Superszybki komputer do zadań specjalnych lub cichy i oszczędny pecet do codziennej pracy
- BIOS pozwoli ci przyśpieszyć działanie maszyny lub pohamować jej zapotrzebowanie na
energię elektryczną. Poka\
emy ci, za które dz
wignie pociągnąć, aby dopiąć swego, i co daje
najlepsze efekty. Komputerowi majsterkowicze na wyciszenie swoich pecetów potrzebują
wielu godzin dłubaniny z wykorzystaniem pianek, gumowych konstrukcji i ogromnych
elementów chłodzących, znawcy BIOS-u osiągną ten cel wielokrotnie szybciej. Gdy
zastosujesz się do poni\
szych wskazówek, twój komputer będzie działał spokojniej, taniej i
szybciej. I nie wydasz na to ani grosza.
Skracanie rozruchu Windows
Niech moc będzie z tobą - najpierw odblokuj mo\
liwość
podnoszenia częstotliwości systemowej (opcja User Defi ned), a potem zwiększ wydajność w
polu External Clock.
Długie minuty, które upływają od momentu włączenia komputera do uruchomienia systemu,
to zmora wielu u\
ytkowników. Tymczasem mo\
na znacznie skrócić oczekiwanie. Dobierając
optymalne ustawienia w BIOS-ie, udało nam się przyśpieszyć rozruch ró\
nych komputerów
maksymalnie o 30 procent - na przykład w jednej z maszyn testowych wczytywanie systemu
trwało początkowo a\
107, a po zmianach w BIOS-ie zaledwie 75 sekund.
Opcje szybkiego rozruchu. W większości komputerów parametr Quickboot w menu Boot jest
fabrycznie ustawiony na Disabled. Wybierz opcję Enabled, a oszczędzisz do 19 sekund.
Wprawdzie od tej pory komputer nie będzie podawał na ekranie, które podzespoły działają w
trybie DMA i które przerwania są zajęte, ale jeśli będziesz potrzebował tych informacji, po
prostu przywrócisz pierwotne ustawienie parametru Quickboot.
Wyłącz technologię Express Gate. Niektóre pecety oferują podczas rozruchu menu, które
zapewnia klienta Skype, a tak\
e funkcje multimedialne i internetowe dostępne bez
zainstalowanego systemu operacyjnego. Jeśli nie są ci potrzebne, mo\
esz zaoszczędzić od 5
do 30 sekund.
Porządkowanie listy startowej. Czy na pewno chcesz, aby twój komputer za ka\
dym razem
sprawdzał, czy na dyskietce w stacji dysków, płycie CD/DVD lub napędzie pendrive
wło\
onym do gniazda USB jest zainstalowany system operacyjny? W zdecydowanej
większości wypadków jest to konieczne tylko raz - podczas instalowania systemu. Póz
niej
system uruchamia się z reguły z twardego dysku. Zmień więc kolejność napędów startowych,
przesuwając twardy dysk na pierwsze miejsce. Pozostałe ustawienia nie będą wówczas miały
\
adnego znaczenia. Mo\
esz zaznaczyć w tych polach opcję Disabled i zaoszczędzisz nawet 7
sekund.
Wyłączanie niepotrzebnych urządzeń. Im mniej sterowników ma do wczytania Windows i im
mniej podzespołów musi zainicjować, tym szybciej jest gotowy do pracy. Zastanów się, które
urządzenia są ci potrzebne, a z których mo\
esz zrezygnować. Podczas naszych testów
zaoszczędziliśmy 3 sekundy, wyłączając zbędne interfejsy.
Rozruch o określonej godzinie. Mo\
esz zabierać się do pracy bez straty czasu, jeśli komputer
będzie się uruchamiał, zanim wejdziesz do biura. Jeśli system wczyta się np. godzinę
wcześniej, starczy mu czasu, aby przed twoim przyjściem pobrać aktualizacje z Internetu i
sporządzić kopie zapasowe. Godzinę rozruchu wpisuje się w menu Power Management | Auto
Power On. Jeśli maszyna ma się uruchamiać automatycznie tylko w dni robocze, zamień
opcję Everyday w polu RTC Alarm Date na Weekdays. Jeśli w twoim BIOS-ie brakuje tej
opcji, rozwa\
kupno czasowego włącznika zasilania. Aby zmusić komputer do włączenia się i
wczytania systemu, gdy zegar wznowi zasilanie, przejdz
do menu Power Management i ustaw
opcję Power On (zamiast dotychczasowej Power Off) w polu Restore on AC Power Loss.
Zwiększanie wydajności peceta
Im wy\
sza częstotliwość robocza, tym większa wydajność obliczeniowa procesora.
Częstotliwość robocza to iloczyn częstotliwości szyny systemowej i wewnętrznego
multiplikatora - ten ostatni jest na ustawiony na stałe niemal we wszystkich procesorach i nie
da się go zmienić.
Tymczasem częstotliwość systemową (AMD: częstotliwość referencyjna; Intel: częstotliwość
Front Side Bus) mo\
na zmienić w BIOS-ie większości komputerów. Jednak stosowny
parametr występuje pod wieloma nazwami w poszczególnych wersjach BIOS-u. Poszukaj w
instrukcji obsługi płyty głównej takich terminów, jak CPU Clock, CPU (FSB) Frequency,
External Clock, Frequency (Control), FSB Frequency lub podobnych. Po znalezieniu
odpowiedniego menu trzeba je przewa\
nie odblokować, zamieniając opcję Auto na Enable,
Manual lub User Defined (zale\
nie od wersji BIOS-u). Dopiero po wykonaniu tej czynności
mo\
na zmieniać częstotliwość szyny. Podnoś ją bardzo ostro\
nie, po 10 MHz. Po ka\
dej
modyfikacji gruntownie przetestuj stabilność działania komputera.
Jeśli przestanie pracować stabilnie, spróbuj ponadto podwy\
szyć napięcie zasilające procesor
i chipset. W wypadku procesora słu\
ą do tego parametry o nazwach (zale\
nie od wersji
BIOS-u): CPU VID, CPU (Core) Voltage i Vcore. W wypadku chipsetu są to pola: NB
Voltage, Chipset Voltage bądz
MCH Voltage. Podnoś napięcie o 0,01 V w ka\
dym podejściu
i nie przesadzaj - łączny wzrost nie powinien przekraczać 0,1 V. Pamiętaj tak\
e, \
e
podkręcając podzespoły sprzętowe z poziomu BIOS-u, mo\
esz doprowadzić do ich
przegrzania i trwałego uszkodzenia - robisz to na własne ryzyko.
Optymalizacja pracy pamięci
Funkcja DDR2 Voltage pozwoli uzyskać większą stabilność
działania pamięci po jej przetaktowaniu.
Im wy\
sza częstotliwość taktowania i krótsze czasy dostępu (z ang. timings) do komórek
pamięci, tym większą wydajność uda ci się wykrzesać z jej modułów. Począwszy od układów
z serii Athlon 64, AMD umieszcza kontroler pamięci wewnątrz procesora, dlatego sposób
optymalizowania pamięci operacyjnej (RAM) na platformie AMD jest inny ni\
na platformie
Intela.
Platforma AMD. Częstotliwość pamięci zale\
y od częstotliwości łącza HyperTransport.
Zgodnie z ustawieniami domyślnymi, kontroler pamięci sam ustala dzielnik RAM z
częstotliwości referencyjnej, czyli systemowej. Aby podnieść częstotliwość pamięci
operacyjnej, musisz zwiększyć częstotliwość systemową (patrz punkt "Zwiększanie
wydajności peceta") lub zmniejszyć o jeden dzielnik RAM.
Platforma Intel. Tu częstotliwość pamięci operacyjnej zale\
y bezpośrednio od magistrali
Front Side Bus, dlatego prędkość jej działania wzrasta automatycznie wraz z częstotliwością
systemową (patrz punkt "Zwiększanie wydajności peceta").
Czasy dostępu. Przewa\
nie BIOS sam ustala czasy dostępu, odczytując je ze specjalnego
układu, tzw. SPD-EPROM (SPD), umieszczonego w ka\
dym module AM. Domyślnie nie
mo\
na ich modyfikować. Aby znieść tę blokadę, zamień opcję by SPD na Manual w polu
DRAM Timings.
W kategorii czasów dostępu rozró\
nia się pięć ró\
nych parametrów: CAS Latency (tCL),
RAS to CAS Delay (tRCD), RAS Precharge Time (tRP), RAS Active Time (tRAS) i Row
(Refresh) Cycle Time (tRC). Czasy dostępu podaje się w postaci liczby cyklów, a więc są to
wartości całkowitoliczbowe, np. 5-5-5-5-15. Zazwyczaj mo\
na skrócić o jeden pierwsze
cztery czasy dostępu. Tymczasem ostatni parametr, Row Cycle Time, nie daje się zmniejszyć,
jeśli u\
ytkownik zwiększył częstotliwość taktowania pamięci RAM. Je\
eli po podkręceniu
pamięci komputer zacznie działać niestabilnie lub pojawią się błędy pamięci (uwaga! - utrata
danych), spróbuj stopniowo zwiększyć napięcie zasilające moduły RAM. Stosowne pole nosi
nazwę DDR Voltage, DDR2 Voltage lub DRAM Voltage. W niektórych wariantach BIOS-u
znajduje się w menu nadrzędnym, np. Voltage Control. Podnoś napięcie etapami, o 0,05 V.
Równie\
w tym wypadku zaleca się wyjątkową ostro\
ność. Kieruj się zaleceniami
producenta, które są podane na module. Nie przekrocz wartości wyjściowej o 0,2 V.
Wyciszanie komputera
W większości pecetów mechanizmy chroniące przed nadmiernym hałasem są wyłączone. W
ten sposób producenci uzyskują pewność, \
e komputer będzie działał stabilnie i nie przegrzeje
się nawet wtedy, gdy u\
ytkownik postawi go w szafie, nad kaloryferem bądz
w pełnym
słońcu. Jeśli twój komputer nie jest nara\
ony na takie warunki, mo\
esz zmusić go, aby
pracował znacznie ciszej.
Zmierz temperaturę. Najpierw sprawdz
, czy w twoim komputerze jest potrzebny hałaśliwy
system wentylacyjny, tzn. czy podzespoły sprzętowe nadmiernie się nagrzewają. Nie trzeba
sięgać po termometr. Płyta główna i procesor są wyposa\
one w czujniki temperatury. Wyniki
pomiarów znajdziesz w menu Power | Hardware Monitor. Temperatura procesora nie powinna
przekraczać 70, a temperatura płyty głównej 50 stopni Celsjusza.
Włącz sterowanie wentylatorami. Wentylator schładzający procesor powinien się obracać z
maksymalną prędkością tylko podczas du\
ego obcią\
enia procesora, bo właśnie wtedy układ
nagrzewa się najbardziej. Aby uzyskać ten efekt, trzeba włączyć sterowanie wentylatorem.
Przejdz
w tym celu do menu Power | Hardware Monitor i ustaw opcję Enabled w polu CPU
Fan Control. W ten sposób zadbasz o to, aby procesor się nie przegrzewał, natomiast
wentylator nie będzie działał szybciej, ni\
jest to konieczne w danej chwili. Podobnie mo\
na
kontrolować pracę wentylatora w obudowie - wystarczy włączyć funkcję Chassis Fan
Controls.
Wentylatory będą pracować najciszej, gdy uaktywnisz predefiniowany schemat ustawień
Silent Mode w polu CPU Fan Profile. Mechanizm sterowania wentylacją włączy się dopiero
po ponownym zrestartowaniu komputera.
Przełó\
wtyczki wentylatorów. Aby wentylatory mogły być sterowane automatycznie, muszą
być podłączone do właściwych gniazd na płycie głównej - mogą być oznaczone jako
CPU_Fan i CHA_Fan lub podobnie. Bie\
ącą prędkość obrotową odczytasz w menu Power |
Hardware Monitor BIOS-u. Będzie podana w polach CPU Fan Speed i Chassis Fan 1 Speed.
Natomiast wentylatory czerpiące energię elektryczną bezpośrednio z zasilacza przez cały czas
będą pracowały z maksymalną prędkością obrotową.
Oszczędzanie energii elektrycznej
Lepszy wybór - jeśli podłączysz wentylator do tego gniazda, BIOS
będzie sterował jego prędkością obrotową, co znacznie wyciszy twój komputer.
Większość komputerów jest skonfigurowana tak, aby uzyskać du\
ą - choć nie maksymalną -
wydajność. Zu\
ycie prądu odgrywa zazwyczaj drugorzędną rolę. Tymczasem BIOS zapewnia
kilka mo\
liwości ograniczania wydajności, aby zaoszczędzić prąd i zmniejszyć koszty
u\
ywania peceta. W komputerach przenośnych uzyskasz dodatkowe korzyści - twój laptop
popracuje dłu\
ej w terenie, gdy nie będzie podłączony do zasilania.
Zanim zabierzesz się do dzieła, powinieneś rozwa\
yć zakup miernika poboru energii. Za jego
pomocą mo\
esz sprawdzić efekty podejmowanych działań. Urządzenie tego typu podaje
zu\
ycie prądu w watach i jest do nabycia w sklepach z artykułami elektrotechnicznymi.
Pamiętaj jednak, aby nie zostawiać miernika w gniazdku, bo sam tak\
e pobiera energię
elektryczną (ok. 2 W). Nam udało się zredukować pobór mocy komputera testowego o 16
procent - z 139 do 120 W. Trzeba jednak dodać, \
e wydajność procesora badana programem
3D Mark 06 spadła o 59 procent.
Underclocking. Ten termin odnosi się do częstotliwości taktowania podzespołów komputera.
To antonim przetaktowania, bo oznacza zmniejszenie wspomnianej częstotliwości poni\
ej
poziomu podanego w specyfikacjach producentów. Zatem nie musisz się obawiać, \
e twój
sprzęt ulegnie przegrzaniu. Oprócz tego mo\
esz obni\
ać częstotliwość większymi etapami.
Praca na ni\
szych obrotach, ni\
zaleca producent, nie powinna sprawiać kłopotów \
adnemu z
urządzeń.
Największe korzyści daje obni\
enie częstotliwości procesora. Najpierw zmniejsz - jeśli to
mo\
liwe - mno\
nik. W dalszej kolejności zredukuj częstotliwość FSB (Front Side Bus). Po
wykonaniu tych czynności zu\
ycie prądu przez nasz testowy komputer spadło w mgnieniu
oka o całe 12 W. Za to ograniczenie częstotliwości pamięci RAM i magistrali PCI nie
przyniosły powa\
niejszego zysku.
Undervolting. Zmniejszenie napięcia zasilającego procesor zaowocuje spadkiem zu\
ycia
prądu. Jeśli zdecydowałeś się obni\
yć częstotliwość taktowania go, mo\
esz od razu
wypróbować najni\
szy poziom napięcia. W testowym pececie ustawiliśmy napięcie 1,1 V, a
wyjściowe wynosiło 1,296 V. W ten sposób zaoszczędziliśmy 7 W. Je\
eli jednak nie zszedłeś
z częstotliwością poni\
ej zaleceń producenta, redukuj napięcie stopniowo, niewielkimi
skokami.
Blokowanie układów na płycie. Zastanów się, które interfejsy i podzespoły są ci potrzebne, i
unieruchom te, z których nie korzystasz (patrz punkt "Skracanie rozruchu Windows"). W
testowym komputerze zrezygnowaliśmy z kilku układów-kontrolerów, zaoszczędzając w ten
sposób 3 W.
Pięć najistotniejszych porad dotyczących BIOS-u - podstawy w pigułce
Zanim zaczniesz optymalizować ustawienia BIOS-u, zapoznaj się z opisanymi poni\
ej,
podstawowymi aspektami. Znając je, szybciej dotrzesz do celu, a w razie ewentualnych
problemów przywrócisz do działania fundament swojego komputera.
Jak dostać się do BIOS-u? Włącz komputer. Po upływie kilku sekund na ekranie startowym
pojawią się ró\
ne informacje - zale\
nie od modelu - np. logo producenta, dane pamięci,
nazwa procesora, częstotliwość taktowania i inne. To faza inicjowania podzespołów
sprzętowych i rozruchu komputera. Aby przywołać BIOS, naciśnijj w jej trakcie klawisz
[F2] lub [Del] (na ekranie powinna się pojawić stosowna wzmianka).
Koła ratunkowe. Jeśli pomylisz się podczas modyfikowania ustawień BIOS-u, mo\
esz
cofnąć wszystkie zmiany dokonane w bie\
ącej sesji. Wystarczy wskazać polecenie Discard
Changes. Tymczasem naciskając klawisz [Esc] lub korzystając z polecenia Exit | Exit &
Discard Changes, zrestartujesz system bez wprowadzania nowych ustawień. Oprócz tego
mo\
esz przywrócić fabryczne ustawienia BIOS-u i płyty głównej. Słu\
y do tego polecenie
Load Setup Defaults.
Ostatnia deska ratunku. Jeśli zdarzy ci się sparali\
ować komputer do tego stopnia, \
e nie
będzie mo\
liwe przywołanie BIOS-u, odtworzysz ustawienia fabryczne, wyjmując baterię
zasilającą układ scalony z BIOS-em. Wyjmij wtyczkę z gniazda sieciowego, dotknij np.
kaloryfera, aby pobyć się niebezpiecznych ładunków elektrostatycznych, a potem ostro\
nie
wyciągnij baterię. Po upływie kilku sekund BIOS powróci do pierwotnego stanu.
Działanie etapami. Za jednym podejściem zmieniaj tylko jeden parametr w BIOS-ie, a
następnie zapisuj nowe ustawienia (np. poleceniem Exit | Exit & Save Changes) i restartuj
system. Zbadaj gruntownie, czy modyfikacja ma pozytywny wpływ na działanie komputera.
Jeśli np. Windows odmówi posłuszeństwa, powróć do BIOS-u i cofnij ostatnią zmianę.
Je\
eli nie zastosujesz się do tej zasady i pozmieniasz kilka parametrów naraz, w razie
problemu będzie trudniej ustalić przyczynę i przywrócić pierwotną konfigurację.
Aktualizacja BIOS-u. Wgrywając nową wersję BIOS-u, mo\
na wyposa\
yć swój komputer w
obsługę nowych modeli urządzeń - np. procesorów, kart graficznych czy napędów USB. Plik
aktualizacyjny trzeba pobrać z działu pomocy w internetowej witrynie producenta
komputera lub płyty głównej. W dodatkowym pliku tekstowym znajdziesz informacje o tym,
jakie nowości wnosi nowa wersja BIOS-u.
Obecnie nie trzeba aktualizować BIOS-u z u\
yciem dyskietek startowych. Większość
producentów dostarcza program, który uruchamia się bezpośrednio w Windows. A jeśli
jeszcze nie zainstalowałeś systemu operacyjnego, mo\
esz u\
yć funkcji aktualizowania
zawartej w BIOS-ie, np. w wypadku narzędzia Tools | Asus EZ Flash 2 wystarczy podać
ście\
kę do pliku aktualizacyjnego - pozostałe czynności zostaną wykonane samoczynnie.