Założenia i treści wczesnoszkolnej edukacji polonistycznej w aktualnie obowiązującej Podstawie programowej.

Wśród wielu obszarów występujących w podstawie programowej pierwsze miejsce zajmuje edukacja polonistyczna. Wyposaża ona bowiem uczniów w zdobycie trzech priorytetowych umiejętności: czytania, mówienia i pisania. W planie pracy edukacyjnej na jej realizację przewidziano dużo czasu ze względu na to, że sprawności językowe nabywane są stopniowo a sama edukacja polonistyczna obejmuje treści z różnych dziedzin wiedzy

o świecie. W klasach I-III edukacja polonistyczna spełnia rolę wiodącą, integrującą i korelującą. Jej tematyka zawarta w kilkunastu programach edukacji wczesnoszkolnej nadaje kierunek pracy na zajęciach w zakresie innych dziedzin edukacyjnych, dając w ten sposób podstawę do organizowania nauczania holistycznego. W klasie IV edukacja polonistyczna zmienia swoją rolę - z dominującej na jedną z wielu przedmiotów nauczania, stanowiących dla uczniów źródło wiedzy o otaczającym je świecie. Edukację polonistyczną uważa się za obszar wielofunkcyjny. Zgodnie z wieloletnią tradycją oprócz nauki czytania, mówienia, pisania, gramatyki, ortografii obejmuje ona szeroki zakres treści z różnych dziedzin: przyrody, higieny, geografii, historii, kultury, techniki, życia społecznego i działalności ludzi.

Z jednej strony treści te miały stanowić materiał do ćwiczeń językowych a z drugiej dostarcza wstępnych wiadomości z wielu dziedzin otaczającej rzeczywistości.

Zajęcia z edukacji polonistycznej stwarzają wiele okazji do poznawania, uświadamiania

i utrwalania norm moralnych zarówno wtedy, gdy materiał nauczania czerpiemy z życia, jak

i wówczas, gdy nawiązujemy do różnych form sztuki, głównie do literatury dziecięcej.

Na zajęciach zintegrowanych kształtujemy wiele cech osobowościowych ucznia np. dokładność, staranność, systematyczność, wytrwałość, obowiązkowość, pracowitość, uczynność.

Edukację polonistyczną uważa się zatem za centralny obszar edukacyjny we wczesnoszkolnym przekazywaniu wiedzy. Skupia ona i koreluje treści poznawcze, kształcące i wychowawcze związane z faktami przyrodniczymi, życiem społecznym bliższego i dalszego środowiska. Stopniowe nabywanie przez uczniów coraz większej sprawności w poprawnym posługiwaniu się językiem ojczystym ułatwia zaznajomienie się z innymi obszarami edukacyjnymi, umożliwia coraz pełniejsze poznanie rzeczywistości, uczestnictwo w życiu społecznym, przyswojenie zdobyczy kultury i techniki.

Ponieważ język polski jest ściśle związany z myśleniem, jego nauka odgrywa ważną rolę w procesie rozwoju umysłowego uczniów. Dzięki ćwiczeniom słownikowym oraz różnym formom i rodzajom ćwiczeń w mówieniu uczniowie lepiej precyzują swoje myśli a tym samym łatwiej rozumieją to, co mówią lub piszą inni.

W edukacji polonistycznej bardzo istotne jest opanowywanie techniki czytania oraz umiejętności poprawnego czytania tekstu ze zrozumieniem. Dzięki tym umiejętnościom uczeń korzysta z lektury, która jest nie tylko źródłem przeżyć, ale wpływa na poznawanie rzeczywistości oraz przyczynia się do kształtowania wartościowych społecznie cech osobowości. W procesie przyswajania treści programowych uczniowie poznają podstawowe elementy wiedzy o języku ucząc się jednocześnie świadomie nim posługiwać. Do podstawowych zadań edukacji polonistycznej w klasach I-III należą:

1. kształcenie umiejętności poprawnego i jasnego wypowiadania się w mowie i piśmie oraz opanowanie techniki czytania,

2. zaznajomienie z podstawowymi regułami pisowni w zakresie zasad ortografii polskiej oraz wyrabianie umiejętności zastosowania jej w praktyce,

3. wstępne przygotowanie do pracy z książką oraz do korzystania z masowych środków przekazu i źródeł informacji,

4. uświadomienie uczniom roli edukacji polonistycznej jako narzędzia porozumiewania się między ludźmi oraz jako środka ekspresji uczuciowej,

5. wszechstronny rozwój osobowości oraz kształtowanie odpowiednich postaw społeczno - moralnych.

6. kształtowanie i rozwijanie sprawności myślowej oraz językowej dzieci.

d) wdrażanie do analizy tekstów literackich.

Do podstawowych funkcji edukacji polonistycznej zaliczamy funkcje:

- komunikatywną,

- ogólnokulturową,

- wychowawczą,

Centralne miejsce edukacji polonistycznej w klasach I-III wynika z roli języka w rozwoju umysłowym, funkcji komunikatywnej w życiu społecznym oraz funkcji ogólnokulturowej i wychowawczej.

Operacjonalizacja celów

Cele edukacji szkolnej są stałym elementem programów kształcenia. Wiedza o nich potrzebna jest wszystkim uczestnikom procesu edukacyjnego. Są one elementami nadrzędnymi w stosunku do treści, zasad, metod, środków i innych kategorii procesu edukacyjnego. Odpowiednio dobrane i sformułowane stanowią dodatni impuls, motyw działania, nadają temu działaniu sens.

Cele edukacyjne odnoszą się do uczniów i opisują zmianę, jaką chcemy w nich uzyskać (zwykle odnosimy się do zmian końcowych).

Cele:

- mogą by formułowane w trakcie interakcji występujących między nauczycielem i uczniem, na różnym poziomie ogólności - od ogólnych, poprzez pośrednie, do szczegółowych,

- pełnią funkcję regulacyjną, nie pozwalają na nadmierne rozbudowanie środków, które często przesłaniają sens podejmowanych działań,

- stanowią płaszczyznę odniesienia dla kontroli i oceny wyników działalności, ukazują perspektywę, ku której zmierza całość.

Do źródeł celów kształcenia zaliczamy:

- przyjętą koncepcję człowieka,

- system wartości,

- ideologię społeczną,

- rozwój nauki,

- potrzeby rozwojowe, pragnienia i oczekiwania uczniów,

- wskazania etyki oraz społecznej nauki Kościoła.

Zgodnie z założeniami reformy nastąpiło przemieszczenie akcentu z przedmiotowej na podmiotową stronę osobowości ucznia. Racjonalnie wdrażane przez szkołę cele edukacyjne powinny zagwarantować:

a) wdrożenie dziecka do nabywania i rozwijania umiejętności czytania i pisania i wykonywania elementarnych działań arytmetycznych, posługiwania się prostymi narzędziami i kształtowania nawyków społecznego współżycia,

b) umacnianie wiary we własne siły i możliwości, zdobywania sukcesów oraz dążenia do osiągania celów,

c) rozwijanie wrażliwości moralnej, estetycznej,

d) wzmacnianie poczucia tożsamości kulturowej, historycznej, narodowej i etnicznej dziecka,

e) rozwijanie umiejętności poznawania siebie oraz otoczenia rodzinnego, społecznego, kulturowego, technicznego i przyrodniczego dostępnego doświadczeniu dziecka.

Głównym celem na pierwszym etapie edukacji jest wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka pod względem umysłowym, społeczno - moralnym, fizyczno - zdrowotnym i estetycznym.

Aby podnieść motywację i skuteczność nauczania w klasach I-III dokonano operacjonalizacji celów, czyli ich uszczegółowienia.

Operacjonalizacja celów polega na ich przedstawianiu w postaci konkretnych rezultatów nauczania i uczenia się, a także na wskazaniu sposobów ich sprawdzania. Cele operacyjne informują, więc o tym, co uczniowie powinni opanować, znać, poznać, wiedzieć itd.

Przykład 1.

Klasa I.

Temat bloku: Święta, święta - radości czas.

Temat dnia: Świąteczne życzenia - choinka jest wśród nas.

Cele ogólne:

1. Swobodne wypowiedzi uczniów na temat Świąt Bożego Narodzenia.

2. Rozpoznawanie i nazywanie symboli.

3. Doskonalenie umiejętności liczenia, dodawania i odejmowania w zakresie 30.

4. Nabywanie umiejętności składania życzeń świątecznych.

5. Rozwijanie wyobraźni przestrzennej.

6. Wyzwalanie radości z uczestnictwa w zabawie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

- określi, z jakich okazji wysyła się karty i widokówki,

- wybierze kartę związaną ze Świętami Bożego Narodzenia i uzasadni swój wybór,

- zaznaczy dni świąteczne w kalendarzu,

- ułoży ustne życzenia świąteczne,

- poprawnie policzy do 30,

- porówna liczebność zbiorów,

- ułoży treść do zadania,

- wykona rysunek według instrukcji nauczyciela,

- wykona ozdobę na choinkę,

- bezpiecznie posłuży się narzędziami pracy.

Dobierając cele ogólne i operacyjne należy ściśle współpracować z programem nauczania, uwzględniając poszczególne dziedziny czy obszary edukacji.

Według K. Denka cele zawierają trzy składniki:

1. Opis zachowania, jakiego oczekuje się od ucznia po zakończeniu nauki.

2. Opis warunków, w jakich uczeń ma demonstrować te zachowania.

3. Standardy określające najniższy, dopuszczalny poziom realizacji zachowania końcowego.

Etapy doboru celów operacyjnych:

I etap - sformułowanie celów ogólnych,

II etap - ustalenie sytuacji odniesienia,

III etap - sporządzenie testu sytuacji odniesienia,

IV etap - sformułowanie operacyjnych celów kształcenia,

V etap - wyznaczenie dolnej granicy stałości realizacji.

Operacjonalizacja nie jest czynnością łatwą. Wymaga prawidłowego ujmowania celów do poszczególnych tematów bloku oraz dnia. Operacjonalizacja posiada więcej zalet niż wad. Istotna jest umiejętność formułowania przez nauczycieli celów szczegółowych, konkretnych, operacyjnych.

Cele operacyjne to opisy zachowań uczniów. Nauczyciel przystępując do ich określania powinien mieć jasność tego, jakie zadania ma wykonywać uczeń oraz kiedy jego działania zostanę uznane właśnie za osiągnięcie tego celu.

Cele ogólne wykazują kierunki działań edukacyjnych, są bogate znaczeniowo, ale często wieloznaczne i deklaratywne.

Cele operacyjne opisują wyniki, są jednoznaczne i precyzyjnie sformułowane, ale istnieje również niebezpieczeństwo zbytniego ich rozdrobnienia. W doborze przydatne jest korzystanie z taksonomii. Cechą taksonomii jest hierarchiczność. Zgodnie z taksonomią cele można dzielić według dziedzin i poziomów.

Zakres programu oprócz dziedziny poznawczej ma obejmować emocjonalną i psychoruchową oraz wskazania odnoszące się do procesu kulturyzacji i socjalizacji. Należy holistycznie zebrać to, co zajmuje czołowe miejsce w przedstawionych wyżej dziedzinach.

Uporządkowanie celów kształcenia:

- w sferze poznawczej (taksonomia B.Blooma),

- w sferze emocjonalnej (taksonomia R.Krathwahle),

- w sferze psychomotorycznej (taksonomia A.J.Harrowa).

Znajomość taksonomii celów kształcenia w sferze poznawczej, emocjonalnej i psychomotorycznej stanowi warunek konieczny formułowania celów każdych zajęć i to bez względu na to, czy nauczyciel stosuje w praktyce edukacyjnej podmiotowy czy przedmiotowy standard ewaluacji.

Uporządkowanie celów ułatwia prace programowe, projektowanie i prowadzenie zajęć zintegrowanych a przede wszystkim sprawdzanie osiągnięć.

Użyteczność taksonomii dla praktyki szkolnej jest podwójna:

- mając rozeznanie w sferze poznawczej, psychomotorycznej, emocjonalnej i estetyczno-duchowej nauczyciel może zaprojektować program w pełni odpowiadający ideom współczesnych założeń edukacji,

- odwołując się do taksonomii można oceniać ich wartość.

Głównym celem edukacji polonistycznej jest wdrażanie uczniów do posługiwania się językiem w zakresie: mówienia, czytania, pisania, kształtowanie umiejętności pracy z tekstem, budzenie miłości do języka ojczystego, wyrabianie wrażliwości na jego piękno oraz kształtowanie wartościowych społecznie postaw, umożliwiających aktywne uczestnictwo w życiu rodziny, szkoły, środowiska i narodu, rozwijanie uczuć a także:

- kształtowanie refleksyjnego stosunku do języka i zaznajomienie z elementami wiedzy o języku,

- wyrabianie wrażliwości estetycznej przez kontakt z twórczością dla dzieci,

- przygotowanie do samokształcenia i korzystania z środków upowszechniania informacji.

Cele edukacji polonistycznej są rozległe. Dotyczą nie tylko kształcenia językowego, literackiego, kulturalnego, samokształcenia i specyficznych dla edukacji wczesnoszkolnej umiejętności instrumentalnych, ale obejmują również kształtowanie wartościowych postaw, umożliwiających aktywne uczestnictwo w życiu rodziny, szkoły, środowiska i narodu. Szerzej odniosę się do nich dalszej części artykułu.

Do źródeł nauczania edukacji polonistycznej należą:

1. Przeżycia i doświadczenia dziecka, jego zainteresowania i dążenia.

2. Środowisko przyrodnicze.

3. Środowisko społeczne.

4. Dzieła artystyczne w postaci obrazów, plakatów, rzeźb, utworów muzycznych, pieśni, piosenek, audycji radiowych i telewizyjnych, teksty literackie: opowiadania, legendy, bajki zawarte w podręcznikach, książkach i czasopismach dla dzieci.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego z dnia 23 grudnia 2008 roku.

Według podstawy programowej z dnia 28 grudnia 2008 roku :„Ważnym celem edukacji polonistycznej jest rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego czytania, rozmawianie o przeczytanych utworach oraz korzystanie z bibliotek. Dobór utworów ma uwzględni następujące gatunki literatury dziecięcej: baśnie, wiersze, komiksy. Przy ich wyborze należy kierowa się realnymi umiejętnościami czytelniczymi dzieci a także potrzebami wychowawczymi i edukacyjnymi. Dzieci powinny uczyć się na pamięć wierszy, fragmentów prozy, tekstów piosenek itp. Poniżej przedstawiono charakterystykę działów i treści kształcenia z zakresu edukacji polonistycznej.

Treści nauczania - Klasa I.

Wspomaganie rozwoju umysłowego w zakresie wypowiadania się. Dbałość o kulturę języka. Początkowa nauka czytania i pisania. Kształtowanie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych.

Uczeń kończący klasę I:

1) w zakresie umiejętności społecznych, warunkujących porozumiewanie się i kulturę języka:

a) słucha wypowiedzi dorosłych, rozumie ich przekaz, komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia;

b) kulturalnie zwraca się do rozmówcy, wypowiada się na temat, zadaje pytania, umie odpowiedzieć na pytania innych;

c) uczestniczy w rozmowach na tematy związane z rodziną, szkołą, rówieśnikami oraz inspirowane literaturą.

2) w zakresie umiejętności czytania i pisania:

a) rozumie sens kodowania oraz dekodowania informacji, odczytuje rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy;

b) zna litery alfabetu, czyta i rozumie proste, krótkie teksty;

c) pisze proste, krótkie zdania: przepisuje, pisze z pamięci, dba o estetykę i poprawność graficzną pisma (przestrzega zasad kaligrafii);

d) posługuje się ze zrozumieniem określeniami: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie;

e) słucha czytanych utworów baśni, opowiadań, wierszy, próbuje czytać krótkie lektury;

f) korzysta z pakietów edukacyjnych tj. zeszytów ćwiczeń.

3) w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych:

a) uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego;

b) poznaje rekwizyty i umie się nimi posługiwać;

c) odtwarza z pamięci teksty: wiersze, piosenki, fragmenty prozy.

Treści nauczania - Klasa II (brak w podstawie, nauczyciel poszerza treści realizowane w klasie I).

Treści nauczania - Klasa III.

Uczeń kończący klasę III:

1) korzysta z informacji:

a) uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji;

b) czyta i rozumie teksty;

c) zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenia, zawiadomienie, list, notatkę kronikarską, potrafi z nich korzystać;

d) wyszukuje w tekście fragmenty i informacje, korzysta ze słowników i encyklopedii;

2) analizuje i interpretuje teksty:

a) przejawia wrażliwość estetyczną, wzbogaca i rozszerza zasób słownictwa;

b) wyszukuje fragmenty w tekście, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów,

c) czyta teksty i recytuje wiersze z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji;

d) czyta wybrane pozycje literatury dziecięcej, wypowiada się na ich temat;

e) korzysta z podręczników, zeszytów ćwiczeń oraz środków dydaktycznych.

3) tworzy wypowiedzi:

a) w formie ustnej i pisemnej, kilkuzdaniową wypowiedź, opowiadanie, opis, list, życzenia, zaproszenie;

b) dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych;

c) uczestniczy w rozmowach;

d) dba o sposób wypowiadania się: poprawnie artykuluje głoski, akcentuje wyrazy, stosuje pauzy, właściwą intonację w zdaniu oznajmiającym, pytającym i rozkazującym, stosuje formuły grzecznościowe;

e) dzieli wyrazy na sylaby, wyróżnia wyrazy w zdaniu, zdania w tekście;

f) pisze czytelnie i estetycznie, dba o poprawność gramatyczną, ortograficzną oraz interpunkcyjną;

g) przepisuje teksty, pisze z pamięci, ze słuchu.

Zakres treści nauczania edukacji polonistycznej zależny jest od celów. Odpowiednio dobrane treści zmierzają do wzbogacania i precyzowania słownictwa uczniów, stosowania różnych form wypowiedzi w języku mówionym i pisanym, poprawnego w swobodnego wypowiadania się na tematy związane z przeżyciami i doświadczeniami życiowymi dziecka a także z lekturą.

Treści kształcenia w klasach I-III z edukacji polonistycznej obejmują działy:

I. Ćwiczenia w czytaniu i opracowaniu tekstów.

II. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu.

III. Ćwiczenia gramatyczno - ortograficzne z elementami wiedzy o języku.

IV. Ćwiczenia słownikowo - frazeologiczne i syntaktyczne.

Działy ściśle są ze sobą powiązane, wzajemnie się przenikają, służąc kształceniu sprawności językowych i kształtowaniu społecznie wartościowych postaw.

I. Ćwiczenia w czytaniu i opracowaniu tekstów:

a) ćwiczenia w czytaniu:

- wdrażanie do uważnego słuchania tekstu czytanego przez nauczyciela;

- czytanie tekstów z uwzględnieniem zasady stopniowania trudności:

- analiza i synteza słuchowa i wzrokowa wyrazów,

- nauka czytania wyrazów i zdań

- czytanie wyrazów, zdań i krótkich tekstów drukowanych oraz pisanych na tablicy lub w zeszycie,

- doskonalenie techniki głośnego czytania, wdrażanie do poprawnego i wyrazistego czytania zdań tekstów (zmiany siły i tonu głosu, tempa czytania, stosowanie pauz),

- czytanie z podziałem na role;

- zbiorowe i indywidualne czytanie książek oraz czasopism dla dzieci;

- różne formy prezentowania przez uczniów dowolnej lektury (dzielenie się wrażeniami, ilustrowanie wytworami plastycznymi itd.).

b) ćwiczenia w opracowywaniu tekstów:

- rozmowa na temat utworu literackiego: bohaterowie - sposób ich zachowania, stosunek emocjonalny dziecka do postaci utworu, nawiązywanie do własnych doświadczeń i przeżyć:

- bohaterowie główni i drugorzędni,

- cechy charakterystyczne bohaterów,

- ocena postępowania bohaterów.

- wyodrębnienie zdarzeń w utworze literackim: zbiorowe ustalanie zależności, odróżnianie zdarzeń istotnych od mniej istotnych, wskazywanie wydarzenia decydującego o zmianie w postępowaniu bohatera;

- wypowiedzi na temat ilustracji w podręczniku, ustalanie związku tekstu z ilustracjami oraz doświadczeniami i przeżyciami dziecka;

- ilustrowanie treści wytworami plastycznymi, jako przygotowanie do planu, podpisywanie rysunków - nadawanie tytułów;

- zbiorowe określanie nastroju w utworze (radość, smutek, elementy humorystyczne);

- wybieranie najważniejszych i najpiękniejszych fragmentów opowiadania, uzasadnienie wyboru;

- wdrażanie do formułowania pytań i odpowiedzi na podstawie tekstu;

- wiązanie treści utworu z różnymi formami ekspresji dziecka (słowną, plastyczną, ruchową, muzyczną);

- opowiadanie fragmentu utworu, wyszukiwanie urywków na określony temat przez nauczyciela;

- czytanie z podziałem na role;

- różne formy inscenizowania czytanych tekstów lub fragmentów np. dramatyzacja, dialogi, teatrzyk kukiełkowy, teatrzyk muzyczny, ilustrowanie muzyką opowiadania, baśnie, wiersze;

- uczenie się na pamięć wierszy i umiejętność ich wygłaszania z zastosowaniem odpowiedniej intonacji, tempa, pauz;

- słuchanie nagrań utworów.

II. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu:

- stosowaniu w mowie elementów techniki języka mówionego: pauz, tempa, siły głosu i odpowiedniej intonacji;

- rozmowy nauczyciela z dziećmi (swobodne wypowiedzi);

- indywidualne wielozdaniowe wypowiedzi dzieci na temat wydarzeń z ich życia, w związku z przeczytanymi utworami literackimi, obejrzanymi sztukami teatralnymi, filmami, wysłuchanymi audycjami radiowymi i widowiskami telewizyjnymi;

- indywidualne opowiadanie ulubionych baśni;

- pobudzenie do formułowania i formułowanie pytań na temat utworów lub wypowiedzi ustnych nauczyciela i kolegów;

- porządkowanie wypowiedzi;

- omawianie treści pojedynczych obrazów na jeden temat;

- omawianie treści cyklu obrazków i historyjek obrazkowych ( wypowiedzi dłuższe);

- nadawanie tytułów pojedynczym obrazkom, historyjkom obrazkowym oraz fragmentom tekstów, jako wdrażanie do zwięzłego ujmowania treści i przygotowanie do układania planu;

- porządkowanie zdań w rozsypance zdaniowej, jako przygotowanie do układania spójnej wypowiedzi wielozdaniowej;

- zwiększanie komunikatywności i zwięzłości wypowiedzi przez układanie i zapisywanie zdań na temat wykonywanych czynności własnych i czynności innych ludzi;

- zwiększanie komunikatywności wypowiedzi przez ćwiczenia w rozwijaniu lub ograniczaniu składników zdań;

- zbiorowe układanie i pisanie opowiadań na podstawie wydarzeń z życia, historyjek obrazkowych, przedstawień teatralnych, filmów, audycji radiowych i widowisk telewizyjnych;

- zbiorowe układanie i zapisywanie wypowiedzi wielozdaniowych na temat wycieczek, jako przygotowanie do sprawozdania;

- zbiorowe i indywidualne układanie w formie ustnej i pisemnej opowiadań na podstawie przeżyć i doświadczeń dzieci, historyjek obrazkowych, lektury, przedstawień teatralnych, filmów, audycji radiowych i widowisk telewizyjnych.

-Zbiorowe i indywidualne układanie i pisanie zdań na temat różnych przedmiotów jako przygotowanie do opisu,

-Rozpoznawanie przedmiotów na podstawie ich opisów,

-Zbiorowe redagowanie i zapisywanie opisów przedmiotów na podstawie obserwacji.

-Tworzenie i pisanie swobodnych tekstów,

-Zbiorowe i indywidualne pisanie listów, adresowanie listów.

-Zbiorowe i indywidualne składanie i wysyłanie życzeń z różnych okazji.

-Indywidualne pisanie listów, składanie i wysyłanie życzeń z różnych oka­zji"

-Zbiorowe układanie i pisanie zaproszeń i zawiadomień,

-Przekształcanie zdań w celu zwiększenia komunikatywności wypowiedzi, np. rozwijanie i ograniczanie składników zdań, zastępowanie rzeczowni­ków zaimkami - bez wprowadzania terminów - używanie wyrazów blis­koznacznych.

Ćwiczenia przygotowujące do nauki pisania i doskonalące pismo:

-kreślenie linii prostych w różnym położeniu (równoległym, prostopa­dłym, rozbieżnym) oraz łuków, kół, spirali;

-odwzorowywanie figur literopodobnych;

-nauka pisania liter i wyrazów - ze skierowaniem uwagi na poprawne od­twarzanie kształtów liter i ich połączeń w wyrazie;

-ćwiczenia doskonalące pismo w zakresie kształtu, proporcji, łączenia i położenia małych i wielkich liter;

-przepisywanie pod kierunkiem nauczyciela wyrazów, zdań' i krótkich tekstów z podręcznika i tablicy;

-okolicznościowe i systematyczne ćwiczenia w kształtnym, płynnym i czytelnym pisaniu grup liter małych i wielkich, stosowaniu właściwej pro­porcji liter, odstępów między literami i wyrazami, właściwego łączenia liter, równomiernego położenia pisma;

-przyspieszanie tempa pisania;

-dążenie do osiągnięcia czytelnego, estetycznego pisma z uwzględnieniem właściwego rozmieszczenia na stronicy (akapity);

-pisanie w jednej linii (drugie półrocze klasy trzeciej),

III. Ćwiczenia gramatyczno-ortograficzne z elementami wiedzy o języku:

-Podział wyrazów mówionych na głoski i pisanych na litery. Wyróżnianie samogłosek i spółgłosek.

-Sylaba jako część wyrazu zawierająca samogłoskę.

-Dwuznaki. Litery ze znakami diakrytycznymi.

-Pisownia wyrazów ze spółgłoskami miękkimi w różnych pozycjach.

-Kropka, pytajnik, wykrzyknik na końcu zdania. Przecinek przy wylicza­niu,

-Rozpoznawanie w zdaniu wyrazów, w wyrazach sylab, w sylabach głosek (samogłosek i spółgłosek),

-Rozpoznawanie zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących i wykrzyknikowych.

-Wspólne i indywidualne układanie zdań oznajmujących,; pytających i rozkazujących. Pauza w tekstach drukowanych.
-Wielka litera na początku zdania, w pisowni imion i nazwisk, nazw miast, ulic, miejscowości, rzek, gór, w korespondencji, w tytułach utworów, książek i czasopism dla dzieci.
-Rzeczowniki jako wyrazy oznaczające ludzi, zwierzęta, rośliny i rzeczy.
-Liczba i rodzaj rzeczownika.

-Czasowniki jako wyrazy oznaczające czynności, Liczba pojedyncza i mnoga czasowników.

-Zgodność form czasownika i rzeczownika w liczbie.

-Czasownik - rozpoznawanie- czasów: teraźniejszego, przeszłego i przyszłego, osoby i liczby.

-Poprawne łączenie czasownika z rzeczownikiem w liczbie pojedynczej i mnogiej w czasie przeszłym i przyszłym.

-Rozpoznawanie przymiotnika jako określenia rzeczownika.

-Liczba pojedyncza i mnoga przymiotnika.

-Uświadamianie zależności form przymiotnika od form rzeczownika.

-Określanie rodzaju rzeczownika w liczbie pojedynczej według zakończe­nia towarzyszącego mu przymiotnika.

-Pisownia nie łącznie z przymiotnikiem.

-Rozpoznawanie przysłówka (odprzymiotnikowego) jako określenia czasownika. Łączna pisownia nie z przysłówkiem odprzymiotnikowym.
-Liczebnik jako część mowy oznaczająca liczbę i kolejność,
ćwiczenia w poprawnym łączeniu liczebników z rzeczownikami.
-Pisownia liczebników typu: dziewiętnaście, sześćdziesiąt, sześćset.
-Ćwiczenia w poprawnym stosowaniu form gramatycznych, zwłaszcza przy użyciu przyimków, np., do; przy, od, z, na, koło, spod -, bez wprowadzania terminu.
-Praktyczne ćwiczenia z zastosowaniem w zdaniu tego samego przyimka z różnymi rzeczownikami; różnych przyimków z tym samym rzeczownikiem (bez wprowadzania terminu przyimek").
-Utrwalanie pisowni przyimka oddzielnie od rzeczownika na przykładzie zestawień "w sali", "w dużej sali".

-Pisownia często spotykanych wyrazów z ó, rz, i wymiennymi.

-Wykorzystanie- różnicy form liczby "rzeczownika dla uzasadnienia pisow­ni wyrazów., np. stół - stoły, aktor - aktorzy.

-Wykorzystanie zmienności form i rodziny wyrazów dla uzasadnienia pi­sowni.

-Pisownia częściej spotykanych wyrazów z ó, rz niewymiennymi.

-Pisownia wyrazów z rz po spółgłoskach.

-Pisownia najczęściej spotykanych wyrazów z h.

-Utrwalanie i poszerzenie zasobu wyrazów z h.

-H, ó, rz, ż niewymienne w często spotykanych wyrazach, tworzenie wy­razów pokrewnych.

-Pisownia używanych przez dzieci skrótów: ulica - ul., numer - nr, dnia -dn. strona - s. ---Pisownia skrótów wprowadzonych na edukacji matematy­cznej

-Pisownia i praktyczne zastosowanie dalszych skrótów: doktor - dr, pod tytułem - pt, i tak dalej - itd.

-Przenoszenie części wyrazów (w związku z podziałem na sylaby otwarte i zamknięte),

-Pisownia wyrazów z zanikiem dźwięczności na końcu i w środku wyrazu. -Wykorzystywanie zmienności form dla uzasadnienia pisowni, np: sad -sadu, róż - róże, chleb - chleba i rodziny wyrazów: ławka - ława, rybka - ryba,

-Pisownia wyrazów z ą i ę w różnych pozycjach, ze szczególnym uwzględnieniem form czasownika, np. zdjął, zdjęła,

-Pisownia zakończeń: -ów, -ówka, -ówna, -unek.

-Opanowanie alfabetu i praktyczne jego zastosowanie, Porządkowanie wy­razów według pierwszej według drugiej litery.

-Alfabetyczny układ słowniczka ortograficznego, Korzystanie ze słowni­czka ortograficznego.

-Pisanie z pamięci wyrazów i zdań.

-Pisanie ze słuchu wyrazów i zdań o pisowni zgodnej z brzmieniem.

-Przepisywanie zdań i krótkich tekstów napisanych przez nauczyciela na tablicy oraz zdań i tekstów drukowanych ze zwróceniem uwagi na określone trudności ortograficzne.

-Pisanie z pamięci i ze słuchu zdań i krótkich tekstów obejmujących po­znany materiał ortograficzny.

-Pisanie ze słuchu jako sprawdzian.

IV. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne:

a)Wzbogacanie, aktywizowanie i uściślanie słownictwa przez:

- wprowadzanie nazw osób, przedmiotów, zwierząt, roślin, zjawisk przy­rodniczych, nazw cech i czynności oraz wyrazów omawiających sposób wykonania czynności,

-wprowadzanie wyrazów dotyczących przeżyć dzieci,

-poszerzanie i utrwalanie słownictwa potrzebnego do kształtowania ele­mentarnych pojęć społecznych i przyrodniczych,

-nadawanie nazw ogólnych grupom przedmiotów (np, przybory szkolne),

-wprowadzanie wyrazów i zwrotów frazeologicznych służących porówna­niu przedmiotów i czynności,

-gromadzenie wyrazów oznaczających kształt, wielkość, materiał, barwę,

-stosowanie form grzecznościowych w rozmowie, w liście i życzeniach,

-wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i związków frazeologicznych, zastępowanie ich innymi,

-wdrażanie do poprawnego stosowania związków frazeologicznych (traf­nych określeń),

-uświadamianie zakresu znaczeniowego wyrazów - precyzowanie znacze­nia słów,

-wyrazy wieloznaczne, np. zamek, klucz,

-dobór wyrazów o znaczeniu podobnym (ojciec, tata) i przeciwnym (zły - dobry),

-układanie słowników tematycznych, grupowanie wyrazów i związków wyrazowych wokół tematu,

-grupowanie wyrazów należących do tej samej rodziny,

-wprowadzanie do czynnego słownictwa uczniów terminów literackich (np, akcja, bohater) oraz z zakresu nauki o języku.

b) Kształtowanie umiejętności wyrażania myśli w formie zdania;

-wskazywanie zdań w tekście,

-układanie zdań z rozsypanki wyrazowej,

-wyróżnianie zdań w mowie,

-rozwijanie zdań lub ograniczanie liczby ich składników,

-stosowanie w rozmowie komunikatywnych równoważników zdań (bez wprowadzania terminów),

-rozwijanie zdań pojedynczych, porządkowanie wyrazów w zdaniu, ukła­danie zdań z wyrazów,

-przekształcanie zdań pojedynczych na złożone i złożonych na pojedyncze (bez wprowadzania terminów),

-przekształcanie zdań na ich równoważniki i równoważników na zdania (bez wprowadzania terminów),

-wdrażanie do poprawnego stosowania zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie (bez wprowadzania terminów).

---