Konkurencja doskonała
Konkurencja doskonała
Sytuacja rynkowa, w której działa
przedsiębiorstwo, determinuje jego zachowanie.
Firmy małe, działające w warunkach
konkurencyjnych, będą zachowywać się zupełnie
inaczej niż duże firmy monopolistyczne
dominujące na rynku.
Zachowanie się firm na rynku znajduje
odzwierciedlenie m.in. w ich decyzjach
dotyczących wielkości i struktury produkcji,
wysokości cen, które z kolei rzutują na poziom
osiąganego przez te firmy zysku i inne wyniki
ekonomiczne.
Wyodrębnia się cztery typy struktur rynkowych:
Konkurencję doskonałą,
Monopol,
Konkurencję monopolistyczną,
Oligopol.
Jako kryterium wyodrębnienia różnych typów
rynku przyjmuje się:
Liczbę firm działających na rynku,
Mobilność czynników produkcji (swobodę
wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek),
Cechy produktów (stopień ich zróżnicowania),
Stopień kontroli cen przez firmę.
Cechy rynku
Modele rynku
Konkurencja doskonała
Monopol
Liczba firm
Bardzo dużo
Jedna
Swoboda
wejścia na
rynek
Nieograniczona
Bardzo ograniczona lub
zerowa
Cechy
produktów
Jednorodne
(niezróżnicowane)
Nieporównywalne
Wpływ na
cenę
Cena jest niezależna od
firmy (pozioma krzywa
popytu)
Firma ma bardzo duży
wpływ na cenę
(opadająca krzywa
popytu, popyt mniej
elastyczny niż w
oligopolu)
Przykłady
rynków
Płody rolne (marchew,
ziemniaki), akcje
danego
przedsiębiorstwa
Elektrociepłownie,
komunikacja miejska w
wielu miastach
Cechy rynku
Modele rynku
Konkurencja
monopolistyczna
Oligopol
Liczba firm
Dużo (np. kilkadziesiąt) Kilka
Swoboda
wejścia na
rynek
Nieograniczona
Ograniczona
Cechy
produktów
Zróżnicowane
Niezróżnicowane lub
niezbyt zróżnicowane
Wpływ na
cenę
Firma ma pewien
wpływ na cenę (krzywa
popytu opada, ale popyt
jest relatywnie
elastyczny)
Znaczący wpływ
producenta na cenę
(opadająca krzywa
popytu, relatywnie
nieelastyczny popyt
zależy od reakcji
konkurentów na zmiany
ceny)
Przykłady
rynków
Restauratorzy,
architekci
Elektrociepłownie,
komunikacja miejska w
wielu miastach
Założenia modelu konkurencji
doskonałej:
1.
Liczba sprzedawców i nabywców zawierających
między sobą transakcje jest tak duża, a siła
ekonomiczna każdego z nich w porównaniu z
rozmiarami danego rynku tak znikoma, że żaden
z nich nie ma wpływu na cenę. Dlatego też
zarówno sprzedawcy, jak i nabywcy są
podmiotami akceptującymi cenę rynkową.
2.
Produkt będący przedmiotem transakcji na
danym rynku jest jednorodny (homogeniczny).
Oznacza to, że każdy producent wytwarza i
dostarcza na rynek identyczny produkt. Nabywcy
jest więc obojętne, od którego producenta zakupi
dany towar.
Założenia modelu konkurencji
doskonałej:
3.
Istnieje doskonała mobilność czynników
produkcji (swobodny ich przepływ między
poszczególnymi gałęziami produkcji – mogą być
bez żadnych ograniczeń i kosztów przenoszone z
jednej gałęzi produkcji do drugiej) oraz
możliwość zakładania nowych przedsiębiorstw.
Brak barier (ekonomicznych, prawnych,
społecznych) wejścia i wyjścia z rynku.
4.
Istnieje doskonała przejrzystość rynku. Kupujący
i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku
(dysponują pełną informacją). Oznacza to, że
producenci mają pełne rozeznanie dotyczące
cen, kosztów i możliwości sprzedaży na rynku, a
konsumenci – cen, jakości i dostępności dóbr.
W warunkach konkurencji doskonałej
przedsiębiorstwo jest jednym z licznych
podmiotów na rynku.
Zwiększenie podaży przez przedsiębiorstwo nie
wpływa na poziom ceny.
Wykres ceny (P) jest prostą równoległą do osi
odciętych.
Utarg całkowity (UC), czyli przychód ze
sprzedaży, jest równy iloczynowi ilości
sprzedanych produktów (Q) i ich ceny (P).
UC = Q * P
Utarg przeciętny (UP) jest sumą pieniędzy
uzyskanych za jednostkę sprzedanego towaru.
UP = UC / Q
Ze względu na to, że cena nie zmienia się wraz
ze zmianami sprzedaży, utarg przeciętny jest
równy cenie.
Utarg marginalny (UM) – przyrost utargu
całkowitego związany ze wzrostem sprzedaży o
jedną dodatkową jednostkę.
UM = ΔUC / ΔQ
Utarg marginalny jest równy cenie, ponieważ
przedsiębiorstwo każdą następną jednostkę
produkcji sprzedaje po tej samej cenie.
P, UC, UM, UP
UC
P =
UM = UP
Produkcja
Podejmując decyzje dotyczące rozmiarów
produkcji, przedsiębiorstwo kieruje się
kryterium maksymalizacji zysku.
Zysk całkowity (ZC) przedsiębiorstwa jest to
różnica między utargiem całkowitym i kosztami
całkowitymi.
ZC = UC – KC
Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest
wielkością niezależną od producenta. Cena jest
ukształtowana przez rynek i poszczególni
producenci nie mają na nią wpływu.
Dążące do maksymalizacji zysku przedsiębiorstwo
będzie zwiększało rozmiary produkcji dopóty,
dopóki utarg marginalny (przychód uzyskany ze
sprzedaży dodatkowej jednostki produkcji) będzie
wyższy od koszt marginalnego (kosztu uzyskania
kolejnej jednostki produkcji).
Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne
maksymalizuje zysk przy rozmiarach
produkcji wyznaczonych przez punkt
zrównania się kosztu marginalnego z
utargiem marginalnym, który jest równy
cenie.
Zysk osiąga maksimum, jeżeli UM = KM i KM
jest rosnący.
Cena,
Koszty KM
KCP
C
E A F
P=UM=UP=D
ZYSK
D G B
0 Q1 Qr Q2
Produkcja
Krzywa kosztu przeciętnego KCP zrównuje się z
utargiem przeciętnym UP (który jest równy
utargowi marginalnemu UM i cenie P) w
punktach E i F.
Punkty te wyznaczają przedział produkcji
opłacalnej mieszczącej się między Q1 a Q2.
Od punktu E, któremu odpowiada produkcja Q1,
przedsiębiorstwo zaczyna przynosić zysk. Punkt
ten nazywa się progiem rentowności.
Dopóki koszt marginalny jest niższy od kosztu
przeciętnego, zwiększanie rozmiarów produkcji
obniża koszt przeciętny i przyczynia się do
zwiększania zysku.
W punkcie G, który jest najniższym punktem
krzywej kosztu przeciętnego, koszt marginalny
zrównuje się z kosztem przeciętnym.
Od tego punktu koszt marginalny przewyższa
koszt przeciętny, a zatem przyczynia się do
jego wzrostu.
Zysk przedsiębiorstwa rośnie jednak nadal tak
długo, jak długo koszt marginalny jest niższy
od utargu marginalnego.
W punkcie A, w którym koszt marginalny
zrównuje się z utargiem marginalnym (i ceną),
przedsiębiorstwo osiąga maksimum zysku.
Punkt A wyznacza optimum ekonomiczne
przedsiębiorstwa.
Punkt, któremu odpowiada wielkość produkcji
Qr, nazywany jest też punktem równowagi
przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo znajdujące się w stanie
równowagi, jeśli przy danych kosztach
produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza
wielkość produkcji maksymalizującą zysk.
Maksymalizujące zysk przedsiębiorstwo nie
powinno być zainteresowane w odchodzeniu od
punktu równowagi, tzn. ani w zwiększaniu
rozmiarów produkcji powyżej poziomu Qr, ani
w ich zmniejszaniu.
Zwiększenie produkcji powyżej Qr
prowadziłoby do obniżania się zysku, ponieważ
koszty marginalne (koszty wytworzenia
kolejnych jednostek produkcji) przewyższałyby
coraz bardziej utarg marginalny (równy cenie,
którą można uzyskać na rynku).
Od punktu zrównania się kosztu przeciętnego
z ceną (od punktu F), któremu odpowiada
wielkość produkcji Q2, przedsiębiorstwo
przynosiłoby coraz większe straty.
Gdyby przedsiębiorstwo zmniejszało rozmiary
produkcji poniżej poziomu Qr oznaczałoby, że
nie wykorzystuje możliwości wzrostu zysku.
1 Cena,
Koszty KM
KCP
C
A
P=UM=UP=D
ZYSK
D B
0 Qr
Produkcja
Zysk przedsiębiorstwa jest równy
zakreskowanemu polu prostokąta DBAC.
Powstaje on jako różnica między utargiem
całkowitym, wyznaczonym przez pole 0QrAC
(iloczyn ceny 0C i ilości sprzedanych jednostek
produktu 0Qr) i kosztami całkowitymi,
wyznaczonymi przez pole 0QrBD (iloczyn
kosztu przeciętnego 0D oraz wielkości
produkcji 0Qr).
Przedsiębiorstwo może znajdować się w stanie
równowagi dopóty, dopóki nie zmieniają się
takie czynniki, jak np. ceny wytwarzanych
przez przedsiębiorstwo produktów czy też ceny
nabywanych przez nie czynników produkcji.
Równocześnie równowaga przedsiębiorstwa
wyznaczona formalnym warunkiem KM = UM
może być osiągnięta przy różnych poziomach
cen i różnych poziomach zysku
(zdeterminowanego głównie popytem na
produkt firmy i stosunkiem jego ceny rynkowej
do poniesionych kosztów).
W krótkim okresie liczba firm działających w
gałęzi jest stała.
Prowadzą one działalność gospodarczą w
ramach posiadanego aparatu produkcyjnego,
który wyznacza poziom ich kosztów
całkowitych, przeciętnych i marginalnych.
Na zmiany ceny dane przedsiębiorstwo może
reagować tylko zmianami wielkości produkcji,
gdyż w krótkim okresie nie może zmienić
kosztów.
Jeżeli cena wzrośnie, firma zwiększy produkcję
i zwiększy zysk lub pomniejszy stratę.
Jeżeli cena spadnie, firma zmniejszy produkcję
i zmniejszy zysk lub powiększy stratę.
W zależności od tego, jak kształtuje się cena
rynkowa produktu przedsiębiorstwa, może ono
osiągnąć krótkotrwałą równowagę (spełniającą
warunek KM = UM = P) przy mniejszym lub
większym zysku, a nawet stracie
Na rysunku 1 cena jest wyższa od kosztu
przeciętnego. Przedsiębiorstwo osiąga zysk
ekonomiczny (ponadnormalny,
nadzwyczajny).
Na rysunku 2 punkt równowagi
przedsiębiorstwa znajduje się w punkcie
przecięcia krzywej kosztu marginalnego z
krzywą kosztów przeciętnych. Przedsiębiorstwo
osiąga zysk normalny (zerowy).
Na rysunku 3 cena rynkowa jest niższa od
kosztu przeciętnego. Przedsiębiorstwo ponosi
stratę.
2 Cena,
Koszty KM
KCP
P=UM=UP=D
C
A
0 Qr
Produkcja
3 Cena,
Koszty KM
KCP
D B
STRATA
P=UM=UP=D
C
A
0 Qr
Produkcja
Czy w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo ponosi stratę,
powinno ono zaprzestać produkcji?
Zależy to od tego, czy cena rynkowa jest niższa, czy
też wyższa od kosztu zmiennego przeciętnego KZP.
W okresie krótkim funkcjonujące przedsiębiorstwo
ponosi koszty stałe niezależnie od skali działalności
gospodarczej.
Cena nie niższa niż koszt zmienny przeciętny zapewnia
przedsiębiorstwu odtworzenie kapitału obrotowego i w
konsekwencji umożliwia minimalizację strat.
Przedsiębiorstwo będzie ponosiło straty, będą one
jednak mniejsze niż wtedy, gdyby zaniechano
produkcji.
Granicę racjonalnych strat wyznacza więc
poziom kosztu przeciętnego zmiennego.
Dopóki cena jest wyższa od tego kosztu, nie
należy przerywać produkcji, ponieważ pokrywa
ona co najmniej koszty bieżące związane z
produkcją.
Cena równa kosztom zmiennym przeciętnym
(punkt A na wykresie 4) jest określana jako
cena zamknięcia.
Gdyby cena spadła poniżej tego poziomu,
należałoby zaprzestać produkcji, gdyż
prowadziłby to do powiększania się strat.
4 Cena,
KCP
Koszty KM
KZP
P
A
0 Q1
Produkcja
Analizując decyzje przedsiębiorstwa podejmowane
na podstawie wielkości kosztów marginalnych
można wyjaśnić kształt krzywej podaży
przedsiębiorstwa.
Jeżeli założymy, że cena produktu wytwarzanego
przez przedsiębiorstwo będzie w stosunkowo
krótkim czasie rosnąć, np. z poziomu P1 do P2,
P3…itd. na rysunku 5, to punkt równowagi
przedsiębiorstwa będzie także przesuwać się w
górę do kolejnych punktów przecięcia krzywej
kosztu marginalnego z nowym poziomem cen
(pojawiają się kolejne optima ekonomiczne
wyznaczające rozmiary produkcji Q2, Q3 itd., przy
których firma osiąga maksymalny zysk całkowity).
Łącząc kolejne punkty przecięcia krzywej
kosztu marginalnego z ceną otrzymujemy
krzywą krótkookresowej podaży
przedsiębiorstwa działającego w warunkach
konkurencji doskonałej.
Na rysunku 5 krzywa krótkookresowej podaży
przedsiębiorstwa pokrywa się z górnym
odcinkiem krzywej kosztu marginalnego,
powyżej punktu przecięcia kosztu
marginalnego z kosztem zmiennym
przeciętnym.
5 Cena,
Koszty KM
KZP
P3
P2
P1
0 Q1 Q2 Q3
Produkcja
Krzywa podaży
przedsiębiorstwa
wolnokonkurencyj
negow krótkim
okresie