1. Założenia rynku doskonale konkurencyjnego

wykład 15 pkt.I +

(1) Założenie jednorodności produktu.

Produkty każdego z producentów są identyczne. Każdy z wielu producen­tów sprzedaje dokładnie taki sam produkt. Równocześnie kupujący traktują i oceniają produkty oferowane przez wielu producentów jako identyczne ­kupujący nie odnosi żadnej korzyści z wyboru sprzedającego. W rzeczywi­stości gospodarczej odnajdujemy produkty spełniające powyższe założenia, aczkolwiek jest ich stosunkowo niewiele. Produktem jednorodnym są nie­które płody rolne, takie jak określony gatunek pszenicy, żyta czy ziemnia­ków. Ponieważ cechy takich produktów są identyczne, kupującemu jest obojętne od jakiego producenta pochodzi dany produkt. Jednorodnym pro­duktem są również akcje danego przedsiębiorstwa (np. akcje firmy Wedel na giełdzie warszawskiej). Jeżeli chcielibyśmy kupić 1000 akcji Wedla, wówczas nie ma dla nas znaczenia od kogo akcje te kupimy - istotną jest tylko cena giełdowa, która jest równa dla wszystkich kupujących. Większość produktów przemysłowych nie spełnia założenia jednorodności produktu. [Rekowski]

Wszyscy producenci sprzedają wyroby homogeniczne, co oznacza, iż dobra jednego wytwórcy są nie do odróżnienia od dóbr wszystkich pozostałych producentów. Konsumenci są w pełni zorientowani co do cen różnych produ­centów i jest im obojętne, u którego z nich dokonają zakupu. [Kamerschen]

Reklama i marka firmowa nie odgrywają żadnej roli [Milewski]

Produkt będący przedmiotem transakcji na danym rynku jest jednorodny (homogeniczny). Oznacza to, że każdy producent wytwarza i dostarcza na rynek identyczny wyrób. Nabywcy jest więc obojętne, od którego producenta zakupi dany towar. [Klimczak]

(2) Założenie pełnej mobilności czynników produkcji.

Na rynku doskonale konkurencyjnym nie istnieją żadne przeszkody (ekono­miczne, prawne, społeczne) wchodzenia i wychodzenia przedsiębiorstw do i z danej gałęzi produkcji. Czynniki produkcji mogą być przesuwane bez przeszkód między różnymi ich zastosowaniami. Zgodnie z powyższym założe­niem nie istnieją ograniczenia dotyczące wielkości nakładów inwestycyjnych związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej lub z przeniesieniem jej do innej branży. Dlatego w przemysłach doskonale konkurencyjnych nie potrzeba dużych kapitałów dla uruchomienia przedsiębiorstwa - możliwości wejścia na rynek są otwarte dla wielu podmiotów gospodarczych. [Rekowski]

Producenci cieszą się pełną wolnością wejścia i opuszczenia rynku - to znaczy, iż koszty wejścia i wycofania się z rynku są minimalne, aczkolwiek istnieją. [Kamerschen]

Swoboda wejścia i wyjścia z rynku (free entry, free exit), co oznacza, że:

a) nie ma żadnych ograniczeń, aby produkcję danego towaru podejmowali do­wolni przedsiębiorcy i sprzedawali go na danym rynku,

b) nie ma żadnych ograniczeń, aby dowolni przedsiębiorcy likwidowali swoje firmy i interesy na danym rynku.

Swoboda wejścia i wyjścia sprzyja konkurencji między producentami, rywali­zującymi o możliwość sprzedaży nabywcom swoich produktów, których wybór jest ograniczony pod względem dochodowym.

Doskonała podzielność i doskonała mobilność czynników produkcji, które mogą być nabywane i stosowane w dowolnie małych ilościach oraz mogą być bez żadnych ograniczeń i bez kosztów przenoszone z jednej branży gospodarki do innej.

[Klimczak]

(3) Duża liczba sprzedających i kupujących.

Rynek doskonale konkurencyjny składa się z wielu producentów (sprze­dających) i z wielu kupujących. W rezultacie udział każdego producenta w globalnej podaży oraz udział każdego kupującego w globalnym popycie są stosunkowo niewielkie. Oznacza to, że jakakolwiek zmiana wielkości podaży pojedynczego producenta lub jakakolwiek zmiana popytu pojedyn­czego nabywcy jest zbyt mała, aby spowodować zmianę ceny rynkowej. Dlatego też na rynkach doskonale konkurencyjnych zarówno sprzedający jak i kupujący są podmiotami akceptującymi cenę rynkową. [Rekowski]

Na rynku występuje wielu producentów, z których żaden nie jest na tyle Wielki, by wpływać na bieżącą cenę rynkową produktów. Wszyscy producenci należą do kategorii cenobiorców, tzn. nie należą oni do cenodawców czy cenotwórców Cenobiorca jest to konsument lub producent na tyle mary w stosunku do całego rynku, iż jego sprzedaż i zakupy nie mogą wpływać na ceny rynkowe. Cenobiorca jest zmuszony zaakceptować lub odrzucić cenę rynkową, decydując się na określoną wielkość zakupu lub sprzedaży przy założeniu, że cena rynkowa nie ulegnie zmianie. Cenotwórca (cenodawca) to konsument lub producent na tyle znaczący w stosunku do całości rynku, iż jego sprzedaż i zakupy wpływają na cenę rynkową. Poprzez swoje decyzje, dotyczące konsumpcji i produkcji, cenodawca współokreśla ceny rynkowe. Z wielu możliwych kombinacji cen wytworzonych dóbr, wybiera kombinację maksymalizującą użyteczność lub zysk.

Na rynku występuje wielu konsumentów, żaden z nich nie jest na tyle silny, by wpływać na rynkową cenę produktu. Tak jak producenci, konsumenci należą do kategorii cenobiorców.

[Kamerschen]

Liczba sprzedawców i nabywców zawierających między sobą transakcje jest tak duża, siła zaś ekonomiczna każdego z nich w porównaniu z rozmiarami danego rynku tak znikoma, że żaden z nich nie ma wpływu na cenę. Uczestnicy rynku trak­tują więc ceny jako zmienne niezależne. [Klimczak]

(4) Założenie doskonałej informacji o rynku.

W modelu doskonałej konkurencji przyjmujemy, że wszyscy sprzedający i kupujący posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie, zarówno w danym momencie jak i w przyszłości. Zgodnie z tym założeniem nie występuje niepewność i ryzyko odnośnie kształtowania się tych elementów rynku w wyniku czego producent zawsze może określić rozmiary produkcji maksymalizujące zysk, natomiast kupujący zawsze może określić wielkość swojego popytu. W rzeczywistości podmioty gospodarcze nie posiadają doskonałej wiedzy o rynku. Zdobywanie informacji pociąga za sobą do­datkowe koszty a osiągnięcie informacji pełnej wymagałoby ogromnych nakładów. Tak więc przyjęcie założenia o posiadaniu przez sprzedających i kupujących pełnej wiedzy o rynku oznacza, że informacja jest darmowa. [Rekowski]

Producenci mają pewne rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości sprzedaży na rynku, konsumenci zaś mają pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr. [Milewski]

Doskonała przejrzystość rynku. Wszyscy uczestnicy mają swobodny dostęp do wszelkich informacji dotyczących sytuacji rynkowej, które są darmowe. [Klimczak]

Inne:

> Bierna rola rządu, który nie zakłóca samoczynnych procesów rynkowych, a więc nie nakłada podatków, nie udziela dotacji ani nie stosuje żadnych zakazów itd.

> Doskonała podzielność produktu, który może być dostarczany na rynek i ku­powany w dowolnie małych ilościach.

2.Kształtowanie się utargów przedsiębiorstwa w wolnej konkurencji

wykład 15 pkt. II +

Przypuśćmy, że cena na rynku konkurencji doskonałej na obwody scalone wynosi $5 (P₁ na rysunku). Dla każdego pojedynczego konkurenta cena rynkowa jest da i nie może być zmieniona. Musi być albo zaakceptowana, albo odrzucona. (Jeżeli przedsiębiorstwo odrzuci cenę, oznaczać to jednak będzie konieczność zamknięcia firmy. Jeśli podniosłoby ono cenę nawet niewiele ponad poziom wyznaczony przez rynek utraciłoby swych klientów na rzecz konkurentów.) Popyt zatem jest horyzontalny przy cenie $5.

Doskonale elastyczna pozioma krzywa popytu jest przedstawiona w prawej części rysunku 22.3. Ta pozioma krzywa popytu stanowi zarazem krzywą krańcowych. utargów firmy, gdyż utarg krańcowy jest definiowany jako dodatkowy utarg uzyska ze sprzedaży każdej dodatkowej jednostki dobra. Skoro każdy dodatkowy obwód scalony może być sprzedany po stałej cenie $5, dodatkowy czyli krańcowy utarg uzyskany ze sprzedaży dodatkowej sztuki musi być stały i wynosić $5.

Ponieważ zysk równa się całkowitemu utargowi pomniejszonemu o koszt całkowity (zysk = TR-TC) przedsiębiorstwo maksymalizujące ryski wyprodukuje każdą jednostką dobra, dla której utarg krańcowy przewyższy koszt krańcowy. Tak więc firma maksymalizująca zyski z rys. 22.3(b) będzie produkować i sprzedawać jednostek, tzn. ilość, przy której utarg krańcowy będzie równy kosztowi krańcowemu (MR = MC). Powyżej q, wszystkie dodatkowe obwody scalone nie przynosiłyby dalszych zysków, gdyż dodatkowy koszt ich produkcji byłby większy od uzyskane dodatkowego utargu. [Kamerschen]

Przychód przeciętny jest to przychód ze sprzedaży jednostki produktu

Przychód marginalny jest to dodatkowy przychód uzyskany ze sprzedaży dodatko­wej jednostki produkcji. [Klimczak]

3. Równowaga przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego; koszty i utargi, warunek maksymalizacji zysku, równowaga gałęzi.

Zauważmy, że:

1. Firma osiąga zysk, gdy punkt przecięcia linii popytu z krzywą kosztu marginalnego
znajduje się powyżej krzywej kosztu przeciętnego; jest wówczas spełniony warunek P = MC > AC.

2. Jeżeli cena rośnie, to ceteris paribus, zysk firmy wzrasta lub zmniejsza się strata.

3. Jeżeli cena się obniża, to zysk firmy się zmniejsza lub zwiększa się strata.

4. Zysk całkowity równy zeru firma osiąga, gdy linia popytu jest styczna do krzywej kosztu przeciętnego, co występuje w minimum kosztu przeciętnego. Ponieważ
zysk całkowity jest zyskiem ekonomicznym, to wielkość produkcji wyzna­czona przez warunek P =MC = ACmin zapewnia właścicielowi firmy zwrot kosztów - nie tylko wydatków pieniężnych, lecz również kosztów implicite, ich jak wynagrodzenie własnych czynników produkcji według ich cen rakowych, Punkt w krtórym P = MC = ACR,;I, , nosi nazwę short-run break even point (B), tj. punktu, w którym przedsiębiorstwo osiąga zerowy zysk ekonomiczny w krótkim okresie. Współrzędne tego punktu wyznaczają najniższą cenę i najmniej­szą ilość produkcji, powyżej których firma, przy danych kosztach, osiągnie zysk.

5. Jeżeli cena obniży się poniżej punktu P = MC = ACmin to firma ponosi stratę.[Klimczak]

Uczestnik konkurencji doskonałej nie będzie zadowalał się wielkością produkcji, przy której przeciętne koszty całkowite będą minimalne. Ta wielkość produkcji q2 jest wyznaczona przez przecięcie krzywej kosztów krańcowych z krzywą przeciętnych kosztów całkowitych. Gdyby firma produkowała tylko q1 utraciłaby część zysków zaznaczonych na wykresie zacienionym obszarem dca (Załóżmy, że poziom produkcji firmy wynosi q1. Jeśli zwiększy produkcję do q2- to osiągnie P1 razy q2 - q1 większy utarg (cena razy dodatkowe sprzedane jednostki), co stanowi wielkość przedstawioną.

Przedsiębiorstwo-uczestnik rynku doskonale konkurencyjnego maksymalizujące masę zysku. Krzywa popytu, w obliczu której stoi to przedsiębiorstwo jest wyznaczona przez rynkową cenę równowagi (wykres (a)). Przedsiębiorstwo to maksymalizując masę zysku rozwinie produkcję aż do punktu przecięcia kosztów i utargów krańcowych (ceny) tzn. do punktu a na wykresie (b). Pyry tym poziomie produkcji równym q2 przedsiębiorstwo uzyska krótkookresowy zysk ekonomiczny równy zakreskowanemu obszarowi ATC, P1ab. Gdyby przedsiębiorstwo (uczestnik doskonałej konkurencji) produkowało tylko q1 układów scalonych, zminimalizowałoby ono swe całkowite koszty przeciętne. Tracąc jednak część masy rysku równą zaciemnionemu obszarowi dca.

W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów na rynku. Zwiększenie podaży przez przedsiębiorstwo nie wpływa na poziom ceny. Wykres ceny (c) jest prostą równoległą do osi odciętych (rys. VIL11), Utarg całkowity (Uc), czyli przychód ze sprzedaży, jest równy iloczynowi ilości sprzedanych produktów (Q) i ich ceny. Utarg przeciętny (Uc. /Q) jest sumą pieniędzy uzyskanych za jednostkę sprzedanego towaru. Ze względu na to, że cena nie ulega zmianie, utarg przeciętny jest równy cenie. Również utarg krańcowy, czyli przyrost utargu całkowitego związany ze wzrostem sprzedaży o jedną dodatkową jednostkę (dUc/dQ), jest równy cenie, ponieważ przedsiębiorstwo każdą następną jednostkę produkcji sprzedaje po tej samej cenie.

Podejmując decyzje dotyczące rozmiarów produkcji, przedsiębiorstwo kieruje się kryterium maksymalizacji zysku. Najogólniej zysk możemy scharakteryzować jako różnicę między utargiem całkowitym i kosztami całkowitymi (Z = Uc. - Kc.). Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest wielkością niezależną od producenta. Jest ukształtowana przez rynek i poszczególni producenci nie mają na nią wpływu. Dążące do maksymalizacji zysku przedsiębiorstwo będzie zwiększało rozmiary produkcji dopóty, dopóki utarg krańcowy (a więc w warunkach doskonałej konkurencji także cena, gdyż Uk = Up = c) będzie wyższy od kosztu uzyskania kolejnej jednostki produkcji (czyli kosztu krańcowego). Możemy więc powiedzieć> że przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne maksymalizuje zysk przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu krańcowego z utar­giem krańcowym, który równy jest cenie.

Na rys. krzywa kosztu przeciętnego zrównuje się w punktach E i F z utar­giem przeciętnym, który z kolei równy jest utargowi krańcowemu i cenie. Punkty te Wyznaczają przedział opłacalnej produkcji mieszczący się między Q1 i Q2 . Od punktu E, któremu odpowiada produkcja Q1 przedsiębiorstwo zaczyna przynosić zysk. Punkt ten nazywany jest w związku z tym dolnym progiem rentowności.

Dopóki koszt krańcowy jest niższy od kosztu przeciętnego, zwiększanie produkcji obniża koszt przeciętny i przyczynia się do zwiększenia zysku. W punkcie G, który jest najniższym punktem krzywej kosztu przeciętnego, koszt krańcowy zrównuje się z kosztem przeciętnym. Od tego punktu koszt krańcowy przewyższa koszt przecięt­ny, a zatem przyczynia się do jego wzrostu. Zysk przedsiębiorstwa rośnie jednak nadal, tak długo, jak długo koszt krańcowy jest niższy od utargu krańcowego. W punkcie A, w którym koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym (i ceną), przedsiębiorstwo osiąga maksimum zysku. Z tego powodu mówimy, że punkt A wyznacza optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa. Punkt ten, któremu odpowiada poziom produkcji Qr nazywany jest też punktem równowagi przedsię­biorstwa, gdyż maksymalizujące zysk przedsiębiorstwo nie powinno być zaintereso­wane w odchodzeniu od niego, tzn. ani w zwiększaniu rozmiarów produkcji powyżej poziomu Q„ ani też w ich zmniejszaniu. Zwiększanie produkcji powyżej Q prowadziłoby do obniżania się zysku, ponieważ koszty krańcowe, czyli koszty wytwarzania kolejnych jednostek produkcji, przewyższałyby coraz bardziej utarg krańcowy (równy cenie, którą można uzyskać na rynku). Poczynając od punktu zrównania się kosztu przeciętnego z ceną, zwanego górnym progiem rentowności, czyli od punktu F, któremu odpowiada produkcja Q2, przedsiębiorstwo przynosiłoby coraz większe straty. Z kolei produkcja niższa niż Qr oznaczałaby, że przedsiębiorst­wo nie wykorzystuje możliwości wzrostu zysku.

Zysk całkowity przedsiębiorstwa jest równy zakreskowanemu polu prostokąta ACDB na rys. VIL12. Powstaje on jako różnica między utargiem całkowitym, wyznaczonym przez pole 0CAQY (iloczyn ceny 0C i ilości sprzedanych jednostek produktu 0Qr) i kosztami całkowitymi zajmującymi pole 0DBQ,. (iloczyn kosztu przeciętnego OD i ilości sprzedanych jednostek produktu OQr).

4. Decyzje podażowe producenta doskonałej konkurencji

krótki okres

Jeżeli cena jest mniejsza od kosztu przeciętnego, to wielkość produkcji wyzna­czona przez warunek P = MC wprawdzie przynosi firmie stratę, lecz zapewnia jej zwrot kosztu zmiennego i częściowy zwrot kosztu stałego. Ponieważ firma ponosi koszt stały bez względu na to, czy i ile produkuje, więc jeżeli zaprzestanie produkcji w omawianej sytuacji, to jej strata będzie równa kosztowi stałemu. Zatem firmie opłaca się produkować w krótkim okresie mimo strat, gdy cena jest wyższa od prze­ciętnego kosztu zmiennego P = MC > AVC. Oznacza to bowiem, że cena pokrywa przynajmniej cześć kosztu stałego. Warunek P =MC > AVC wyznacza więc wielkość produkcji przy której firma minimalizuje krótkookresową stratę.

Dopiero gdy cena zrówna się z kosztem zmiennym P = AVCmin, firma nie pokryje kosztu stałego i powinna zaprzestać produkcji. Punkt wyznaczony przez warunek P = MC = AVCmin określa się jako short-run shut down point (S), tj. punkt zamk­nięcia firmy w krótkim okresie, ponieważ cena umożliwia sfinansowanie tylko prze­ciętnego kosztu zmiennego. Ponieważ koszt stały musi być poniesiony niezależnie od ilości produkcji, firmie nie opłaca się już eksploatować maszyn i urządzeń. Współ­rzędne punktu zamknięcia firmy wyznaczają cenę i ilość produkcji, powyżej których firmie opłaca się rozpocząć produkcję, pomimo krótkookresowej straty.

Na podstawie przedstawionej analizy decyzji przedsiębiorstwa o ilości produk­cji możemy skonstruować krzywą podaży danego przedsiębiorstwa. Wy­znacza ją krzywa kosztu marginalnego na odcinku wyznaczonym z jednej strony przez short-run shut down point, z drugiej zaś przez granicę krótkookresowych możliwości produkcyjnych, dla której spełniony jest warunek opłacalności P = MC > AC. Krzywe podaży indywidualnej mogą mieć różny przebieg, tak jak różny przebieg mogą mieć krzywe kosztów poszczególnych firm. W warunkach konkurencji doskonałej podaż rynkową wyznacza się przez sumowanie ilości pro­duktów oferowanych na sprzedaż przez poszczególnych producentów przy danej cenie.

Firmy rywalizują o nabywcę starając się o możliwie najniższy koszt wytworzenia danej ilości produktu. Im niższy koszt przeciętny i przeciętny koszt zmienny względem ceny tym większa jest szansa yzyskiwania zysku i utrzymania się na rynku w krótkim okresie.

>>Warunkiem koniecznym wyboru optymalnej ilości produkcji w krótkim okresie jest P = MC, warunkiem zaś wystarczającym, aby firma osiągnęła wów­czas zysk, jest P = MC > AC. <<

>>W krótkim okresie firma decyduje się ponieść stratę, jeżeli P = MC > AVC. <<

>>Krótkookresową krzywą podaży pojedynczej firmy wyznacza przebieg krzywej jej kosztu marginalnego na odcinku wyznaczonym z jednej strony przez punkt nieopłacalności produkcji (short-run shut down point), z drugiej zaś - przez granicę możliwości produkcyjnych, dla której jest spełniony warunek zyskowności P = MC > AC (short-run break even point).<<

>>Krótkookresowa krzywa podaży rynkowej powstaje przez sumowanie krzy­wych podaży poszczególnych firm.<<

Uogólniając analizowany przykład liczbowy możemy określić dwa charaktery­styczne punkty kształtowania się zysku przedsiębiorstwa działającego na rynku doskonale konkurencyjnym. Punkt górny wyznacza moment osiągania zysku dodatniego, natomiast punkt dolny określa moment zaprzestania produkcji i za­mknięcia przedsiębiorstwa.

Biorąc pod uwagę krzywe kosztów przeciętnych i marginalnych możemy wskazać cenę opłacalności przedsiębiorstwa. Cena ta wraz z kosztami pro­dukcji wyznaczają graniczny punkt opłacalności, nazywany również punktem niwelacji przedsiębiorstwa (ang. the short-run break even point). W punkcie niwelacji następuje zrównanie przychodu całkowitego z kosztem całkowitym (PCP = KC) a zysk przedsiębiorstwa osiąga wartość zero. Dla każdej ceny wyższej od ceny opłacalności PCP jest większy od KC a zysk przybiera wartości dodatnie.

W podobny sposób możemy wskazać cenę i punkt nieopłacalności produ­kcji, określany także jako punkt zamknięcia przedsiębiorstwa (ang. the short­-run shutdown point). Jeżeli cena rynkowa jest niższa od ceny nieopłacalności, wówczas nie opłaca się wytwarzać ani jednej jednostki produkcji - przedsiębior­stwo należy zamknąć.

Linia ceny P jest styczna do punktu minimum kosztu całkowitego przeciętne­go. W punkcie tym koszt całkowity przypadający na jednostkę produktu zrównuje się z ceną produktu. Równocześnie jest to punkt wyznaczający wielkość produkcji, dla której koszt marginalny przecina krzywą KCP w jej minimum (punkt E).

Graniczny punkt opłacalności charakteryzuje się następującymi właściwoś­ciami: KCP = minimum = P = PMP = KM. Równocześnie jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa, w którym przedsiębiorstwo osiąga zysk zerowy (PCP = KC).

Dla ceny wyższej od ceny opłacalności P sprzedaż każdej jednostki produktu przynosi zysk dodatni - cena jest wyższa od kosztu całkowitego przeciętnego. Spadek ceny poniżej P nie oznacza, iż przedsiębiorstwo powinno zrezygno­wać z produkcji. Jeżeli cena jest niższa od P i wyższa od P' to wprawdzie nie pokrywa kosztu całkowitego jednostki produktu, lecz równocześnie jest większa od kosztu zmiennego przeciętnego. Cena pokrywa KZP i część kosztu stałego. W punkcie równowagi przedsiębiorstwa strata (zysk ujemny) jest minimalna i mniejsza od KSC.

Produkcja staje się całkowicie nieopłacalna jeżeli cena spadnie poniżej P' ­poniżej kosztu zmiennego przeciętnego. Cena nie pokrywa kosztu zmiennego produktu a strata przedsiębiorstwa jest większa od KSC. Cena P' wyznacza granicę, poniżej której produkcję należy wstrzymać. Punkt zamknięcia przedsię­biorstwa (punkt E') charakteryzuje się tym, że: KZP = minimum = P = PMP = KM. Równocześnie w punkcie tym PCP = KZC a strata przedsiębiorstwa równa się KSC. Zamknięcie przedsiębiorstwa może być tylko tymczasowe. Jeśli po pew­nym czasie cena rynkowa wzrośnie powyżej P', wtedy ponownie warto będzie rozpocząć produkcję. W tym wypadku w kosztach zmiennych przeciętnych na­leży uwzględnić koszty alternatywne związane z zamknięciem i ponownym uru­chomieniem produkcji.

długi okres

W długim okresie w konkurencyjnej branży mogą nastąpić różnorodne przeobraże­nia w firmach już działających oraz zmienić się liczba producentów -dzięki swobo­dzie wejścia i wyjścia. Zmiany te polegają na uzyskiwaniu korzyści skali przez po­szczególne firmy i przez całą branżę.

Rozważmy najpierw sytuację pojedynczego producenta, którego decyzje pro­dukcyjne zależą od zmian poziomu cen jego produktu, ceteris paribus. Załóżmy, że w wyniku zmniejszenia popytu do D" cena osiągnęła poziom punktu zamknięcia jednej lub kilku firm (shut-clown point), np. firmy A (rys. 13.10a). Ci producenci postanawiają więc opuścić branżę, co sprawia, że krzywa podaży rynkowej przesu­wa się w lewo do S". Przy danej krzywej popytu D" cena równowagi rośnie, co zapewnia pozostałym producentom wyższe zyski, np. firmie B (rys. 13.1Ob). Firmy te reagują na wzrost ceny zwiększeniem ilości produkcji, odpowiednio do poziomu swoich kosztów. W rezultacie następuje przesunięcie krzywej podaży rynkowej w prawo do S"'. Przy danej krzywej popytu cena równowagi się zmniejsza. Powtórzy się więc sytuacja wyjściowa (rys. 13.1Oc), choć firmy, które produkowały niemalże na granicy opłacalności, wyszły już z branży. Firmy, które się w niej utrzymały, zmniejszą zatem produkcję.

Podobnie można prześledzić zachowania firm w sytuacji rosnącego popytu, gdy krzywa popytu przesuwa się z położenia D" do D'. Wówczas cena rośnie, a firmy zwiększają produkcję. Mogą też napłynąć nowe kapitały i powstać nowe firmy, co spo­woduje przesunięcie krzywej podaży w prawo, a zatem spadek ceny i ograniczenie pro­dukcji przez firmy. Najbardziej zagrożone są zawsze firmy o najwyższych kosztach.

W branży pozostają firmy, których długookresowe koszty mają zbliżony poziom. Są to tzw. firmy reprezantatywne dla danej branży.

W stanie długookresowej równowagi konkurencyjnej przedsiębiorstwo wybierze wielkość produkcji, przy której osiąga nie maksimum zysku, lecz zero zysku zero profit point), wówczas bowiem ani nie jest zagrożone przez firmy wchodzące do branży, ani samo nie musi opuścić branży. Pamiętamy, że TP = 0 zapewnia producentowi wynagrodzenie jego własnych czynników produkcji i że wystąpi wówczas zysk księgowy, nazywany normalnym.

Jeżeli przy cenie P firma rozbuduje produk­cję według warunku P = LMC, to osiągnie pozycję maksimum zysku, przez co ściągnie do branży dodatkowych konkurentów. Nastąpi wówczas spadek ceny, zmu­szający przedsiębiorstwo do obniżenia wielkości produkcji. Dlatego w stanie długo­okresowej równowagi przedsiębiorstwo będzie sprzedawać po cenie PZ, wybierając wielkość produkcji, przy której LACmin= LMC =P

W doskonałej konkurencji cena w długim okresie jest równa kosztowi ekonomicznemu firm reprezentatywnych i jest to cena, którą skłonni są zaakceptować nabywcy. Nabywcy akceptują więc koszt ekonomiczny danego towaru.

Znając zasadę wyboru długookresowego położenia równowagi firmy, możemy ustalić przebieg długookresowej krzywej podaży w warunkach doskonałej konkuren­cji. Przyjmujemy, że każda firma osiągnęła swoje długookresowe optimum produk­cyjne. Jeżeli nastąpi wówczas wzrost popytu, to przede wszystkim powiększy się liczba przedsiębiorstw, powodując wzrost skali produkcji w branży. Wzrost skali produkcji może wywołać różne zmiany cen czynników produkcji:

1. Ceny czynników produkcji nie wzrosną, gdyż dana branża używa niewielkie­go odsetka ogólnej podaży czynników produkcji (np. produkcja szpilek). Zatem koszty wytwarzania wzrosną proporcjonalnie do zwiększonej skali produkcji, koszty zaś - przeciętny i marginalny - pozostaną bez zmian. W wyniku wzrostu popytu cena równowagi wzrośnie, zwiększą się zyski, a w branży pojawią się nowe przed­siębiorstwa. Krótkookresowa krzywa podaży przesunie się w prawo i cena spadnie do poprzedniego poziomu. W rezultacie firmy wracają do punktu „zero zysku" i branża pozostaje znowu w długookresowej równowadze. Jeżeli połączymy długo­okresowe punkty równowagi rynkowej, to otrzymamy długookresową krzywą poda­ży (LS), przebiegającą poziomo.

2. Ceny czynników wzrosną, gdyż dana branża zużywa znaczne ilości czynni­ków produkcji. Jeżeli w wyniku wzrostu popytu na produkt zwiększy się cena i zy­ski przedsiębiorstw, to w branży pojawią się nowe firmy. Spowodują one wzrost popytu na czynniki produkcji (np. wzrost skali branży budowlanej powoduje wzrost popytu na pracę), w następstwie czego ceny czynników produkcji wzrosną, krzywe zaś kosztu przeciętnego i kosztu marginalnego przesuną się w górę. Na krótkookre­sową krzywą podaży działają teraz dwie siły: wzrost skali produkcji przesuwa ją w prawo, wzrost kosztów zaś - w lewo. Pierwszy czynnik silniej oddziałuje na krzywą podaży; jeżeli wejście nowych przedsiębiorstw podniosłoby koszty już istniejących w takim samym stopniu, w jakim wzrośnie produkcja nowych przedsiębiorstw, to oznaczałoby, że czynniki produkcji przepłynęły z istniejących przedsiębiorstw do nowych, a zatem skala produkcji nie powiększyłaby się.

Krótkookresowa krzywa podaży przesunie się w tej sytuacji w prawo, przeci­nając krzywą popytu D" w punkcie wyznaczającym cenę równowagi na poziomie najniższych kosztów przeciętnych. Przedsiębiorstwa danej branży znajdą się znowu w długookresowej równowadze. Długookresowa krzywa podaży łącząca długookre­sowe punkty równowagi rynkowej będzie miała nachylenie dodatnie (rys. 13.13).

3. Ceny czynników produkcji spadną, gdy w danej branży zwiększy się skala produkcji. Istnieją różne możliwości wyjaśnienia tego zjawiska, np. dana branża kupuje czynniki produkcji od przedsiębiorstw, w których koszty zmniejszają się lub które stosują opusty cenowe. Możliwe jest także, że przy nie zmienionych cenach czynników produkcji koszty firmy rosną wolniej niż skala produkcji. Sytuacja taka występuje np. w elektrowniach czy gazowniach, gdzie można produkować i dostar­czać większe ilości produktu po malejącym koszcie. W takiej sytuacji wzrost skali produkcji w branży powoduje obniżenie kosztów i przesunięcie krzywej krótkookre­sowej podaży w prawo do punktu przecięcia z krzywą D", wyznaczającego cenę zapewniającą długookresową równowagę branży o malejących kosztach. Zatem długookresowa krzywa podaży w tej branży ma nachylenie ujemne.

>>W długim okresie w branży następuje wyrównanie poziomu kosztów po­szczególnych firm. Warunek optymalnej ilości produkcji w długim okresie stanowi wówczas P = LMC = LACmin . Oznacza to zero zysku ekonomicznego (zysk nor­malny w sensie księgowym). Cena stabilizuje się na poziomie przeciętnego minimal­nego kosztu firmy reprezentatywnej dla branży.<<

>>Kształt długookresowej krzywej podaży dla branży zależy od kierunku zmian długookresowego kosztu przeciętnego w branży. Tak więc, jeżeli:

- koszty branży są stałe, to krzywa podaży jest pozioma,

- koszty branży rosną, to krzywa podaży ma nachylenie dodatnie, - koszty branży maleją, to krzywa podaży ma nachylenie ujemne.<<

Przedsiębiorstwo, uczestnik doskonałej konkurencji, produkuje aż do zrównania utargów krańcowych i kosztów krańcowych (MC=MR). Obie te wielkości są równe cenie. Dlatego też wielkość produkcji przedsiębiorstwa zależy od ceny rynkowej. Tak długo jak popyt rynkowy pozostaje stały, popyt dla pojedynczej firmy i cena na jej wyroby także pozostają stałe. Jeżeli jednak popyt na rynku i rynkowa cena ulegną podwyższeniu, popyt na wyroby danej firmy i ich cena także wzrosną.

Rysunek 22.4. przedstawia mechanizm tych podwyżek. Oryginalny popyt ryn­kowy D, prowadzi do ceny rynkowej Pl (wykres (a)), która określa popyt dla indywidualnej firmy równy wielkości d, (wykres (b)). Firma maksymalizuje zysk poprzez zrównanie kosztu i utargu krańcowego i równego dl przy poziomie produkcji równym q,.

Wzrost popytu rynkowego do D, spowoduje podniesienie ceny rynkowej do P2 i krzywej popytu rynkowego danej firmy, d . Przy tej wyższej cenie, która jest równa utargowi krańcowemu, przedsiębiorstwo uczestniczące w rynku doskonałej konkuren­cji może pozwolić sobie na wyższe koszty krańcowe. Dlatego też rozszerzy ono produkcję z g, do q2. W ten sam sposób jeszcze wyższy popyt rynkowy D3 spowoduje wzrost produkcji danego przedsiębiorstwa do poziomu q3.

Dlaczego krzywa podaży na rynku jest nachylona w prawo w. górę? Odpowiedź leży w nachyleniu w górę krzywej kosztów krańcowych pojedynczych przedsiębiorstw (krzywa podaży na rynku jest tworzona poprzez poziome dodawanie krzywych podaży poszczególnych firm). Krzywe kosztów krańcowych pojedynczego przedsiębiorstwa są nachylone w górę z powodu zmniejszania się krańcowych przychodów, co wynika z technologicznych zależności procesu produkcyjnego.

5. Model doskonałej konkurencji jako standard mikroekonomicznej racjonalności.

Przedsiębiorstwa o malejących kosztach długookresowych określa się jako mające monopol naturalny (natural monopoly). Oczywiste jest bowiem, że im bardziej będzie się rozrastać to przedsiębiorstwo, tym większe będą jego zyski. Wówczas konkurenci nie mają szans na wejście do tej branży i rywalizowanie z przedsiębiorstwem o malejących kosztach. Przedsiębiorstwo to uzyska więc wyłączność czyli monopol w danej branży. Oznacza to kres konkurencji, gdyż koszty długookresowe w branży są malejące.

Konkurencja może się więc odbywać między przedsiębiorstwami w branżach o długookresowych kosztach stałych lub rosnących. Ponieważ w warunkach doskona­łej konkurencji rywalizacja za pomocą ceny i właściwości produktu nie występuje, przeto przedsiębiorstwa w gałęziach konkurencyjnych starają się o najniższe (w porównaniu z konkurentami) koszty wytwarzania. W długim okresie możliwości obniżki kosztów poszczególnych przedsiębiorstw zależą od postępu technicznego i związanego z tym wzrostu skali produkcji. Te czynniki nie zostały jednak uwzględ­nione przez A. Marshalla w przedstawionej analizie długookresowej równowagi przedsiębiorstwa. Stało się to przedmiotem krytyki ze strony wielu ekonomistów, m.in. J.H. Claphama i P. Sraffy.

Strategia niskich kosztów musi mieć źródła finansowania, o które raczej trudno w przedsiębiorstwach osiągających w długim okresie zero zysku ekonomicznego. Dysponują one jedynie wynagrodzeniem za użytkowanie kapitału własnego. Dlatego w branżach działających na rynkach zbliżonych do doskonałej konkurencji może wystąpić stagnacja. Tak jest np. w rolnictwie, które bez zewnętrznych źródeł finan­sowania nie jest zdolne na ogół do realizowania innowacji i korzyści skali. Twierdzi się niekiedy, że doskonała konkurencja zawiera źródła autodestrukcji. Szansę dla branż doskonale konkurencyjnych stanowi długookresowy wzrost popytu, jednak popyt na niektóre produkty, np. na, podstawową żywność, rośnie wolniej niż docho­dy ludności.

>>Doskonała konkurencja może się odbywać tylko w sytuacji stałego lub ro­snącego kosztu przeciętnego i marginalnego. Polega ona na wyborze optymalnej ilości produkcji przy możliwie najniższym koszcie jej wytworzenia.<<

MIKROEKONOMIA - doskonała konkurencja - konspekt

Str. 1

---