Podstawowe definicje z wczesnoszkolnej:
METODA WYCHOWANIA:
sposób pracy wychowawczo-dydaktycznej, sposób wykonywania czynności logiczny pod względem treści, ale także czasu i przestrzeni; powinien charakteryzować się systematycznością i powtarzalnością (za Kotarbińskim).
świadomie i konsekwentnie stosowany sposób, oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, dla osiągnięcia zamierzonego celu wychowawczego (za Łobockim).
każdy wyodrębniony sposób postępowania wychowawcy, polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka (za Muszyńskim)
systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia, bądź układ czynności nauczyciela i uczniów wypróbowany i systematycznie stosowany w celu spowodowania określonych zmian w osobowości uczniów (za Okoniem)
INTEGRACJA (wiedzy):
celem integracji jest całościowe postrzeganie w procesie nauczania człowieka i otaczającej go rzeczywistości (Sielatycki 1999)
pod dobrze pojętym hasłem integracji mieści się idea scalania wewnętrznego wiedzy
integracja wiedzy ucznia: uczeń posiada wysoki stopień kontroli poznawczej, a jego wiedza zachowuje się jak sprawnie działający system samodzielnie reagujący na problemy, w wysokim stopniu niezależny od kierowania zewnętrznego
musi spełniać jednocześnie 4 warunki jakości treści:
-nowości (nie powielać wiedzy, którą dzieci już mają, dobrać treści ambitnie, uwzględniając możliwości rozwojowe dzieci)
-naukowości (treści nie mogą być infantylne, powinny sugerować proste eksperymenty i aktywną pracę badawczą dzieci)
-problemowości (muszą być oparte na konflikcie poznawczym, który wywoła specyficzny rodzaj zaciekawienia; muszą zawierać nie tylko wiedzę deklaratywną, ale także interpretacyjną i wyjaśniającą)
-eksploracyjności (muszą inicjować i podtrzymywać aktywność badawczą uczniów: stawianie hipotez własnych, a nie odtwarzanie myśli nauczyciela, „wymyśl i sprawdź” zamiast „zobacz, jakie to ciekawe”)
aby była integracja wiedzy musimy mieć twierdzące odpowiedzi na 4 pytania:
Czy uczeń zmienił swoją wiedzę?
Czy w sposób twórczy?
Czy wspólnie z doświadczeniem?
Czy wiedza ta jest życiowa, użyteczna w innych sytuacjach?
zalety:
- uczeń samodzielnie zdobywa i modyfikuje swoją wiedzę (konstruuje i rekonstruuje)
- jest postawiony w sytuacji rozwojowej
- ma poczucie kontroli nad własnym myśleniem i działaniem
- wiedza, którą zdobywa jest użyteczna również w sytuacjach pozaszkolnych
- ma wpływ na proces uczenia się i jest partnerem nauczyciela w tym procesie
integracja w szkole zachodzi na 3 płaszczyznach i wyraża się w relacjach między:
- wiedzą osobistą i publiczną (nauczyciel powinien uwzględnić posiadaną już przez dziecko wiedzę, zdobytą w kontakcie z naturą, społeczeństwem i za pośrednictwem środków masowego przekazu)
- językiem potocznym i szkolnym (akceptacja przez nauczyciela osobistego języka dzieci w sensie: stylistyki dziecięcej i żywiołowości języka ciała; aktywowanie aktywności werbalnej przez pracę w małych grupach i stawianie pytań otwartych, problemowych)
- nauczaniem i wychowaniem (wymaga to od nauczyciela rozwijania krytycznego namysłu nad celami pracy, bo nie zawsze założony cel daje oczekiwany efekt np. nauczyciel chce wychować człowieka opanowanego, systematycznego, zawsze zorganizowanego, a nie widzi, że ten sposób kierowania może doprowadzić do sytuacji, gdzie ów uczeń jako absolwent będzie ślepo podporządkowywał się władzy, nie będzie myślał samodzielnie, tylko dla akceptacji)
NIE jest asocjacją (gdy temat wywołuje tylko luźno ze sobą merytorycznie powiązane polecenia i słownictwo typowe dla różnych dziedzin kształcenia ); NIE jest korelacją (gdy jedno zagadnienie jest wykorzystywane dla rozwijania kompetencji związanych z różnymi obszarami edukacji); NIE jest integracją treści(gdy poprzez analizę ważnego zagadnienia, do którego wykorzystaliśmy treści z różnych dyscyplin i to tylko zbliża myślenie dzieci do ujęć interdyscyplinarnych)
( integracji opis na podstawie Klus- Stańska, Sensy i bezsensy edukacji)
TECHNIKA UCZENIA SIĘ:
to szczegółowa metoda uczenia się: konkretny przepis, jasna szczegółowa instrukcja
(J. Krzyżewska)
(to umiejętność bądź sposób wykonywania określonych czynności pozwalających na opanowanie kunsztu w danej dziedzinie)<- z Wikipedii więc nie wiem czy dobra
PROGRAM NAUCZANIA:
to opis działań podejmowanych przez szkołę umożliwiających realizację zadań edukacyjnych określonych w podstawach programowych, ustalonych odrębnymi przepisami, przewidzianymi dla danego etapu lub etapów kształcenia (MEN)
Każdy program powinien określać:
-szczegółowe cele kształcenia (po co uczyć)
-materiał związany z celami kształcenia (czego uczyć)
-procedury osiągania celów (jak uczyć)
-opis założonych osiągnięć ucznia (jak oceniać)
Do użytku szkolnego powinny być dopuszczone tylko takie programy, które:
-pozwalają na realizację zadań szczegółowych przewidzianych dla edukacji, wchodzących w skład danego przedmiotu na danym etapie kształcenia;
-ułatwiają realizowanie zadań ogólnych szkoły.
Szkoła może:
Wybrać 1 z istniejących już programów zatwierdzonych do użytku
Zmodyfikować jeden z zatwierdzonych, dostosowując go do własnych potrzeb
Zbudować własny program nauczania przedmiotu, ściśle pasujący do opracowanej koncepcji działania szkoły
Programy szkolne muszą być spójne ze sobą, muszą odnosić się do wspólnie wypracowanej przez grono pedagog. misji szkoły, muszą pasować do filozofii, wartości, działań, które są opisane w misji, gdyż program jest elementem realizacji misji szkoły.
Jak wybierać program?- pomocne pytania:
Co jest ważne w danym programie? (jak przedstawiony świat, waloryzacja)
Co najważniejsze, ważne, co ominąć? (selekcja, priorytety)
Dlaczego to jest ważne? (dowody, argumenty za)
Dla kogo to jest ważne? (dla społ.,ucznia,nauczyciela,czy dla autora)
Co uczeń z tego wyniesie w praktyce?
Jakiego ucznia program wymaga?(zainteresowania, typ inteligencji)
Jakiego nauczyciela program wymaga?(kompetencje, umiejętności metodyczne)
Jakiej szkoły program wymaga?(określona struktura, współpraca nauczycieli)
(notatka o programie na podstawie Taraszkiewicz, Jak uczyć jeszcze lepiej)
EWALUACJA:
Rodzaje ewaluacji wg Danuty Elsner i Krystyny Knafel: |
podczas procesu (działań):
monitoring: bieżące gromadzenie informacji o przebiegu procesu, analiza zebranych informacji, wydawanie sądu wartościującego i podjęcie decyzji korygujących jego przebieg lub nie.
cząstkowa (formatywna): prowadzona w trakcie działań (realizacji projektu, itp.), przyczynia się do wprowadzenia na bieżąco zmian i modyfikowania programu.
po zakończeniu procesu (działań):
końcowa - bieżąca (sumatywna): dokonywana na zakończenie działań (projektu, realizacji programu itp.)
końcowa -odroczona: dotyczy zbiorczego podsumowania efektów działań (programu szkolenia, itp.), ale jest dokonywana po pewnym czasie.
(Internet)
WAŻNA LITERATURA DLA NAUCZYCIELA:
Klus- Stańska D., Szczepska- Pustkowa M., Pedagogika wczesnoszkolna- dyskursy, problemy, rozwiązania, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009.
Klus- Stańska D., Szymański M., Renesans (?) nauczania całościowego. Współczesna dydaktyka wobec nauczania zintegrowanego, blokowego i przedmiotowego, Żak, Warszawa 2003.
Taraszkiewicz M., Jak uczyć jeszcze lepiej! Szkoła pełna ludzi, ARKA, Poznań 2001.
Taraszkiewicz M., Redlisiak G., Bednarkowa W., Metody wspierania rozwoju ucznia. Niezbędnik Dyrektora, Wolters Kluwer Polska sp. Z o.o., 2009.
Węglińska M., Jak się przygotować do zajęć zintegrowanych?, Kraków 2002.
Gołębniak B. D., Teusz G., Edukacja poprzez język. O całościowym uczeniu się, Warszawa 1999.
Smak E. (red.), Nauczyciel wczesnej edukacji, WSiP, Opole 2009.
Nowicka M. (red.), Zreformowana wczesna edukacja- od refleksji ku działaniom nauczyciela, Żak, Warszawa 2005.
Guz S. (red.), Rozwój i edukacja dziecka. Szanse i zagrożenia, Lublin 2005.
(ze spisu literatury, którą T. Neckar nam podała)
Program nauczania: jego sposób rozumienia, postać, struktura i zawartość są efektem złożonego procesu wypracowywania spójnego poglądu na nauczanie i uczenie się postrzegane jako całościowy proces lub uczenie się jednego czy kilku przedmiotów; związany z poznawaniem, koncepcjami psychologicznymi człowieka oraz przesłankami filozoficznymi; istnieje wiele sposobów rozumienia, np. jako lista treści nauczania; zestaw planowanych czynności pedagogicznych; zestaw zamierzonych efektów pedagogicznych; zestaw pojęć i zdań do wykonania.
Program nauczania wg MEN - „opis działań podejmowanych przez szkołę, umożliwiających realizację zadań edukacyjnych, określonych w podstawach programowych, ustalonych odrębnymi przepisami, przewidzianymi dla danego etapu lub etapów kształcenia.”
Program nauczania odpowiada wybranemu zestawowi zadań edukacyjnych i zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania związany z celami kształcenia, procedury osiągania celów, opis założonych osiągnięć ucznia.
„Dobry” program nauczania musi odpowiadać na pytania -> po co uczyć?, czego?, jak uczyć? I jak oceniać?
Program stawia zadania, przewidziane dla danego etapu kształcenia:
zad. ogólne, które dotyczą szkoły jako całości i powinny być realizowane na wszystkich obszarach jej działalności;
zad, szczegółowe, określone dla poszczególnych etapów kształcenia i poszczególnych dziedzin edukacji
Efektem są umiejętności kluczowe-> związane z myśleniem, poszukiwaniem i wykorzystywaniem informacji, doskonaleniem się, komunikowaniem się, współpracą i organizowaniem działania.
Należy zwrócić uwagę, czy dany program pozwala na realizacje tych zadań i czy tę realizację ułatwia?
Czym się kierować przy porównywaniu programów nauczania? Odpowiedzieć sobie na pytania:
- Jak program ten realizuje zadania stawiane przed nim przez podstawy programowe?
- Jak pasuje on do koncepcji działania szkoły i innych programów przedmiotowych?
(Na podstawie xerówki z zajęć -> Załącznik 7 „Uwagi o ocenianiu i porównywaniu programów nauczania”)
Skąd brać programy?
a). programy gotowe
b). istniejące programy poddane adaptacji (poszerzenie, skrócenie o różne treści, rekonstruowanie)
c). programy nowe - autorskie.
Cały program musi być zgodny z podstawą programową MEN i innymi przepisami regulującymi (np. określającymi siatkę godzin). Wiele obszarów jednak można zagospodarować samemu -> miejsce na innowacje, kreatywność i samodzielną twórczość pedagogiczną
Tworzenie programu nauczania nie jest wcale prosta sprawą, trzeba być kompetentnym w kilku obszarach:
kompetencja 1 (informacyjno-pragmatyczna) - znajomość oficjalnych dokumentów MEN, rozumienie wizji edukacji i przełożenie jej na praktykę szkolną, dobre rozpoznanie założeń filozoficznych, psychologicznych i społecznych Podstaw Programowych, znajomość słownika reformy (np. umiejętności podstawowe, etapy nauczania);
kompetencja 2 ( psychologiczno - pedagogiczna) - znajomość diagnostyki edukacyjnej, szczególnie wiedza dotycząca nabywania wiedzy, uczenia się, różnic indywidualnych w tym zakresie;
kompetencja 3 (metodyczna) - znajomość zasad doboru metod nauczania do preferencji indywidualnych uczniów, [należy pamiętać, by nie używać przez cały czas jednej, „ulubionej” metody, tylko różne naprzemiennie];
kompetencja 4 (konstrukcyjna) - znajomość zasad budowania programu, który musi funkcjonować w konkretnej rzeczywistości, także znajomość metod, form itd. Oraz wyobraźnia;
kompetencja 5 (ewaluacja) - np. umiejętność ustanawiania kryteriów realizacji określonego programu, analizy jego spójności czy przewidywania rezultatów procesów uczenia się uczniów
czynnik 6 -> wizja i talent!
Programy szkolne nie mogą być dziełem jednego nauczyciela (dla jednej klasy), gdyż muszą być spójne ze sobą i zgodne z filozofią i wartościami, zawartymi w misji szkoły. Należy je także zatwierdzić z Radą Rodziców.
Jak wybierać podręcznik? Według autorki powinien spełniać cztery kryteria:
ładny - estetyka wyglądu, czcionka, ilustracje
praktyczny - poręczny, miejsce na notatki, przewodnik metodyczny z pomocą dla nauczyciela
mądry - (subiektywnie), odpowiednie wartości i obraz świata, dostosowany językowo, z odpowiednią ilością informacji - podstawowych i rozszerzonych, dostosowany językowo
dostępny - cena i dostępność na rynku -> trzeba uzgodnić z rodzicami
Nie można pochopnie wybierać podręczników - trzeba z nimi pracować cały rok! Lepiej zostawić jeszcze stary i go unowocześnić i w tym czasie poszukiwać odpowiedniejszego, nowego.
Dobry podręcznik powinien spełniać 6 funkcji:
a). informacyjną - umożliwienie zdobycia wiadomości,
b). motywacyjną - prezentacja treści w atrakcyjny dla określonego odbiorcy sposób,
c). ćwiczeniową - wplecenie w treści zestawu ćwiczeń, umożliwiających samodzielna pracę i samodzielne wyciąganie wniosków przez uczniów o różnym poziomie intelektualnym i umiejętności
d). transformacyjna lub aplikacyjną (polegającą na możliwości wykorzystania zdobytych wiadomości i umiejętności w życiu ucznia
e). kontrolno - korektywną - istnienie zestawu pytań i problemów ułatwiających powtórzenie i utrwalenie materiału oraz autoewaluację,
f). samokształceniową - prezentacja dodatkowych ścieżek zdobywania informacji: bibliografia, adresy, dodatkowe formy aktywności.
W środkowej części tekstu M. Taraszkiewicz krytykuje „Szkolny Program Wychowania”, uważa, że jest utopijny. Postulat „wszechstronnego dziecka” sprawia, że dzieci musza uczyć się wszystkiego i nie dane jest im często odkryć, w czym tak naprawdę są dobre. Autorka jest za „indywidualną ścieżką kariery”.
Kiedy nauczyciel uczy, także oddziałuje wychowawczo, gdyż emituje informacje, jak uczeń jest przez niego traktowany. Dlatego należy pamiętać, że KAŻDY nauczyciel jest wychowawcą. Wychowanie i nauczanie to nieustanny proces komunikacji. Nie wystarczy jednak, by pedagog umiał się dobrze komunikować, musi po prostu lubić dzieci poświęcać im swój czas i uwagę.
Kolejny dylemat - zachowanie spójności działań wychowawczych w praktyce. Idealny wychowanek ma być rozwinięty wielopłaszczyznowo: intelektualnie, psychicznie, duchowo, zdrowotnie, społecznie, estetycznie i moralnie. Procesy te dokonują się samoistnie przez cały czas, szkoła może je jedynie wzmocnić, ewentualnie skorygować. „Człowiek nabywa 50% wiedzy o świecie do 5 roku życia. Kręgosłup moralny dziecka ustalany jest także w okresie przed szkołą, w ramach oddziaływań domu”. Wiele zależy również od środowiska, w którym przebywa dziecko. To tam ustala ono swoja hierarchię wartości, przekonania, szacunek do samego siebie itd. Należy tak pracować z dzieckiem, by stawało się dojrzałe - samodzielne, odpowiedzialne, rozumiejące siebie i innych. Należy uczyć przez przykład.
Wychowanie to nie tylko godzina wychowawcza, ale cała aktywność szkolna. Uczniowie potrzebują ciepła, czasu, cierpliwości i wsparcia od wychowawcy, wtedy są dla nich autorytetem, kimś ważnym.
(Na podstawie tekstu: „Jak uczyć jeszcze lepiej!” Małgorzaty Taraszkiewicz, rozdz.4 -> Programy nauczania i wychowania.)
Konstruktywizm jest najbardziej znaczącym obecnie nurtem w edukacji, określającym na nowo wzajemne relacje między nauczycielem i uczniem. Stawia na aktywnego ucznia i nauczyciela organizującego mu atrakcyjne środowisko uczenia się. Bardzo ważna jest aktywność uczącego się, w wyniku której „buduje” on swoją rzeczywistość. Uczący się konstruuje własną wiedzę o otaczającym świecie, a nie przyswaja ją jako gotowy produkt przekazywany przez nauczyciela, gdyż człowiek nie jest rejestratorem informacji, lecz konstruktorem struktur osobistej wiedzy. Konstruktywizm może służyć jako podstawowa teoria nawołująca do oparcia nauczania na eksperymentowaniu, negocjowaniu, prowadzeniu eksploracyjnych rozmów, odkrywaniu osobistych znaczeń, poszukiwaniu i rozwijaniu uczniowskich pomysłów, a więc podejmowaniu różnorodnych form aktywności poznawczej.
Nauczyciel konstruktywista interesuje się posiadaną już wcześniej przez ucznia wiedzą na dany temat. W sytuacji, gdy nauczyciel nie nawiązuje do wiedzy ucznia, buduje on nową wiedzę bez powiązania ze starą. Zdobyta w taki sposób nowa wiedza nie znajduje zastosowania w sytuacjach życia codziennego, ale pozostaje jedynie wiedzą szkolną, prezentowaną wyłącznie w sytuacjach egzaminacyjnych.
Nauczyciel konstruktywista akceptuje i pobudza autonomię uczniów, rozwija ich samodzielne myślenie, inspiruje do formułowania hipotez.
Nauczyciel konstruktywista pozwala uczniom na przyjmowanie odpowiedzialności.
Nauczyciel konstruktywista inspiruje myślenie uczniów poprzez stawianie otwartych pytań.
Nauczyciel konstruktywista wprowadza uczniów w świat sprzeczności. Aranżuje doświadczenia, które stoją w opozycji do ich dotychczasowych przypuszczeń. Uczenie się zachodzi bowiem wówczas, gdy jednostka przeżywa konflikt. Motorem zmiany w wiedzy i umiejętnościach jest doświadczanie rozbieżności między posiadaną wiedzą na dany temat a dopływającymi do jednostki informacjami.
Nauczyciel konstruktywista zachęca do dialogu zarówno z samym sobą, jak i między uczniami.
Nauczyciel konstruktywista w dialogu z uczniami stosuje terminologię poznawczą, taką jak: zanalizuj, sklasyfikuj, porównaj, zinterpretuj, sprawdź, postaw hipotezę, zweryfikuj przypuszczenia, zmienne zależne i niezależne.
Nauczyciel konstruktywista w swej pracy wykorzystuje dużo surowych danych, materiałów źródłowych. Pozwala i zachęca uczniów do manipulowania różnymi obiektami. Efektywne uczenie się jest bowiem wynikiem prowadzenia osobistych badań obserwowanej rzeczywistości.
Nauczyciel konstruktywista jest cierpliwy w oczekiwaniu na odpowiedź po zadanym pytaniu, zostawia uczniom czas na budowanie związków.
Nauczyciel konstruktywista pielęgnuje naturalną ciekawość uczniów. Szczególnie sprzyja temu stosowanie cyklicznego modelu uczenia się, który zawiera trzy podstawowe kroki:
- faza odkrywania, w której następuje aktywizowanie i ujawnianie posiadanej przez uczniów wiedzy i umiejętności;
- faza konstruowania nowych znaczeń, w której podejmowane są działania mające doprowadzić do rewizji posiadanej wiedzy oraz do budowania nowych znaczeń
- faza aplikacji nowej wiedzy, w której następuje poszukiwanie odniesień praktycznych dla wyprowadzanych wniosków.
Edukacja w rozumieniu konstruktywistów jest budowaniem pomostów pomiędzy uprzednią wiedzą uczniów, osobistym rozumieniem a nowymi informacjami.
Nauczyciel zaś pełni rolę przywódcy, organizatora, doradcy, tłumacza, opiekuna wrażliwego na potrzeby i oczekiwania dzieci, co wyraża się w tym, że:
- udziela uczniom emocjonalnego wsparcia tworząc klimat bezpieczeństwa i poznawczej autonomii
- uwzględnia autonomię dziecka w respektowaniu jego indywidualnego stylu uczenia się
- zarysowuje droge postępowania, gdy dziecko czuje się zagubione i potrzebuje wsparcia
- tworzy warunki do zdobywania informacji niezbędnych do wykonania zadania.
Rolą współczesnej szkoły jest tworzenie warunków do konstruowania przez uczniów zintegrowanego obrazu świata. Zatem w codziennej rzeczywistości szkolnej uczeń powinien doświadczać i spostrzegać poznawany świat w całości.
Uczeń powinien gromadzić jak najwięcej zintegrowanych doświadczeń poprzez podejmowanie różnorodnych działań, które wypływają z jego wewnętrznej motywacji i potrzeby bycia aktywnym.
Relacja między uczniem a nauczycielem oparta jest na partnerstwie w działaniu.
Podmiotowy styl interakcji nauczyciela i ucznia sprzyja kształtowaniu się ucznia w pełni aktywnego. Nauczyciel jedynie buduje „rusztowanie”, otwiera sferę najbliższego rozwoju ucznia, w której kompetencje „czekają” na realizację i które mogą być osiągnięte jedynie dzięki uprzednio ukształtowanym umiejętnościom i wiedzy oraz wspólnym działaniom ucznia i nauczyciela.
MODELE ZAJĘĆ ZINTEGROWANYCH
DZIEŃ AKTYWNOŚCI
Model zajęć zintegrowanych, których zewnętrznym efektem planowania jest konspekt (scenariusz, projekt). Elementy wspólne różnych scenariuszy to temat dnia, cele zajęć, środki dydaktyczne, przebieg pracy.
Temat dnia: informuje wokół jakiego zagadnienia koncentrować się będą zadania edukacyjne z różnych obszarów aktywności (np. polonistycznej, środowiskowej itd.)
Cele edukacyjne: wskazują na efekt końcowy zamysłu nauczyciela, który projektuje pracę pedagogiczną (a więc efekt zorganizowanej aktywności dzieci). Cele są także formułowane językiem czynności dziecka (np. dziecko pisze literę „z”).
Środki dydaktyczne: są ogniwem pośrednim między uczniem, a rzeczywistością, którą poznaje. Umożliwiają, ułatwiają poznawanie istniejącej rzeczywistości, organizują i stymulują aktywność dzieci
Przebieg pracy: zawiera:1) rejestr czynności nauczyciela (pisany językiem czynności nauczyciela), 2) rejestr aktywnych działań dzieci (zredagowany językiem czynności dziecka), 3) rejestr kompetencji dzieci - efekty zorganizowanej aktywności uczniów (zredagowany językiem efektów, np. „zna zasady przechodzenia przez jezdnię).
Propozycja struktury dnia aktywności:
rozgrzewka - przedłużenie atmosfery domowej, która ma być zachęcającym wstępem do zajęć, ośmielić dziecko do indywidualnych poszukiwań, wypowiadania się, wzbudzić wzajemne sympatie, prowokować do wspólnego działania. Rozgrzewkę wiąże się z powitaniem, następnie zabawami ruchowymi, wycieczkami itd. Zawsze ma ona charakter zabawy integrującej zespół.
Ciąg sytuacji dydaktycznych: ich dobór i układ zależy od celów postawionych przez nauczyciela i zamierzeń edukacyjnych ośrodka tematycznego (np. tygodnia zajęć) oraz od dojrzałości i doświadczenia dzieci. Nauczyciel ustala sobie cel, któremu mają być podporządkowane czynności dzieci i system osiągnięć, które będą one nabywać. Struktura sytuacji dydaktycznej:
Faza motywacji - staramy się stworzyć atmosferę sprzyjającą pozytywnemu stosunkowi do zadania i pobudzającą dziecko do działania. Formułujemy zadanie lub wytwarzamy sytuację problemową, ustalamy formy pracy dzieci (np. samodzielna, w grupach itd). Wiodącą rolę odgrywa nauczyciel, jest inicjatorem pracy, lecz nie powinien narzucać swojej woli uczniom. Wzbudza pozytywną motywację przez organizowanie sytuacji wolnej od stresu, zaciekawienie, zabawę, grę, obserwację ciekawego zjawiska lub nieoczekiwanego zdarzenia.
Faza badania: Uczniowie samodzielnie lub w grupach rozpoznają problem, podejmują eksperymenty, stawiają pytania, negocjują swoje stanowiska, wybierają środki do jego rozwiązania. Stopniowo dochodzą do wniosków, mogą je notować, wyrażać słownie, rysować itp. Nauczyciel jest doradcą, pomocnikiem, który kieruje w inną stronę myśli ucznia, pomaga tym którzy o pomoc proszą, ale nie rozwiązuje za nich zadań. Może zasugerować użycie innego środka, wysłuchuje uczniów i skłania ich do refleksji.
Faza prezentacji: Dzieci (grupy) prezentują efekty swojej pracy. Ważne, by doszło do konfrontacji innych rozwiązań, a wypowiadający się nie byli krytykowani za swoje pomysły, lecz oceniali porównując z innymi. Nauczyciel doradca, dba by każdy mógł się wypowiedzieć, wskazuje niedostrzeżone rozwiązania, prowokuje wokół nich dyskusję
Faza refleksji: próba oceny i samooceny podejmowanych czynności i efektów badania problemu, uświadomienie sobie trudności i sposobów ich pokonania, co się udało, a co nie. Nauczyciel (doradca i pomocnik) prowokuje dzieci do określenia dalszych kierunków działania, czego jeszcze nie umieją i jak można ich rozwiązania wykorzystać.
Wyciszenie: zapewnia łagodne przejście od atmosfery szkolnej do domowej. Przygotowujemy dzieci do bezpiecznego powrotu do domu, zwracamy uwagę na to co może się wydarzyć, żegnamy się, mówimy sobie miłe słowa.
Taka struktura dnia aktywności sprzyja prowokowaniu różnych aktywności dziecka (emocjonalnych, intelektualnych, sensomotorycznych, werbalnych) i ich przeplataniu się.
MODEL KOMUNIKACYJNY
Model zajęć, podczas którego działania mają formę konsultacji, komunikacji pomiędzy członkami danej grupy
Czynności przygotowawcze i decyzje wstępne
Organizacja:
Odpowiednie umeblowanie - tak, aby uczniowie mogli przechodzić między grupami, aby ustawienie sprzyjało dyskusji itd.
Dobór i wielkość grup może kształtować się spontanicznie lub być kierowany przez prowadzącego. Czasami trzeba wziąć pod uwagę płeć, temperament, zdolności, zainteresowania itp. Za najbardziej funkcjonalne uważa się czteroosobowe grupy przyjaciół.
Planowanie:
Jaką część czasu zajmą dyskusje w małych grupach? Lepiej za krótko niż za długo. Presja czasu sprzyja koncentracji i uzyskiwaniu trafnych rozwiązań. Czasem jednak uczestnicy powinni mieć możliwość eksperymentowania. Czy rozmowy te wypełnią cały czas, czy będą tylko jedną z form aktywności? Czy można angażować całą klasę do dyskutowania w tym samym czasie? Efektywność zależy od jednakowego zaangażowania wszystkich członków grupy. M to miejsce, gdy członkowie grupy podzielają w pełni jej cele, a panująca w niej atmosfera wzmacnia poczucie sprawstwa i skłania do wzajemnego wspierania. Stąd warto, by prowadzący przewidział czas by przekonywać poszczególne osoby i grupy, że ich doświadczenia, pomysły, umiejętności są bardzo istotne dla całokształtu pracy i jej efektów. Warto pamiętać, że potencjalne wartości uczenia się w małych grupach (np. kształtowanie odpowiedzialności, rozwój umiejętności komunikacyjnych itp.) nie muszą być od razu widoczne.
Rola nauczyciela:
Prowadzący pełni kilka ról jednocześnie:
Rola dyrektora: podejmuje decyzje co do celów pracy, składu i wielkości grup roboczych, kontroluje zachowanie i kierunki pracy, ocenia efekty i sposoby pracy. Ta rola jest konieczna lecz limitowana.
Rola koordynatora: inicjuje podejmowanie działań, koordynuje składanie raportów i dokonywanie innego rodzaju prezentacji
Rola facylitatora: n. Jest ekspertem, „krąży” między grupami, przysłuchuje się dyskusjom, czasami się do nich włącza, niekiedy staje w opozycji
Rola „korzystającego ze sposobności: skłania do prowadzenia rozmów, kreuje środowisko, w którym niejako spontanicznie pojawiają się sensowne dialogi, a następnie koncentruje się na włączaniu ich do całościowego procesu uczenia się.
Rola audytorium: przejawia życzliwe zainteresowanie, wychodzi naprzeciw potrzebom bycia rozumianym. Nauczyciel który chce i potrafi aktywnie słuchać ma szansę stymulacji autentycznej, niczego nie imitującej ekspresji uczestników zajęć.
Nauczyciel powinien też dbać o utrzymanie celu i struktury zajęć, zachęcać do robienia indywidualnych notatek i ich porządkowania. Dyskusje mogą być strukturyzowane przez umieszczanie szczegółowych tematów na planszy.Techniki wspierające uczenie się w grupach:
Burza mózgów: 1)zbieranie pomysłów, 2) ewaluacja zgłoszonych propozycji, 3) końcowa dyskusja, 4) wybór rozwiązania problemu. Ważne są rola lidera - udziela głosu, dba o przyjazną atmosferę, i rola sekretarza - rejestruje wszystkie pomysły
Śniegowe kule: 1) praca indywid., sporządzenie listy problemów, 2) praca w parach: porównanie list problemów, 3) praca w grupach 4-osobowych: porównanie i klasyfikowanie wyłonionych problemów, 4) praca w grupach 8-osobowych: wybranie ostatecznej propozycji rozwiązania problemu, 5) cała klasa - sesja plenarna. Zalety: wzmacnia procesy integracyjne, skłania do samodzielnego myślenia, gwarantuje pełne i żywe uczestnictwo każdego ucznia w sesji plenarnej.
Brzęcząca grupa: Zachęcanie uczestników do prowadzenia rozmów z najbliższymi sąsiadami. Stosuje się tę technikę, gdy jest potrzeba przerwy w formalnych zajęciach, zmiana ancentu dyskusji w całej klasie, zebranie tego co uczniowie już wiedzą. Ta techn. Sprzyja wzajemnej kontroli uczniów.
Grupy skrzyżowane - „miksowanie” ludzi i idei - losowy przydział do grup, np. przez nadanie numerków.
Podkowa: Ławki ustawione w „podkowę”, co daje nauczycielowi możliwość towarzyszenia każdej z grup.
Gry i symulacje: Gra - grający muszą współpracować lub współzawodniczyć (np. szachy). Nie są osadzone w żadnym kontekście. Symulacje - Gracze przyjmują role, symulacja zakończona jest refleksją (np. Jak się teraz czujesz? Jakie było twoje indywidualne osiągnięcie podczas symulacji? Czego się dowiedziałeś o sobie, o innych? W jaki sposób można by symulację udoskonalić?)
Strategia dydaktyczna pracy w grupach - etapy:
ZAANGAŻOWANIE - włączenie uczestników do programu zajęć, czego warunkiem jest podzielanie przez wszystkich uczestników zajęć jakiegoś wspólnego doświadczenia (np. zabawa, wspólne oglądanie filmu itp.)
BADANIE - podjęcie czynności eksploracyjnych. Komunikowanie jest najskuteczniejsze gdy przebiega w małych grupach (w gronie przyjaciół uczniowie czują się bezpiecznie). Inne warunki skuteczności: jasno sformułowane zadania, rozumienie przez uczniów istoty procesów grupowych, przygotowanie do dyskusji, spontaniczne wyłanianie liderów, prowadzenie przez każdego ucznia notatek, „wolność” podjęcia pracy indywidualnej
TRANSFORMACJA - przetworzenie danych, dochodzenie do ścisłego zrozumienia. Model uczenia się to SELEKCJA-SYNTEZA-ZASTOSOWANIE. W tym etapie wskazane jest przestrukturyzowanie grup. Można łączyć grupy, tworzyć eksperckie itp.
PREZENTACJA (dzielenie się ustaleniami) - ważne z punktu widzenia emocji towarzyszących wspólnemu tworzeniu, jak i stymulowaniu poczucia odpowiedzialności za efekt końcowy.
REFLEKSJA - ewaluacja uzyskanego zrozumienia i sposobu dochodzenia do niego - budowanie samowiedzy w zakresie uczenia się
Na podstawie: Taraszkiewicz M., Jak uczyć lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Wydawnictwa CODN, Warszawa 2002.
Metody aktywizujące proces nauczania:
Każda metoda może być realizowana jako aktywizująca, bądź nie (wszystko zależy od zachowania nauczyciela, który określone reakcje wyzwala lub blokuje).
Taraszkiewicz wyróżnia podział na 16 metod pracy (a potem w tekście opisuje 17 ;/)
Metoda rozumiana jest tu jako strategia przekazywania wiedzy o świecie,
zakładająca określoną formę kontaktu z uczniami, która to (forma kontaktu) wysoce
uprawdopodobnia nabycie określonych doświadczeń.
Istota metod aktywizujących proces uczenia się polega na takiej organizacji sytuacji edukacyjnej, że treści kształcenia stają się dostępne uczącemu i są możliwe do przetłumaczenia na osobiste doświadczenia.
Pamiętajmy iż metody jakimi pracujemy na lekcji uczą uczniów uczenia się, modelują proces uczenia się! Każda metoda posiada własną specyfikę, angażuje inny typ doświadczenia, przynosi - w efekcie - inne (różne) efekty edukacyjne.
Wykład
słuchanie nie jest czynnością automatyczną, lecz wysiłkiem
formuła 3xA (atrakcyjny mówca: osoba poważana, posiada kompetencje, autorytet; atrakcyjny sposób przekazu: złapanie uwagi, poruszenie emocji, mowa ciała, dynamika wypowiedzi; atrakcyjny temat: interesuje słuchaczy)
nie dyktuj, odwołuj się do zmysłów, nie używaj niezrozumiałych pojęć
utrzymuj kontakt wzrokowy, pozwalaj na zadawanie pytań i przerywanie
optymalny czas dla dzieci młodszych: 15-20 minut
Praca z tekstem
- etapy czytania: uświadomienie sensu czytania, przeszukiwanie tekstu pod kątem niezrozumiałych wyrazów i wyrażeń, czytanie właściwe
Pomoce wizualne:
- składają się na nie: filmy, slajdy, grafika komputerowa, modele fizyczne, obrazy, plakaty, mapy, tablice, plansze,schematy, ilustracje
Pokaz. Demonstracje
- należy nakierować uwagę uczniów, przedstawić zrozumiałą instrukcję, pytanie: do czego dany eskponat służy?
Pytania i odpowiedzi:
- pytania są odpowiednie dla fazy początkowej lekcji: koncentrują uwagę, weryfikują wiedzę i umiejętności, identyfikują uczniowskie ścieżki myślenia
- diagnozują „przyrost” wiedzy
- podsumowują lekcję
- odpowiedzi = ewaluacja
Dyskusja:
- sztuka wyrażania własnego zdania, argumentacji, trening szacunku dla innych
- może mieć charakter wolny: wszyscy biorą udział, może być kierowana (np. panel dyskusyjny), można przeprowadzić ją w „Kapeluszach Myślowych”
- nie podajemy złych danych, nie przerywamy wypowiedzi, sprawiedliwie reglamentujemy szanse zabierania głosu, merytoryczne przygotowanie
Burza mózgów:
- metoda Osborne'a, fabryka pomysłów
- definicja problemu, skojarzenia (BM-jak rozwiązać?), ocena rozwiązania, wybór rozwiązania, akceptacja rozwiązania, działanie zgodne z przyjętym rozwiązaniem
Metody aktywności kreatywnej:
- projekt, akcje, instalacje, happeningi
- np. metoda projektów (siatka pojęć - cele, czego chcemy się dowiedzieć?, siatka pojęć znanych, realizacja projektu, efekt-np. wystawa)
Analiza przypadku:
- metoda interpretacji określonych zdarzeń rzeczywistych, bądź opracowanych na użytek danego problemu
- jak rozwiązać dany problem? np. czytanie listu z gazety, udzielanie porad
Odgrywanie ról:
- pozwala na lepsze zrozumienie zachowań, intencji, wartości, nastawień, świata widzianego z perspektywy kogoś drugiego
Drama:
- istotą dramy jest konflikt
- drama umożliwia przeżycie określonych problemów, poszukiwanie własnych rozwiązań i dokonywanie wyborów
- w wyniku działań dramowych obserwuje się znaczne przyspieszenie dojrzewania dzieci
Symulacje:
- symulacja to inaczej naśladowanie rzeczywistości, odegranie zestawu ról
- ideą symulacji jest doskonalenie życiowych konkretnych umiejętności oraz uczenie się na błędach w bezpiecznej sytuacji
Karty dydaktyczne:
- metoda umożliwia indywidualizację nauczania
- dostosowana do tempa pracy i możliwości ucznia
Mapy mentalne:
- metoda wizualnego opracowywania problemów z wykorzystaniem rysunków, zdjęć, symboli, haseł, zwrotów
- ilustrują złożoność i spiralność naszego myślenia
Linie czasu:
- metoda wizualnego przedstawienia problemu, sprawy ukazane są w wymiarze linearnym
- ukazane jest następstwo czasu, problem przedstawiony chronologicznie
Wizualizacja:
- metoda wykorzystująca naturalne umiejętności kreowania w myślach obrazów rozmaitych stanów rzeczy, technika lepszego zapamiętywania, budowania skojarzeń
Praca w grupach:
- uczy kooperacji, respektowania przyjętych zasad, działa wzajemnie inspirująco, ułatwia aktywizację uczniów, pozwala na doskonalenie kompetencji komunikacyjnych