Błona komórkowa to struktura oddzielająca zawartość komórki od środowiska zewnętrznego.
Błona komórkowa ma charakter hydrofobowy półprzepuszczalny, który powoduje że komórka:
Zachowuje całość jako układ półotwarty, zdolny do wymiany z środowiskiem zewnętrznym materii, energii, i informacji.
Ogranicza ona niekontrolowany napływ do cytoplazmy wody i związków w niej rozpuszczalnych oraz wyciek poza protoplast jonów i metabolitów.
Skład błony kom.
Lipidy 40% suchej masy
Białka 60% suchej masy
Woda 20 %
Składniki związane z resztami cukrowymi 1-10% s.m
Lipidy
Mają część hydrofilową i hydrofobową
Występują tu : fosfolipidy, glikolipidy, sterole,
Fosfolipidy w hydrofilowej cząsteczce zawierają cząsteczki fosforanu, która połączona jest z glicerolem. Występujące najczęściej u roślin fosfolipidy to: lecytyna, kefalina, kwas palmitynowy , kawas linolowy
Białka
Możemy je podzielić na : powierzchniowe i integralne
Powierzchniowe są luźno związane z obiema powierzchniami błony komórkowej. Wiele białek powierzchniowych ulega modyfikacjom, które polegają na połączeniu białka z kwasem tłuszczowym lub długołańcuchowych alkoholi.
Białka integralne są na stałe wbudowane w dwuwarstwę fosfolipidową. Mogą być one zbudowane z jednego lub kilku odrębnych łańcuchów polipeptydowych, tworzących różne jego podjednostki.
Woda
Jest istotnym składnikiem błony odpowiedzialnym za utrzymanie jej struktury. Jedynie przy dostatecznej ilości wody fosfolipidy tworzą dwuwarstwowe układy, natomiast przy niedostatku wody tworzy się faza heksagonalna.
Błona komórkowa jest strukturą trwałą, lecz niezmiernie dynamiczną, wchodzące w jej skład cząsteczki fosfolipidów na skutek termicznych ruchów mogą obracać się wokół swej osi lub przemieszczać się w płaszczyźnie ich warstw. Wymiana sąsiadujących ze sobą fosfolipidów dwuwarstwy to dyfuzja boczna. Białka również mają zdolność do dyfuzji bocznej.
Może również zachodzić wymiana cząstek fosfolipidów między obiema warstwami fosfolipidów i jest to ruch flip-flop.
Płynność błon zależy od:
Rodzaju występowania w niej kwasów tłuszczowych i wolnych steroli
temperatury otoczenia
plazmodesmy
Są to pasma cytoplazmy łączące sąsiadujące komórki przez pory w ścianie komórkowej. Wnętrze plazmodesm stanowi cytoplazma podstawowa i siateczka śródplazmatyczna, oraz desmotubule.
Desmotubule są to lipidowo-białkowe błony reticulum endoplazmatycznego, występują u roślin można wyróżnić tu dwie przestrzenie:
Symplast- sieć wzajemnie ze sobą połączonych protoplastów , tworzących strukturę ponadkomórkową, otoczoną wspólną błona komórkową .
Apoplast- cała przestrzeń zewnątrzkomórkowa w skład której wchodzi ściana komórkowa, przestrzeń międzykomórkowa.
Plazmodesmy można podzielić na:
Pierwotne - powstają pomiędzy dzielącymi się komórkami i przestrzeni międzykomórkowej liczba ich może spadać wraz z stopniem różnicowania komórki.
Wtórne - powstają przez uwypuklenia się i fuzje błony komórkowej sąsiadujących ze sobą komórek, towarzyszy liza części zawartej między nimi ściany komórkowej. poprzez te plazmodesmy mogą przenikać duże cząstki jak RNA , białka , wirusy.
Typy plazmodesm
Ciągła
Pojedyncza
Plazmodesma z węzłem środkowym
Rozgałęziona plazmodesma
Struktura pograniczna
Plazmodesma może tworzyć różnego rodzaju inwaginacje zawierające struktury błoniaste, ziarniste czy włókniste. Znajdują się one pomiędzy plazmolemą a ściana komórkową.
Ze względu na pochodzenie struktury te podzielono na dwie grupy:
Lomasomy - tworzą się z błon wewnątrzkomórkowych
Plazmolomasomy- tworzą się z plazmolemy przez wpuklenie się jej do wnętrza protoplastu sobą pewnych komponentów cytoplazmy następnie ich odcinanie na zewnątrz protoplastu.
Transport
Komórka jest układem półotwartym dla podtrzymania swoich życiowych funkcji bezustannie wymienia materię, energię z otaczającym ja środowiskiem. Barierę tą stanowi błona komórkowa. Błona komórkowa ma hydrofobowy charakter zatem do wnętrza komórki mogą przenikać tylko związki dobrze rozpuszczalne w lipidach., oraz te o charakterze apolarnym.
Dyfuzja prosta
Transport nie wymagający przenośników. Polega on na przenikaniu substancji przez pory i regiony białek przepuszczalne dla wody i substancji hydrofilnych lub bezpośrednio przez fazę lipidową w przypadku substancji niepolarnych. Transport ten zachodzi zgodnie z gradientem stężeń , jego szybkość zależy między innymi od wielkości tego gradientu, temperatury, ładunku przemieszczanych jonów.
d. ułatwiona
Jest to bierne przenoszenie substancji przez błony za pośrednictwem przenośników , bez nakładu energii. Materiał jest transportowany, poprzez odwracalne wiązanie z przenośnikiem. przenośnikiem może być np. Białko integralne. Kompleks ten przenika przez błonę nieprzepuszczalna dla samego materiału do obszaru niższej dla niego koncentracji, gdzie dysocjuje uwalniając materiał, przekaźnik natomiast powraca do zewnętrznej powierzchni błony
Aktywny
Polega na przenoszeniu materiału wbrew gradientowi stężenia za pomocą przenośników wymagających dopływu energii. Materiał przenoszony jest przez błonę bez jednoczesnego przemieszczania innej substancji i bez modyfikacji chemicznej przenoszonego materiału. Przykładem jest pompa sodowo- potasowa
Pompa
Polega na wyrzuceniu na zewnątrz komórki, jony Na + , a do cytoplazmy wtłaczane są jony K+
Egzocytozę
Proces uwalniania metabolitów powstających wewnątrz komórki (np. hormonów, enzymów), ale także i produktów ubocznych metabolizmu i wydalin do przestrzeni pozakomórkowej. Proces ten zachodzi na drodze fuzji pęcherzyków transportujących metabolity z błoną komórkową od wewnątrz, co skutkuje wyrzuceniem ich zawartości do środowiska pozakomórkowego. Za przebieg tego procesu oraz za wyznaczanie miejsc egzocytozy odpowiedzialne są kompleksy egzocystu.
Endocytoza
Procesem odwrotnym do egzocytozy. Wchłanianie substancji z zewnątrz do wnętrza komórki, poprzez wypuklenia błony komórkowej, dające początek pęcherzykom transportującym w komórce. Zamieniane są następnie w energię, potrzebną do podziału komórkowego
Pinocytoza
Przenoszenie cząstek stałych lub kropel płynu odbywa się przez błonę komórkową
Fragment błony wpukla się i zagłębia w cytoplazmę, tworząc długi kanalik zakończony pęcherzykiem pinocytozowym. Po przerwaniu kanalika pęcherzyk pozostaje we wnętrzu cytoplazmy wraz z zawartą w nim substancją.
Fagocytoza
Pobieranie drobnych cząstek np. Bakterii lub szczątków organicznych poprzez oblanie błoną komórkową i wciągnięcie do środka cytoplazmy. Do tego tworu dochodzą lizosomy, które przelewają zawartość enzymów trawiennych i tworzą wodniczkę pokarmową. Strawiony pokarm, wodniczka przekazuje cytoplazmie. Nie strawione resztki pokarmu zostają wydalone.
Funkcje błon
Oddziela, ogranicza, komórki od środowiska zewnętrznego
odbieranie sygnałów ze środowiska (białka receptorowe)
modyfikacja szlaków metabolicznych wewnątrz komórki
rozpoznawanie innych komórek
reguluje procesy transportu substancji
Umożliwia zachodzenie przeciwstawnych reakcji chemicznych