Anna Kamieńska

(ur. 12 kwietnia 1920 w Krasnymstawie, zm. 10 maja 1986 w Warszawie) - poetka, pisarka, tłumaczka i krytyk literacki; autorka książek dla dzieci i młodzieży. Przekładała m.in. z rosyjskiego, bułgarskiego, białoruskiego, słowackiego, serbsko-chorwackiego, łacińskiego, hebrajskiego. Za jej oficjalny debiut przyjmuje się publikację w "Odrodzeniu" w 1944. Od 1937 uczyła się w Liceum Pedagogicznym w Warszawie. W czasie okupacji hitlerowskiej przebywała w Lublinie i na podlubelskich wsiach, ucząc się na tajnych kompletach. Po uzyskaniu matury w działającym konspiracyjnie liceum humanistycznym w Lublinie, prowadziła samodzielne studia polonistyczne, zdając egzaminy na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Po wojnie studiowała filologię klasyczną. Związana była z tygodnikiem kulturalnym "Wieś", tygodnikiem "Nowa Kultura", miesięcznikiem "Twórczość". W połowie lat 50. zaczęła także pisać utwory dla dzieci i młodzieży, które początkowo drukowała m.in. w "Płomyczku" i "Świerszczyku". W 1948 wyszła za mąż za poetę i tłumacza Jana Śpiewaka. Anna i Jan wspólnie przekładali rosyjską poezję i dramaty oraz prowadzili liczne prace redakcyjne książek. W 1967 Jan zachorował na raka. Pogrążona w smutku Anna nieustannie czuwała przy jego łóżku. Odwiedzający ich ks. Jan Twardowski udzielił namaszczenia choremu poecie. Jan Śpiewak zmarł 22 grudnia 1967. Poetka bardzo przeżyła jego śmierć. Wiele lat była w żałobie. W tym czasie przyjaźniła się z ks. Twardowskim, którego poznała jeszcze w 1955. Wspólnie prowadzili rozważania na temat literatury, wiary, Boga, Ewangelii. Często odwiedzali grób Jana na Powązkach. Ks. Twardowski odegrał niewątpliwie istotną rolę w jej zainteresowaniu religią. Kamieńską pochłaniały sprawy wiary. Jeździła z wykładami do seminariów. Od 1975 uczestniczyła w Tygodniach Kultury Chrześcijańskiej. Ks. Twardowski zadedykował jej swój znany wiersz "Śpieszmy się". Poetka zdążyła jeszcze na ten wiersz odpowiedzieć tekstem "Puste miejsca". Anna Kamieńska zmarła 10 maja 1986 w Warszawie i pochowana została na Cmentarzu Powązkowskim.

Zbiory poezji

• Wychowanie (1949)

• O szczęściu (1952)

• Bicie serca (Czytelnik 1954)

• Pod chmurami (Czytelnik 1957)

• Poezje wybrane (Czytelnik 1959)

• W oku ptaka (PIW 1960)

• Źródła (PIW 1962)

• Rzeczy nietrwałe (Czytelnik 1963)

• Odwołanie mitu (PIW 1967)

• Biały rękopis (Czytelnik 1970)

• Wygnanie (PIW 1970)

• Poezje wybrane (LSW 1971)

• Herody (LSW 1972)

• Poezje wybrane (Czytelnik 1973)

• Drugie szczęście Hioba (PIW 1974)

• Milczenia (WL 1979)

• Rękopis znaleziony we śnie (Czytelnik 1978)

• Wiersze jednej nocy (LSW 1981)

• Anna Kamieńska Wybór wierszy (1982)

• Raptularz wojenny (b.w. 1982)

• Pierwszy śnieg • Świadkowie (1983)

• W pół słowa • Wiersze z lat 1970-1980 (1983)

• Dwie ciemności • Wybór poezji (1984)

• Przyjdź Królestwo (b.w. 1984)

• Nowe imię (Epideixis 1987)

• Milczenia i psalmy najmniejsze (WL 1988)

• Nie tylko o Sandomierzu (1990)

• Pisz o kamieniu (PAX 1995)

• Inne miejsca (W drodze 1996)

• Jasność w środku nocy (PIW 2001)

• Wiersze przemilczane (2008)

Aleksander Wilkoń Poezja Anny Kamieńskiej, W: Debiuty poetyckie 1944 -1960

I

Wiersze Kamieńskiej nie prezentują jednorodnego materiału: wewnętrzny układ elementów poetyckich tworzy nierzadko siatkę napięć, kontrastowe zderzenie stanowią istotny składnik struktury niejednego wiersza.

Wcielenia poetyckie Kamieńskiej:

1. Poezja „otwierająca wszechświat”, utrzymana w stylu patetyczno - dyskursywnym. Cechy:

• dowodzenie

• skłonność do posługiwania się pojęciami abstrakcyjności

• przekazywanie treści pozajednostkowej, służącej często dydaktycznym zamierzeniom

2. Poezja spraw intymnych, konkretnych

• nawiązuje do liryki opisowej

• ilustruje sensualny obraz świata

Trzy okresy twórczości Kamieńskiej:

1. lata 1945 - 1949

2. okres realizmu socjalistycznego, przedłużony wierszami rozrachunkowymi

3. okres przełomu (nowego debiutu), który zarysował się najsilniej w tomiku W oku ptaka (1960)

Utwory sprzed 1950 roku:

• przedstawiają autentyczniejszy portret poetycki, ambitniejsze poszukiwania,

• zamyślenia nad doświadczeniami przeszłości , akcenty pesymizmu,

• próby otrząśnięcia się z urazów okupacyjnych, znalezienia swojego miejsca w rzeczywistości

• w zakresie środków poetyckich widać wpływ poezji poawangardowej, dążenie do odpoetycznienia, przejawiające się , m.in. w nawiązaniu do potocznych struktur wypowiedzi, czy w ograniczeniu metaforyki,

• motyw narodzin i macierzyństwa ( Kwiaty i owoce, Genezis),

• ekspresyjne, ruchowe czasowniki,

• słownictwo silnie nacechowane pod względem zabarwienia, odnoszące się do sfery biologii ( „ krwawe wątrobiane głębie”, powieki oblane posoką”),

Ogólne właściwości liryki Kamieńskiej, tworzące trwałą tradycję:

• brak ironii, nadrealistycznej fantastyki i groteski,

• tworzenie symbolicznych obrazów przy równoczesnym dążeniu do zrównania znaku z rzeczą,

• silne związki z poezja i kulturą starożytną, a przede wszystkim z poezją ludową,

• kontrast ( zderzenie pojęć abstrakcyjnych z konkretnymi, metafor i symboli z opisem nie zmetaforyzowanym),

• dążenie do narzucenia wierszowi rygorów kompozycyjnych, zwartości i kondensacji całej wypowiedzi,

II

Głównym motywem utworów poetki jest śmierć. Śmierć obdarta ze swojego dostojeństwa, nie będąca klasycznym „kresem wędrówki”. Brak u niej przemilczeń stonowania opisów, umiaru. Tam, gdzie pada akcent na treści psychiczne (np. w trenach poświęconych śmierci matki) tam wszystkie wspomniane przymioty występują. Z motywem śmierci związany jest też drugi ważny motyw w twórczości poetki. jest to motyw urodzin, macierzyństwa, ciąży. Zazwyczaj narodziny- śmierć tworzyły antytezę. Niektóre wiersze poetki zbijają jednak ten powielany pogląd. Narodziny są tu jakby początkiem oddania się władzy śmierci, która z tym momentem zaczyna sprawować swoje „opiekuńcze” funkcje.

Jaśniejszy motyw poezji Kamieńskiej wiąże się z jej filozofią przyrody. Poetka próbuje odbudować pierwotną łączność podmiotu ze światem przyrody, traktując rzeczy i zjawiska tak, jak gdyby były one psychicznymi substancjami. Jedność z przyrodą jest jednością w cierpieniu i trwodze, które stanowią nie tylko istotę ludzkiej egzystencji, ale wszelkiego istnienia.

Poezja białego cierpienia [O poezji Anny Kamieńskiej]

Biały rękopis i Herody Anny Kamieńskiej to jedno z ważniejszych, zdaniem Kwiatkowskiego, wydarzeń w poezji polskiej ostatnich kilku lat.

Biały rękopis:

• zdumiewa śmiałością, sięgającą do przeżyć bolesnych i intymnych,

• wnikliwa analiza tego cierpienia,

• elementy stylizacji na pieśń ludową,

• poezja ludowa to wybrane schronienie, ucieczka w świat kultury niższej ale w pewnym sensie odważniejszej i pełniejszej, w świat kultury, która nie ignoruje śmierci lecz celebruje ją,

• stylizacja ta pojawia się w sposób dyskretny więc zostaje zachowana suwerenność intelektualna podmiotu lirycznego tych wierszy. Poetka godzi litanijno-zawodzącą retorykę z lingwistyczną wyobraźnią,

• często występuje tu problematyka związana ze sposobem istnienia słowa i dzieła literackiego,

• jest to manifestacja pewnego modelu przeżyć emocjonalnych - literatura współczesna nie musi obawiać się wzruszeń wielkich, prostych i głęboko ludzkich; ciemna strona ludzkiej psychiki mogą stanowić dla niej cenne tworzywo,

Herody:

• poezja wynikła z cierpienia powszechnie zrozumiałego u którego podłoża leży miłość,

• bogatsza skala tonacji emocjonalnych, większa różnorodność języka i śmiałość wyobraźni,

• dwie tendencje:

1. zwrot ku grotesce i ironii wiąże się z światem wyobrażeń ludowych; ból istnienia zostaje w tej poezji wyrażony przez odwołanie się do prymitywu folklorystycznego,

2. rosnące fascynacje somatyczno-biologiczne, powaga istnienia objawia się w tej poezji poprzez wiedzę o biologicznej powadzę życia i cierpienia, jaka jest dostępna tylko kobietom, rodzenie dziecka sprawia, że kobieta jest bliższa biologii,

• humanizm - poetka wierna jest wartościom humanistycznym od początku swej twórczości.

Małżeństwo

Że tak im było dane

zestarzeć się jak świątkom przy drodze

tak samo spróchniali

tak samo

poorani mrozem i zawieją

Że tak im dozwolono

iść serce w serce

biodro w biodro

zmarszczka w zmarszczkę

Że tak im darowano

istnieć w sobie podwójnie

i milczeć wzajemnie

Że tak im dopuszczono

by nawet w sen wchodzili razem

on ją obejmował na poduszce

by o kamień snu nie zraniła stopy

Że tak ich wysłuchano

aby to on

czerwone jabłko niósł jej do szpitala

i ukląkł w jej ostatniej łzie

---