DZIEDZINIEC ARKADOWY ZAKMU KRÓLEWSKIEGO NA WAWELU

Obecnie Wawel znajduje się w środkowej części Krakowa, niedaleko rynku.

Jest to wapienna skała jurajska, dominująca w panoramie Krakowa (około 228 m n.p.m.),

która uformowała się około 150 milionów lat temu. Pierwszy historyczny władca Polski

Mieszko I z rodu Piastów, jak również jego następcy: Bolesław Chrobry i Mieszko II obrali

Wawel na jedną ze swych siedzib. W tym okresie Wawel należał do najważniejszych polskich

ośrodków chrześcijaństwa. Znaczącym ośrodkiem polityczno- administracyjnym stał się

za panowania Kazimierza Odnowiciela.

Zabudowę wzgórza tworzą przede wszystkim katedra, dawny zamek królewski jak i domy

dostojników państwowych i kościelnych oraz mury obronne.

Głównym obiektem z wcześniej wymienionych bez wątpienia jest zamek, który na przestrzeni

wieków był wielokrotnie rozbudowywany i odnawiany. Jednak uznaje się, że szczytowy

okres rozwoju architektury i kultury artystycznej Wawelu przypada na czasy panowania

Jagiellonów, zwłaszcza Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. W latach 1506-1534

przebudowano gotycki pałac na renesansową rezydencję . Wynikało to z potrzeby, gdyż

wcześniejsza wersja zamku została zniszczona podczas pożaru. Inicjatorami tego

przedsięwzięcia byli królewicz Zygmunt i król Aleksander Jagiellończyk, którzy chcieli, aby

zamek wybudować w (nowym wówczas dla nich) stylu renesansowym. Sprowadzono wtedy

z Węgier ( które już w XV wieku zdominowane były nowymi prądami w szeroko rozumianej

sztuce ) architekta włoskiego pochodzenia – Franciszka Florentczyka. Rozbudowa Wawelu na

reprezentacyjną rezydencję monarszą, mieszczącą również najwyższe urzędy państwowe,

polegała na dostawianiu kolejnych budynków zorganizowanych wokół czworobocznego

dziedzińca. Projekt obejmował też budowę tradycyjnie włoskich krużganków.

Jednakże do swojej śmierci Florentczyk zdołał jedynie zrealizować kamieniarkę tzw. Domu

Królowej i połączyć go pałacem północnym z gotycką Kurzą Stopą. Obramienia okienne

i wykusz Domu Królowej, wykonane w latach 1502-1507, są pierwszymi w Polsce czysto

renesansowymi detalami architektonicznymi. Artysta jeszcze w 1504 roku przystąpił

do budowy zachodniego skrzydła. Współpracowali z nim muratorzy i lapicydzi,

m.in. Jan z Koszyc, Włoch Ugulino, Kacper Simon z Sabinowa, Jan Włoch. Gdy je ukończył,

zabrał się do stawiania jeszcze północnego i wschodniego, które ukończył w 1516 r.,

zaczynając dobudowywać krużganki. Z powodu śmierci pracami miał kierować Bartłomiej

Berrecci, który, zajęty wznoszeniem kaplicy Zygmuntowskiej, funkcję tę powierzył

Benedyktowi z Sandomierza, którą później kontynuował wreszcie Bartolomeo Berrecci

z Florencji. Ten ostatni, nadworny architekt królewski, nadał ostateczny kształt zamkowi

wawelskiemu. Powstał w ten sposób najpiękniejszy renesansowy obiekt w Europie

Środkowej. Będący dwupiętrową budowlą z trzema skrzydłami (z pomieszczeniami)

oraz jednym parawanowym (od południa). Dokładniej mówiąc była to ściana kurtynowa

wzniesiona z powodu niesprzyjających warunków geologicznych, związanych z układem

terenu (spadek terenu). Ściana ta została ozdobiona od zewnątrz renesansową attyką.

Szata zewnętrzna jak i wnętrza zamku mają charakter renesansowy, barokowy, a także

częściowo klasycystyczny. Rezydencja posiada również dziedziniec z krużgankami

arkadowymi, bramę wjazdową i pięć wież mieszkalnych. Jednak niezwykłe wrażenie

wywiera arkadowy dziedziniec, które opinają trzy skrzydła mieszkalne i ścianę kurtynową

od południa. Trzypiętrowe, w dolnej części arkadowe, krużganki będąc głównym traktem

komunikacyjnym spełniały też rolę reprezentacyjną.

Wejście na dziedziniec pałacu prowadzi przez budynek bramy, przebudowany w stylu

renesansowym, który z dużego dziedzińca wawelskiego koło katedry prowadzi na teren

zamku właściwego przez bogato zdobiony portal i długą, sklepioną beczkowo sień wjazdową.

Z sieni wychodzi się na zamkowy dziedziniec arkadowy, jedno z największych

i najpiękniejszych tego typu założeń renesansowych w Europie. To tu zbudowano pierwszy,

poza terenem Włoch wielopiętrowy dziedziniec, w którym zrealizowana jest idea

renesansowa jednolitej kompozycji o wytwornych i zarazem lekkich proporcjach uzyskując

niezwykle reprezentacyjny charakter. Ponadto rozwiązanie to okazało się niezwykle wygodne

w użytkowaniu. Ponieważ wraz z klatkami schodowymi stały się główną komunikacją dla sal

i komnat rozmieszczonych w trzech skrzydłach zamku.

Nawierzchnia dziedzińca pokryta jest kostkami brukowymi oraz wapiennymi.

Wokół zabudowań biegną trzy kondygnacjowe krużganki, z których dolne mają charakter

arkadowy. W dwóch dolnych poziomach zamku mieszczą się pomieszczenia gospodarcze

(parter) i komnaty mieszkalne zaprojektowane w układzie amfiladowym.

Poprzedzające je krużganki wzorowane są na budowlach wczesno florenckich z arkadami

(łukami) opartymi na głowicach kolumn. Na parterze są to kolumny jońskie, zaś na piętrze

korynckie. Sklepienie krużganków na tych piętrach jest krzyżowe. Na trzeciej,

najwyższej kondygnacji smukłe kolumny dźwigające brzeg dachu są dwa razy wyższe.

Jest to związane z mieszczącymi się na tym piętrze pomieszczeniami reprezentacyjnymi,

których wysokość odzwierciedla poziom krużganków. W połowie wysokości kolumn

architekt umieścił przewiązki poprawiające ich proporcje. Przewiązki trzonu kolumny

przeważnie były popularne w późnym romanizmie i gotyku. Występowały jako okrągły

kamień z zakończeniem w formie klińca wpuszczonego w ścianę, oddzielając od siebie dwie

części trzonu kolumny. Spełniały rolę konstrukcyjną i dekoracyjną. Trzecia kondygnacja

została usytuowana pod mocno wysuniętym okapem dachu, który podtrzymywane jest dzięki

kamiennym „dzbanuszkom” znajdujących się na zakończeniach kolumn. Dokładnie mówiąc

dzbanuszek to kręgiel kamienny pomiędzy kolumną względnie filarem a konstrukcją dachu.

Charakterystyczny dla polskiej architektury renesansowej Elementy te z jednej strony pełnią

funkcję dekoracyjną oraz pozwalają na lepsze oświetlenie kapiteli kolumn ocienianych

okapem a z drugiej poprawiają statykę przekazując obciążenie dachu na centralną

powierzchnię głowicy. Dodatkowo trzecia kondygnacja zdobiona jest barwną polichromią,

tworzącą fryz, (czyli wąski pas poziomy, ograniczający lub dzielący płaszczyzny) otaczający

trzy skrzydła. Dawniej wszystkie kolumny posiadały kolor ciemnoczerwony, a dach

był pokryty polewaną, różnokolorową dachówką. Oprócz kolumn, dziedziniec upiększono

rzeźbionymi portalami, obramowaniami okiennymi i malowniczymi klatkami schodowymi.

Obramowania drzwi i okien łączą motywy zdobnictwa późnogotyckiego i renesansowego

oraz wzory florenckie. Najstarszym fragmentem widocznej z dziedzińca części zamku

jest jego zach. skrzydło (od. strony bramy wjazdowej).