P ytanie 17. Bernardo Morando

(ur. około 1540 w Padwie lub Wenecji, zm. w 1600 w Zamościu) – włoski architekt, od 1569 roku pracujący w Polsce. Twórca projektu i do swojej śmierci wykonawca idealnego miasta twierdzy, Padwy północy, perły renesansu - Zamościa. . W latach 1578 - 1586 Morando zaprojektował miasto i rozmierzono jego plan w terenie oraz wzniesiono Bramę Lubelską, arsenał i pałac. W latach 1587 - 1594 Morando budował ratusz i największe swe dzieło w Zamościu - kolegiatę (obecnie katedra), która stała się wzorem dla wielu innych obiektów sakralnych Lubelszczyzny. Do swojej śmierci architekt zdążył jeszcze wznieść Bramę Lubelską i dokończyć kolegiatę (1598). Jednocześnie przez cały czas trwała nadzorowana przez Morando budowa fortyfikacji jego projektu. Dokończył je dopiero w latach dwudziestych XVII wieku Andrzej del Aqua. Jako główny architekt i budowniczy Morando czuwał również nad budową kamienic i innych budynków. Do pomocy w budowie ściągał włoskich budowniczych z Moraw. Współpracował również z niemieckimi kamieniarzami.

• Zamość - jedno z pierwszych, nielicznych w Europie miast planowanych i ukształtowanych także jako "dzieła sztuki", Miasto realizowało koncepcja "miasta idealnego". Funkcje mające wpływ na kształt Zamościa: miejski ośrodek handlu, położenie w pobliżu ważnych szlaków handlowych, potężna twierdza, ośrodek kultury, cenmtrum religijne, stała rezydencja Jana Zamoyskiego. W planie Zamościa harmonijnie sprzężone zostały w jedną całośc: narys bastionowego pięcioboku i dwa zawarte w jego granicach prostokąty - miasta własciwego i części rezydencjonalnej.Zaakcentowany układ osiowy: oś podłużna - rezydencja, rynek główny, środkowy bastion wschodni; oś poprzeczna - Plac Solny, Plac Główny, Plac Wodny. Po północnej i południowej stronie rezydencji usytuaowano Akademię i kolegiatę.

• Brama Lubelska (stara) -zbudowana pod koniec XVI wieku (1582-85) między dawnymi bastionami IV i V, Wyróżnia się ona płaskorzeźbami po stronie północnej, przedstawiającymi m.in. personifikację patronki bramy, "Polonii", poniżej kartusz z herbem Zamoyskich, oraz napisami inskrypcyjnymi w językułacińskim, skierowanymi do "Matki Polski".

• K olegiata - Styl architektoniczny katedry jest związany z tzw. renesansem lubelskim. Jej wymiary, w stosunku 3:2, wynoszą: 45 m długości i 30 m szerokości. Nawiązują one do wymiarów ówczesnego Zamościa i są równe jego 15-krotnemu pomniejszeniu. Jest to katedra o typie bazylikowym, z wyższą nawą główną z kolebkowymi sklepieniami oraz lunetami, sięgającą 20 m oraz niższymi nawami bocznymi. Dziś prowadzą do niej 3 wejścia - poza głównym od zachodu również 2 boczne przez dawne kaplice (od północy i południa).Duża bazylika trójnawowa, z rzedem kaplic przy kazdej z naw bocznych, w planie korpus nawowy zamyka sie niemal w kwadrat, do ktorego przylega stosunkowo male zamkniete wielobocznie prezbiterium usytuowane pomiedzy kaplica grobowa Zamoyskiego a zakrystia ze skarbczykiem. Architektura modułowa, Porzadek dorycki na zewnatrz, w nawach bocznych i kaplicach, koryncki w nawie głownej. Mroczne prezbiterium rozjasnione dopiero przy zamknieciu - dydaktyka kontrreformacyjna. Manirystyczna koncepcja przestrzeni.

• Pałac Zamoyskich - Dawny pałac założyciela miasta, Jana Zamoyskiego przechodził wiele etapów przebudowy, przez co obecnie nie jest już tak okazałą budowlą jak dawniej.

Był to pierwszy obiekt, jaki zaczęto budować po założeniu miasta. Pierwsza budowa trwała w latach 1579 – 1586, a projekt pałacu wykonał Bernardo Morando. Wówczas pałac posiadał odrębne mury oddzielające go od pozostałej części miasta, miał formę prostokąta o długości ok. 60 m, dwie kondygnacje, wieżę z tarasem oraz dwuskrzydłowe schody od strony Rynku Wielkiego. Po jego północnej stronie znajdowała się też pierwsza forma zamojskiego arsenału, nieco bardziej przesuniętego na wschód. Nieco później dobudowano za nim, po stronie zachodniej, niewielkie oficyny.

• Ratusz - pirwotny projekt Bernardo Morando. Pierwszy ratusz zaczęto budować w roku 1591. Projekt stworzył Bernardo Morando. Ratusz zamojski nie stanął, jak inne ratusze, na środku rynku, lecz został wkomponowany w kamieniczki pierzei północnej. Ratusz, w swej architekturze, był podobny do reszty zabudowań rynku. Posiadał podcienia i był uwieńczony attyką. Z przodu, pośrodku budowli, umieszczono wysuniętą wieżę. Wkrótce dobudowano do niej skarpy przyporowe, gdyż nie remontowana chyliła się ku upadkowi.