Periodyzacja wg Klemensiewicza:
Epoka przedpiśmienna (nie jest epoką historyczną w ścisłym sensie tego słowa)
Epoka piśmienna
Doba staropolska od poł. XII w. (1136r. - papież Innocenty II wysyła do abpa gnieźnieńskiego Bullę gnieźnieńską) do przeł. XV i XVI w.
Doba średniopolska od pocz. XVI w. Do lat 80. XVIII w.
I poł. XVI w. - okres przejściowy
poł. XVI w. - lata 30. XVII w. - okres rozkwitu renesansu
30. XVII w. - koniec XVII w. - czasy sarmatyzmu, upadek języka
XVIII w. - dalszy upadek kultury języka
Doba nowopolska od lat 80. XVIII w. do 1939 r.
czasy stanisławowskie
1795r.-1815r.
1815r.-1831r.
1831r.-1918r.
1918r.-1939r.
Najważniejsze zabytki:
Nazwy własne w tekstach łacińskich:
Geograf bawarski IX w.
Kronika Thietmara X/XI w.
Bulla gnieźnieńska 1136r.
Bulla wrocławska 1155r.
Przywilej trzebnicki 1204r.
Kroniki Galla Anonima i Wincentego Kadłubka
Księga henrykowska 1270r.
Zabytki w języku polskim:
Bogurodzica (datowana różnie na wieki X-XIV)
Kazania świętokrzyskie poł. XIV w. (odpis ze starszego tekstu, z końca XIII w. Lub pocz. XIV w.)
Psałterz floriański przeł. XIV/XV w.
Roty przysiąg sądowych z XIV w. (np. poznańskich z 1386r. I krakowskich z 1397r.)
Kazania gnieźnieńskie pocz. XV w.
Żywot św. Błażeja poł. XV w.
Przekłady statutów prawnych z XV w. (tu: Kodeks Świętosławowy z 1430r.)
Biblia królowej Zofii 1455 r.
Legenda o św. Aleksym 1454r.
Psałterz floriański z końca XV w. Lub początku XVI w.
Rozmyślania przemyskie z pocz. XVI w.
Przekłady Biblii:
Historyczne:
Katolickie
Protestanckie
Współczesne
Katolickie
Protestanckie
Drukarnie:
koniec XV w.:
Kraków: Kasper Straube, Świętopełk Fiol, Jan Turzon
Wrocław: Kasper Elyan (wydał w 1475r. Łacińskie Statuty synodalne, w których po raz pierwszy pojawiły się modlitwy w języku polskim: Ojcze nasz, Zdrowaś Maria, Wierzę)
Gdańsk: Konrad Baumgarten
I poł. XVI w.:
Kraków: Jan Haller (1503r.), Florian Ungler (w 1513r. wydaje Raj duszny Biernata z Lublina - pierwszą książkę w języku polskim - i Ortografię Stanisława Zaborowskiego), Hieronim Wietor (1518r.)
Królewiec: Jan Sandecki-Malecki, Jan Seklucjan
Brześć: Murmelius (potem Cyprian Bazylik)
Wrocław: Kryspin Szaffenberg
Ortografia:
Doba staropolska:
XII i XIII w. - grafia niezłożona (wieloznaczna), tzn. jednemu dźwiękowi polskiemu odpowiada jedna litera (Bulla gnieźnieńska, Księga henrykowska, i Kazania świętokrzyskie)
XIV w. - grafia złożona: powstają dwuznaki, jest rozróżnienie głosek miękkich i twardych, oznacza się nosówki i długość liter, znaki diakrytyczne (Psałterz puławski, Biblia królowej Zofii)
1440r. - 1. polski traktat ortograficzny Jakuba Parkoszowica: rozróżnienie spółgłosek miękkich (pisane okrągło) i twardych (pisane kanciasto), samogłoski długie pisane podwójnie, znaki diakrytyczne: dwie kropki nad lit. Y, przecinki nad spółgłoskami oznaczają miękkość
Doba średniopolska:
Stanisław Zaborowski: traktat o ortografii pisany po łacinie (1513r.), z jego propozycji zachowały się litery ż i ł
Jan Seklucjan Krótka nauka czytania i pisania, dołączona do Katechizmu (1549r.)
Stanisław Murzynowski: Ortografia polska (1551r.); zebrał to, co było już powszechne w polskich drukarniach: rozróżnienie nosówki ę i ą, odróżnienie samogłoski i i y, głosek c, cz, ć, dz, dż, dź, z, ż, ź, zaznaczenie w pisowni miękkości spółgłosek przed samogłoskami (i), dwuznak rz, ukośna kreska na oznaczenie samogłosek pochylonych
Piotr Statorius-Strojeński: Polonicae gramatices instytutio (1568r.) - pierwsza gramatyka j. Polskiego
1594 r. Nowy karakter polski Jana Januszewskiego: propozycje ortograficzne Kochanowskiego, Górnickiego i Januszewskiego
Doba nowopolska:
Pierwsza gramatyka po polsku dla Polaków: Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest gramatyka języka polskiego Walentego Szylarskiego (1770 r.),
Onufry Kopczyński: Gramatyka dla szkół narodowych (1778 r.), Gramatyka języka polskiego (1817 r.) - zasada: Piszmy jak mówimy; wprowadził rozróżnienie w narzędniku i miejscowniku przymiotników oraz zaimków przymiotnych, proponował oznaczenie za pomocą kreski sam. pochylonych, co spotkało się ze sprzeciwem (wychodziły z użycia)
1816r. Alojzy Feliński wprowadza j
1822 r. Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego Józefa Mrozińskiego (autor stosuje własną pisownie, uważany za najwybitniejszego gramatyka XIX w.)
1830 r.: Rozprawa i wnioski o ortografii polskiej Deputacji Ortograficznej Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, powołanej w 1814r. (wprowadzenie j, końcówki c, ć, dz w bezokolicznikach) i propozycje Kopczyńskiego,
w XIX w. najszerzej przyjęły się zasady stosowane przez Antoniego Małeckiego, autora gramatyk dla szkół galicyjskich,
1890 r. Akademia Umiejętności powołała Komisję ortograficzną, która w 1891r. ogłosiła swoje uchwały
1935-1936r. Obrady Komitetu Ortograficznego (powołany w 1934r.), zasady ustalone na obradach zostają przyjęte: zapis obcego ke jako kie i ge jako ge; pisownia rozłączna jest zasadą, a łączna odstępstwem w szczególnych warunkach; uregulowano pisownię wielkich i małych liter, nazwisk obcych; zajęto się interpunkcją,
1954 r. - powstaje Komisja Kultury Języka, 20 I 1956 r. - XII wydanie Pisowni polskiej: rozłączna pisownia „nie” z przymiotnikiem i przysłówkiem w stopniu wyższym i najwyższym; łączna pisownia „nie” z przymiotnikami, rzeczownikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi; łączna pisownia z obcymi przyrostkami,
kolejne zmiany z lat 1973-74, opublikowane w słowniku Szymczaka,
9 grudnia 1996 roku powołano Radę Języka Polskiego
Leksyka
Klasyfikacja nazw miejscowych (cztery pierwsze podpunkty wg Bulli gnieźnieńskiej):
nazwy topograficzne (od elementów przyrody żywej lub martwej), np. Chełm (wzgórze), Kalisz (mokradło)
nazwy dzierżawcze (od właściciela osady); tworzone za pomocą przyrostków:
-ów, -owa, -owo (-ew, -ewa, -ewo), np. Hermanowo (od Herman), Drwalewo (od Drwal),
-in, -ina, -ino, np. Ćmina (od Ćma), Myślęcino (od Myślęta, zdr. Imienia Myślimir)
-jЬ, -ja, -je, np. Sieradz (przed wokalizacją jeru Sierad), Sądomirz (od Sądomir)
nazwy patronimiczne (oznaczały najpierw potomków lub ludzi założyciela wsi, później wieś); tworzone za pomocą przyrostków:
-icy, np. Janowicy (od Jan), Biskupicy (od Biskup - ludzie biskupa)
-ycy, np. Kluczycy (od Klucz)
-owicy, np. Turkowicy (od Turek)
-ewicy, np. Trzeblewicy (od Trzebel, zdrobnienie imienia Trzebiemysł)
nazwy osad służebnych - wskazują na pierwotne zajęcia mieszkańców; np. Psary, Sokolniki
nazwy kulturowe (Taszycki) - nazwy związane z działalnością człowieka, np. Środa - dzień targu; tu także nazwy kultowe, np. Kalwaria
nazwy przeniesione z jednego obiektu na drugi (Górnowicz), np. Wieprz (rzeka) i Wieprz (miasto)
nazwy ponowione (Górnowicz), nazwa użyta drugi raz na określenie innego miejsca, np. Ilmenau (Bawaria) i Limanowa (Polska)
nazwy pamiątkowe (Zwoliński), np. Kazimierz Dolny (na cześć króla), Anielin, Jadwinin
nazwy etniczne (Taszycki) - bez przyrostków - np. Prusy, Mazury; tu także nazwy rodowe, np. Marki, Bogusze
Klasyfikacja nazw osobowych:
pełne imiona dwuczłonowe: życzenia rodziców, imiona mające zapewnić powodzenie, np. Bogdan, Bogusław, Gościwuj; zaprzeczenie jakiejś cechy (żeby nie zapeszyć), np. Niemoj; przezwiska wzorowane na imionach, np. Białowąs, Złymysł
skrócenia i zdrobnienia imion dwuczłonowych, tworzone za pomocą przyrostków:
-ek, np. Dobek (Dobiesław)
-ew, np. Zbigniew
-och, np. Blizoch
-uta, np. Blizuta
-osz, np. Miłosz (Miłosław)
imiona tworzone od formy imiesłowów biernych (cechy nabyte dziecka), np. Kochan
imiona tworzone za pomocą przyrostków -ic -owic (czyj syn), np. Rusowic, Sarbinowic
imiona o charakterze przydomkowym (utworzone od charakterystycznych cech człowieka): od części ciała, np. Broda, Gęba; od zwierząt (czasami rozszerzone przyrostkami), np. Wilkan, Wilk, Kobyłka; od przymiotników, np. Długota, Karna (karn - okaleczony), Grębosz (gręby - szorstki)
imiona zapożyczone z imiennictwa chrześcijańskiego, np. Piotr, Szyman, Krzyżan
Uproszczona klasyfikacja semantyczna imion:
imiona odojcowe
imiona odapelatywne (od nazwy pospolitej)
imiona odmiejscowe
Klasyfikacja zapożyczeń:
Ze względu na przedmiot zapożyczenia:
leksykalne (właściwe): wyraz i znaczenie; np. atłas, atrament
strukturalne (kalki): dokładne odwzorowanie struktury; np. listonosz - Briefträger
semantyczne: tylko znaczenie; np. piekło (czes. Miejsce na grzeszników, pol. Smoła)
sztuczne (hybrydy): wyraz składa się z cząstek z różnych języków; np. logopedia (gr.-łac.), apolski (gr.-pol.)
Wg stopnia adaptacji:
cytaty: zapisywane i wymawiane zgodnie z regułami języka, z którego pochodzą; np. a propos
częściowo przyswojone: nieodmienne; np. tabu
całkowicie przyswojone: mieszczą się w systemie fleksyjnym języka polskiego; np. bursztyn
Ze względu na źródło zapożyczenia:
z konkretnego języka - nazwa zapożyczenia od nazwy tego języka, np. czechizm, latynizm itd.
internacjonalizmy: podobnie wymawiane w każdym języku; np. telewizja
egzotyzmy (ksenizmy): nazywają elementy obcej nam kultury; np. kibuc, kimono, sari
Wpływy języków obcych na język polski:
łaciński: od X w. do teraz
czeski: od X w. do XVI w.
niemiecki: od XII w. do XX w. włącznie; nasilenie: XII-XIV w., doba średniopolska
tatarskie i tureckie: od XII w. do XVIII w. włącznie
węgierski: od XIV w. do XVI w.
ruskie: od XIV w. do XIX w.
włoski: od XVI w. do XVII w.
francuski: od XVI w. do XX w.
rosyjski: od XIX w. do XX w.
angielski: od XIX w. do XX w.
Zasoby leksykalne:
Dziedzictwo prasłowiańskie:
leksyka rodzima:
wyrazy dotyczące życia duchowego; np. duch, dusza, gniew, miłość, chęć, wiara
wyrazy dotyczące wierzeń religijnych i etyki; np. czart, bóg, grzech, prawda
podstawowe pojęcia dotyczące poglądu na świat i życie; np. byt, życie, śmierć, początek, koniec, mądrość, starość
cechy umysłowe i duchowe człowieka; np. dobry, zły, mądry, głupi
przyroda: ukształtowanie powierzchni, kopaliny, nawodnienie, pory dnia i roku, pogoda, rośliny i zwierzęta
człowiek: budowa ciała, życie rodzinne i gospodarka, życie społeczne
określenie fizycznych właściwości roślin i zwierząt
przyimki, zaimki, spójniki, liczebniki
Nie powstają wyrazy złożone - są odczuwane jako niewygodne
obce naleciałości (zostały przejęte w dobie prasłowiańskiej - występują w polszczyźnie od początku, więc nie traktuje się ich jako zapożyczeń):
z j. germańskich (Słowian z Germanami łączyły stosunki wojenne i kupieckie): ksiądz, pieniądz, szeląg, mosiądz, miech, kupić, izba, lek, szkło, kocieł, lew, wielbłąd, osioł;
pochodzenie irańskie (od Scytów lub Sarmatów): kur, socha, topór
ze źródeł łacińsko-greckich: wino, poganin, kolęda, cesarz, korab
Epoka przedpiśmienna:
najstarsza warstwa zapożyczonej terminologii chrześcijańskiej:
neosemantyzmy: bóg, niebo, święty, piekło, ksiądz
kalki:
z czeskiego: sąmnienie, czyściec, popielec
z scs: błogosławić
zapożyczenia leksykalne:
z łaciny: anioł, ewangelia, kolęda (w znaczeniu Nowy Rok), pacierz, poganin
z łaciny za pośrednictwem niemieckiego i czeskiego: chrzest, chrzcić, chrześcijanin (i pokrewne; pierwotnie: krzest, krzcić, krześcijanin), ołtarz, msza
zapożyczenia bez udziału łaciny: pop z ruskiego, małżonka z niemieckiego za pośrednictwem czeskiego, papież z języków romańskich za pośrednictwem czeskiego i niemieckiego, Żyd z języków słowiańskich
Doba staropolska
słownictwo rodzime:
nazwy osobowe
nazwy miejscowe
zawołania szlacheckie, imiona i okrzyki wojenne
nazwy urzędów
nazwy zawodowe
nazwy pokrewieństwa
nazwy ubioru
nazwy materiałów
nazwy danin, podatków, opłat
nazwy miar i wag
wyrazy związane z budownictwem
kształtuje się język prawniczy i nazewnictwo przyrodnicze (polskie dopiski na marginesach ksiąg łacińskich)
słownictwo zapożyczone:
terminologia chrześcijańska (weszła do języka polskiego w epoce przedpiśmiennej)
z łaciny za pośrednictwem czeskiego: apostoł, cmentarz, diabeł, parafia, pleban, poganin
łacina - niemiecki - czeski - polski: bierzmowanie, wigilia, ofiara, nieszpor, pielgrzym, kapła (kaplica), kapłan, klasztor, post, żałterz (żołtarz, psałterz), mnich, biskup, przeor
j. romańskie - czeski - polski: krzyż, znak
inne:
z łaciny bezpośrednio: wyrazy związane z kulturą umysłową (np. szkoła, atrament, bakałarz, data, pergamin) oraz z nazewnictwem biblijnym (balsam, cedr, manna, mirra, muł), a także z innymi dziedzinami życia, np. burak, cebula, cysterna, kanał, kaptur, kapusta, korona, kryształ, lawenda
czeskie: niektóre z pożyczek poznajemy po fonetyce: grupa trat (zam. Trot), np. brama; tłat (zam. Tłot), np. błagać, płaz; u za ę lub ą, np. poruczyć (zam. poręczyć); a za ę, np. Wacław; h za g, np. hańba; t za ć, np. śmiertelny (czeski formant); wyrazy ze spółgłoską twardą zamiast miękkiej; np. serce (polskie sierce), wesele (polskie wiesiele), czerwony (polski czerwiony), obywatel (polski obywaciel); inne, np.: kulawy, rozliczny, twarz
wpływy niemieckie (główna fala to XIII i XIV w. - kolonizacja miast i wsi); zakresy semantyczne:
organizacja miejska, np. burmistrz
budownictwo, np. cegła, bruk, folwark, rausz, furta
mieszkanie, sprzęty naczynia, np. alkierz, graty, kocioł, kuchnia, lada, zegar
życie gospodarcze, np. browar, funt, hebel, jarmark, śruba, żołnierz, weksel
sądownictwo, prawo: cło, czynsz, lichwa
materiały, strój, uzbrojenie, np. bawełna, fartuch, pończocha
słownictwo górnicze
imiona własne, np. Olbrycht, Walcerz, Biernat
inne, np. bękart, grunt, herb, hetman, łotr
Doba średniopolska
zakres słownictwa:
nazwiska na -ski, nazwiska na -owicz, -ewicz (po unii z Litwą -owic, -ewic)
słownictwo prawnicze (zapożyczenia z łaciny zyskują polskie końcówki)
nazwy odzieży (przewaga zapożyczeń)
słownictwo myśliwskie
słownictwo religijno-teologiczne (wzbogacone dzięki reformacji), np. uznanie się, upamiętanie (zam. pokuta), zbór, zbiór, zebranie, zgromadzenie (zam. kościół)
słownictwo techniczne i miernicze (zebrane w: Geometria, to jest miernicka nauka... Stanisława Grzepskiego, 1566r.)
słownictwo kuźnicze (w utworze Walentego Rodzieńskiego Officina ferraria, 1612)
słownictwo nauk przyrodniczych (1534: Stefan Falimirz: O ziołach i mocy ich)
słownictwo wojskowe (najpierw niemieckie, później francuskie, jazda posługiwała się słownictwem rodzimym)
terminologia gramatyczna; np. imię własne i pospolite, słowo, przysłowie, nazwy przypadków; prace nad terminologią gramatyczną: S. Konarski, J. Roter, M. Dobracki
życie wyrazów:
zapominanie wyrazów (dwa okresy: poł. XVI w. i przeł. XVII i XVIII w.), np. otrok 'mężczyzna', wiernek 'kochanek', wardany 'mańkut', lepak 'znów'
neologizmy
związane z tematyką religijną (wymagała tego reformacja i kontrreformacja)
rzeczowniki z formantami -arz, -acz, -nik, -ciel, -ość, -isty
przyrodoznawstwo - neologizmy mają na celu zastąpienie latynizmów, głównie kalki, np. nosorożec
wyrazy przejęte ze słownictwa poszczególnych pisarzy
zmiany znaczenia - często istniały dwie warianty nazwy tego samego zjawiska różnie nacechowane emocjonalnie, np. list i liść, płeć i ciało, twarz i stworzenie
zmiany barwy uczuciowej, np. pospólstwo 'społeczeństwo' i 'plebs', dziad 'ojciec ojca lub matki' i 'żebrak'
wyrażenia gminne przechodzą do języka ogólnego
wyrazy, np. gad, smród, świątek
przysłowia, zwroty, np. mówił kleszcz, będzie deszcz; być kozie na wozie
wyrazy dźwiękonaśladowcze o charakterze emocjonalnym, np, puk, lelom-polelom, przywąchrolić
zapożyczenia:
język czeski - moda językowa, znajomość czeszczyzny była oznaką wykształcenia i kultury; wiele wyrazów okazało się nietrwałych
przetrwały nieliczne wyrazy, np. zakonnik, duchowieństwo, własność, istota, nabożeństwo, sprawiedliwość, zwolennik, pożegnać
język niemiecki:
wyrazy związane z życiem praktycznym w dziedzinach: handlu, budownictwa, rękodzieła, urządzenia domów, stroju, wojskowości, zabaw ludowych itp.
niektóre niemieckie wyrazy wypierają wyrazy polskie, np. rynek (zam. targ), pielgrzym i wędrownik (zam. pątnik i podróżnik)
przykłady: belka, bursztyn, cytryna, fałsz, flasza, gwałt, handel, herszt, klejnot, loch, spis, szpital, wójt, winda, żołd
język łaciński:
wyrazy oderwane (urządzenia, instytucje, działania i ich wytwory, działy słownictwa specjalistycznego); np. abdykować, akt, decyzja, natura, senat, sens
odzawodowe nazwy osób, np. aktor, architekt, ekonom, polityk, profesor, rektor
nazwy konkretnych wytworów, np. ampułka, aparat, kolumna, korona, tron
język włoski
dziedziny zapożyczeń: stroje, klejnoty, muzyka, architektura, taniec, ogrody, kuchnia, służba, bankowość, wojskowość
przykłady: bandera, bandyta, bank, bankiet, bransoletka, kalafior, karoca, marcypan, parapet, poczta, tort, tulipan
język francuski:
XVI w. - początek oddziaływania języka francuskiego na język polski; np. bracelot 'bransoleta', kamizela, lazaret, parlament, pasport, perfumy, pilot
XVIII w. (zakon wizytek i sakramentek, Maria Ludwika Gonzaga, Marysieńka Sobieska): życie dworskie, strój, wojskowość; np. artyleria, batalia, brygada, dama, gorset, menuet, metresa, peruka, pistolet
XVIII w. - moda na j. francuski w kręgach elit, zapożyczenia dotyczyły życia elit; np. awangarda, frak, fryzjer
język ruski:
głównie słownictwo wojskowo-obozowe i słownictwo pejoratywne (w literaturze - funkcje estetyczne)
przykłady: bałamut, chłystek, chata, car, hałas, morda, odzież, znachor
język turecki:
większość za pośrednictwem ruskim, niektóre przez j. węgierski, nieliczne bezpośrednio
przykłady: basza, bazar, bohatyr, kaleka, kajdany, torba, tapczan
język węgierski
głównie wojskowość (zbroja, stajnia, organizacja wojskowa), strój męski
przykłady: ciżmy, czekan, dobosz, giermek, hejnał, katana, orszak
Doba nowopolska
język francuski
okres stanisławowski (dotyczy języka mówionego arystokracji):
życie towarzyskie i salonowe, np. bal, bilet, wizyta, rywal
teatr i literatura, np. kulisy, romans
wojskowość, np. dezerter, atak, patrol
kuchnia, np. bulion, gofry, konfitura, szampan
strój, wyposażenie wnętrz, urządzenie ogrodów, np. aleja, apartament, krawat
XIX w. - ekspansja francuskiego słownictwa: moda na język francuski (francuskie guwernantki), wojny napoleońskie, Wielka Emigracja
życie towarzyskie, np. etykieta, impertynencja, rewizyta
toaleta i przedmioty zbytku, np. biżuteria, brosza, dekolt, agrafa
kuchnia, np. baleron, deser, koniak, krem
wojskowość, np. armia, eskorta, żandarm, saper
literatura, np. ballada, beletrystyka, felieton
sztuki estradowe, teatr, film, np. ekran, kabaret, rola
sztuki plastyczne, np. atelier, balkon, plener
muzyka i balet, np. akord, etiuda, refren
administracja publiczna i polityka, np. afera, ankieta, biuro, etat
gospodarka, np. finanse, bankrut, kapitał, renta
terminologia naukowa i techniczna, np. busola, inżynier, retusz
słownictwo potoczne, np. kretyn, bagaż, notes, parter, szansa
XX w. - głównie słownictwo wojskowe
język rosyjski - broniono się przed jego wpływami z powodu rusyfikacji; w tym okresie przeszło niewiele zapożyczeń właściwych; zapożyczenia:
kalki frazeologiczne, np. iść w odstawkę, okazywać pomoc (zam. pl. nieść pomoc),
pożyczki semantyczne, np. łakomy 'smaczny' (łakomy kąsek)
język niemiecki - niewiele zapożyczeń właściwych (germanizacja, broniono się przed germanizmami); największe wpływy w gwarach i słownictwie potocznym na ziemiach południowych i zachodnich polski; zapożyczenia:
semantyczne, np. wykorzystać 'wyzyskać', zdradzać 'ujawniać'
kalki wyrazowe i frazeologiczne, np. listonosz, czasopismo, językoznawstwo, wyciągać wniosek, mieć miejsce
kalki składniowe w języku urzędowym, np. w odpowiedzi na coś, w posiadaniu czegoś
język angielski
oświecenie: kultura angielska napływa do Polski za pośrednictwem francuskim
romantyzm: moda na język angielski w sferach elit (angielskie wzory literackie), angielskie wzory ekonomiczne i technologiczne, fascynacja angielską kulturą i cywilizacją; przykłady zapożyczeń: befsztyk, bokser, buldog, komfort, dżentelmen, trener, rewolwer, splin, wagon, partner; egzotyzmy, np. milady, lord, klan, purytanin, dolar
koniec XIX w. i XX w. - nasilenie się wpływów angielskich; dziedziny: technika, flota handlowa i wojenna, międzynarodowe stosunki handlowe i gospodarcze, sport i turystyka; przykłady zapożyczeń: aut, bar, brydż, sportsmen, dżokej, steward, mecz, spiker, stoper, weekend
3