Problematyka nowel pozytywistycznych ich związek z hasłami epoki

"A...B...C" E. Orzeszkowa. Bohaterką tej noweli jest młoda dziewczyna Joanna, córka nauczyciela, mieszkająca w Niemczech. Ojciec prześladowany za udział w powstaniu styczniowym - odsunięty od zawodu. Po śmierci ojca została na świecie z bratem. Pracowała w różnych zawodach, ale gnębiła ją myśl, że jest mało pożyteczna, że jest ciężarem dla brata. Dlatego też rozpoczęła naukę gromadki robotniczych dzieci matematyki i języka polskiego. Za pracę otrzymywała mało pieniędzy lub tylko ludzką życzliwość. W końcu wezwano ją do sądu pod zarzutem utrzymywania szkoły bez zezwolenia władz. Skazano ją na karę więzienia, ale na szczęście została wykupiona z aresztu przez brata. Po jej wyjściu z więzienia znowu zjawili się jej mali uczniowie. I znów co wieczór słychać było szept dziecka "A...b...c..." - praca u podstaw "Gloria victis" E. Orzeszkowa. patrz niżej. "Janko Muzykant" H. Sienkiewicz. Nowela opisuje sposób traktowania niższych warstw przez szlachtę. Za pragnienie posiadania skrzypiec młody chłopak zostaje zbity (kara) i umiera z tego powodu. Marnowanie się talentów. "Latarnik" H. Sienkiewicz. Skawiński, weteran wielu wojen, człowiek, który imał się wielu zawodów, posiadacz wielu odznaczeń, który nie zaznał jedynie spokoju bierze posadę latarnika w Panamie. Pracował na tej posadzie wiele dni i nocy do czasu, aż nadeszła przesyłka z książkami Mickiewicza ("Pan Tadeusz"- jedna z nich). W przypływie rozrzewnienia widząc inwokację "Pana Tadeusza" siedział na molo i myślał o swoim rodzinnym kraju. Na molo przeleżał całą noc nie zapalając latarni, wskutek czego robiła się łódź. Wyrzucono go ze służby. > Tułanie się rodaków po kraju. "Sachem" H. Sienkiewicz. Autor opisuje plemię indian, które zostało wymordowane i pozostało z niego jedynie jedno dziecko, które później wyrosło na dorosłego mężczyznę - indianina - atrakcję cyrkową - ostatni indianin z plemienia wymarłego. Wychowany wśród trupy cyrkowej czerpie dochody z powodu swojego pochodzenia, nie zważając na to kim jest, czerpie dochody z krwi swoich przodków wsiąkniętej w ziemię. "Antek" B. Prus. Nowela opisuje życie chłopca wiejskiego "zakochanego" w wiatrakach. Strugał je w każdej wolnej chwili, nawet w czasie pasania bydła, dlatego musiano mu dawać do pomocy młodszą siostrę. Na pytania kim chce być odpowiadał bez namysłu, że budowniczym wiatraków. Gdy siostra zachorowała to włożono ją na trzy "zdrowaśki" do pieca, by wypędzić z niej chorobę - zmarła w strasznych męczarniach. Później wysłano do szkoły Antka, bo profesor uczył dzieci abecadła w przód i w tył w ciągu trzech lat. "Profesor" uczył 4 liter abecadła, a później skrobania kartofli, pomagania w oborze. Matka nie miała w końcu pieniędzy na naukę i Antek "wyleciał" ze szkoły. Oddano go wtedy do kowala, u którego zbyt szybko się nauczył zawodu. Po powrocie do domu rzeźbił piękne figury, które sprzedawał za marny grosz. W końcu wylała rzeka doprowadzając rodzinę do nędzy i Antek musiał pójść "w świat". W noweli przedstawiony jest poziom życia chłopów, wyzysk warstw najbiedniejszych przez "wykształcone" osoby (profesor, kowal) "Kamizelka" B. Prus "Dym" M. Konopnicka.