...w laboratorium
mgr inż. Joanna Mytych
mgr inż. Aleksandra A
yko
Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska
Polska Akademia Nauk
Zabrze
Przygotowanie do akredytacji
 porady praktyczne
Streszczenie Summary
Wiele jednostek badawczych, również uczelnianych, z różnych powo- Many research instytutes, also school and university ones, becau-
dów występuje do Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) z wnioskiem se of different reasons apply to the Polish Centre of Accreditation
o akredytację, która dla laboratorium jest formalnym potwierdze- (PCA) for accreditation which for a laboratory is a formal confirma-
niem jego wysokich kompetencji. Poprzez uzyskanie tego certyfikatu tion of its high competences. Through this certificate they prove,
jednostki udowadniają, że wykonywane przez nie badania spełniają that standards defined in PN-EN ISO/IEC 17025:2005 norm as
standardy określone w normie PN-EN ISO/IEC 17025:2005 oraz well as in documents of the Polish Centre of Accreditation are
w dokumentach Polskiego Centrum Akredytacji. fulfilled.
Słowa kluczowe Key words
akredytacja, laboratorium, wdrażanie systemu zarządzania accreditation, laboratory, quality system
Laboratorium wraz z decyzją o ubieganie się o certyfikat akredytacji bezpieczeniem właściwych warunków lokalowych i środowiskowych.
powinno wyznaczyć osoby, które zajmą się tworzeniem dokumentacji Remontując pomieszczenia laboratoryjne, należy wziąć pod uwagę m.in.
według normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005/Ap1:2007  Ogólne wyma- wymagania dotyczące temperatury i wilgotności w pomieszczeniach,
gania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących w których będziemy przygotowywać i przeprowadzać analizy czy też
oraz wdrażaniem opisanych w niej zasad. Aby właściwie opracować przechowywać próbki oraz odczynniki. Warunki środowiskowe powinny
dokumentację, należy postępować zgodnie z zasadami zamieszczonymi być określane na podstawie norm (wymagań analitycznych), instrukcji
w normie. Nie można jednak zapomnieć, że dokumenty te muszą być producenta oraz własnych doświadczeń. Warunki te należy również
dostosowane do specyfiki danego laboratorium. Nie jest rozsądne sko- dostosowywać do najbardziej wymagającej aparatury znajdującej się
piowanie dokumentacji z innego laboratorium, gdyż większość rozwiązań w danym pomieszczeniu.
nie będzie pasowała do zasad panujących w naszym laboratorium. Należy Określając wymagania, należy bazować na dostępnych dokumentach.
pamiętać, aby dokumentacja była zgodna z zasadami, jakimi dotychczas Przestrzegamy przed ustalaniem ostrzejszych wymagań, stawianych na
kierowało się laboratorium. Powstały system zarządzania ma na celu wyrost, ponieważ w razie ich niespełnienia w trakcie audytu laboratorium
uporządkowanie i usystematyzowanie działań, a także prowadzenie we nie będzie musiało udowodnić zasadności określenia tych warunków.
właściwy sposób zapisów. Procedury postępowania można przedstawić Laboratorium powinno posiadać zabezpieczenia, które zapewnią wła-
w postaci schematów blokowych, które pozwolą na prześledzenie całego ściwą ochronę przed dostępem osób postronnych na jego teren. Strefa
toku postępowania na jednej stronie. Schematy te nie są obowiązkowe, laboratorium powinna być wydzielona, a dostęp do niej powinny mieć
natomiast są zalecane w dokumencie EA/2/05, wyd. 2 sierpnia 2001 r., tylko upoważnione osoby. W przypadku gdy laboratorium jest częścią
 Zakres akredytacji oraz rozważanie metod i kryteriów do oceny zakresu większej jednostki, należy przygotować wykaz osób upoważnionych,
badań . Schematy te  zwane inaczej algorytmami  mogą być sporym łącznie z kierownictwem. Dodatkowo na wydanych upoważnieniach
ułatwieniem w trakcie organizowania szkoleń. Pozwalają one bowiem należy wyszczególnić czynności wykonywane przez danego pracownika,
na prześledzenie całej drogi opracowanego systemu, np. nadzoru nad a w szczególności rodzaje przeprowadzanych analiz oraz pobieranych
dokumentacją czy też postępowania z próbkami do badań. próbek. Osoby spoza laboratorium, ale pracujące w danej jednostce
Podczas wyboru analiz do akredytacji oraz w trakcie składania wniosku  w zależności od wykonywanych czynności  mogą mieć zakaz wstępu
o akredytację należy podać zakres, w jakim będą realizowane zgłoszone lub posiadać ograniczony dostęp na teren laboratorium. Dla pracow-
metody. Zazwyczaj badania identyfikuje się według następujących ników nie posiadających upoważnień do wstępu na teren laboratorium
kategorii: rodzaj mierzonej substancji, zakres pomiarowy, niepewność należy zastosować takie same zasady jak dla klientów laboratorium.
(gdy ma to zastosowanie), metoda badawcza, norma lub metoda własna Przy sporządzaniu wykazu osób uprawnionych do wstępu nie wolno
wykorzystywana do realizacji badania. zapomnieć o personelu sprzątającym, który powinien być przeszkolony
Równocześnie z tworzeniem i wdrażaniem systemu należy sprawdzić przez kierownika laboratorium oraz osobę posiadającą uprawnienia
wszystkie wymagania dotyczące wykonywanych badań, łącznie z za- BHP. Szkolenie to powinno informować o czynnościach, jakie mogą
Laboratorium | 4/2008
10
...w laboratorium
być przeprowadzane w danym pomieszczeniu, oraz o zagrożeniach, wartościami wielkości mierzonej wskazanymi przez przyrząd pomiarowy
jakie mogą w nich wystąpić. a odpowiednimi wartościami wielkości realizowanymi przez wzorce
Laboratorium powinno mieć opisany i wdrożony sposób postępowa- jednostki miary [2]. Aby świadectwo wzorcowania zostało uznane
nia z substancjami chemicznymi. Musi on obejmować zakup substancji przez PCA, powinno być wystawione przez laboratorium posiadające
chemicznych, opis sposobu postępowania z nimi, sposób przechowy- certyfikat wzorcowania PCA.
wania, a także sposób usuwania zużytych substancji. Każdy odczynnik Szkło laboratoryjne stanowi ważny element wyposażenia każdego
chemiczny zakupiony przez laboratorium, zanim zostanie przeznaczony laboratorium. Przy zakupie szkła należy zwrócić uwagę na jego klasę oraz
do użytku, powinien być dokładnie sprawdzony, zidentyfikowany i opi- na posiadany certyfikat. Dla przykładu: szkło klasy A możemy zakupić
sany, np. oznaczeniem kodowym. Oznaczenie kodowe odczynnika jest bez certyfikatu, z certyfikatem serii lub z certyfikatem indywidualnym.
istotne z punktu widzenia konieczności odtworzenia całego procesu. Do W przypadku gdy laboratorium zakupi szkło klasy A z certyfikatem
postępowania z odczynnikami należy wyznaczyć jedną odpowiedzialną serii lub bez certyfikatu, powinno przeprowadzić jego kontrolę. Pewien
osobę oraz jej zastępcę. Odpady powinny być przechowywane w wyzna- odsetek tego szkła (ok. 5%) nie spełnia wymagań klasy A, więc jeśli takie
czonym do tego celu miejscu. Ponadto laboratorium po zgromadzeniu szkło znajdzie się w laboratorium, to należałoby je przekwalifikować
danej ilości odpadów chemicznych musi przekazać je właściwym firmom do klasy B. Każde zakupione szkło inne niż klasy A, z certyfikatem
specjalizujących się w ich utylizacji. indywidualnym, należy sprawdzić.
Równie ważne jest wyposażenie pomiarowe i pomocnicze, w skład Nie można również pominąć dwóch ważnych zagadnień, tj. walidacji
którego wchodzą m.in. przyrządy pomiarowe oraz szkło laboratoryjne. stosowanych metod badawczych i obliczenia niepewności. Realizacja pro-
Przyrządy pomiarowe powinny posiadać wszystkie wymagane, aktualne cesu walidacyjnego może być bardzo czaso- i pracochłonna, w związku
certyfikaty i zaświadczenia (tj. legalizacji, sprawdzenia oraz wzorcowania). z czym do jej realizacji należy przystąpić już na etapie przygotowania
W przypadku wag wymagane są wszystkie trzy dokumenty, czyli świadec- dokumentacji ogólnej systemu zarządzania.
two legalizacji, dokumenty wewnętrznego sprawdzenia oraz świadectwa Końcowym etapem tworzenia dokumentacji, wdrażania zapisów czy też
wzorcowania. Dla PCA najważniejszym dokumentem potwierdzającym wykonania dokumentów technicznych (np. walidacja) powinno być zorgani-
poprawność działania przyrządów pomiarowych jest świadectwo wzor- zowanie przeglądu tych dokumentów celem sprawdzenia ich poprawności,
cowania, a nie świadectwo legalizacji. Dla przypomnienia, legalizacja to zgodności i ewentualnie przeprowadzenia ostatecznego ujednolicenia.
zespół czynności obejmujący sprawdzenie, stwierdzenie i poświadczenie
Piśmiennictwo
dowodem legalizacji, że dany przyrząd pomiarowy spełnia wymagania
1. Dz.U. 2001 r. nr 63, poz. 636, z póz
n. zmianami, Prawo o miarach.
określone we właściwych przepisach [1]. Natomiast wzorcowanie to
2. Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement. ISO 1993; wydanie polskie:
zespół operacji, który w określonych warunkach ustala relacje między  Wyrażanie niepewności pomiaru  Przewodnik . Główny Urząd Miar, 1999.