił materializm oraz kult nauk przyrodniczych(mniej studiował filozofię i historię niż jego nauczyciel M. CZ.). Pisarze liberalni tacy jak Turgieniew szczerze go nienawidzili za dogmatyzm i wojujący ateizm. „Zbędnego człowieka” atakował jako jednostkę niezdolną do czynu, więc słabą i przeciwstawiał mu człowieka „realnego, o mocnych nerwach i zdrowej wyobraźni”. Pisał o dwóch pokoleniach w ruchu postępowym(liberalna inteligencja szlachecka i raznoczyńcy). Pokolenie lat 40 jest niezdolne do radykalnej krytyki i zmiany społecznej, bo samo jest produktem rzeczywistości, której chcę się przeciwstawić. W rozprawie „Co to jest Obłomowszczyzna?”(1859), piętnuje gnuśność, nieróbstwo, bezwład, demoralizujące uprzywilejowanie „zbędnych ludzi” odwołując się do szlacheckich bohaterów powieści/utworów Lermontowa, Puszkina, Gonczarowa, Hercena, Turgieniewa(odpowiednio- Pieczorina, Oniegina, Obłomowa, Bełtowa, Rudina). Zmarł przedwcześnie na gruźlicę.

44)Kto jest autorem dzieł: „Zbędni ludzie i żółciowy”, Rosjanin na randez-vous”, „Very dangerous”, „Co to jest obłomowszczyzna?”, „Hamlet i Don Kichot”- które broniły a które oskarżały?

Very dangerous!”- A. Hercen 1859r. Hercen zdecydowanie bronil zbednych ludzi, posunal sie do brutalnej krytyki wobec „Sowremiennika” i Dobrolubowa osobiscie.

„Zbędni ludzie i żółciowy”,- A. Hercen jest lagodniejszy od poprzedniego, lecz zdecydowanie sie przeciwstawia ocenie zbednych ludzi przez Dobrolubowa.

„Co to jest obłomowszczyzna?-” A. Dobrolubow. Krytykuje zbednych ludzi. Podkresla, ze wszyscy zbedni ludzie sa organicznie niezdolni do rzeczywistego dzialania, bo zosta;li wychowani w demoralizujacej atmosferze uprzywilejowania, nierobstwa i braku odpowiedzialnosci. Byl to surowy obrachunek z cala kultura i ze wszystkimi tradycjami oswieconej szlachty.

„Hamlet i Don Kichot”- I. Turgieniew. Jego postawa wobec zbednych ludzi jest ambiwalentna. Hamlet wg niego jest biernym i slabym egocentrykiem, reprezentantem konserwatyzmu i bezwladu. Lecz Turgieniew byl daleki od potepienia Hamleta, znajduje dla niego usprawiedliwienie. Hamlet watpi w „jedyne dobro”, atakuje je jako dobro falszywe, pod maska ktorego kryje sie zlo i klamstwo. Realnie istniejacy Hamleci i Don Kichoci okazywali w swietle tej interpretacji nosicielami racji czastkowych.Pisarz uznal liberalna tolerancje za nierozerwalnie zwiazana z nezdolnoscia do czynu, ale jednoczesnie bronil jej przed dogmatyczna nietolerancja i absolutyzowaniem wlasnych racji, charakteryzujacym demokratycznych radykalow.

KÓŁKO STANKIEWICZA

- założyciel: Mikołaj Stankiewicz (1813 - 1840)

• - miłośnik klasycznej filozofii niemieckiej, problematyki romantycznej filozofii natury, zwłaszcza filozofii Schelinga

• - istota bytu wg Stankiewicza to twórczość, jej siłę życiodajną widział w miłości

• - poetyczna wizja świata jako żywej całości pomagała Stankiewiczowi odnaleźć harmonię i rozum; „to, co złe, służy w ostatecznym rezultacie triumfowi dobra => zalążek postawy kontemplatywnej

• - u Hegla znajdywał argumenty na rzecz rezygnacji z dążeń do przekształcenia świata - rozum i duch go uspakajały

• - pragnął wyzwolenia duszy z tego, co jednostkowe, indywidualnych namiętności i znalezienia dla niej oparcia w tym, co ogólne

- członkowie: Konstantin Aksakow, Wisarion Bieliński, Michał Bakunin, Wasilij Botkin, Michał Katkow

KÓŁKO LUBOMUDRÓW

• Lubomudrzy - przedstawiciele rosyjskiej XIX-wiecznej antyoświeceniowej filozofii romantycznej, zawierającej krytykę europejskiego racjonalizmu oraz apoteozę ustroju ówczesnej Rosji. Przypisywali Rosji szczególną misję dziejową w odrodzeniu kultury europejskiej.

- twórcy: Władimir Fiodorowicz Odojewski, Dmitrij Władimirowicz Wieniewitinow

- powstało w 1823 roku jako tajne Koło Miłośników Mądrości

- postawa opozycyjna w stosunku do filozofii oświeceniowej i głosząca idee romantyczne, wzorowane na poglądach F.W.J. Schellinga i mistycyzmie

- zasada postępowania - „niezależność - najwyższym dobrem”

- kultura zachodnia i rosyjska potrzebują siebie wzajemnie, gdyż tylko ich współistnienie może stworzyć duchową przestrzeń dla pełnej realizacji wartości humanistycznych

- członkowie: M. Pogodin (historyk), D. Wieniewitinow (poeta i myśliciel, O stanie oświecenia w Rosji-1826), dwóch przyszłych słowianofilów: I. Kirejewski (folklorysta) i A. Koszelow(działacz i publicysta) - uczeni, którzy wraz z Odojewskim w istotnej mierze przyczynili się do rozwoju XIX-wiecznej rosyjskiej myśli społeczno-politycznej, prezentują szeroki wachlarz zainteresowań

- Po powstaniu dekabrystów zainteresowania lubomudrów ulegają pewnemu przewartościowaniu: filozofia przyrody ustępuje miejsca filozofii historii, a centralnym zagadnieniem ich rozważań staje się problem stosunków Rosji i Europy zachodniej. Szczególna uwaga poświęcona zostaje kwestii wzajemnych kontaktów, jak również opozycji między czynnikami rdzennie narodowymi a przeszczepioną Rosji przez cara Piotra I cywilizacją europejską.

4

---