3
8
4

3
9
0
Współczesna Onkologia (2002) vol. 6: 6; 384 390
W
s
p
ó
ł
c
z
e
s
n
a
O
n
k
o
l
o
g
i
a
(
2
0
0
2
)
v
o
l
.
6
:
6
;
KoS
ci są częstym miejscem wystę-
powania przerzutów nowotworów
PrzydatnoS
ć markerów obrotu
złoS
liwych, szczególnie raka piersi
i prostaty. Chociaż nie jest to zjawi-
kostnego w rozpoznaniu
sko rzadkie, diagnostyka przerzu-
tów do koS
ci może sprawiać duże
i monitorowaniu przebiegu
trudnoS
ci. Podstawowe badania
diagnostyczne to badanie radiolo-
leczenia przerzutów
giczne i scyntygrafia. Scyntygrafia
jest badaniem prostym, pozwala na
zbadanie całego koS
ćca i cechuje
nowotworowych do koS
ci
się dużą czułoS
cią, nie jest jednak
badaniem specyficznym. Ponadto
Markers of bone turnover in bone metastases
zwiększony wychwyt znacznika
może S
wiadczyć o aktywnych prze-
rzutach, ale może też być związa-
ny ze wzmożonymi procesami na-
prawczymi u pacjentów odpowia-
dających na leczenie.
Maria Litwiniuk, Zygmunt Kopczyński
Klasyczne badanie radiologiczne
jest bardziej specyficzne przy
Klinika Onkologii i Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej, Katedra Onkologii
znacznie mniejszej czułoS
ci. Po-
Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
trzebne są więc inne badania, mo-
gące pomóc w przypadku wątpli-
woS
ci. W pewnych sytuacjach taką
KoS
ci są częstym miejscem wystę- ognisko o S
rednicy mniejszej niż
rolę spełniają markery nowotworo-
powania przerzutów nowotworów zło- 1 cm może nie zostać wykryte.
we. U pacjentów bez zmian poza
S
liwych. Powstają najczęS
ciej w prze- Małe zmiany mogą być uwidocz-
układem kostnym, z dodatnim wy-
biegu raka piersi, prostaty, płuca, tar- nione w scyntygrafii, jednak nie
nikiem scyntygrafii niepotwierdzo-
czycy i nerki. R
rednio występują w 20 zawsze obecnoS
ć ognisk wzmożo-
nym badaniem radiologicznym,
proc. wszystkich nowotworów złoS
li- nego wychwytu jest równoznacz-
podwyższony poziom CA 15.3
wych. U chorych zmarłych z powo- na z obecnoS
cią przerzutów. Ba-
w raku piersi czy PSA w raku pro-
du raka piersi lub stercza przerzuty danie to opiera się na pomiarze
staty może S
wiadczyć o rozsiewie
do koS
ci stwierdza się w 50 85 proc. wychwytu znacznika przez oste-
procesu nowotworowego i poS
red-
przypadków. Chociaż jest to zjawisko oblasty, jest więc mniej przydatne
nio o przerzutach do koS
ci. Inne
częste, kliniczna diagnoza przerzu- w ocenie przerzutów czysto oste-
dotychczas stosowane badania la-
tów do koS
ci nie zawsze jest łatwa. olitycznych. Zmiany w przepływie
boratoryjne były mało przydatne.
Przerzuty do koS
ci mają zwykle typo- krwi, czy zwiększona aktywnoS
ć
W ostatnich latach duże zaintere-
wą lokalizację, u częS
ci chorych po- osteoblastów spowodowana inny-
sowanie i nadzieje wzbudziły nowe
zostają jednak bezobjawowe przez mi niż przerzuty czynnikami mogą
markery obrotu metabolicznego ko-
wiele miesięcy [1]. być przyczyną wyników fałszywie
S
ci, które są bardziej czułe i bardziej
dodatnich. W przypadku niektó-
specyficzne niż stosowane dotych-
Podstawowym badaniem dia- rych nowotworów, takich jak czer-
czas. Mogą ułatwić wczesne rozpo-
gnostycznym jest konwencjonalne niak czy rak nerki, obrót kostny
znanie przerzutów do koS
ci. Nie ma
badanie radiologiczne i badanie jest nieznacznie wzmożony i prze-
jednak swoistych markerów pozwa-
scyntygraficzne. Badanie scynty- rzuty mogą być niewidoczne. In-
lających jednoznacznie rozpoznać
graficzne cechuje się dużą czuło- nym problemem jest monitorowa-
przerzuty. Jedynym wyjątkiem jest
S
cią, ale jest mało swoiste, nie przebiegu leczenia. Wzmoże-
prawdopodobnie kostna forma fos-
w przeciwieństwie do klasycznej nie wychwytu znacznika w badaniu
fatazy zasadowej u pacjentów
radiologii, która odznacza się scyntygraficnym może S
wiadczyć
z przerzutami raka prostaty.
znaczną swoistoS
cią i mniejszą o aktywnych przerzutach, ale mo-
Oznaczanie markerów obrotu kost-
czułoS
cią. Prawidłowy wynik tego że też być związane ze wzmożo-
nego może być przydatne w moni-
badania nie wyklucza obecnoS
ci nymi procesami naprawczymi
torowaniu przebiegu leczenia,
przerzutów. Warunkiem uwidocz- u pacjentów odpowiadających na
szczególnie wtedy, gdy przerzuty
nienia zmiany na zdjęciu RTG jest leczenie.
są ograniczone do koS
ci. Markery
zniszczenie beleczkowej struktury Nowoczesne techniki radiolo-
resorpcji korelują z przebiegiem le-
koS
ci co najmniej w 50 proc.; giczne, takie jak tomografia kom-
Współczesna Onkologia (2002) vol. 6: 6; 384 390
W
s
p
ó
ł
c
z
e
s
n
a
O
n
k
o
l
o
g
i
a
(
2
0
0
2
)
v
o
l
.
6
:
6
;
3
8
4

3
9
0
czenia bifosfonianami. Potrzebne
puterowa (CT) i badanie z zasto- MARKERY RESORPCJI
są jednak dalsze badania, by do- sowaniem magnetycznego rezo-
KOR
CI
kładniej okreS
lić ich znaczenie
nansu jądrowego (MRI) są bardziej
Wydalanie wapnia z moczem
w onkologii i dlatego nie zaleca się
specyficzne. Techniki te pozwalają
stosowania nowych markerów ob-
okreS
lić rodzaj przerzutów (osteoli- Wydalanie wapnia z moczem
rotu kostnego w codziennej prakty-
tyczne, osteosklerotyczne) i zasięg jest najprostszym i najtańszym
ce klinicznej.
zmian. CT i MRI pomimo swych sposobem mierzenia resorpcji
niewątpliwych zalet są rzadko sto- kostnej. Jest to jednak metoda
Słowa kluczowe: przerzuty do ko-
sowane ze względu na wysoki nieswoista tkankowo, charaktery-
S
ci, markery obrotu kostnego.
koszt i małą dostępnoS
ć [2 4]. zująca się małą czułoS
cią. Może
być wiarygodnym wskax
nikiem tyl-
Żadne z powszechnie stosowa- ko w stanach znacznego nasile-
nych badań laboratoryjnych nie
nia obrotu kostnego. Stężenie
jest specyficzne. Oznaczanie mar- wapnia w moczu jest wypadkową
kerów nowotworowych, np. PSA
wchłaniania jelitowego, resorpcji
dla raka stercza i CA  15.3 dla
w kanalikach nerkowych i metabo-
raka piersi umożliwia rozpoznanie
lizmu kostnego. Na ostateczne
rozsiewu choroby nowotworowej
stężenie wpływają hormony,
i poS
rednio może pomóc w rozpo-
przede wszystkim parathormon,
znaniu przerzutów do koS
ci.
kalcytonina, a także glukokortyko-
idy i estrogeny.
W ostatnich latach duże zain-
teresowanie i nadzieje wzbudziły
Hydroksyprolina
nowe markery obrotu metabolicz-
Hydroksyprolina to aminokwas
nego koS
ci. Jak wiadomo, koS
ć
występujący wyłącznie w kolage-
podlega stałej przebudowie we-
nie. Oznaczanie wydalania hy-
wnętrznej, która jest niezbędna do
droksyproliny z moczem było do
utrzymania funkcji mechanicznych
niedawna najczęS
ciej stosowaną
i metabolicznych. W procesie tym
metodą oznaczania resorpcji ko-
uczestniczą 2 rodzaje komórek:
S
ci. Jednak tylko 10 proc. hydrok-
osteoklasty resorbujące koS
ć
syproliny powstałej w wyniku roz-
i osteoblasty, które tworzą nową
padu kolagenu wydalane jest
koS
ć. W warunkach prawidłowych
z moczem. WiększoS
ć resorbowa-
zachodzi równowaga pomiędzy re-
na jest w kanalikach nerkowych
sorpcją i koS
ciotworzeniem. Obec-
i podlega degradacji w wątrobie.
noS
ć przerzutów zakłóca tę równo-
Ze względu na małą specyficz-
wagę. W przypadku przerzutów
noS
ć metoda ta jest obecnie rza-
osteolitycznych dochodzi do
dziej stosowana. Hydroksyprolina
znacznego nasilenia aktywnoS
ci
nie jest swoista dla tkanki kostnej,
osteoklastów, a tym samym do
występuje we wszystkich typach
przewagi resorpcji. Uwalniane
kolagenu i we wszystkich rodza-
w trakcie resorpcji produkty de-
jach tkanki łącznej. Zródłem nie-
gradacji kolagenu powodują dal-
kolagenowym hydroksyproliny mo-
sze pobudzanie osteoklastów
gą być również niektóre białka su-
i być może oddziałują chemotak-
rowicy, szczególnie składnik C1q
tycznie na komórki guza. Pomiar
dopełniacza.
parametrów metabolizmu kostne-
go może pomóc w ocenie tego
Istotną wadą tej metody bada-
procesu. Niektóre z tych badań
nia resorpcji koS
ci jest także fakt,
stosowane są od dawna. Inne
zostały wprowadzone w ciągu kil- że dieta może wpływać na zawar-
ku ostatnich lat i wymagają we- toS
ć hydroksyproliny w moczu. Hy-
ryfikacji klinicznej i laboratoryjnej. droksyprolina znajduje się w po-
NajczęS
ciej dzieli się je na mar- karmach bogatych w kolagen lub
kery resorpcji oraz markery ko- żelatynę i podlega wchłanianiu je-
S
ciotworzenia. litowemu.
2
3
8
4

3
9
0
Współczesna Onkologia (2002) vol. 6: 6; 384 390
W
s
p
ó
ł
c
z
e
s
n
a
O
n
k
o
l
o
g
i
a
(
2
0
0
2
)
v
o
l
.
6
:
6
;
The skeleton is a common site for
ra pirydynolinowe wiązania sieciu-
Winianooporna kwaśna fosfataza
metastases in patients with mali-
jące. Dostępne są zestawy radio-
(TRAP)
gnancies, especially with breast
immunologiczne do oznaczania
Jest to specyficzny izoenzym,
and prostate cancer. The diagno-
ICTP w surowicy. Wydaje się jed-
uwalniany przez osteoklasty resor-
sis of bone metastases can be dif-
nak, że marker ten jest raczej
bujące koS
ć. Jego funkcja biolo-
ficult. The screening for bone me-
markerem obrotu kolagenu, a więc
giczna nie jest znana. Wydaje się,
tastases is based on radioisotopic
na jego stężenie może wpływać
że enzym ten mógłby stać się do-
bone scans, confirmed by supple-
również koS
ciotworzenie.
brym markerem aktywnoS
ci oste-
mental radiographic bone surveys.
oklastów, gdyby nie trudnoS
ci me-
Scintigraphy is simple, can examine
todyczne. W surowicy znajdują się C-końcowy usieciowany
the whole skeleton and is sensitive
inhibitory tego enzymu, jest on
but lacks specificity. Changes of telopeptyd łańcucha
niestabilny i trudny do odróżnienia
bone scintigraphy uptake is difficult
ą kolagenu typu I (CTx)
od kwaS
nych fosfataz uwalnianych
to interpret because scintigraphy
Uwalniany podczas degradacji
z tkanek pozakostnych.
detect not only the osteoblastic me-
kolagenu i wydalany przez nerki
tastatic lesions but also the healing
telopeptyd nie jest bezwzględnie
process of bone metastases. Co- Wiązania sieciujące kolagen
swoisty dla tkanki kostnej. Jest
nventional radiology plays a central
pirydynolina (Pyr)
obecny we wszystkich tkankach,
role in the diagnosis of metastases
i dezoksypirydynolina (DPyr)
w których w kolagenie typu I two-
but is less sensitive and radiologi-
rzą się pirydynolinowe wiązania
Pirydynolina i dezoksypirydyno-
cal changes in bone metastases
sieciujące. Mimo to jest bardziej
lina to związki, które tworzą mię-
are very slow.
czułym i bardziej swoistym marke-
dzycząsteczkowe wiązania w doj-
Elevation of tumor associated mar-
rem niż Pyr i DPyr. Dostępne są
rzałych formach kolagenu. Chociaż
kers (CA 15.3 in breast and PSA in
zestawy do oznaczania CTx
wiązania te nie są swoiste dla ko-
prostate cancer) can be an early
w moczu (CrossLaps) i w surowi-
lagenu koS
ci, to jednak przypusz-
sign of metastatic disease and bo-
cy (Serum CrossLaps).
cza się, że obecne w moczu
ne matastases.
związki Pyr i DPyr pochodzą głów-
In recent years new biochemical
N-końcowy telopeptyd łańcucha
nie z kolagenu kostnego.
markers of bone remodeling hold
Zaletą tej metody badania obro- ą kolagenu typu I (NTx)
great promise because of their re-
tu kostnego jest fakt, że obecne
latively sensitivities and specifici-
Wiązanie sieciujące w tym pep-
w moczu związki Pyr i DPyr pocho-
ties.
tydzie ma charakterystyczną dla
dzą wyłącznie z procesu resorpcji,
Markers of bone turnover could
kolagenu koS
ci lokalizację. NTx nie
help the clinician in the early dia- nie są metabolizowane i nie są
występuje w niezmineralizowanych
gnosis of bone metastases. They wchłaniane z pożywieniem. Około
kolagenach, co sprawia, że jest
correlate with presence of bone 40 proc. wiązań sieciujących poja-
obecnie najczulszym i najbardziej
metastases and extend of bone di- wia się w moczu w stanie wolnym,
swoistym markerem resorpcji ko-
sease, but there are no laboratory reszta jest związana z peptydami.
S
ci. Zestaw do oznaczania NTx
findings which are pathognomonic Wolną Pyr i DPyr można oznaczać
w moczu metodą immunoenzyma-
for skeletal metastases with possi- metodą immunoenzymatyczną.
tyczną dostępny jest pod handlo-
ble exception of BALP in prostate
wą nazwą Osteomerk.
carcinoma.
Wszystkie powyższe markery
Bone markers can be used for mo- nie są swoiste dla tkanki kostnej.
MARKERY TWORZENIA
nitoring patients especially when
Zastosowanie metod radioimmuno-
KOR
CI
bone is the only site of metastases.
logicznych i immunoenzymatycz-
Bone resorption markers may be
nych pozwoliło na oznaczanie Osteokalcyna
useful for follow-up bisphosphona-
fragmentów kolagenu swoistych
Osteokalcyna jest specyficz-
te therapy. The use of biochemical
dla kolagenu typu I.
nym, niekolagenowym białkiem
markers of bone turnover to monitor
macierzy kostnej, syntetyzowanym
therapy is not suggested for routine
Usieciowane telopeptydy
przez osteoblasty i odontoblasty.
care. More studies are necessary to
kolagenu typu I CzęS
ć osteokalcyny, która nie zo-
determine usefulness of bone mar-
stała zdeponowana w macierzy
kers in oncology. Karboksyterminalny telopepyd
kostnej uwalniana jest do układu
kolagenu typu I (ICTP)
krążenia. Wykrywana we krwi sta-
Key words: bone metastases, mar-
Ten telopeptyd jest produktem nowi ok. 15 proc. wytwarzanej
kers of bone turnover.
degradacji kolagenu typu I, zawie- osteokalcyny. Biologiczna rola
Współczesna Onkologia
388
osteokalcyny nie jest w pełni wy- z uogólnioną chorobą bez zmian
N-końcowy propeptyd prokolagenu
jaS
niona, jednak jej swoistoS
ć dla w badaniu scyntygraficznym. Zda-
typu I (PINP)
tkanki kostnej sprawia, że jest niem niektórych autorów może to
Uwalniany z końca aminowego
uważana za dobry marker koS
cio- oznaczać, że u pacjentów tych ist-
propeptyd prokolagenu typu I wy-
tworzenia. Stężenie osteokalcyny niały wczesne przerzuty, których
daje się być lepszym markerem
w surowicy okreS
la się metodami
nie wykryto metodami konwencjo-
syntezy kolagenu od PICP. PINP
immunologicznymi.
nalnymi. Inni uważają, że u kobiet
w surowicy można oznaczyć me-
z rakiem piersi jest to raczej zwią-
todą radioimmunologiczną [5-8].
zane z przedwczesną menopauzą,
Fosfataza zasadowa (ALP)
wywołaną chemioterapią.
Marker ten cechuje się brakiem
KOSTNA SIALOPROTEINA
Wydaje się, że z badanych
swoistoS
ci tkankowej. Na całkowi-
(BSP)
markerów obrotu kostnego Ntx jest
tą aktywnoS
ć fosfatazy zasadowej
Funkcja tej proteiny nie jest jed- najbardziej przydatny w wykrywa-
składa się aktywnoS
ć 4 izoenzy-
noznacznie poznana. Odgrywa ro- niu przerzutów [4, 10, 11]. Stwier-
mów: jelitowego, łożyskowego, izo-
lę w procesach adhezji, jest wydzie- dzono również, że poziom niektó-
enzymu z nabłonka rozrodczego
lana przez osteoklasty i osteoblasty
rych markerów koreluje ze stop-
gonad i kostno/wątrobowo/nerko-
i jest niezbędna w procesie łącze-
niem zajęcia układu kostnego.
wego. Ten ostatni występuje
nia się tych komórek z macierzą
WartoS
ci kostnej formy fosfatazy
w trzech izoformach, które różnią
kostną. Poziom sialoproteiny wzra-
zasadowej w surowicy i NTx
się budową łańcuchów bocznych.
sta w chorobach ze wzmożonym
w moczu były znamiennie wyższe
Różnice te zostały wykorzystane
obrotem kostnym, takich jak oste-
u pacjentów z większą liczbą
do opracowania metod, umożliwia-
oporoza i choroba Pageta. Stwier-
przerzutów. Oba parametry miały
jących oznaczenie kostnej postaci
dzano również podwyższony po-
większe wartoS
ci w przypadku
fosfatazy zasadowej (BALP). Izo-
ziom BSP u pacjentów z rakiem
przerzutów osteosklerotycznych niż
enzym kostny jest syntetyzowany
piersi i przerzutami do koS
ci [9].
w przerzutach osteolitycznych
przez osteoblasty, najprawdopo-
i mieszanych. W innym badaniu
dobniej jest potrzebny w proce-
KLINICZNE ZASTOSOWANIE
poziom ICTP i kostnej fosfatazy
sach mineralizacji koS
ci. Frakcję
MARKERÓW OBROTU
korelował ze stopniem zajęcia
kostną alkalicznej fosfatazy ozna-
KOSTNEGO W ONKOLOGII układu kostnego i natężeniem bó-
cza się metodą immunoenzyma-
lu [10, 12].
tyczną.
Diagnostyka laboratoryjna
W dużej grupie pacjentów z ra-
przerzutów do kości
kiem prostaty badano przydatnoS
ć
C-końcowy propeptyd prokolagenu
Do niedawna podstawowymi ba-
kostnej formy fosfatazy zasadowej
typu I (PICP)
daniami biochemicznymi, wykony-
w wykrywaniu przerzutów do ko-
Propeptydy prokolagenu I z koń- wanymi u pacjentów z podejrze-
S
ci. Badanie to pozwalało na wy-
ca karboksylowego (PICP  pro- niem przerzutów do koS
ci, było
krycie przerzutów u 88 proc. pa-
colagen type I carboxyterminal pro- oznaczanie wydalania z moczem
cjentów ze 100-procentową czuło-
peptide) i z końca aminowego
wapnia i hydroksyproliny. Badania
S
cią. Oznaczając jednoczeS
nie
(PINP  procollagen type I amino- te są jednak niespecyficzne i po-
BALP i PSA, przerzuty można wy-
terminal propeptide) są uwalniane
zwalają na wykrycie tylko bardzo
kryć u 96 proc. pacjentów. Żaden
w trakcie zewnątrzkomórkowego
dużych zmian w obrocie kostnym.
z pacjentów z rakiem prostaty
przetwarzania prokolagenu w ko- Nowsze markery obrotu kostne-
i bez przerzutów do koS
ci nie wy-
lagen. Obecne w krążeniu PICP go są bardziej specyficzne.
kazywał podwyższonego poziomu
i PINP odzwierciedlają więc licz- W licznych badaniach stwierdza-
BALP [13, 14].
bę nowo utworzonych cząsteczek no podwyższone wartoS
ci tych
kolagenu. Poza tkanką kostną pro- markerów u chorych z przerzuta-
Określanie grup pacjentów
pepydy kolagenu I wytwarzane mi do koS
ci. Nasilona resorpcja
o gorszym rokowaniu
są również w innych tkankach sprawia, że w moczu pacjentów
syntetyzujących kolagen I. Nie występuje więcej produktów roz- W badaniu obejmującym grupę
250 pomenopauzalnych pacjentek
są więc markerami swoistymi padu kolagenu, takich jak Pyr,
z przerzutami raka sutka do koS
ci
tkankowo, ale szkielet wydaje się DPyr, CTx i NTx. Nie ma jednak
być głównym x
ródłem propepty- swoistych markerów jednoznacz- badano prognostyczne znaczenie
dów w krążeniu. SzybkoS
ć kliren- nie wskazujących na przerzuty do podwyższonego poziomu NTx
su metabolicznego PICP zmienia koS
ci. Podwyższone wartoS
ci Pyr, w surowicy. Przed leczeniem pod-
się w chorobach wątroby i tar- DPyr, CTx i NTx i ICTP stwierdza wyższony poziom NTx stwierdzano
czycy. się również u częS
ci pacjentów u 60 pacjentek. R
rednie przeżycie
PrzydatnoS
ć markerów obrotu kostnego w rozpoznaniu i monitorowaniu przebiegu leczenia przerzutów nowotworowych do koS
ci
389
tych pacjentek było wyrax
nie gor- niem radiologicznym jest możliwa nianów u pacjentów z przerzutami
sze niż w grupie pozostałych 190 po długim czasie (3 do 6 mies.), do koS
ci zmniejsza ból i liczbę
chorych, u których nie stwierdza- a wynik badania scyntygraficzne- powikłań, takich jak złamania pa-
no podwyższonych wartoS
ci NTx go nie zawsze jest jednoznaczny. tologiczne i epizody hiperkalcemii.
w surowicy (S
rednie przeżycie od- Poszukuje się więc metod bioche- Są doniesienia o korzystnym pro-
powiednio 663 i 941 dni). W gru- micznych, które mogłyby ułatwić to filaktycznym stosowaniu tych leków
pie pacjentek z podwyższonym zadanie. Po zastosowaniu bifosfo- [25 27]. W tej sytuacji okreS
lenie
nianów obserwowano spadek war- grup pacjentów o zwiększonym ry-
poziomem NTx dalszy wzrost tego
zyku wystąpienia przerzutów do
wskax
nika w trakcie leczenia hor- toS
ci CTx, DPyr i hydroksyproliny.
koS
ci byłoby bardzo pożądane.
monalnego wiązał się ze złym ro- CTx okazał się w tych badaniach
kowaniem. Na podstawie tego ba- najlepszym markerem oceny odpo- Wykazano, że przydatne do tego
celu może być okreS
lanie pozio-
wiedzi na leczenie [18, 19].
dania trudno jest jednoznacznie
mu kostnej sialoproteiny (BSP).
powiedzieć, czy Ntx należy tu trak-
Przez 2 lata obserwowano grupę
W innym badaniu oceniano
tować jako czynnik prognostyczny
przebiegu choroby, czy jako czyn- markery obrotu kostnego u 28 pa- 264 kobiet, operowanych z powo-
du raka piersi. U 19 pacjentek wy-
nik predykcyjny odpowiedzi na le- cjentów ze szpiczakiem mnogim.
stąpiły przerzuty do koS
ci. U 17
Wszyscy pacjenci leczeni byli cy-
czenie hormonalne [15]. Również
z nich stwierdzano przed operacją
tostatykami, częS
ć dodatkowo bi-
badanie Costy wykazało korelację
podwyższony poziom BSP [28].
fosfonianem. Po 3 mies. terapii
pomiędzy wzrostem poziomu NTx
w grupie leczonej bifosfonianem
a postępem choroby. U pacjentów,
PODSUMOWANIE
stwierdzono spadek poziomu NTx
u których następowała progresja
w moczu. W grupie leczonej tylko
w koS
ciach stwierdzano wzrost po-
Nowe markery obrotu kostnego
cytostatykami poziom NTx pozo-
ziomu NTx w moczu S
rednio
są bardziej czułe i bardziej spe-
stał niezmieniony. W obu grupach
o 151,9 proc. i ICTP w surowicy
cyficzne niż stosowane dotych-
nie uległy zmianie wartoS
ci kost-
S
rednio o 132,5 proc. [16].
czas. Mogą ułatwić wczesne roz-
nej frakcji fosfatazy zasadowej
poznanie przerzutów do koS
ci. Nie
i osteokalcyny [20].
W badaniu fińskim stwierdzono
ma jednak swoistych markerów,
W klinice autorów oznaczano
korelację pomiędzy poziomami pro-
pozwalających jednoznacznie roz-
CTx w surowicy i w moczu pa-
peptydów prokolagenu typu
poznać przerzuty. Jedynym wyjąt-
cjentek z rakiem piersi i przerzu-
I (PINP i PICP) a agresywnym
kiem jest kostna forma fosfatazy
tami do koS
ci. Po 6 8 tyg. lecze-
przebiegiem raka piersi. U pacjen-
zasadowej u pacjentów z przerzu-
nia klodronianem nastąpił spadek
tek z agresywną chorobą poziom tami raka prostaty.
wartoS
ci CTx w moczu S
rednio
PINP był 7-krotnie wyższy niż Oznaczanie markerów obrotu
o 40 proc. [21].
w grupie chorych ze stabilizacją kostnego może być przydatne
Obniżenie poziomu NTx stwier-
choroby. Wzrostowi PINP nie towa- w monitorowaniu przebiegu lecze-
dzono również w badaniu porównu-
rzyszył jednak proporcjonalny wzrost nia, szczególnie wtedy, gdy prze-
jącym pamidronian z nowym bifos-
PICP, a przecież w trakcie syntezy rzuty są ograniczone do koS
ci.
fonianem  zoledronianem. Spadek
cząsteczek kolagenu powstaje taka W chwili obecnej zastosowanie no-
NTx w moczu w granicach od 37
wych markerów obrotu kostnego
sama iloS
ć propepeptydów amino-
do 60,8 proc. wystąpił u wszystkich
w codziennej praktyce klinicznej nie
terminalnych (PINP) i karboksyter-
pacjentów leczonych bifosfonianami
powinno być zalecane. Potrzebne
minalnych (PICP). Być może jest to
[22]. Wydaje się, że w monitorowa-
są dalsze badania, by dokładniej
związane z nieco odmiennym me-
niu wyników leczenia najbardziej
okreS
lić ich znaczenie w onkologii.
tabolizmem tych peptydów. Wytłu-
przydatne jest oznaczanie NTx [23].
maczeniem może być również zja-
Amerykańskie Towarzystwo On-
wisko istnienia innych wariantów
PIR
MIENNICTWO
kologii Klinicznej radzi, by nie sto-
cząsteczki kolagenu (3 łańcuchy ą-
1. Coleman RE, Rubens RD. The clinical
sować powszechnie markerów ob-
1, normalnie 2 ą-1 i 1 ą-2) [17].
course of bone metastases from breast
rotu kostnego do monitorowania
cancer. Br J Cancer 1987; 55: 61-6.
przebiegu leczenia [24].
Monitorowanie wyników leczenia 2. Rosenthal DI. Radiologic diagnosis of
bone metastases. Cancer 1997; 80:
Monitorowanie wyników leczenia
Określanie grup pacjentów
1595-607.
przerzutów do koS
ci nie jest łatwe.
3. Algra PR, Bloem JL, Tissing H, et al.
ze zwiększonym ryzykiem
Subiektywna poprawa i ustąpienie
Detection of vertebral metastases:
wystąpienia przerzutów do kości
dolegliwoS
ci bólowych nie zawsze
comparison between MR imaging and
oznaczają obiektywną odpowiedx
. Liczne badania dowiodły, że za-
bone scintigraphy. Radiographics
Ocena konwencjonalnym bada- stosowanie leków z grupy bifosfo- 1991; 11: 219-32.
Współczesna Onkologia
390
4. Fontana A, Delmas PD. Markers of bone metastases: a prospective study. breast cancer with adjuvant clodronate
bone turnover in bone metastases. Prog Proc Am Soc Clin Oncol 2000;
treatment. N Engl J Med 1998; 339:
Cancer 2000; 88 (12): 2952-60. 19: 653a Abstract 2574.
357-63.
5. Fleisch H. Bisphosphonates in bone 17. Jukkola A, T�httel� R, Th�lix E, et al.
28. Diel IJ, Solomayer EF, Pfeilschifter J,
disease. From the laboratory to the pa- Aggressive breast cancer leads to di-
et al. Serum bone sioloprotein and
screpant serum levels of the type I pro-
tient. London: The Parthenon Publi-
crosslaps are both highly predictive for
collagen propeptides PINP and PICP.
shing Grp, 1997.
bone metastases in breast cancer.
Cancer Res 1997; 57: 5517-20.
6. Marowska J. Markery biochemiczne
Cancer-induced bone disease, Second
18. Lipton A, Damers LM, Curley E, et
w ocenie obrotu metabolicznego koS
ci.
International Conference, March 27-
al. Markers of bone resorption in pa-
W: Diagnostyka osteoporozy. Lorenc
29, 1999, Davos, Abstract 36.
tients treated with pamidronate. Eur J
RS (red). Springer PWN, Warszawa
Cancer 1998; 34: 2021-26.
1998; 118-46.
19. Body JJ, Dumon JC, Gineyts E, et al.
7. Marowska J, Prószyńska K. Bioche-
ADRES DO KORESPONDENCJI
Comparative evaluation of markers of
miczne markery przebudowy koS
ci. W:
M
a
r
i
a
L
i
t
w
i
n
i
u
k
dr med. Maria Litwiniuk
bone resorption in patients with brest
Postępy w diagnostyce i monitorowaniu
Klinika Onkologii
cancer-induced osteolysis before and
leczenia metabolicznych schorzeń
Akademia Medyczna
after bisphosphonate therapy. Br J
kostnych. Lorenc RS (red.), Instytut
Cancer 1997; 75 (3): 408-12. ul. Łąkowa 1/2
Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka,
20. Terpos E, Anargyrou K, Palermos J, 61-878 Poznań
Warszawa 1998; 44-60.
et al. The effect of pamidronate admi-
tel. [phone]
8. Łukaszewicz J, Karczmarewicz E, Lo-
nistration on markers of bone turnover
e-mail: [e-mail]
renc RS. Nowoczesne markery obrotu
and disease activity in multiple myelo-
kostnego. Informator dla lekarzy.
ma. Bone 2000; 26 (3, Supp): 41S
Osteoforum, Warszawa 1998.
Abstract B57.
9. Wolfgang W, Armbruster FP, Karmat-
21. Litwiniuk M, Jankowska G, Kopczyń-
schek M, et al. Bone sialoprotein in
ski Z. PrzydatnoS
ć markerów obrotu
serum of patients with malignant bone
kostnego we wczesnym wykrywaniu
disease. Clin Chem 1997; 43: 85-91.
i monitorowaniu wyników leczenia
10. Demers LM, Costa L, Lipton A. Bio-
przerzutów nowotworowych do koS
ci.
chemical markers and skeletal meta-
II Konferencja Naukowa Schering
stases. Cancer 2000; 88: 2919-26.
AG, 6-8 pax
dziernika 2000, Falenty
11. Demers LM, Costa L, Chincilli V, et
k. Warszawy.
al. Biochemical markers of bone turno-
22. Berenson JR, Rosen LS, Howell A, et
ver in patients with metastatic bone di-
al. Zoledronic acid reduces skeletal-
sease. Clin Chem 1995; 41: 1489-94.
-related evens in patients with osteoly-
12. Berruti A, Dogliotti L, Gorzegno G, et
tic metastases. Cancer 2001; 91:
al. Differential patterns of bone turno-
1191-200.
ver in relation to bone pain and dise-
23. Vinholes J, Coleman R, Eastell R. Ef-
ase extent in bone in cancer patients
fects of bone metastases on bone me-
with skeletal metastases. Clin Chem
tabolism: Implications for diagnosis,
1999; 45: 1240-7.
imaging and assessment of response
13. Lorente JA, Morote J, Raventos C, et
to cancer treatment. Cancer Treat Rev
al. Clinical efficacy of bone alkaline
1996; 22: 289-331.
phosphatase and prostate specific an-
24. Hillner BE, Ingle JN, Berenson JR, et
tigen in the diagnostic of bone meta-
al. American Society of Clinical Onco-
stasis in prostate cancer. J Urol 1996;
logy Guideline on the role of bisphona-
155: 1348-51.
tes in breast cancer. J Clin Oncol
14. Wolff JM, Ittel TH, Borcchers H, et al.
2000; 18: 1378-91.
Metastatic workup of patients with pro- 25. Hortobagyi GN, Theriault RL, Lipton
state cancer employing alkaline pho-
A, et al. Long-term prevention of ske-
sphatase and skeeleetal alkaline pho- letal complications of metastatic breast
sphatase. Anticancer Res 1999; 19: cancer with pamidronate. J Clin Oncol
2653-5. 1998; 16: 2038-44.
15. Ali SM, Demers LM, Leitzel K, et al. 26. Powles TJ, Paterson AHG, Nevantaus
Elevated serum N-telopeptide predicts A, et al. Adjuvant clodronate reduces
poor prognosis in breast cancer pa- the incidence of bone metastases in
tients with bone metastases. Prog patients with primary operable breast
Proc Am Soc Clin Oncol 2000; 19: cancer. Prog Proc Am Soc Clin Oncol
646a Abstract 2549. 1998; 17: 123a. Abstract.
16. Costa L. Correlation of N-telopeptide 27. Diel IJ, Solomayer EF, Costa SD, et
and ICTP levels with the progression of al. Reduction in new metastases in