ROZWOJÓWKA 7
Anna Brzezińska „Dorosłość - szanse i zagrożenia dla rozwoju”
Debesse nazywa wczesną adolescencję wiekiem niepokojów dojrzewania, a późną wiekiem młodzieńczego entuzjazmu
Fazy dorosłości:
WCZESNA DOROSŁOŚĆ:
20 - 35 r.ż.
budowanie swojej niszy społecznej,
tworzenie rodziny,
rozpoczęcie kariery zawodowej,
budowanie „dorosłej” struktury życia
poczucie siły, energii, ochoty do działania, satysfakcji i dumy z osiągniętych efektów, podejmowanie ryzyka z jednej strony, a z drugiej obciążenie spowodowane przymusem rozwiązywania konfliktów:
małżeństwo - praca
praca - dziecko
rozwój osobisty - działania na rzecz innych ludzi
działania doraźnie zaspokajające potrzeby - działania nastawione na przyszłe efekty
ja - grupa (towarzyska, zawodowa)
różnorodne potrzeby (także podsycane reklamą) i ograniczone zasoby finansowe - dodatkowa praca i/lub kontynuowanie nauki
okres napięć, silnych emocji + i -
w tym okresie kształtuje się styl życia (sprzyjający zdrowi lub nie - tzw. nadmiernie eksploatacyjny, rabunkowy).
zaczynają utrwalać się różne sposoby radzenia sobie z napięciem
budowanie sieci wsparcia społecznego na dalsze lata dorosłości
nawiązywanie więzi przyjacielskich, sąsiedzkich, lokalnych
jest to okres (lub nie) inwestowania w swoją przyszłość w wielu obszarach jednocześnie (rodzinnym, zawodowym, towarzyskim, ekonomicznym, zawodowym)
ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ:
30/35 - 60/65 lat
czas stabilizacji, krystalizacji struktury życia
„zbieranie owoców” - Levinson
funkcjonowanie w różnych strukturach społecznych
jednostka ma coraz większy wpływ na decyzje podejmowane w strukturach społecznych, do których należy
wspinanie się po drabinie społecznej
osiąganie sukcesów zawodowych
zwykle jednostka staje się „szefem”
przeżywanie satysfakcji jako:
głowa rodziny (bo szczęśliwie dorastają jej dzieci) lub tylko jako jej członek (bo udaje jej się utrzymać rozległe więzi między rozproszonymi krewnymi nie tylko z okazji pogrzebu, ślubu, czy chrzcin)
pracownik lub pracodawca
obywatel interesujący się sprawami swojej lokalnej społeczności lub angażujący się w działania na wyższych szczeblach, doradca, ekspert, poseł itp.
źródła stresu: obawa przed utratą pracy lub bezrobocie, konflikty w pracy, brak pomyślnych perspektyw rozwoju dla swoich dzieci, niskie zasoby finansowe nie pozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb, obiektywnie coraz słabsza kondycja fizyczna, konieczność opieki nad starzejącymi się rodzicami.
u niektórych pojawia się kryzys środka życia, który zmusza do głębokiej refleksji nad sensem swego dotychczasowego życia
PÓŹNA DOROSŁOŚĆ:
od ok. 60/65 r.ż.
piękny czas jeśli posiada się wsparcie społeczne i pieniądze
spada kondycja psychofizyczna
człowiek usuwa się z kręgu zawodowego
śmierć znajomych, przyjaciół, partnera życiowego, krewnych
przygotowanie do własnej śmierci
potrzeba opiekuna w coraz większej liczbie sytuacji
czas głębokich refleksji
zanika drapieżność w stosunku do innych, do życia
pojawia się wielkoduszność, łagodność i dystans
mądrość życiowa
Podstawowe zadania w okresie dorosłości:
Podstawowe zadanie dzieciństwa - budowanie swej niezależności od otoczenia, dzięki opanowaniu umiejętności:
przemieszczania swojego ciała w przestrzeni (lokomocja)
sięgania i chwytania przedmiotów (manipulacja)
powodowania zmiany zachowania u partnerów interakcji (komunikacja werbalna i niewerbalna szczególnie w ich funkcji impresywnej)
Podstawowe zadanie okresu dorastania - konstruowanie tożsamości grupowej i indywidualnej 2 obszarach:
poszukiwania dla siebie odpowiedniego obszaru działania (zajęcia) - wiąże się to z poszukiwaniem swego miejsca pośród ludzi, poszukiwaniem (eksploracją) i budowaniem społecznej niszy dla siebie, umiejscawianiem się w przestrzeni społecznej
kształtowanie swej ideologii, podstaw filozofii życia - wiąże się to z budowaniem postaw dla wewnętrznego osadzania się, dla własnych wewnętrznych standardów postępowania, co wyznacza poziom moralności we wszystkich jej wymiarach.
W okresie dorosłości zmienia się to jak ludzie nas postrzegają - już nie jesteśmy dzieckiem - osobą o niższej pozycji; teraz sami jesteśmy opiekunami, dajemy innym wsparcie. Zadanie to realizujemy w:
rodzinie - wobec swoich rodziców, swych dzieci i życiowego partnera
miejscu pracy - wobec swych kolegów i szczególnie młodszych współpracowników
kręgu towarzyskim - wobec przyjaciół i znajomych
Człowiek staje się doradcą innych, w końcu mentorem.
Podejmuje działania na rzecz innych, weryfikuje swoją młodzieńczą ideologię i koryguje ją. To jest prawdziwy sens eriksonowskiej generatywności charakterystycznej dla średniej dorosłości.
Podstawowe pojęcia, konieczne do adekwatnej analizy funkcjonowania człowieka dorosłego, wiążą się z czterema ważnymi problemami:
Role społeczne - człowiek uczy się je podejmować i wypełniać długo przed okresem dorosłości, ale czyni to zawsze wspierany i kontrolowany przez inne osoby. Dopiero w okresie dorosłości podejmuje role całkowicie samodzielnie i z pełną odpowiedzialnością za ich konsekwencje. Nowe role w istotny sposób poszerzają umiejętności i sferę motywów człowieka. Jednostka osiąga też swoiste - nieznane wcześniej - poczucie bycia ekspertem. Wielość i różnorodność podejmowanych ról wzbogaca osobowość i zwrotnie pozwala człowiekowi coraz bardziej efektywnie funkcjonować w roli kluczowego czynnika socjalizacji wobec młodszego pokolenia. Dorosłość można ujmować jako serię złożonych, o wzrastającym stopniu trudności ról, które jednostka odgrywa przez coraz dłuższe okresy i z coraz większym poczuciem satysfakcji. Jednocześnie jedynie w okresie dorosłości jednostka rzeczywiście doświadcza płynących z pełnienia wielości ról ograniczeń i wymagań/oczekiwań - te doświadczenia powodują, że swe własne dzieci zaczyna się przygotowywać do spełniania wymagań ról w odpowiedni sposób w ich przyszłym dorosłym życiu.
Oczekiwania społeczne związane z wiekiem biologicznym - wewnątrz każdej grupy społecznej istnieje porozumienie, co do tzw. wieku odpowiedniego dla różnych wydarzeń życiowych (np. małżeństwo, posiadanie, dzieci, emerytura, tzw. odpowiednie do sytuacji zachowanie). Normy wiekowe działają jako:
źródło nacisków/presji społecznych, zmuszając jednostki do podejmowania ról w odpowiednim czasie („normy i oczekiwania związane z wiekiem działają jak bodźce i hamulce względem postępowania, w pewnych sytuacjach pchające do określonych zachowań, w innych przed nimi powstrzymujące”)
źródła generujące zachowania, które uważa się za nieodpowiednie dla danego wieku
Wszyscy dorośli są świadomi takich norm i względem nich oceniają swoje zachowanie.
Funkcjonalnie autonomiczna motywacja - przebieg procesu rozwoju i osiągnięcia rozwojowe w okresie dorosłości „uwalniają” energię psychiczną, co powoduje, że powstają nowe motywy, pragnienia, zainteresowania, cele. Wg Newman i Newman użyteczna jest do zrozumienia tego zjawiska koncepcja Allporta - zachowanie podjęte w jakimś celu zaczyna przynosić samo z siebie satysfakcję, zaczyna być wartościowe niezależnie od pierwotnych gratyfikacji, jakie przynosi. Z tego pkt widzenia dorosłość można rozpatrywać jako dużą różnorodność indywidualnych motywacji ukierunkowujących i podtrzymujących zachowanie.
Podstawowe tendencje rozwoju (wg większości badaczy) to:
stabilizacja tożsamości ego
„uwolnienie” związków z innymi ludźmi od presji kontekstu zewnętrznego
pogłębienie zainteresowań
humanizacja wartości
poszerzenie się i różnicowanie co do zadań obszaru opiekowania się innymi ludźmi
wzrastające zaangażowanie się w znaczące dla jednostki związki społeczne. W które chce i potrafi inwestować swoją energię
U progu dorosłości zaczyna się kształtować styl życia, który coraz częściej służy jako układ odniesienia dla organizowania doświadczeń zdobywanych podczas pozostałych okresów dorosłości. Jego składniki:
tempo aktywności
równowaga pracy i czasu wolnego
ustalenie się koła przyjaciół o różnym stopniu bliskości
wybór aktywności życiowych zgodnych z akceptowanymi wartościami.
Ważny czynnik wpływający na konstruowanie się stylu życia - to, czy zawarło się małżeństwo, cechy partnera życiowego, posiadanie dzieci, pracy.
Praca - ważna, bo umieszcza jednostkę w określonym kontekście psychologicznym; każda rola zawodowa wywiera też odmienny psychologiczny nacisk (niesie inne wymagania) na jednostkę.
Etapy rozwoju relacji jednostka - praca:
okres treningu (przygotowania się)
okres tzw. post-treningu
U wielu ludzi wczesna dorosłość kończy się zanim zakończą oni okres treningu.
Newman i Newman - okres nowicjatu, to nie tylko zdobycie określonych inf o pracy i nabycie określonych umiejętności technicznych, to także socjalizacja w miejscu pracy (opanowanie pożądanych zachowań interpersonalnych, orientacja w relacjach władzy i/lub autorytetu w grupie zawodowej i orientacja w specyficznych wymaganiach oraz czynnikach ryzyka).
Wczesna dorosłość to eksperymentalna, treningowa faza pracy. Rozwój w tym okresie polega głównie na poszerzeniu świadomości istnienia alternatyw i możliwości wyboru odpowiedniej drogi zawodowej dla siebie i świadomości istnienia różnych strategii osiągania poczucia osobistej ważności.
Ważne obszary zmian w średniej dorosłości to wg Havighursta:
zmiana perspektywy ujmowania zdarzeń
znaczący rozwój samoświadomości i źródeł inwestowania swej energii przede wszystkim w ludzi
wzrost inwestowania swej energii w instytucje i szersze społeczności, także w działalność polityczną
Rezultatem takiego poszerzenia sfer działania jest reorganizacja osobowości - człowiek inwestuje swą energię głównie w przyszłość: zaczyna interesować się swym rozwojem intelektualnym, staje się bardziej otwarty w stosunku do ludzi, odczuwa większa potrzebę i poczucie sensu zajmowania się innymi (wychowanie innych), zaczyna przywiązywać coraz większą wagę do jakości życia.
Dlatego nieodłącznym atrybutem średniej dorosłości jest doświadczenie sprzeczności między pokusą, by korzystać z okazji i szans, jakie niesie życie, a poczuciem dwuznaczności, czy niejasności swej roli pełnionej w otoczeniu społecznym, związanej z wymaganiami, by działać i zachowywać się w sposób przewidywalny, czytelny dla innych i przede wszystkim skoncentrowany na ich potrzebach.
Ten konflikt widoczny jest też w sposobie kierowania swym rozwojem zawodowym.
Wg Havighursta są to ciągłe transakcje między światem pracy a indywidualnym rozwojem jednostki.
Dbanie o swój rozwój zawodowy w średniej dorosłości staje się centralnym zadaniem z pkt widzenia poczucia osobistej efektywności i poczucia społecznej integracji.
Jeśli jednostka nie potrafi rozwiązać konfliktu miedzy wymaganiami pracy, a celami osobistymi, to zwykle zmienia pracę.
Im ludzie są starsi tym bardziej zależy im na tym, aby ich praca była osobiście angażująca, interesująca, produktywna i finansowo satysfakcjonująca (a nie tylko na prestiżu i świetnych wynikach)
Dorosłość jest to okres szczególnej wrażliwości i niezwykłej gotowości do uczenia się (tak jak u przedszkolaków). Jest to też najbardziej zindywidualizowany okres życia i paradoksalnie - najbardziej osamotniony (bo jednostka musi, przy minimum wsparcia ze strony innych, poradzić sobie z większością zadań życiowych).
Jednostka odkrywa też, że społeczny prestiż i władza nie zależą już tak bardzo od wieku, ale od umiejętności, siły i mądrości oraz jakości związków rodzinnych i społecznych w szerszym środowisku. A osiąganie celów życiowych to nie jest już kwestia czekania, aż się do nich dorośnie.
Szczególnie ważne stają się relacje jednostki z otoczeniem i daleka perspektywa czasowa w projektowaniu swojego życia.
Ludzie osiagają w tym wieku szczyt możliwości swego wpływu na społeczeństwo, ale równocześnie społeczeństwo kieruje na nich w tym okresie maximum oczekiwań odnośnie do ich odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej. Osiągają najwyższy status zawodowy i najlepsze rezultaty.
Tabelka strona 20
Każdy okres życia jest inny, ma inne zadania, cele, inne są kompetencje jednostki (jej zasoby wew), inne są źródła wsparcia (zasoby zew), itd. Wg autorki jednak w każdym okresie życia „chodzi o to samo” - o poczucie panowania nad sytuacją, poczucia, że można być sprawcą, autorem, a nie tylko pionkiem w pionkiem rękach innych ludzi lub losu. To umożliwia nam harmonijne funkcjonowanie w każdym okresie życia.
Warunek dobrego funkcjonowania - równowaga.
Zdrowy służący rozwojowi styl życia - taki, który daje siłę i moc w radzeniu sobie z przeciwnościami, trudnościami i który jednocześnie zachęca do podejmowania wyzwań. Kształtuje się on od okresu dzieciństwa, a w dorosłości można go modyfikować.
Ważna jest też filozofia życia - generalny stosunek do świata, innych ludzi i samego siebie.
„Jak myślisz o sobie i innych - tak działasz!”
1