1. Kultura dysonansu: kultura, gdzie ścierają się ze sobą przeciwieństwa, kultura gdzie występują jednocześnie sprzeczne, rozbieżne, niezgodne wykluczające się pojęcia (wartości):

• Imperium-wolność

• Jednostka-wspólnota

• Racjonalizm-irracjonalizm

• Rozum-religia

• Poeta-tłum

• Poszukiwanie sensu-bezsensowny bunt

Fundamenty kultury rosyjskiej:

• Prawosławie

• Samodzierżawie

• Układ stanowy

• „Zbędny człowiek” w literaturze:

• Eugeniusz w „Eugeniuszu Onieginie” Puszkina 1825-37, 1833

• Pieczorin w „Bohaterze naszych czasów” Lermontowa, 1837-40

• Bełtow w „Kto winien?” Hercena, 1847

• Obłomow w „Obłomowie” Gonczarowa, 1859

• Bohaterowie Turgieniewa:

• Paweł Kirsanow w „Ojcowie i dzieci”, 1862

• Ławreckij* w „Szlacheckim gnieździe”, 1859

• Organizacje dekabrystowskie:

• grupa rosyjskich rewolucjonistów ze sfer szlacheckich działająca w latach 20. XIX w. Nazwa wywodzi się od daty wybuchu antycarskiego powstania - 26 grudnia 1825 - po rosyjsku - diekabr ; celem było skierowanie Rosji na drogę dobrobytu i rozwoju (postępu) przez zmianę ustroju politycznego

• wczesny okres:

• Związek Dobra Publicznego 1818-21

• Związek Ocalenia 1816-18

• dojrzały kres: związki się rozrosły i wynalazły swoje własne programy

• Towarzystwo Północne 1821:

• Nikita Murawjow - projekt Konstytucji wprowadzenie monarchii konstytucyjnej opierającej się na trójpodziale władz

• Towarzystwo Południowe 1821:

• Paweł Pestel - program „Prawda Ruska” likwidacja pańszczyzny i poddaństwa chłopów, zniesienie różnic stanowych, wywłaszczenie wielkiej własności, wprowadzenie republiki i stracenie carskiej rodziny

• Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian (na Wołyniu i kijowszczyźnie) 1823

• Towarzystwo Południowe + Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian 1825

• 2 dokumenty programowe:

• projekt konstytucji: Nikita Murawjow, 1821-25

• „Prawda Ruska”: Paweł Pestel, 1825

• Znaczenie dekabryzmu (wg Walickiego):

• Pierwsze zbrojne wystąpienie przeciw caratowi dokonane przez oświeconą warstwę mającą swój własny program w imieniu ideałów oświeceniowych

• Dekabryści jako pierwsi stworzyli koncepcję ustrojowo-prawną na punkcie/podstawie jurydycznej (prawnej). Są pierwszymi przedstawicielami światopoglądu prawnego

• Pierwszy i ostatni raz w historii przewrót rewolucyjny był dokonany pod hasłami wolności liberalnej (tzw. Duch rewolucji liberalnej)

• List filozoficzny Czaadajewa:

• Napisany po francusku w latach 1829-31

• Wydany w moskiewskim „Teleskopie” w 1836 przez redaktora naczelnego Nikitę Nadeżdina (za publikację zesłany na Sybir)

• Zagadnienia poruszone w Liście filozoficznym Czaadajewa:

• Religia jako podstawowy pierwiastek i czynnik kulturowy

• Powołaniem człowieka współuczestniczenie w boskim planie stwarzania królestwa i świata na nowo

• Idea chrześcijańska jest ideą jedności, rośnie od początku i ciągle buduje pokonując przeszkody i porządkując cywilizację Zachodu, gdzie człowiek od narodzin zastaje wielkie idee: prawo, sprawiedliwość, obowiązek i porządek

• Mechanizm dziedziczenia idei w Rosji

• Rosja opiera się wyłącznie na jednej płaszczyźnie, wyłącznie na teraźniejszości

• Brak własnych idei - zapożyczone idee z Zachodu przychodzą jedna po drugiej i są wypaczane, w Rosji nie ma podstaw i nie ma do czego ich odnieść (brak szkieletu), brak własnych osiągnięć dla kultury

• Pamięć historyczna narodu wypływa podczas wielkich przeszłych wydarzeń - Rosja nie ma historii

• Nie ma myślicieli dających impulsy do tworzenia idei

• Zbędność Rosji

• Nie wnosi niczego nowego do idei dla ludzkości, jest bierna

• Nie należy ani do zachodu ani do wschodu (to tylko pojęcie geograficzne)

• Nawet Opatrzność nie troszczy się o Rosję

• Prawo ludzkości nie dotyczy Rosji

• LUB: wiara prawosławna, zbędność człowieka w Rosji, brak historii Rosji

• Dopasować hasła do miasta, z którym są związane: Petersburg albo Moskwa

- lubomudrzy - Moskwa

- filozofia Schellinga - Moskwa

- Wissarion Bieliński - Moskwa

- filozofia Hegla - Petersburg

- „Mnemozyna” - Moskwa

- Michał Bakunin - Moskwa

10. Nazwiska i imiona autorów utworów:

• „Odpowiedź Chomiakowowi” - Iwan Kirijewski

• „O charakterze cywilizacji rosyjskiej i jej stosunku do cywilizacji europejskiej” - Iwan Kirijewski

• „Wiara jako źródło prawdziwego poznania” - Aleksej Chomiakow

• „Zasada osobowości a więź społeczna” - Jurij Samarin

• „Prawda wewnętrzna i zewnętrzna” - Konstantin Aksakow

• Hasło oficjalnej narodowości:

• Twórcą minister oświaty 1833-49 za panowania Mikołaja I - Siergiej Uwarow

• Tzw. „Triada Uwarowa”: prawosławie, samowładztwo (samodzierżawie) i narodowość (ludowość)

• Przedstawiciele liberalnego okcydentalizmu:

• Boris Cziczerin

• Timofej Granowskij

• Konstantin Kawielin

• Iwan Turgieniew

• Paweł Annienkow

• Pierwiastki, które ukształtowały cywilizację Europy Zach.:

• Chrześcijaństwo

• Młode ludy barbarzyńskie

• Dziedzictwo antycznej kultury:

• Idea godności ludzkiej

• Zewnętrzne prawo

• Osobowość

• „Towarzystwo”:

• Teza Hegla dotycząca rozwoju historycznego narodów: narody są objawami i narzędziami ducha; w każdej epoce jakiś jeden „wielki naród” (Hegel nazywa je „narodami historycznymi") go reprezentuje i wtedy naród ten obejmuje rząd duchów, przedstawiając jakiś szczególny etap rozwoju ducha świata i zachowuje go aż do spełnienia swej misji. Po spełnieniu tej misji naród przestaje być „historyczny" jest przez proces dziejowy negowany i odchodzi w przeszłość (co nie znaczy, że znika z areny dziejów), a jego miejsce zajmuje inny, zdolny realizować etap kolejny.

• Koncepcja narodu i narodowości:

• Wg Bielińskiego istnieje różnica w stanie patriarchalnym narodu, a tym samym narodem w rozumnym ruchu rozwoju historycznego. Naród w pierwszym znaczeniu jest ludem; ludowość to pojęcie statyczne. Naród w drugim znaczeniu to nacja narodowość jako pojęcie dynamiczne. Powstanie nacji wiąże się z przełamaniem feudalnego patriarchalizmu Chociaż lud to zalążek narodu. Aby lud stał się narodem musi pojawić się wybitna osobowość - był nią Piotr I.

• Kto kontynuował rewolucyjną tradycję dekabryzmu?

• Okcydentaliści, nihiliści

• Koncepcja rosyjskiego socjalizmu Hercena:

• Wiara w przyszłośc Rosji, w jej misję

• Wiara we wspólnotę (obszczinę) i wspólnotowość jako źródło więzi ludzkiej

• Wolność jednostki i wiara w jednostkę

• Rozczarowanie ideałami Zachodu

• Przebywał na emigracji do 1847 do śmierci w 1870

• Tytuły almanachów wydawanych przez Hercena za granicą:

• Kołokol, Londyn i Genewa 1857-64-67

• Poljarnaja zwiezda, Londyn 1855-62 i Genewa 1868

• Wizja „starego świata” w esejach Hercena „Z tamtego brzegu”:

• Trzeba odrzucić nadzieję o historycznym spełnieniu

• Świat współczesny umiera, ludzie zamiast pogodzić się z jego śmiercią próbują utrzymać go przy życiu

• Katolicki mistycyzm zastąpiony przez romantyczny idealizm, który marzy o rzeczach niemożliwych

• Przyszłość rozwija się zgodnie ze swoimi prawami

• Zasady historyczne są demoniczne i za nic mają naukę - rewolucja tego dowodem

• Historia nie jest rozumna, nie ma celu ani sensu, konieczność nie jest jednoznaczna z rozumnością, historia rzadko się powtarza

• Czy dane utwory miały pozytywny czy negatywny stosunek do zjawiska „zbędnych ludzi”:

• „Rosjanin na randez-vous” Czernyszewski - negatywny

• „Very dangerous” Hercen - pozytywny

• „Zbędni ludzie i żółciowy” Hercen - pozytywny

• „Co to jest obłomowszczyzna” Dobrolubow - negatywny

• „Hamlet i Don Kichot” Tugieniew - pozytywny

Pytania opisowe:

1. Pary antynomicznych tendencji w rosyjskiej kulturze, opisz antynomię Rosja - Zachód:

• Imperium-wolność

• Jednostka-wspólnota

• Racjonalizm-irracjonalizm

• Rozum-religia

• Poeta-tłum

• Poszukiwanie sensu-bezsensowny bunt

• Posłuszeństwo-samowola

• Dośrodkowość-odśrodkowość

ZACHÓD 1) indywidualizm to zaleta 2) prawo- stworzone przez logiczny rozum, nałożone odgórnie 3)Chrześcijaństwo przenikało do umysłu narodów zach. poprzez naukę kościoła rzymskiego 4) teologia miała charakter rozsądkowej abstrakcji 5)rozdwojenie sił rozumu 6) poszukiwanie prawd poprzez logikę 7) poszukiwanie zewnętrznej, martwej jedności 8) kościół pomieszany z państwem, łączący władzę duchową ze świecką i spajający instytucje religijne ze świeckimi 9) scholastyczne i prawoznawcze uniwersytety 10) państwowośc powstała wskutek przemocy i podboju 11) wrogie rozdzielenie stanów 12) prywatne prawo własności, nawet osoba ludzka to wyraz prawa, do prywatnych własności przypisywani są ludzie 13)rozczłonkowanie dążeń i myśli, człowiek dzieli życie na odrębne dążenia, mimo tego, ze łączy je za pomocą rozsądku w ogólny plan, w każdej chwili życia jawi się jako inny człowiek, dezintegracja osobowości 14) osłabienie więzi rodzinnych, dzieci wychowywane przez niańki, guwernantki, a nawet wysyłane do klasztorów, zainteresowanie życiem towarzyskim dominuje nad zainteresowaniem życiem rodzinnym 15) lubi zbytek 16) człowiek prawie zawsze zadowolony ze swojego stanu moralnego, uważa się za dobrego i uczciwego 17) dominuje opinia- bardziej chwilowa, wniosek rozważań logicznych

ROSJA 1) kolektywizm, soborowość, wyrażanie swoim życiem ducha społecznego 2) prawo oparte o tradycję, wychodzi z życia ludzi, opiera się na ich przekonaniach 3)Tutaj powszechny kościół prawosławny 4)teologia zachowała wewnętrzną integralność ducha 5) dążenie do organicznego zespolenia 6)skupienie na wnętrzu 7) dążenie do tego co wewnętrzne , rzeczywiste 8) kościół zachowujący wyraźną odrębność od celów i instytucji świeckich 9) modlitewne klasztory, skupiające wyższą wiedzę 10) rezultat naturalnego rozwoju bytu ludowego, nie integruje w życie ludu i obścinę 11)jednomyślność i harmonia stanów, przy zachowaniu naturalnych zróżnicowań 12) ziemia należy do wspólnoty, która może ją uprawiać, to do osób przypisane są własności ziemskie, a nie na odwrót 13) harmonia i jedność działań, integralność ducha, tzw. celnaja licznost`- zgodność myśli, uczucia, czynu, brak sprzeczności 14) integralność rodziny- stałe samopoświęcanie się, nigdy działalność na własną korzyść , wszyscy pracują na wszystkich, nie przywiązywano wagi do życia salonowego, trwałość obyczajów wypiera kaprysy mody 15) -prostota życia i potrzeb ( przejaw np. jurodiwyje) 16) zawsze mocno odczuwa swoje wady, dużo wymaga od siebie i mimo samodoskonalenia jest z siebie niezadowolony 17) przekonanie- stałe, wychodzi z życia

2. Władza - wierność carowi, a wierność Bogu („Ruska Prawda” P.Pestel):

3. Wyjaśnij pojęcia:

• obszczina: tradycyjna wspólnota wiejska, wspólnota oparta na tradycji i wierze ludzi

• mir: rada starszych oraz wspólnota połączona obyczajem

• Sobór: zebranie przeprowadzone w celu zaciągnięcia rady i opinii obszcziny

• Osobowość integralna: przeciwieństwo “zbędnego człowieka”, centrum jednoczącym jest wiara w prawosławie, połączenie władz umysłu, dzięki wierze wszystkie siły duchowe zespalają się w żywą jedność, niepodzielną osobowość; w poszukiwaniu prawdy jednostki wykorzystują wszystkie siły duchowe, gdyż są w stanie je zespolić; najważniejsza jest wspólnota (prymat prawa miłości bliźniego)

• Scharakteryzuj „Zbędnego człowieka” jako typ psych-kult. („Eugeniusz Oniegin” Puszkina):

• Człowiek nie mający własnego stałego domu - tułactwo i błąkanie się

• Człowiek nie potrafiący znaleźć miejsca w życiu, zajęcia i pasji - zajmuje się ciągle czymś nowym, po czym rzuca to po czasie

• Człowiek, który nie potrafi porozumieć się z otaczającymi go ludźmi-poczucie wyobcowania, nie potrafi wyrazić swoich wielkich przeżyć i emocji jakie w nim kipią

• Przez własne przeżycia wewnętrzne często rani innych nie zauważając tego, oddziałuje na ludzi

• Człowiek nie potrafiący zaakceptować i tolerować tego co się dookoła niego dzieje, nie identyfikuje się z Ojczyzną, państwem, patriarchalnym wzorem życia

• Człowiek nie potrafiący podjąć racjonalnego, zdrowego działania, wybiera zawsze drogę pokrętną i najtrudniejszą

• Jest osobą niespełnioną i ciągle poszukującą

• Przeżywa zawody i rozczarowania i brnie bezmyślnie przed siebie starając się nie wspominać ciężkiej przeszłości

• Żyje na granicy II systemów: człowiek indywidualny i człowiek podporządkowany władzy-imperium

• Zyje na styku epok, schyłek dekabryzmu i czasy samodzierżawia Mikołaja

• Def. kultury burzącej i kultury utrwalającej oraz warianty każdej z nich:

• Burząca (okcydentalizm): całkowite, pełne zniesienie wszystkich przejaw starej, zgniłej i znoszonej kultury i zastąpienie ich najnowszymi tendencjami, wzorcami wziętymi z Zachodu.

• Wariant negatywny nihilizm (negacja całej kultury) idee rewolucyjne

• Wariant pozytywny liberalizm (zamiana starego na nowe) idee burząco-rozwijające; pełne oparcie się na postępie i kontynuacji reform Piotra I, odcięcie od przeszłości. Wniesienie pierwiastka racjonalnego (rozum narzędziem przekształcenia rzeczy). Pogodzenie wolności jednostki z interesem państwa. Wolność i rozwój jednostki gwarantem i nadzieją dla dobrobytu samego państwa. Indywidualizm pomoże zbudować takie państwo.

• Utrwalająca (słowianofilstwo) konserwacja wszystkich starych tradycji i obyczajów. Rdzenne wartości to prawosławie i wiejskość. Ich stała pielęgnacja i powtarzanie, dbanie o przeszłośc i dawne wartości:

• Wariant negatywny zamknięcie się w starym i ograniczenie w rozwoju, ciągła stagnacja i wegetacja, stałe powtarzanie starych czynności doprowadza do ich powolnej degradacji i utraty pierwotnego, podstawowego znaczenia, w końcu upadek kultury panslawizm; radykalne oparcie się na największych wartościach wziętych z przeszłości, podporządkowanie się władzy, która wykorzystuje kulturę utrwalającą jako narzędzie do kontroli i władzy absolutnej w państwie; petryfikacja kultury- skostnienie

• Wariant pozytywny: zachowanie podstawowych pierwiastków, usunięcie reszty (słowianofilstwo)

• „Fizjologia Europejczyka” na podstawie „Listu filozoficznego” Czaadajewa:

• Europejczyk wyrasta z kultury opartej na wielowiekowej historii, która ma swoje oparcie w wielu ideach. Te idee ewoluowały tworząc obraz umysłowy Europejczyka. Historia ludzkiego ducha jest podstawą współżycia społecznego Europejczyków. W Europie życie toczy się wg pewnych praw, są pewne ramy życia, przyzwyczajenia i nawyki świadomości, które dają grunt dla rozwoju umysłowości i wnoszą regularność do duchowego życia człowieka. Europa przeszła przez „okres burzliwych porywów” (rewolucje, powstania, zrywy niepodległościowe)- to dzięki tym wydarzeniom rozwijały się najpłodniejsze idee, to one są prawdziwym doświadczeniem człowieka- to tworzy pamięć narodową, coś, co można cenić i kochać. Wszystkie narody Europy mają wspólne oblicze, pewnie podobieństwo rodzinne- łączy je wspólna więź- historia i tradycja. Każdy Europejczyk ma w tej spuściźnie swój udział, gromadzi sobie zapas owej wiedzy rozproszonej w społeczeństwie i korzysta z niej. Fizjologia Europejczyka to dla Czaadajewa idee: obowiązku, sprawiedliwości, prawa, porządku. Europejczyk reprezentuje pewność siebie, metodyczność myślenia, logikę. Ruch umysłowy Europy zawsze był inspirowany ideą jedności. Europa potrafiła wykorzystać spuściznę starożytnego świata pogańskiego, by wzbogacić własne formy piękna. Religia katolicka także wzbogaciła umysł Europejczyka.

• Językowe zachowanie dekabrysty (Łotman „Dekabrysta w życiu codziennym):

• Podstawową formą działania dekabrysty było werbalne zachowanie

• Dążenie do słownego utrwalania myśli i uczuć

• Ostre krasomówstwo

• Centralne słowo w języku dekabrystów - wolność ,,My oddychamy wolnością” - wolność nie jako idea, ale jako proza życia.

• Gwałtowność, prostolinijność sądów, nazywanie rzeczy po imieniu, ignorowanie językowej przyzwoitości, rezygnacja z eufemizmów

• Wypowiadanie wprost własnych opinii, jawne dyskusje nad zakazanymi tematami

• Likwidacja rozróżnienia między wypowiedzią ustną a pisaną, nasycenie wypowiedzi terminologią polityczną - ,,mówi jak pisze” - dekabrysta widzi świat w przejawach ideologicznych, nie życiowych, każda wypowiedź to program

• Kult powagi

• Negatywny stosunek do gry słownej

• Dekabrysta odbierał siebie jako postać historyczną, swoje czyny jako historyczne, w związku z tym teatralność zachowań, literackość - przesunięcie zwykłych związków znaczeniowych

• Słowo dla dekabrysty było czynem, ono było zwieńczeniem działania. To co zostaje zrobione musi zostać nazwane, gdyż dopiero wtedy jakiś czyn istnieje

• Słowo - bodziec do działania historycznego, najwyższy sens

• Głośne, publiczne wypowiadanie się - akcentowanie swoich poglądów, 1 krok ku przekształceniom, zmianom

8. Ewolucja „zasady osobowości” w Europie Zach. (Kawielin „Zasada osobowości w historii Rosji”):

• „Zasada osobowości w historii Rosji” to część rozprawy „Rzut oka na stosunki prawne w dawnej Rosji” opublikowanej w pierwszym numerze czasopisma „Sowriemiennik” (1847) - uważana za prawdziwy manifest „partii zachodniej”

• Bieliński stwierdził, że jest to pierwsze filozoficzne ujęcie dziejów Rosji

• Rosyjski proces historyczny polegał na stopniowym rozkładzie wspólnot rodowo-obyczajowych i zastępowaniu ich przez porządek panstwowo-prawny.

• Proces historyczny to stopniowa emancypacja osobowości, kiedyś całkowicie podporządkowanej wspólnocie patriarchalnej

• To powodowało rozkład narodowości „fizycznej”, a powstawała narodowości „duchowa”, narodowość jako „swoistość moralnego, a nie zewnętrznego tylko, fizycznego istnienia narodu.”

• Istota rosyjskiego procesu historycznego leży w wyzwalaniu osobowości przez racjonalizację stosunków społecznych (podobieństwo z poglądami Bielińskiego)

• Ukoronowaniem tego procesu były reformy Piotra I

• Krytykiem był Samarin ( „ O poglądach ”Sowriemiennika” historycznych i literackich”) - sensem historii jest nie „zasada osobowości”, ale „zasada wspólnoty” ku której, według krytyka Kawielina, starał się wrócić Zachód

9. Główne kwestie sporne w konflikcie pokoleń - „Ojcowie i dzieci” Iwana Turgieniewa:

• religia- raznoczyńcy odrzucają Boga, nie interesuje ich również życie duchowe człowieka; dla starszych wiara ma duże znaczenie, jest utrwalona przez wieloletnią tradycje;

• instytucja rodziny, małżeństwo: „dzieci” odrzucają, „ojcowie” popierają;

• maniery, obyczajowość- „dzieci” traktują maniery jako przejaw starego potępianego przez nich ładu, więc je odrzucają, szlachta zaś przywiązuje do nich duże znaczenie;

• tradycyjne normy i układy społeczne, kultura szlachecka;

• religia- raznoczyńcy odrzucają Boga, nie interesuje ich również życie duchowe człowieka;

• sztuka, literatura, sentymentalizm- raznoczyńcy kpią z uczuć, odrzucają sztukę i literaturę jako nie przydatne, liczy się dla nich wyłącznie nauka, empiryzm, doświadczenie;

• Rosja- Bazarow dostrzega w państwie wyłącznie wady, odrzuca przestarzały ustrój, Paweł Kirsanow uważa, że wady te da się usunąć, a Rosja ma też pozytywne cechy;

• Kobiety- szlachta darzy je szacunkiem, ale nie daje im praw do decydowania o sobie traktowanie człowieka, dla „dzieci” ważny jest tylko jego aspekt biologiczny, zwierzęcy, dla przedstawiciele szlachty rozpatrują człowieka jako jednostkę

10. Religia jako czynnik kulturotwórczy (Kiriejewski „Rosja a Europa):

• O charakterze każdej kultury i cywilizacji decyduje panująca w niej religia. Chrześcijaństwo jest jedynym wspólnym elementem kształtującym kult. w Rosji i na Zachodzie. Różnica polega na odrębnych postaciach chrześcijaństwa, na odrębnym kierunku kultury oraz odrębnej treści indywidualnego i narodowego życia. Chrześcijanie na Zachodzie ulegli wpływom świata klasycznego - triumf racjonalizmu nad tradycją i wiarą, rozumu wewnętrznego nad wewn. rozumem duchowym, sylogizm, scholastyka, izolacja jednostki, jej indywidualizm, niezależność. Chrześcijaństwo zachodnie spaczyła myśl samowolna. Rosja pozostaje pod bezpośrednim wpływem chrześcijaństwa czystego, wolnego od domieszek pogaństwa, w Kościele tkwi cała zasada kulturotwórcza, opiera się na tradycji i obyczaju, które zastępują prawo. Na Zachodzie z kolei na rozwój oświecenia obok chrześcijaństwa wpłynęło dziedzictwo antyczne. Kościół Zachodni odłączywszy się od Kościoła Powszechnego wchłonął zasadę racjonalizmu, dlatego też kult. europejską cechuje przewaga elementów racjonalistycznych. Kościół Rzymski oddzielił się od Wschodniego, gdyż w drodze rozumowania zmienił istniejące w tradycji dogmaty.

• „Prawda wewnętrzna i prawda zewnętrzna”. Zagadnienie wzajemnego stosunku władzy i ziemi u Aksakowa:

• Waregowie:

• władze wezwano dobrowolnie - księcia Waregów Ruryka

• lud ros. W ogóle nie dąży do uczestnictwa w rządzeniu

• naród ros. Jest niepaństwowy, nie posiada w sobie żadnego elementu politycznego i żadnego pierwiastka rewolucyjnego

• lud chce rozwijać swoją duchowość, obyczaje i życie wspólnotowe, a nie mieszać się do władzy

• podział na państwo (rządzenie) i ziemie (byt ludu - rolnictwo, przemysł, handel)

• lud ma prawo do opinii

• lud pragnie wolności duchowej, a nie politycznej

• władza powinna chronić lud

• władza powinna mieć formę monarchii

• władza i lud nie mieszają się ze sobą, a stykają - stosunek wzajemnej nieingerencji

• władza jest dla ludu, a nie lud dla władzy

• Piotr I:

• ingerencja władzy w życie ludu

• Piotr wtargną siłą w obyczaje, zasady, a nawet ubiór

• Rozbicie społeczeństwa - towarzystwo powstaje

• Pojawiają się żądza władzy i próby rewolucyjne

• Lud pozbawiony wolności wewnętrznej szuka wolności politycznej

• 1856 - nastroje rewolucyjne:

• oddalenie się towarzystwa od ludu

• lud utracił zaufanie do władzy

• lud wszędzie dopatruje się ucisku, a władza rewolucji

• bezwstydna służalczość wobec cara - oddawanie mu czci boskiej

• wszędzie kłamstwo, fałsz, łapownictwo, demoralizacja, wewnętrzne zepsucie, służalczość

• wszelkie opinie są zakazane, nie można już nawet chwalić władz, bo twierdzi ona, że poparcie ze strony poddanych jest zbędne

• najlepiej aby ludzie w ogóle nie myśleli - odebranie godności i zbliżenie człowieka do bydlęcia

• skryte niezadowolenie wszystkich warstw nasila się... - aby tego uniknąć należy wrócić do sytuacji przed Piotrem I

12. Dekabrysta na tle typowych zachowań szlachty:

dekabrysta	reszta szlachty
zniesienie hierarchiczności zachowania; uporządkowanie i nasycenie terminologią polityczną słowa pisanego przenoszono do wypowiedzi ustnej; dekabryści „mówili jak pisali”; codzienny język - książkowy i patetyczny;	dwoistość zachowania, podział na zachowanie „ideologiczne” i „normalne”; np. na co dzień używali mowy potocznej, zupełnie innej niż ta używana w piśmie;
charakterystyczne zachowania językowe; rezygnacja z eufemizmów, poruszanie „niewygodnych” tematów, wygłaszanie płomiennych, moralizatorskich mów (z tego powodu byli uważani za śmiesznych lub nietaktownych, a nawet niebezpiecznych); sami d. nazywali swoje zachowanie „rzymskim” lub „spartańskim”;	„zachowanie francuskie” - używanie eufemizmów; wiele tematów zakazanych (np. temat władzy obszarniczej); manieryzm; rozmowy na salonach są czcze i puste;
powaga to norma zachowania; brak gier słownych - „każda wypowiedź to program”;	brak powagi w zachowaniu codziennym, zabawa słowem;
„literackość” i „teatralność” zachowania; każdy swój czyn i gest uważali za symbol - stąd duża rola gestów; odbierali siebie jako postaci historyczne, uważali że stoją na scenie historii i każdy ich gest będzie obserwowany i oceniany;	brak takich tendencji;
absolutna szczerość, otwartość, uczciwość;	nieszczerość, obłuda, „żonglowanie ocenami” w zależności od tego z kim się rozmawia;
potępienie ślepego naśladownictwa obcych obyczajów, strojów, mowy; np. Czacki w „Mądremu biada” Gribojedowa ubolewa nad odrzuceniem „świętych dziadów obyczajów, tradycji, języka i dostojnych szat”;	ślepe nasladownictwo zachodnich obyczajów, szczególnie francuskich; na salonach mówi się głównie po francusku i na każdym kroku podkreśla wyższość fr. obyczajów; w „Mądremu biada” pewien Francuz mówi że bał się przyjechać do Rosji bo to „barbarzyński” kraj, ale „kraj go oczarował:/ Ni twarzy ruskiej, ni ruskiego słowa,/ Jakby ojczyznę i najbliższych swych zobaczył. [...] Te same stroje dam, [...] Tak samo obgaduje się i kadzi”;
formy rozrywki szlachty to dla d. oznaki pustki duchowej; nie chcieli brać udziału w tych zabawach; „szli na bal aby nie tańczyć”, lecz głosili tam swoje moralizatorskie mowy; zachęcali, by nie tracić czasu na czcze rozrywki, lecz zająć się istotnymi problemami lub pogłębiać wiedzę;	wypoczynek to nie zdjęcie ograniczeń zachowania, lecz forma jeszcze bardziej zrytualizowana, np. bal, parada wojskowa; obowiązują tam pewne rytuały, np. na balu młodzi tańczą a starzy grają w karty;

13. Wymień i scharakteryzuj 4 źródła rosyjskiego charakteru (Jegorow „Rosyjski charakter”):

• Religia prawosławna- uprzywilejowanie tylko jednego stanowiska, jednej idei, jednej cerkwi. Wszystko pozostałe jest wrogie, obce. W wizji zaświatów nie ma czyśćca, tylko niebo albo piekło. Silny tradycjonalizm- wszystko co nowe napotykało gwałtowny opór, jako pochodzące od siły nieczystej.

• Prawo pańszczyźniane- niewolnicze życie chłopa nie sprzyjało pobudzeniu pracowitości i gromadzeniu bogactwa. Poddaństwo Rusi Kij. i Mosk., wzmocnione jarzmem tatarsko-mongolskim, niewiele się różniło od pańszczyzny czasów nowożytnych. Oddawanie prawie całej wytworzonej produkcji kształtowało lenistwo i nieodpowiedzialność- przecież odpowiedzialny za swoje czyny może być tylko człowiek wolny.

• Rozległe monarchicznie państwo-imperium- Ruś a następnie Rosja nieustannie poszerzała swoje granice aż do połowy XX w. Przez pierwsze stulecia przebiegało to żywiołowo i bez żadnych wskazówek (zbiegli chłopi, przesiedlenia, kupcy). Od czasów Iwana Groźnego podboje były już prowadzone planowo. Pojęcie:” Jeśli wróg się nie poddaje, to się go podbija” wchodziło do świadomości narodowej i ją również czyniło imperialną.

• Wiejskość- czyli niewielka liczba miast. Człowiek był włączony jedynie w życie wąskiej grupy sąsiadów, a ze świata zewnętrznego docierały skąpe informacje. Przeważał czas cykliczny- regularna powtarzalność wszystkiego. Cykliczność i tradycjonalizm powodowały, że ludzie na wsi nie zastanawiali się ani nad przyszłością ani nad przeszłością

14. „Ojcowie i dzieci” - portrety: Mikołaj Kirsanow, Arkadiusz Kirsanow, Paweł Kirsanow, Bazarow:

• Mikołaj Kirsanow (przedstawiciel ojców - słowianofil)

• robi wszystko by nadążyć za epoką (daje chłopom ziemię, czyta, uczy się) młodzi ludzie chcą mu jednak udowodnić, że nie ma już jednak nic do powiedzenia i reprezentuje stare pokolenie

• jest człwiekiem liberalnym, ceniącym postęp

• arystokratyzm jest dla niego pryncypem

• w sporze z bazarowem twierdzi, że poza burzeniem trzeba także budowac

• 44 lata, jego młodość przypadła na okres represji po powstaniu dekabrystów, a lata dojrzałe na ponure „siedmiolecie” (1848-1855)

• Paweł Kirsanow (zbędny człowiek)

• pryncypia są dla niego podstawą życia, bez której nie można oddychać

• uważa się za człowieka „dawnych czasów”

• jest zdania ze na zachodzie człowiek traci swoją indywidualność, jednostkową godność

• ważnym elementem jest dla niego ubiór i schludność

• wyznaje szacunek dla samego siebie jest jedną z podstaw do budowania „społecznego gmachu”

• jednostka ludzka powinna być wg niego silna jak skała, bowiem na niej wszytsko się wspiera

• nienawidzi bazarowa, ale nie boi się go, wręcz przeciwnie, uważa ze tkwi w nim siła

• jednym z głównych sporów między pawłem a bazarowem, jest spór o sztukę. Pawęł nie może przyjąć tego, ze bazarow odrzuca puszkina i literature w ogole, muzykę, malarstwo i inne formy artystyczne

• Arkadij Kirsanow - (przedstawiciel synów - nihilista szeregowy)

• początkowo przyjaciel bazarowa (nie uznawał autorytetów tak jak bazarow, chcial wszystko niszczyć itp. Itd.), pózniej jednak wszystko się zmienia

• uważał się za nihilistę, jednak nie do konca jest to zgodne z jego charakterem

• ukrywa swoje uczucia

• daleko mu do nienawiści

• pod wpływem uczucia do Katji dokonuje się w nim przemiana, pragnie być pożyteczny, chce poświęcić prawdzie wszystkie swoje siły, nadal szuka ideałów jednak już nie tam gdzie szukał ich wcześniej, znajduje je dużo blizej

• Bazarow (przedstawicel synów - nihilista)

• uosabia wielką i dynamiczną siłę społeczną, jest to typ rewolucyjnego raznoczyńcy. Reprezentuje postawę i w zasadniczym zarysie ideologię dobrolubowa. Posiada cechy i poglądy nihilisty.

• Przyjaciel arkadiusza, z czasem ich drogi się rozchodzą.

• Skrajny empiryk, lekarz ufajacy tylko naukom ścisłym, wierzy w skalpel i mikroskop

• Ukończył medycynę

• Wróg ideowego frazesu, arystokratyzmu i szlachetczyzny

• Jego siła tkwi w bezkompromisowej, bardzo daleko idącej negacji -> odrzuca kulturę szlachecką, duchowy dorobek ludzkości. Neguje poezję i sztukę puszkina i cały romantyzm,

• Jest wrogiem zasad, dialektyki i filozofii

• Nie wierzy w lud i jego potencjalną rewolucyjność, mimo tego, ze zamierza pracować dla rewolucji chłopskiej i jest przekonany, ze w walce będzie samotnym przywódcą bez mas

• Mimo tego, ze bohater chce uchodzic za człowieka skonsolidowanego i jedolitego wewnętrznie, jest „nadłamany” psychicznie (widać to w próbie miłości i wypowiedziach politycznych)

• Sceny spotkań z odincową świadczą, że cynizm bohatera, negacja „romantyki” i wulgarne traktowanie miłości stanowią maskę, która przybrał w imię trzeżwego stosunku do zycia (wbrew samemu sobie) i ktorej za wszelką cene pragnie być wierny.

• Ani w miłości ani w polityce nie urzeczywistnia swego nihilistycznego programy

• Bazarow umiera, nie zrealizowawszy swych idei

• Wywodzi się ze zubożałej szlachty, ojciec był lekarzem wojskowym

15. Wolność, bunt, negacja w ujęciu Bakunina („Filozofia negacji” Bakunin):

• Wolność:

• wyrażała się dążeniem do rewolucji

• była totalną negacją, zanegowaniem tego, co tradycyjne, stałe

• należało uwolnić się od władzy i religii

• Wolności nie da się pogodzić z państwem. Wolność to możliwość wszechstronnego i swobodnego rozwoju każdej jednostki ludzkiej, ale powszechna wolność nie jest możliwa bez równości ekonomicznej

• Negacja, filozofia negacji:

• To, co jednostronne nie może istnieć, ponieważ jest fałszywe. Jeśli negacja- to negacja totalna, autodestrukcja. Bakunina trudno jest zrozumieć, ponieważ b. często zmieniał poglądy, mieszał je. Wywodził się ze zubożałej arystokracji, nie wyniósł z domu gruntownego wykształcenia,był wyobcowany ze swego środowiska i przyswajał sobie różne poglądy. Jego teksty są nawoływaniem do rewolucji, a nie głoszeniem idei

• Bunt: człowiek zbuntowany to człowiek wolny, odrzucenie wszystkich wartości, norm, zasad i całego systemu

13

---