AKADEMIA POMORSKA W SŁUPSKU

ANALIZA PODSTAWY PROGRAMOWEJ,

WYBRANYCH PROGRAMÓW EDUKACYJNYCH

I PODRĘCZNIKÓW DLA KLAS 0 - 3

PEDAGOGIKA WCZESNOSZKOLNA

mgr A. Nowosad

Julita Łuczak

SPS, Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna z j.angielskim

PODSTAWA PROGRAMOWA EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

I etap edukacyjny: klasy I–III

W polskim prawie oświatowym podstawa programowa to obowiązkowy na danym etapie edukacyjnym zestaw treści nauczania oraz umiejętności, które muszą być uwzględnione w programie nauczania i umożliwiają ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych. Podstawę programową dla wszystkich rodzajów szkół ogłasza minister odpowiedzialny za oświatę i wychowanie.

Szkole sprzyja stabilność. Czasem jednak okoliczności zewnętrzne sprawiają, że rozwiązania przyjęte w obrębie systemu edukacji przestają być skuteczne wbrew staraniom nauczycieli oraz uczniów. Zachodzi wtedy potrzeba zaprojektowania i wdrożenia zmian, które zapewnią lepsze efekty kształcenia. Z taką sytuacją mamy obecnie do czynienia

Od roku szkolnego 2009/2010 -rok po roku, przez sześć lat – począwszy od pierwszej klasy szkoły podstawowej i gimnazjum, wprowadzana jest nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego i nowe podręczniki. „Minister Edukacji określa zakres celów oraz treści kształcenia w rozporządzeniu o podstawie programowej kształcenia ogólnego. Podstawa programowa precyzyjnie określa, czego szkoła zobowiązana jest nauczyć ucznia o przeciętnych uzdolnieniach na każdym etapie kształcenia, zachęcając jednocześnie do wzbogacania i pogłębiana treści nauczania”¹. Autorzy podstawy dołożyli wszelkich starań, aby zdefiniowany w niej zakres treści był możliwy do opanowania przez takiego ucznia. Ponieważ celem reformy programowej jest poprawa efektów kształcenia, forma podstawy programowej również jest temu podporządkowana: wiadomości oraz umiejętności, które uczniowie mają zdobyć na kolejnych etapach kształcenia wyrażone są w języku wymagań. Wyodrębniono także, w postaci wymagań ogólnych, podstawowe cele kształcenia dla każdego przedmiotu .

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych dzieli się na dwa etapy edukacyjne:

- I etap edukacyjny obejmujący klasy I–III szkoły podstawowej – edukacja wczesnoszkolna realizowana w formie kształcenia zintegrowanego

- II etap edukacyjny, obejmujący klasy IV–VI szkoły podstawowej,

Edukacja wczesnoszkolna ma stopniowo i możliwie łagodnie przeprowadzić dziecko z kształcenia zintegrowanego do nauczania przedmiotowego w klasach IV–VI szkoły podstawowej. Edukacja wczesnoszkolna opisana jest poprzez: zestaw celów kształcenia i wynikających z nich ogólnych zadań szkoły; wykaz wiadomości i umiejętności ucznia kończącego klasę I i ucznia kończącego klasę III szkoły podstawowej.

Powodem wyodrębnienia klasy I szkoły podstawowej jest podkreślenie ciągłości procesu edukacji rozpoczętego w przedszkolu i kontynuowanego w szkole podstawowej. Chodzi też o uwzględnienie możliwości rozwojowych ucznia klasy I, a także o właściwe rozmieszczenie treści nauczania w ramach I etapu edukacyjnego. Edukacja wczesnoszkolna jest procesem rozłożonym na 3 lata nauki szkolnej. Oznacza to, że wiadomości i umiejętności zdobywane przez ucznia w klasie I będą powtarzane, pogłębiane i rozszerzane w klasie II i III.

Zakres wiadomości i umiejętności, jakimi ma dysponować uczeń kończący klasę III szkoły podstawowej, ustalono tak, by nauczyciel mógł je zrealizować z uczniami o przeciętnych możliwościach. Jest to ważne założenie, gdyż wiadomości i umiejętności ukształtowane w kla sach I–III szkoły podstawowej stanowią bazę i punkt wyjścia do nauki w klasach IV–VI szkoły podstawowej.

W sprzyjających warunkach edukacyjnych można kształcenie zorganizować tak, by ucznio wie w ciągu I etapu edukacyjnego nauczyli się znacznie więcej. Z drugiej strony, niektórym uczniom trzeba udzielić pomocy psychologiczno-pedagogicznej, żeby mogli sprostać wymaganiom określonym w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego.

Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, etycznym, fizycznym i estetycznym. Ważne jest również takie wychowanie, aby dziecko w miarę swoich możliwości było przygotowane do życia w zgo dzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. Należy zadbać o to, aby dziecko odróżniało dobro od zła, było świadome przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz rozumiało konieczność dbania o przyrodę.

Jednocześnie dąży się do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności potrzebnych dziecku do poznawania i rozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz do kontynuowania nauki w klasach IV–VI szkoły podstawowej.

„Edukacja wczesnoszkolna ma zapewnić dziecku ciągłość kształcenia, a więc z jednej strony ma uwzględnić to , czego nauczyło się w przedszkolu, a z drugiej – stopniowo, łagodnie przygotować je do przejścia od kształcenia zintegrowanego do kształcenia przedmiotowego, w wyższych klasach szkoły podstawowej. Aby zachować ową ciągłość nauczyciel klas I-III oprócz dobrej znajomości programu edukacji wczesnoszkolnej, powinien zapoznać się z programem wychowania przedszkolnego oraz programem dla klasy IV szkoły podstawowej.”²

Przy opracowaniu podstawy programowej edukacji wczesnoszkolnej, ściśle współpracowano

z zespołem konstruującym podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz specjalistami, którzy zajmowali się ustalaniem celów i treści kształcenia dla klas IV–VI (II etap edukacyjny). Zespół ekspertów edukacji wczesnoszkolnej składał się z pedagogów i psychologów, doradców metodycznych oraz dyrektorów i nauczycieli wyróżniających się szkół.

Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej konstruowana była metodą stopniowych przybliżeń. Kolejne wersje podstawy udostępniane były do konsultacji społecznych. Pod wpływem nadesłanych uwag projekt poprawiano i przesyłano do recenzji pedagogom i nauczycielom edukacji wczesnoszkolnej z wieloletnią praktyką pedagogiczną. Po wielu korektach nadano mu formę dokumentu załączonego do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. (załącznik nr 2)

Nowa podstawa poświęca szczególną uwagę kształceniu dzieci w wieku przedszkolnym oraz najmłodszych uczniów. Edukacja najmłodszych powinna umiejętnie splatać naukę z zabawą, by w łagodny sposób wprowadzić ich w świat szkoły. Ten cel przyświecał twórcom nowej podstawy programowej dla pierwszego etapu edukacyjnego oraz podstawy programowej wychowania przedszkolnego.

Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej została tak opracowana, aby było wiadomo, jakimi wiadomościami i umiejętnościami dysponuje uczeń kończący klasę I, a potem klasę III. Ustalając je, kierowano się realizmem pedagogicznym, czyli zakresem treści kształcenia, które nauczyciel może zrealizować w danym czasie edukacyjnym. Brano też pod uwagę różnice indywidualne w rozwoju umysłowym uczniów. Uznano, że podstawa programowa powinna zawierać to, co uczeń o przeciętnych możliwościach umysłowych potrafi opanować. W sprzyjających warunkach edukacyjnych można i trzeba tak zrealizować proces nauczania – uczenia się, aby uczniowie wiedzieli i umieli o wiele więcej niż tego wymaga podstawa. Rozszerzenie zakresu treści kształcenia musi być jednak dokładnie określone w autorskich programach, według których nauczyciele będą planować i realizować edukację w kolejnych latach, miesiącach, tygodniach i dniach w klasie I, II i III. Uczniom o słabszej podatności na szkolną edukację trzeba udzielić specjalistycznej pomocy (zajęcia reedukacyjne, korekcyjno-wyrównawcze itp.) w takim zakresie, aby mogli sprostać wymaganiom, które są określone w podstawie programowej. Wiadomości i umiejętności kształtowane w następnych latach edukacji szkolnej stanowią bowiem kontynuację tego, co uczeń opanował wcześniej umożliwia także kontrolę jakości edukacji na etapie wychowania przedszkolnego, edukacji wczesnoszkolnej oraz następnych etapów nauki szkolnej.

Wyjaśnić tu trzeba, że podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej nie jest programem nauczania, według którego nauczyciele planują i realizują proces wychowania i nauczania. Zalecenia zawarte w tym dokumencie są bowiem tylko fundamentem, na którym oparte są autorskie programy nauczania. Muszą one zawierać konkretyzację treści nauczania oraz zaleceń zawartych w podstawie, mogą również rozszerzać zakres tych treści. Programy autorskie powinny być tak szczegółowo i jednoznacznie opracowane, żeby nauczyciel mógł według nich zaplanować, a potem realizować zajęcia ze swymi uczniami w kolejnych miesiącach, tygodniach i dniach każdego roku szkolnego.

Podstawa programowa określa, jakimi wiadomościami i umiejętnościami powinni wykazać się uczniowie pod koniec każdego etapu edukacyjnego. Specjaliści pracujący nad podstawą programową edukacji wczesnoszkolnej uznali jednak, że klasa I powinna zostać wyodrębniona. Powodem jest konieczność podkreślenia ciągłości procesu edukacji rozpoczętego w przedszkolu i kontynuowanego w pierwszym roku nauczania szkolnego, a także dopasowanie szkolnego procesu nauczania-uczenia się do możliwości umysłowych ucznia klasy I. Wyodrębnienie takie sprawi też, że edukacja w klasie I będzie prowadzona z należytą troską o integrację i korelację treści ze wszystkich zakresów kształcenia. Ponadto, umożliwi właściwe i proporcjonalne rozmieszczenie treści kształcenia w dwóch następnych latach nauki szkolnej.

W celach ogólnych edukacji wczesnoszkolnej podkreśla się znaczenie i konieczność zadbania o dobre wychowanie uczniów, o to, żeby odróżniali dobro od zła i wybierali dobro. Zespół specjalistów przygotowujący podstawę uznał, że określone na początku tego dokumentu cele wychowania trzeba skonkretyzować w każdym obszarze edukacji wczesnoszkolnej tak, aby w programach autorskich nie pominięto tego ważnego zakresu działalności pedagogicznej. Tu także zadbano o spójność treści – w edukacji wczesnoszkolnej kontynuuje się to, co jest zalecane w podstawie programowej wychowania przedszkolnego. Chodzi o tak ważną konsekwencję procesu wychowania w tym okresie życia, w którym kształtuje się u dzieci zdolność do odróżniania dobra od zła oraz zdolność do empatii, warunkującej zgodne współżycie dziecka z innymi dziećmi i dorosłymi. Dzięki temu, w najważniejszym dokumencie wyznaczającym ramy edukacji, po raz pierwszy, cele wychowawcze zostały nie tylko ogólnie określone, ale także skonkretyzowane w każdym obszarze edukacji szkolnej. Ponadto w podstawie wyodrębniono zajęcia z etyki. Określono tam, między innymi, że uczeń kończący klasę trzecią: rozumie, że ludzie mają równe prawa, niezależnie od tego, gdzie się urodzili, jak wyglądają, jaką religię wyznają, jaki mają status materialny; okazuje poszanowanie starszym i stara się nieść pomoc potrzebującym; starannie dobiera przyjaciół i pielęgnuje przyjaźnie w miarę swych możliwości, wie, na czym polega prawdomówność i jak ważna jest odwaga przeciwstawiania się kłamstwu i obmowie; wie, że nie można zabierać cudzej własności i stara się tego przestrzegać; wie, że należy naprawić wyrządzoną szkodę.

Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:

1)szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego;

2) program wychowawczy szkoły obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym;

3) program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym.

Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profi -laktyki tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela. Obok zadań wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele wykonują również

działania opiekuńcze odpowiednio do istniejących potrzeb. Szkoła oraz poszczególni nauczy- ciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości. Uczniom z niepełnosprawnościami, w tym uczniom z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje się

ponadto do ich możliwości psychofizycznych oraz tempa uczenia się.

PROGRAMY EDUKACYJNE

Programy nauczania budzą wiele kontrowersji zarówno wśród nauczycieli jak i rodziców. Ciągle słyszy się opinie, że programy są przeładowane, że przekraczają możliwości poznawcze uczniów, że nie są elastyczne. Śtąd też kolejne reformy systemu edukacji rozpoczynano zazwyczaj od zmian w programach nauczania. „Powstają różne szkoły programów, autorskie, społeczne, indywidualne itp. Takie ożywienie programowe jest na pewno wartościowym zjawiskiem w poszukiwaniu możliwości naprawy czy usprawnienia edukacji.”³

Czym właściwie jest program nauczania ? Oto kilka definicji:

Program nauczania – w polskim systemie oświaty opis sposobu realizacji celów i zadań ustalonych w podstawie programowej lub innych zadań wspomagających realizację tych celów.

„Program w sensie ogólnym, traktuje się jako zbiór instrukcji określających całkowicie i jednoznacznie ciąg czynności , które należy wykonać, aby założony proces przebiegał w sposób zaplanowany”⁴

„Program to odpowiednio przez specjalistów uporządkowany zbiór tematów z wybranych dziedzin życia i wiedzy, przydatnych do nauczania. Zadaniem nauczycieli jest zaznajamiać uczniów kolejno z tymi tematami, a uczniów - przyswoić sobie ich treść”⁵

„ W świadomości pedagogicznej niektórych nauczycieli i rodziców, program rozumie się najczęściej jako dokument urzędowy, zawierający rejestr haseł do realizacji”⁶

„ We współczesnej edukacji wczesnoszkolnej program spełnia nieco inne funkcje: nie zniewala nauczyciela i dzieci, nie podporządkowuje ich wymogom arbitralnego programu, ale stanowi źródło twórczej inspiracji wielokierunkowej aktywności poznawczej, społecznej, działaniowei itp. dzieci i nauczycieli „⁷

Rodzaje programów nauczania

Program liniowy – każda następna część materiału jest dalszym ciągiem poprzedniej, dlatego uczeń danych treści uczy się tylko raz. Przebieg procesu uczenia się treści zaprogramowanych liniowo jest następujący:
- uczeń podlega działaniu uporządkowanego ciągu bodźców (są to mikroinformacje),
- reaguje na nie w sposób specyficzny, konstruując odpowiedzi,
- jego reakcje są natychmiast wzmacnianie pozytywnie lub negatywnie dzięki porównywaniu odpowiedzi konstruowanych z podanymi w tekście,
- wskutek tego uczeń popełnia mało błędów i utrwala reakcje właściwe, a tym samym zdobywa wiedzę "małymi krokami".

Program spiralny – jest pewnym ulepszeniem programu liniowego. Różni się od niego tym, że do tych samych treści wraca się na coraz wyższych poziomach rozszerzając ich zakres.

Program koncentryczny – te same cykle materiału wracają 2 lub więcej razy w odstępach paruletnich co umożliwia uczniom coraz głębsze ich poznanie

„Pojęcie programu kształcenia można rozumieć w sposób dwojaki: w znaczeniu szerszym i węższym.

Węższe rozumienie – to efekt czynności dobierania i porządkowania określonych treści, zaś szersze – obejmuje nie tylko efekt dobierania i porządkowania treści ale także metody i formy organizacyjne wspomagania aktywności edukacyjnej dzieci”⁸

H. Komorowska biorąc pod uwagę aspekt pracy, interakcji i władzy wyróżnia 3 modele programu:

a) model analityczny – uczyć się, by przyswoić: traktuje wiedze jako obiekt, który należy zdobyć. Nie zakłada on współtworzenia, czy też krytycznej modyfikacji wiedzy przez ucznia, ale po prostu jej przyswojenie w ustalonej ilości. Preferuje encyklopedyczne fakty, nie zaś sprawności i umiejętności. Koncentruje się na odpowiedzi: Do jakiej wiedzy dążymy? Jak możemy robić to najskuteczniej?

b) model hermeneutyczny – uczyć się by znaleźć odpowiedź: traktuje wiedzę jako produkt procesu współtworzenia, w którym uczestniczą nauczyciel i uczeń. Koncentruje się na interakcji, wspólnym dochodzeniu do wiedzy, zdobywaniu informacji dzięki porozumiewaniu się. Komunikacja w tym modelu to pojęcie podstawowe. Preferuje uczenie się przez doświadczenie i działanie. Jak porozumiewać się ze sobą współtworząc świat?

c) model krytyczny – uczyć się by zmieniać: traktuje wiedzę jako uzyskanie możliwości zmiany otaczającej rzeczywistości i modyfikacji zastanych sytuacji. Jak zmieniać świat? Nastawiony na restrukturyzację kulturową, odchodzi od koncepcji wiedzy na rzecz wartości.

W edukacji wczesnoszkolnej program jest instrumentem sprawczym w ręku nauczyciela⁹

nauczyciel nie realizuje programu ale odpowiednio go interpretuje!

Z czego składa się program edukacji wczesnoszkolnej ?

1. Założenia ogólne – klarownie określające istotne właściwości i preferencje w edukacji wczesnoszkolnej

2. Podstawowe treści programowe edukacji wczesnoszkolnej ( kl. I, kl. II, kl.III )

- edukacja polonistyczna

- edukacja matematyczna

- edukacja przyrodnicza

- edukacja społeczna

- edukacja plastyczna

- edukacja muzyczna

- zajęcia techniczne

- wychowanie fizyczne

- zajęcia komputerowe

- etyka

- język obcy nowożytny

PROGRAM AUTORSKI

Każdy program autorski, mimo swojego indywidualnego charakteru, musi spełniać wymogi określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 stycznia 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia (DzU 2009 nr 4 poz. 17). Zgodnie z przywołanym rozporządzeniem, każdy program autorski - opracowany przez nauczyciela samodzielnie lub z wykorzystaniem programów dopuszczonych do użytku szkolnego i wpisanych do wykazów MENiS - aby był dopuszczony do użytku w danej szkole (przedszkolu) i włączony do szkolnego zestawu programów nauczania (czyli do realizacji w danej szkole) musi uzyskać:

• program wychowania przedszkolnego - pozytywną opinię nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, posiadającego wykształcenie wyższe i kwalifikacje do pracy w przedszkolu;

• program nauczania ogólnego - pozytywną opinię nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, posiadającego wykształcenie wyższe w zakresie zgodnym z zakresem treści nauczania, które program obejmuje¹⁰

Dobry, nowoczesny program autorski powinien zawierać:

• wstęp z ogólną informacją o programie (autor, adresat, geneza programu, koncepcja),

• zadania szkoły,

• podstawę programową

• cele ogólne programu,

• wymagania programowe,

• treści zajęć,

• osiągnięcia ucznia,

• procedury osiągania celu,

• ocenianie osiągnięć uczniów,

• szczegółowy rozkład zajęć

• przykładowe scenariusze,

• obudowę dydaktyczną,

• warunki wdrożenia programu,

• informację o ewaluacji programu

• literaturę

Etapy konstruowania programu autorskiego :

1. Etap diagnozy

2. Etap projektowania a w nim

   • kompetencje instruktora

   • określenie koncepcji programu

   • formułowanie celów

   • dobór i układ materiału nauczania

   • ustalenie wymagań programowych (standardy)

   • obudowę programu

   • warunki wdrażania programu

3. Etap ewaluacji a w nim

   • fazy ewaluacji

   • typy ewaluacji

   • metody ewaluacji

W reformowanym systemie oświaty znacznie wzrasta rola szkoły i nauczyciela w tworzeniu programów nauczania i wychowania. Programy autorskie, poszerzone podstawy programowe - wszystko to wymaga takiej wiedzy jakiej do tej pory nikt nie uczył na studiach pedagogicznych. Nauczyciele, którzy chcą skorzystać z szansy wprowadzenia autorskich programów nauczania, stanęli przed nowym i bardzo trudnym zadaniem tworzenia, a właściwie współtworzenia programów nauczania swoich przedmiotów na bazie minimum programowego określonego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
 Rozważania dotyczące problemów konstruowania programów nauczania wymagają określenia podstawowych pojęć, które pozwolą na jednoznaczne sformułowania w programie, a także na zaprezentowanie głównych etapów konstruowania programów.” Tradycyjnie przez program nauczania rozumiemy listę celów, haseł z zakresu materiału nauczania uzupełnioną zwykle dość ogólnikowymi uwagami o jego realizacji i określeniem orientacyjnego przydziału godzin . Współcześnie program nauczania jest rozumiany jako układ czynności opanowywanych przez ucznia pod kierunkiem nauczycieli i :

• zorientowanych na określone cele i odpowiadające im zadania,

• mający charakter ramowego planu,

• stale ulegający modernizacji.”¹¹

„Natomiast podstawa programowa jest zakresem treści nauczania ustanowionym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej jako obowiązujący w danym przedmiocie szkolnym na danym szczeblu kształcenia. Każdy program nauczania powinien obejmować obok treści oryginalnej dla danego programu, odpowiednią podstawę programową.”¹²
      

Na program - obok broszury programowej (program w wąskim znaczeniu) składają się: -podręczniki dla uczniów,

-podręczniki dla nauczyciela,

-prototypy,

-środki dydaktyczne,

-zbiory zadań,

-testy osiągnięć szkolnych,

- inne materiały dydaktyczne.
      

Oczekiwania Ministerstwa Edukacji Narodowej wobec autorów programów są duże. Programy autorskie powinny:

• zawierać wspólną podstawę

• zestawy treści nauczania i umiejętności,

• spełniać kryteria nowoczesności dydaktycznej,

• być zgodne z celami kształcenia ogólnego,

• poddawać się porównywaniu w celu umożliwienia władzom oświatowym dokonywania pomiaru osiągnięć szkolnych,(standardy osiągnięć szkolnych)

• być możliwe do realizacji w obecnej strukturze szkolnictwa .

"

Obudowa programu
      Konstrukcja programu autorskiego nie kończy się na ustaleniu wymagań. Trzeba jeszcze opracować uzupełniające składniki programu. Mogą być one oryginalne lub wybrane spośród ogólnie dostępnych. A zatem zalecamy lub opracowujemy metody nauczania, kontroli i oceny, formy organizacyjne pracy uczniów, środki dydaktyczne, testy osiągnięć uczniów, podręczniki dla uczniów, dla nauczycieli, wykazy literatury przedmiotowej i dydaktycznej dla nauczycieli, wykazy literatury uzupełniającej dla młodzieży.
      Podstawową kwestią, którą należy tu podjąć jest dobór metod nauczania danego przedmiotu. Współcześnie dydaktyka akcentuje potrzebę wielostronnego kształcenia. Jednostronne stosowanie nawet nowoczesnych metod nie zapewnia dobrych wyników nauczania. O doborze metod decyduje charakter materiału programowego, cele lekcji, poziom intelektualny uczniów.

Wdrażanie programu autorskiego

Opracowany przez nas program przedkładamy dyrekcji szkoły. Następnie na  radzie pedagogicznej na początku roku szkolnego przedstawiamy gronu pedagogicznemu nasz program. Uzasadniamy celowość jego realizacji. Dopiero pozytywna opinia rady decyduje o tym, czy dany program będzie można realizować. Notatka o programie musi zostać zawarta w protokole z rady, a sam  program opatrzony numerem. Od tego momentu możemy zająć się jego wdrożeniem w klasie. Staramy się stworzyć odpowiednią atmosferę, aby zainteresować programem rodziców i uczniów, spowodować przychylny stosunek innych nauczycieli do tej działalności innowacyjnej. Musimy pamiętać także o tym, że realizator programu zobowiązany jest składać pisemne sprawozdanie z realizacji programu w danej klasie, za I semestr i sprawozdanie końcoworoczne.

 

INNOWACJE PEDAGOGICZNE

Innowacja – z łacińskiego innovatio – nowość, rzecz nowo wprowadzona¹³

W języku potocznym słowo innowacja kojarzone bywa z całym szeregiem terminów bliskoznacznych, takich jak usprawnienie, ulepszenie, twórczość, nowatorstwo, rozwiązania niekonwencjonlne, modernizacja.
Z definicji słownikowych wynika, iż innowacja to robienie czegoś innego lub robienie czegoś inaczej. W literaturze znajdujemy takie definicje: innowacja to proces tworzenia i przyswajania nowych rozwiązań, to czynność planowania i realizacji zmiany, to całościowy cykl projektowania lub zastosowania nowości; to taka zmiana w praktyce pedagogicznej, która wpływa na polepszenie wyników działalności. (R.Schulz)
Można stwierdzić, że każda innowacja jest zmianą, lecz nie każda zmiana jest innowacją. „Inaczej” nie zawsze oznacza „lepiej”, a głównym celem innowacji jest ulepszenie jakiegoś fragmentu rzeczywistości szkolnej. Głównym sensem i celem nie jest wprowadzenie innowacji (bo to jest tylko środek do celu), lecz umiejętność rozwiązywania problemów szkoły przy pomocy możliwie najskuteczniejszych form, metod i technik.

Innowacja powinna więc być:

• Celowa - ma jasno określone efekty, jakie można dzięki niej uzyskać;

• Planowa - zawiera przemyślany harmonogram działań i czynności;

• Zorganizowana - przewiduje potrzebne zasoby, ludzi i środki;

• Kontrolowana - ma określony sposób ewaluacji.

Zgodnie z rozporządzeniem MENIS z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki (Dz.U. Nr 56, poz. 506):

• Innowacją pedagogiczną są nowatorskie rozwiązania programowe, organizacyjne lub metodyczne, mające poprawić jakość pracy szkoły.

• Innowacja może obejmować wszystkie lub wybrane zajęcia edukacyjne, całą szkołę lub grupę, ale nie może prowadzić do zmiany typu szkoły.

• Rozpoczęcie innowacji jest możliwe po zapewnieniu przez szkołę odpowiednich warunków kadrowych i organizacyjnych, niezbędnych do realizacji planowych działań innowacyjnych. Innowacje wymagające dodatkowych środków budżetowych, mogą być podjęte po wyrażeniu pisemnej zgody na finansowanie planowanych działań przez organ prowadzący szkołę.

• Udział nauczycieli w innowacji jest dobrowolny.

• Rekrutacja do szkół lub oddziałów, w których prowadzona jest innowacja, odbywa się na zasadzie powszechnej dostępności.

• Innowacje nie mogą naruszać uprawnień ucznia do bezpłatnej nauki, wychowania i opieki w zakresie ustalonym w Ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, a także w zakresie uzyskania wiadomości i umiejętności niezbędnych do ukończenia danego typu szkoły oraz warunków i sposobu przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów, określonych w odrębnych przepisach.

• Innowacja niepociągająca za sobą konieczności poniesienia dodatkowych kosztów nieuwzględnionych w planie finansowym szkoły, nie wymaga akceptacji organu prowadzącego. ¹⁴

Czego mogą dotyczyć innowacje w edukacji?

• Programów nauczania- zarówno w obrębie poszczególnych przedmiotów, jak i bloków przedmiotowych.

• Metod nauczania.

• Metod oceniania uczniów.

• Sposobów organizowania klasy, lekcji i szkoły.

• Sposobów kontaktu między uczniami, uczniami i nauczycielami, między nauczycielami i rodzicami.

• Sposobów oceny jakości pracy szkoły.

• Rozwiązywania problemów wychowawczych.

• Doskonalenia nauczycieli.

 Dyrektor szkoły do 31 marca roku poprzedzającego rok szkolny, w którym jest planowane rozpoczęcie wprowadzenia innowacji, przekazuje kuratorowi oświaty następujące dokumenty:

• uchwałę rady pedagogicznej w sprawie wdrożenia innowacji;

• opinię rady szkoły lub przedszkola a w przypadku, gdy taka nie funkcjonuje na terenie szkoły lub przedszkola opinię rady pedagogicznej;

• pisemną zgodę nauczycieli, którzy będą uczestniczyć w innowacji;

• pisemną zgodę autorów lub zespołu autorskiego innowacji na jej prowadzenie w przypadku gdy założenia innowacji nie były wcześniej opublikowane;

• opis innowacji

Przykładowe innowacje w edukacji wczesnoszkolnej:

-„W magicznym świecie teatru",
- "Ekonomia w naszej klasie",
- "Więcej ruchu dla maluchów",
- "I Ty możesz lepiej czytać i pisać",
- "Z ortografią za pan brat",
- "Mój region moją małą Ojczyzną",
- "Uczestniczymy w ogólnopolskiej akcji Cała Polska czyta",
- "Tworzymy galerię prac uczniowskich",
- "Powracamy do tradycji",
- "Naucz się mówić - NIE! ",
- "Nie pal przy mnie, proszę" itd.

PODRĘCZNIKI SZKOLNE

Podręcznik szkolny – książka przeznaczona dla ucznia, w której zawarty jest materiał nauczania, przedstawiony za pomocą tekstów, ilustracji, schematów.

Autorami podręczników powinni być specjaliści z danej dziedziny wiedzy naukowej. W Polsce podręcznik pisany jest do konkretnego programu nauczania i zatwierdzany przez MEN.

Według Wincentego Okonia podręcznik powinien spełniać następujące funkcje:

• informacyjną – pomaganie w poznawaniu świata

• badawczą – pobudzanie do samodzielnego rozwiązywania problemów

• transformacyjną – pokazywanie możliwości przełożenia wiedzy teoretycznej na praktyczne zastosowania

• samokształceniową – zachęcanie uczniów do dalszej nauki¹⁵

Podręcznik wybiera nauczyciel - zgodnie z art. 22a ustawy o systemie oświaty - spośród podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego. Dyrektor szkoły podaje do publicznej wiadomości, do 15 czerwca, zestaw podręczników, które będą obowiązywać w szkole od początku następnego roku szkolnego.

Wykaz podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego, zgodnych z nową podstawą programową kształcenia ogólnego, oraz podręczników, w przypadku których trwa procedura dopuszczenia do użytku szkolnego, jest dostępny na www.reformaprogramowa.men.gov.pl.¹⁶

Obecnie Ministerstwo dopuściło do użytku 22 serie podręczników do kształcenia zintegrowanego oraz 5 serii podręczników do nauki j. niemieckiego i 22 do j. angielskiego.

Pozostaje pytanie: czy taka duża ilość dopuszczonych podręczników sprzyja wzrostowi poziomu edukacji wczesnoszkolnej ?

Przykładowe tytuły serii:

- „ Wesoła szkoła i przyjaciele „

- „ Nowe już w szkole. Szkoła na miarę”

BIBLIOGRAFIA:

1.Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1987, PWN

2. Słownik wyrazów obcych, PWN

3. Giermakowski Marek, Konstruowanie programu autorskiego w: Nowe w szkole 1/1997

4. Więckowski Ryszard, Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1993, WSiP

5. Hanisz Jadwiga, Wesoła szkoła i przyjaciele, Program edukacji wczesnoszkolnej w klasach 1-3, WSiP

6.Janicka-Panek T. Szkoła na miarę.Program nauczania dla I etapu edukacji wczesnoszkolnej, Nowa Era, Warszawa 2009

7. Adamek I., Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Impuls, Kraków 1997

8. www.reformaprogramowa.men.gov.pl

9. www.men.gov.pl

10. www.wsipnet.pl

11. www.dydaktyka.blog.onet.pl

---

1. www.reformaprogramowa.men.gov.pl, 08.11.2010 godz.21.30↩

2. Hanisz Jadwiga, Wesoła szkoła i przyjaciele, Program edukacji wczesnoszkolnej w klasach 1-3, WSiP,s.5↩

3. Więckowski Ryszard, Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1993, WSiP, s.114↩

4. Tamże s.124↩

5. W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1987, PWN s.97↩

6. Więckowski Ryszard, Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1993, WSiP, s.125↩

7. Tamże, s.126↩

8. Tamże s.113↩

9. www.dydaktyka.blog.onet.pl, 09.11.2010 godz.21.50↩

10. www.wsipnet.pl, 09.11.2009, godz.20.30↩

11. Giermakowski Marek, Konstruowanie programu autorskiego w: Nowe w szkole 1/1997↩

12. tamże↩

13. Słownik wyrazów obcych, PWN↩

14. www.men.gov.pl, 09.11.2010 godz.20.50↩

15. Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1987, PWN↩

16. www.reformaprogramowa.men.gov.pl, 09.11.2010 godz.21.30↩