Figura wynalazcy w XIX wieku

Poczucie, że świat zmienia się nieustannie. Często – powód dla którego ludzie piszą pamiętniki, wspomnienia z życia. Myślenie o czasie przyspieszenia. Uważali, że coś takiego nigdy się nie powtórzy, to przyspieszenie już nigdy się nie powtórzy.

1786 r. - Joseph Wright – eksperyment z pompą próżniową

• Oświeceniowość

• Najważniejszy jest skutecznie przeprowadzony eksperyment.

• Siwowłosy mężczyzna – najważniejsze świadectwo, patrzy nie na wynik swojego eksperymentu, bo tego jest pewien, ale patrzy na nas – na świadków eksperymentu, prezentuje efekt tego, co jest nieomylne.

• Katalog możliwych postaw – od dzieci, które się tulą po prawej stronie, bo boją się o papugę, przez mężczyznę po lewej stronie – czeka na koniec eksperymentu. I para zajęta tylko sobą, dla niech tego eksperymentu mogłoby nie być.

• Ten obraz stał się jednym z bardziej popularnych ikon nauki nowoczesnej – złożoności, pewnego wymiaru etycznego, związanego z eksperymentem i eksperymentowaniem.

• Dzieło apologetyczne lub krytyczne

Benjamin West – portret Franklina, który ściąga z nieba elektryczność - 1816

• Figura wynalazcy w duchu bardzo romantycznym

• Szata unoszona niewidzialnym wiatrem, moment bardzo dynamiczny

• Wydaje się, że ten gest zarezerwowany dla Napoleona, władcy, objawia się tu jako gest dla bohaterów postępu. Franklin w swoim natchnieniu, nie jest w niczym gorszy od Napoleona, który przekracza Alpy. Kupidyny – część imaginarium klasycystycznego, ale jest to normalne dla początków XIX wieku.

Pelagio Palagi – Newton, 1824

• Spokojny, statyczny obraz

• Postaci nie działają w euforii. Jedno z wielu obecnych w kulturze wizualnej świadectwo przeświadczenia, ze wynalazku dokonuje się na skutek iluminacji. Odkrycie jest aktem indywidualnym i jest skutkiem objawienia, które jest momentalne.

Stulecie popularyzacji nauki, są wydawane broszury. Stulecie popularyzacji nauki. Często pojawia się wątek Archimedesa, który wyskakuje z wanny krzycząc eureka.

Robert Howlett, Isambard Kingdom Brunel, fotografia, 1857

• Projektant tunelu pod Tamizą

• Budowa obarczona wieloma kłopotami – trwała 20 lat.

• Zginęło kilku robotników, ale między innymi dlatego tunel stał się czymś tak popularnym. Katastrofa jako coś, co się ogląda. Tworzono pamiątki – talerze, chusteczki…

• Za nim – skrępowana potęga, łańcuchy. Skala między sylwetką ludzką a rzeczą jest skalą bardzo kontrastową, człowiek jest na tle łańcuchów malutki, bardzo się wydaje słaby i bezbronny, skoro pojedyncze oko jest większe niż ludzka głowa. Ale widać, po której stronie jest władza – po stronie ludzkiego umysłu. Może wtedy człowiek w swobodnej pozie stać na tle giganta, którego stworzył, bo ma nad nim kontrolę. Ten rodzaj przeświadczenia towarzyszył ludziom bardzo długo.

• Droga postępu

• Ale duch postępu może wywoływać także katastrofy, które przekraczają granice doświadczenia i ludzkie możliwości poznawcze.

Wiadomości i dyskusje – od 1820 roku istniało pismo „Izys Polska” – o technologii, postępie. O polityce także. Pismo o charakterze popularyzatorskim. Podstawowa zawartość – doniesienia o odkryciach / wynalazkach wtedy dokonywanych. Odkrycia z Anglii, Francji, Niemiec. Małe sprawy codzienne i wielkie wynalazki. We wszystkich rocznikach jedyny tekst z Polski – zdarzenie kuracji ukąszonego przez żmiję chłopa. Uleczył go Żyd polski, lekarz. Opis – relacja z eksperymentu przyrodniczego. Punkt widzenia oświeceniowego profesora – eksperyment prawdziwy i udany. Zadaniem nauki będzie – jak to działa.

Adalbert Kwiatkowski – stworzył trumnę z systemem alarmowym. Bardzo ważny w XIX wieku, trafiał w istotny lęk społeczny, przed byciem pochowanym na żywca. Ludzie zażywali rozmaite środki, medycyna nie funkcjonowała dobrze, ludzie zapadali w długie sny, lęk przed byciem pochowanym za życia – był realny. Sama straszność aktu obudzenia się pod ziemią i eschatologia chrześcijańska – człowiek pochowany za życia nie mógł trafić do nieba, bo prawdopodobnie drapiąc w tę trumnę by przeklinał. Otworzono trumnę Piotra Skargi – czy leżał na plecach? czy był człowiekiem pochowanym po śmierci, czy za życia – bo jeżeli za życia nie można go beatyfikować.

Mimo zapóźnienia cywilizacyjnego, które charakteryzuje Polskę w XIX wieku, wiedza popularna i technologie – stale popularne. Tygodnik Ilustrowany prowadzi dział sprawozdań naukowych. Prus także pisał o tym w swojej kolumnie.

Antoni Ostrowski – założyciel fabryki w Ostrowie Mazowieckim w swoich robotnikach widział tych, którzy mają magiczną moc obchodzenia się z ogniem.

Postulaty Maurycego Mochnackiego. Proces industrializacji nie dotknął nas tak, jak mógł.

Zachwyt w prasie nad czasami postępu i zmiany. 1859 rok – Tygodnik Ilustrowany – funkcjonowanie i istota nauki. Bezinteresowność nauki, sfera praktyki, która jest napędzana pragnieniem dobra ludzkości. Ale też – kwestia prawa patentowego, pojawia się kwestia własności intelektualnej. Pojawiają się urzędy patentowe, które działają do dziś, tak, jak działały wtedy.

Spektrum inwencji- od małych rzeczy praktycznych do myślenia, które nie mieści się w ścisłych zasadach inżynierii. Wątek związany z biografiami naukowców w XIX wieku – „prawie skończył. To spektrum wynalazków – bohaterowie Reymonta, Prusa, od Borowieckiego właściwie do dr Geista, uczonego paryskiego, wyłączonego spoza społeczność uczonych, genialny fizyk i chemik, który przestał być uznawany za człowieka o zdrowych zmysłach, wyłączony poza obręb świata uczonych i prowadzi badania and stworzeniem metalu lżejszego od powietrza, co mu się udaje.

Geist – nauka prawdziwa, ale pozainstytucjonalna.

Schuman – lekarz Żydowski, bada ludzkie włosy. Skąd pochodzą, etnicznie, płciowo

Psycholog, który w lalce pyta Wokulskiego – kiedy opuścił cię zapał do nauki. Kwestia pasji naukowej, uprawiania nauki, była kwestią biograficzną, która w pewnym momencie ustaje, opuszcza go. To się dzieje około 40 roku życia. Wynalazca i pasjonat przestaje się nauka interesować, bo życie ma swoje prawa.

W literaturze polskiej – paradoks między obrazem świata wynalazczości.

Kapitan Nemo – miał zonę i dzieci, ale je stracił, biograficzna katastrofa, wyłączenie się ze świata, jedyny mechanizm, który sprawia, że on żyje - zemsta, wynalazca jako mściciel sprawy osobistej. Verne – „Straszliwy wynalazca” – oddaje swój talent złej sprawie za pieniądze.

W literaturze polskiej – zewnętrzna konieczność, wykształcenie na uniwersytecie zagranicznym – pozwala na jakieś funkcjonowanie zawodowe, samodzielne, ale nigdy nie ma w tym wewnętrznego mocnego wyboru, zawsze te okoliczności są okolicznościami zewnętrznego przymusu. Często – wątek awansu społecznego, który jest też często źle spostrzegany. W literaturze polskiej self – made Man : u Kraszewskiego, Sienkiewicza. Ale zawsze są to postaci, które mają w sobie coś odstraszającego, często są nudni po prostu. Albo przy całym dążeniu bezwzględnym do kariery małostkowi.