ZAMEK W BARANOWIE SANDOMIERSKIM (1591-1606)
Zamek w Baranowie Sandomierskim położony w nizinie dolnej Wisły jest najpiękniejszą w Polsce rezydencją póżnorenesansową, której autorem jest prawdopodobnie Santi Gucci (budowę zamku zakończyły warsztaty działające w kręgu sztuki architekta już po jego śmierci).
Historia
Baranów, należący do Stanisława Górki, został zakupiony w 1569 roku wraz z nie w pełni poznanym obiektem obronnym przez Rafała V Leszczyńskiego. 14 lat pózniej Leszczyński ukończył budowę renesansowego dworu obronnego. Był to piętrowy obiekt z dwiema wieżami i stał w zachodnim skrzydle obecnego zamku, które posiadało grubsze mury i trochę inne połączenie wieży z murami. Na przełomie XVI i XVII wieku (dokładnie lata 1591-1606) młodszy syn Rafała Leszczyńskiego, Andrzej, przebudował dwór w okazały zamek i właśnie wtedy nadano mu dzisiejszy wygląd. Fortyfikacje bastinowe pochodzą z początków XVII wieku.
Jeszcze wcześniej, w XIV wieku, w Baranowie znajdował się dwór gotycki z wieżą obronno-mieszkalną Baranowskich. Szczątki wieży zostały odkryte przez archeologów pod dziedzińcem zamkowym. /slajd: czerwony-dwór renesansowy, niebieski-wieża Baranowskich/
Przez lata zamek uległ kilka razy poważnym zniszczeniom. W niedługim odstępie czasu miały miejsce dwa pożary: w 1849 i w 1898 roku. Natomiast podczas wojny w 1944 roku w okolicy toczyły się walki pomiędzy Sowietami i Niemcami, Sowieci przez 2 lata niszczyli wnętrza zamku.
Dziś zamek należy do Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. w Warszawie.
Zamek
Zamek ma plan prostokąta o proporcji boków 1:2. Bryła zamku jest masywna, opatrzona w narożach dość smukłymi, okrągłymi basztami. Hełmy baszt, podparte od strony dłuższych ścian ozdobnymi szczytami, służą utrzymaniu odpowiedniej kompozycji jeśli chodzi o masywność poszczególnych części zamku. W fasadzie frontowej, pośrodku, silnie wysunięty i zwieńczony attyką ryzalit z bramą wejściową. Attyki na partiach bocznych są późniejsze.
Skrzydła zamykają wewnątrz ukłądu to, co w zamku jest najorginalniejsze. Frontowe skrzydło jest tylko parawanowe, natomiast trzy pozostałe układają się w podkowę i posiadają trakty mieszkalne. W ten sposób tworzy się wewnętrzny prostokąt i co ciekawe, celowym zabiegiem architekta było podniesienie poziomu posadzki, która znalazła się ponad parterem (dziś tłumaczy się to wylewami Wisły, gdyż woda docierała pod zamek, jedank nigdy nie zalała dziedzińca).W ten sposób zamek posiada w rzeczywistości o jedną kondygnację mniej niż możnaby przypuszczać, patrząc na niego od zewnątrz. Niezwykły dziedziniec zamku baranowskiego posiada trzy ramiona piętrowych krużganków, które zostały oparte o ścianę parawanową i elewację skrzydeł bocznych.
Patrząc na zamek od strony frontowej, wydaje się, że właśnie to skrzydło w całej swej okazałości jest najbardziej masywne, jednak od wewnątrz sprawia wrażnie kruchego, gdyż jest jedynie oparciem krużganków arkadowych. Są to oczywiste wyrafinowania kompozycyjne.
Krużganki mają architekturę elegancką i staranny detal, na obu kondygnacjach występują kolumny jońskie i typowe dla Sani Gucciego guzy i rozety w żagielkach archiwolt. Portale krużganków również przesycone są charakterystycznymi motywami, tj. Fryz ze spłaszczonymi liśćmi akantu, łby zwierzęce w wyższej partii. Formy dekoracyjne oplatają proste konstrukcyjne części budynku w sposób ruchliwy i płynny.
Na górnej kondygnacji występuje tralkowa balustrada, na parterze zdobione cokoły.
Dzisiaj w pomieszczeniach zamku na piętrze urządzono Muzeum Wnętrz. Skrzydło zachodnie to sala portretowa i Galeria Tylmanowska. W skrzydle wschodnim znajdują się trzy komnaty gościnne i Baszta Falconiego zdobiona złotem (1625). Parter posiada kaplicę zamkową, która od dawna jest w remoncie.