Czy Witkacy zrealizował w "Szewcach" Teorię Czystej Formy?

Twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego, 1885
1939, popełnił
samobójstwo) wyznacza jeden z głównych nurtów sztuki awangardowej XX wieku.
Witkacy wypowiada się zarówno w malarstwie, jak i dramaturgii oraz powieści.
Artysta ten był także wybitnym filozofem i teoretykiem sztuki.
Teoria Czystej Formy jest słynną witkiewiczowską koncepcją, która odnosi się
przede wszystkim do teatru. Teatr Czystej Formy musi uwolnić się od balastu
treści, wyrzec się dążenia do naśladowania życia. Według przekonania Witkacego
zbliżenie teatru do życia i wielkie imitacje rzeczywistości na scenie są
potwornością. Teatr musi odrodzić się dzięki czystej formie. Ma on być
deformacją rzeczywistego świata, bez tradycyjnie rozumianej akcji dramatu, a
tym bardziej bez realizmu obyczajowego i językowego. Teoria Czystej Formy
głosiła, że właściwy cel sztuki to doznanie uczucia metafizycznego, które może
być osiągnięte w teatrze dzięki pewnym konstrukcjom formalnym.
W malarstwie elementami takich konstrukcji są barwy i kształty, w teatrze
natomiast są nimi działania połączone z wypowiedziami. Kolejna analogia między
malarstwem a teatrem jest następująca: w obrazie istotny jest układ kształtów
oraz barw, nie zaś przedstawione przedmioty, w dramacie z kolei sedno sprawy
stanowią napięcia między działaniami lub wypowiedziami, ich dziwaczność,
niezwykłość oraz szokujący, wzbudzający zaskoczenie charakter. Według twórcy
Teorii Czystej Formy nie są ważne "życiowe", psychologiczne czy społeczne
treści, będące tradycyjnie tworzywem dla akcji dramatu. Obecnie osiągnięcie
uczucia metafizycznego jest niemożliwe bez udziału sztuki pozbawionej rażących
deformacji bezsensów. Dramatopisarz musi deformować logikę akcji, psychologię
postaci. Aby dzieło mogło wywołać uczucie metafizyczne, aby Teoria Czystej
Formy została zrealizowana, twórca dramatu musi dążyć do bezsensu. Według
Witkacego gwałtowne podniesienie poziomu wrażliwości ludzi na początku XX w.
sprawiło, że środki stosowane dawniej przez artystów, a mające na celu
wywołanie "uczucia metafizycznego", przestały wystarczać.
Dzięki przeżywaniu Czystej Formy widz znajduje się bliżej Tajemnicy Istnienia,
znajduje swoją duchowość, indywidualność. Sztuka ma wywołać uczucie
metafizyczne, poczucie dziwności i niepokoju.
Kompozycja Szewców Witkacego jest potwierdzeniem Teorii Czystej Formy. Autor
dramatu zredukował jego akcję i stworzył na scenie nieprawdopodobny,
zaskakujący widza świat, w niczym nie przypominający rzeczywistości. Przestrzeń
w dramacie zorganizowana jest bardzo dziwnie, postacie są w groteskowy sposób
przerysowane, a ponadto zamieniają się sposobem mówienia (Sajetan Tempe mówi
jak prawdziwy filozof, a Księżna jak szewcy). W wypowiedziach bohaterów dużo
jest wulgaryzmów oraz zupełnie nieestetycznych porównań. Sztukę Witkacego
cechuje nadrealizm. Autor często posługuje się groteską, która przejawia się
stosowaniem elementów deformacji rzeczywistości, wyolbrzymianiu przedstawionych
zjawisk i zachowań bohaterów. Nastrój utworu jest zróżnicowany: błazenada
graniczy z rozpaczą, a komizm z tragizmem.
Sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza, realizujące Teorię Czystej Formy, są
bardzo widowiskowe. Uwagę widza przyciąga bogactwo rekwizytów i kostiumów oraz
łączenie elementów muzycznych i plastycznych. Godna uwagi jest także
pomysłowość dialogów oraz absurdalnych sytuacji. Tak więc pomysłodawca Teorii
Czystej Formy z powodzeniem realizował ją w swoich sztukach. Udało mu się
wstrząsnąć wyobraźnią widza, zaszokować go oraz wywołać "dreszcz
metafizyczny".