Kaplica Zygmuntowska na Wawelu

Bartłomiej Berecci

Kaplica Zygmuntowska na Wawelu jest najcenniejszą spośród kaplic otaczających krakowską katedrę.
Kaplica ta powstała w miejsce wcześniejszej kaplicy gotyckiej p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii, ufundowanej przez króla Kazimierza Wielkiego w roku 1340. Kaplica renesansowa zbudowana została z fundacji Zygmunta I Starego w latach 1519-1533 według projektu Bartłomieja Berrecciego.

Jeden z niemieckich historyków sztuki (Essenwein) nazwał ją "perłą renesansu na północ od Alp". W istocie, jest to najczystsze dzieło florenckiej architektury renesansowej poza Włochami.

Dolna część ma kształt sześcianu, na nim spoczywa bęben (z zewnątrz ośmioboczy, wewnątrz okrągły), wspierający półkolistą kopułę zwieńczoną latarnią. Dach kopuły pokrywają złocone płytki z miedzi. Wewnątrz każda ze ścian ma taki sam trójosiowy układ, powtarzający motyw rzymskiego łuku triumfalnego: duża półkolista wnęka pośrodku, po bokach nisze z posągami świętych, nad którymi znajdują się płaskorzeźbione tonda z przedstawieniami ewangelistów oraz Dawida i Salomona. Podziały architektoniczne są zaznaczone pilastrami ustawionymi na wysokim cokole i wspierającymi wydatny gzyms. Projekt kaplicy jest samodzielnym dziełem Berrecciego, nie ma dokładnych odpowiedników we Włoszech. Najbliższej analogii dostarcza jeden z rysunków Leonarda da Vinci

Bogata płaskorzeźbiona dekoracja kaplicy wykuta w kamieniu pokrywa szczelnie ściany. Składa się na nią duża różnorodność motywów ornamentalnych i scen figuralnych, zaczerpniętych z mitologii, mających także swoje odpowiedniki w sztukce florenckiej i sieneńskiej przełomu XV i XVI wieku. Rzeźby stojące w niszach wykonał Berrecci we współpracy ze swoim warsztatem. Przedstawiają one świętych: apostołów Piotra i Pawła, Jana Chrzciciela oraz Floriana, Wacława i Zygmunta.

Pierwotnie wewnątrz znajdował się jedynie nagrobek Zygmunta I Starego (1529-1531, B. Berrecci). Z czasem jednak pojawiły się również nagrobki Zygmunta II Augusta i Anny Jagiellonki (1574-75, S. Gucci), przez co - wbrew woli jej fundatora - kaplica stała się mauzoleum ostatnich Jagiellonów Do niezwykle cennego i jednolitego stylowo wyposażenia wnętrza należy m.in. srebrny ołtarz fundowany przez Zygmunta I Starego (1531-1538, dzieło zbiorowe artystów norymberskich - Georga Pencza, Melchiora Baiera, Petera Flötnera i in.), a także świeczniki srebrne wykonane prawdopodobnie przez Petera Flötnera i Melchiora Baiera.

Daty z historii budowy kaplicy

• początkowe plany w roku 1516

• 1517 Bartłomiej Berrecci przedłożył plany kaplicy królowi w Wilnie

• 1519 położenie fundamentów

• 1524/1525 gotowe mury kaplicy

• 1526 miedziana kopuła i odlanie krzyża z dźwigającym go aniołkiem

• 1530-32 wykonanie kraty osłaniającej wejście (warsztat H. Vischera) (uzupełniona 1545)

• 1533 ukończenie dekoracji wnętrza kaplicy i jej konsekracja

• 1574-75 przebudowy związane z umieszczeniem nagrobków Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki

Katedra na Wawelu pod wezwaniem świętych Stanisława i Wacława należy do budowli o największym znaczeniu w historii Polski. Jest koronacyjnym kościołem królów polskich, miejscem wiecznego spoczynku ich, a także wielkich twórców polskiej kultury, takich jak Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki.

Na miejscu obecnego kościoła gotyckiego istniały dwie katedry romańskie. Najwcześniejsza, tzw. "pierwsza" katedra była przesunięta nieco na wschód w stosunku do dzisiejszego położenia i była poświęcona św. Wacławowi. Została ufundowana przez Kazimierza Odnowiciela. Jej pozostałości (m. in. dolna część krypty) zostały odkryte w czasie XX-wiecznych badań archeologicznych. Drugą katedrę zaczęto budować za Bolesława Chrobrego, budowę kontynuował Władysław Herman (od niego jest nazywana "hermanowską"), a dokończył Bolesław Krzywousty. Zachowało się z niej nieco więcej niż z pierwszej - m. in. krypta (p.w. św. Leonarda) i dolna część wieży Srebrnych Dzwonów.

W roku 1089 prawdopodobnie sprowadzono ze Skałki szczątki biskupa Stanisława Szczepanowskiego. Od tego czasu z katedrą związany jest kult świętego.
W roku 1320 jeszcze w katedrze romańskiej Władysław Łokietek koronował się na króla Polski. Biskup krakowski Nanker wkrótce potem rozpoczął budowę nowej katedry.

Katedrę otaczają trzy wieże. Od strony północnej wieża Zygmuntowska, na której wisi słynny dzwon "Zygmunt". Wyższa jest od niej wieża Zegarowa, zwieńczona wykwintnym barokowym hełmem, natomiast od strony południowej znajduje się trzecia

wieża zwana Srebrnych Dzwonów lub Wikaryjską.

We wnętrzu kościoła, nad filarami międzynawowymi, stoją cztery posągi Ojców Kościoła: śś. Hieronima, Ambrożego, Grzegorza oraz Augustyna. Pomiędzy filarami oddzielającymi nawę główną od południowej stoi wysokiej klasy nagrobek króla Władysława Jagiełły (zm. w 1434 r.). Na płycie wierzchniej widać postać zmarłego władcy, opierającą się stopami o bazyliszka (symbol zła pokonanego przez króla). Po przeciwnej stronie można zobaczyć nagrobek króla Władysława Warneńczyka. Jednak w grobie nie ma szczątków zmarłego władcy, ponieważ zginął on w bitwie pod Warną w 1444 r. i jego ciała nigdy nie odnaleziono. Jest to więc grób symboliczny.

Pośrodku świątyni znajduje się konfesja św. Stanisława, w której złożono relikwie św. Floriana, a w 1254 r. szczątki św. Stanisława, głównego patrona Polski. XVII-wieczna trumna zrobiona jest ze srebra i ozdobiona medalionami z życia św. Stanisława. Jest tam m.in. scena bitwy pod Grunwaldem, ponieważ uważano, że św. Stanisław przyczynił się do wygranej. Konfesja zwana jest Ara Patriae, czyli Ołtarz Ojczyzny. Jest to święte miejsce dla każdego Polaka. Tu przez wieki królowie składali zdobyczne trofea. Tutaj np. król Władysław Jagiełło zawiesił chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem (1410). Ostatnią chorągiew złożył tu Jan III Sobieski po wspaniałym zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem (1683). Obok konfesji św. Stanisława można zobaczyć nagrobki biskupów: Marcina Szyszkowskiego, Piotra Gembickiego, Jana Małachowskiego i Kazimierza Łubieńskiego.

Ołtarz główny pochodzi z fundacji biskupa Piotra Gembickiego. Przed nim odbywały się koronacje królewskie. Za ołtarzem widoczne są fragmenty polichromii z 2 połowy XIV wieku.

W środkowym występie schodów prowadzących do ołtarza pochowany jest kardynał Fryderyk Jagiellończyk, syn króla Kazimierza Jagiellończyka, a na lewo od jego grobu spoczywała w latach 1399 - 1949 święta królowa Jadwiga.

W katedrze znajduje się też krucyfiks pochodzący z końca XIV stulecia. Jest to słynący cudami krzyż świętej królowej Jadwigi. Przed nim modliła się św. Jadwiga i według legendy przemówił do niej ukrzyżowany Chrystus. W związku z tym w 1987 r. relikwie królowej umieszczono w mensie ołtarza przed krucyfiksem.

W katedrze znajdują się też nagrobki królów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego oraz pomniki nagrobne króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego.

W przyziemiu wieży Srebrnych Dzwonów spoczywa marszałek Józef Piłsudski.

---