ZESZYTY NAUKOWE
UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCA
AWIU
2006 ROLNICTWO LXXXVIII NR 545
Ryszard Baryła, Mariusz A. Kulik
OCENA PRZYDATNOŚCI GATUNKÓW TRAW
I ROŚLIN MOTYLKOWATYCH DO PODSIEWU
ZDEGRADOWANYCH ZBIOROWISK TRAWIASTYCH
W SIEDLISKACH POBAGIENNYCH
ESTIMATE OF UTILITY OF GRASSES
AND LEGUMES SPECIES TO COMPLEMENTARY SEEDING
OF DEGRADED GRASS COMMUNITIES
UNDER POSTBOGGY HABITATS
Katedra A
ąkarstwa i Kształtowania Zieleni, Akademia Rolnicza w Lublinie
Department of Grassland and Green Forming, Agricultural University of Lublin
W ostatnich latach coraz częściej spotykamy się z problemem degradacji zbiorowisk trawia-
stych z powodu braku użytkowania lub ograniczenia nawożenia. Powoduje to systematyczne
ustępowanie wartościowych gatunków traw i roślin motylkowatych, a wzrost ziół i chwastów
oraz traw o niższej wartości użytkowej. Szybszej degradacji ulegają zbiorowiska trawiaste w
siedliskach pobagiennych, w których warunki wzrostu i rozwoju roślin są mniej stabilne. Związa-
ne jest to z postępującym procesem mineralizacji i pogarszaniem właściwości fizyko-wodnych
gleb. Zatem na wielu obiektach zachodzi konieczność regeneracji zdegradowanych zbiorowisk
trawiastych. Jedną z metod jest podsiew starej darni polegający na uzupełnianiu składu gatunko-
wego runi gatunkami traw lub ich mieszankami z roślinami motylkowatymi.
Celem przeprowadzonych badań była ocena przydatności różnych gatunków traw i roślin mo-
tylkowatych do podsiewu zdegradowanych zbiorowisk trawiastych w warunkach gleb torfowo-
-murszowych. Doświadczenia realizowano w latach 1987 2005 w Stacji Dydaktyczno-Badawczej
w Sosnowicy (rejon Kanału Wieprz-Krzna). Badania skupiały się na regeneracji zbiorowisk
trawiastych metodą siewu bezpośredniego. Do podsiewu stosowano pojedyncze gatunki warto-
ściowych traw i roślin motylkowatych oraz ich mieszanki.
SA
OWA KLUCZOWE: degradacja zbiorowisk trawiastych, podsiew, gatunki
14 Ryszard Baryła, Mariusz A. Kulik
WST
P
W praktyce łąkarskiej spotykamy się często z problemem degradacji zbiorowisk
trawiastych, a więc pogorszeniem ich składu gatunkowego. Ustępują sukcesywnie war-
tościowe gatunki traw i roślin motylkowatych, a ruń opanowują gatunki o niższej war-
tości użytkowej, w wyniku ograniczonego lub braku nawożenia, połączonego często z
ekstensywnym użytkowaniem. Proces degradacji zbiorowisk trawiastych jest szczegól-
nie nasilony na glebach torfowo-murszowych. Związane jest to z postępującym proce-
sem murszenia i mineralizacji substancji organicznej, co jest powodem pogorszenia ich
właściwości fizyko-wodnych [Rutkowska i in. 1994, Churski i Churska 1995]. Ponadto
siedliska gleb pobagiennych charakteryzują się większą amplitudą wahań zjawisk mi-
kroklimatycznych. Powoduje to znaczne ograniczenie trwałości wielu gatunków zbio-
rowisk trawiastych [Kowalczyk 1973]. W związku z tym zachodzi konieczność odna-
wiania ich składu gatunkowego [Nazaruk 1995]. Jedną z metod regeneracji zdegrado-
wanych zbiorowisk trawiastych jest podsiew. Powodzenie tej metody zależy od wielu
czynników, takich jak uwilgotnienie gleby, stopień osłabienia konkurencyjności starej
darni oraz technologia podsiewu [Baryła 2001a]. Jednym z ważnych elementów decy-
dującym o pozytywnych efektach podsiewu jest dobór gatunków do określonych wa-
runków siedliskowych.
Celem przeprowadzonych badań była ocena przydatności różnych gatunków traw i
roślin motylkowatych do podsiewu zdegradowanych zbiorowisk trawiastych w warun-
kach gleb torfowo-murszowych.
METODYKA BADAC

Badania z podsiewem uproszczonych zbiorowisk trawiastych z dominacją wiechliny
łąkowej lub zdegradowanych z dużym udziałem roślin dwuliściennych z grupy ziół i
chwastów prowadzono w latach 1987 2005 na łąkach w Stacji Dydaktyczno-Badawczej
w Sosnowicy (rejon Kanału Wieprz-Krzna). A
ąki te zlokalizowane są na glebach torfo-
wo-murszowych (Mt II) powstałych z torfów turzycowiskowo-szuwarowych. W latach
1964 1966 obiekt ten został zmeliorowany i przeprowadzono na nim zagospodarowanie
pomelioracyjne. Wieloletnie użytkowanie kośne spowodowało na wielu kwaterach
znaczne zmiany w składzie gatunkowym runi, w której w największych ilościach
utrzymywała się wiechlina łąkowa, często z dużym udziałem roślin dwuliściennych z
grupy ziół i chwastów [Baryła 2001b]. Badania z podsiewami tych zbiorowisk prowa-
dzone były w różnych latach i dotyczyły głównie:
" doboru gatunków do podsiewu,
" technologii podsiewu,
" sposobu osłabiania konkurencyjności starej darni (defoliacja, herbicydy selek-
tywne, uprawa mechaniczna).
W prowadzonych badaniach do podsiewu stosowano pojedyncze gatunki, a najczęściej
mieszanki z udziałem życicy trwałej (Lolium perenne L., odm. Arka, Anna i Argona),
tymotki łąkowej (Phleum pratense L., odm. Szelejewska, Obra), kostrzewy łąkowej
Ocena przydatności gatunków traw ... 15
(Festuca pratensis Huds., odm. Szelejewska), kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.,
odm. Baza), koniczyny łąkowej (Trifolium pratense L., odm. Nike, Parka, Radyka,
Ulka, Raba, Jubilatka i Hruszowska), w ostatnich latach również festulolium (Festulo-
lium braunii (K. Richter) A. Camus, odm. Felopa), natomiast rzadziej kostrzewy trzci-
nowej (Festuca arundinacea Schreb., odm. Kord) i życicy wielokwiatowej (Lolium
multiflorum Lam., odm. Lotos). Badania z podsiewem zbiorowisk trawiastych mieszan-
kami z udziałem Festulolium braunii prowadzono w latach 2003 2005. W siewach
jednogatunkowych uwzględniano różne odmiany koniczyny łąkowej oraz większość
gatunków traw wysokich. W niniejszej pracy ograniczono się tylko do oceny przydat-
ności gatunków do podsiewu łąk w warunkach gleb torfowo-murszowych w oparciu o
wieloletnie wyniki badań.
WYNIKI BADAC
I DYSKUSJA
Wyniki wieloletnich badań wykazały, że największym udziałem w runi wśród oce-
nianych gatunków wysiewanych w dwu- lub wieloskładnikowych mieszankach w
pierwszym i drugim roku po podsiewie charakteryzowała się życica trwała. Szczególnie
duży udział Lolium perenne w runi zanotowano po zastosowaniu jednorazowego płyt-
kiego gryzowania przed podsiewem, jako mechanicznego osłabienia konkurencyjności
starej darni oraz po zastosowaniu herbicydów selektywnych ograniczających udział
roślin dwuliściennych z grupy ziół chwastów. Należy przypuszczać, że było to związa-
ne z większą powierzchnią pustych miejsc, w których podsiane gatunki miały lepsze
warunki do kiełkowania oraz początkowego wzrostu i rozwoju.
%
80
70
60
50
40
30
20
10
0
12345
Lolium perenne Trifolium pratense Lolium multiflorum
Dactylis glomerata Phleum pratense
1  Podsiew  Complementary seeding; 2  Reglone + podsiew  Reglone + Complementary seeding; 3 
Roundup + podsiew  Roundup + Complementary seeding; 4  Starane + Aminopielik + podsiew  Starane +
Aminopielik + Complementary seeding; 5  Glebogryzarka + podsiew  Rototiller + Complementary seeding
Rys. 1. Średni udział podsianych gatunków w runi łąkowej w zależności od zastosowanych
technologii
Fig. 1. Mean share of oversown species in meadow sward in dependence on applied technologies
16 Ryszard Baryła, Mariusz A. Kulik
W warunkach defoliacji Roundupem oraz jej braku nieco wyższym udziałem w sto-
sunku do życicy trwałej odznaczała się koniczyna łąkowa (rys. 1). Duży udział życicy
trwałej odnotowano również w runi trawiastej po podsiewie mieszankami dwuskładni-
kowymi, niezależnie od współkomponentów, zwłaszcza w pierwszym roku po wykona-
niu zabiegu. W drugim roku użytkowania udział życicy trwałej był nieco niższy i uza-
leżniony od gatunku, z którym była wysiana. Niższy udział Lolium perenne w podsianej
runi łąkowej odnotowano w mieszance z Festulolium braunii. Wówczas udział wymie-
nionego mieszańca w pierwszym roku wyniósł ok. 24%, a w drugim  36% (zwiększa-
jąc się kosztem Lolium perenne) (rys. 2). Gatunek ten odznaczał się również znacznym
udziałem w runi po podsiewie mieszankami wielogatunkowymi.
% 1 rok - 1st year % 2 rok - 2nd year
80 80
60
60
40 40
20
20
0
0
1 2 3 4
1 2 3 4
mieszanki - mixtures
Phleum pratense Dactylis glomerata
Lolium perenne Festuca arundinacea
Festulolium braunii
Rys. 2. Udział podsianych gatunków z mieszanek dwuskładnikowych w runi łąkowej
Fig. 2. Share of oversown species from two-component mixtures in meadow sward
Mieszańce festulolium odznaczają się dużym tempem wzrostu i rozwoju w kolej-
nych latach użytkowania oraz cechują się dużą agresywnością w stosunku do innych
gatunków traw i roślin motylkowatych [Jokś i wsp., 1998], co potwierdzają wyniki
przeprowadzonych badań. Należy dodać, że Festulolium braunii charakteryzuje się
lepszym wzrostem i rozwojem oraz wyższym udziałem w runi na glebie torfowo-
murszowej niż mineralnej [Kulik 2005].
Kolejnym składnikiem mieszanek odznaczającym się dużym udziałem po wykona-
nych podsiewach była koniczyna łąkowa (rys. 1). Gatunek ten charakteryzował się
wyższym udziałem w podsianej runi po zastosowaniu defoliacji starej darni, niezależnie
od stosowanych herbicydów oraz po podsiewie bez defoliacji. Dużą przydatność do
podsiewu zbiorowisk trawiastych potwierdza również znaczny udział Trifolium pratense
po jednogatunkowym podsiewie różnymi odmianami. Najwyższą trwałością w runi
wśród testowanych odmian charakteryzowała się Raba [Baryła i Sawicki, 1995].
Znacznym udziałem w podsianej runi łąkowej charakteryzowała się również kup-
kówka pospolita. Udział tego gatunku w roku podsiewu był najczęściej niższy od udzia-
łu w mieszankach nasion, natomiast sukcesywnie zwiększał się w kolejnych latach
użytkowania (rys. 2). Udział Dactylis glomerata był na ogół wyższy w runi podsianej
Ocena przydatności gatunków traw ... 17
mieszankami bez Lolium perenne. Wyniki innych badań również potwierdzają znaczny
udział kupkówki pospolitej w runi łąk podsianych zarówno mieszankami z tym gatun-
kiem [Grabowski i wsp., 1995], jak i po podsiewie jednogatunkowym, zwłaszcza w runi
na glebach torfowo-murszowych [Baryła i Sawicki, 1995; Kamiński, 2002].
Podobnie jak kupkówka pospolita zachowuje się Phalaris arundinacea. Mozga
trzcinowata po podsiewie zarówno jedno-, jak i wielogatunkowym w początkowym
okresie rozwija się powoli, systematycznie zwiększając swój udział w runi w kolejnych
latach użytkowania [Nazaruk i wsp., 1996, Kamiński, 2002; Sawicki, 2004].
Z innych gatunków uwzględnionych w mieszankach do podsiewu uwagę zwraca ży-
cica wielokwiatowa. Trawa ta charakteryzowała się dość dużym udziałem w podsianej
runi łąkowej, zwłaszcza w roku zastosowanego podsiewu lub w drugim, ale w warun-
kach korzystnego okresu zimowego (rys. 1). Był to jednak gatunek krótkotrwały, po-
nieważ najczęściej wypadał po dwuletnim okresie użytkowania.
Pozostałe gatunki traw uwzględnione w mieszankach, jak również podsiewach jed-
nogatunkowych (tymotka łąkowa, kostrzewa łąkowa, kostrzewa trzcinowa) odznaczały
się stosunkowo niskim udziałem w podsianych zbiorowiskach. W tej grupie traw naj-
większym udziałem charakteryzowała się Phleum pratense, zwłaszcza w pierwszym
i drugim roku po zastosowanym podsiewie (rys. 1).
Trwałość podsianych gatunków w zbiorowiskach trawiastych była znacznie zróżni-
cowana. W niekorzystnych warunkach okresu zimowego (niskie temperatury oraz brak
lub cienka okrywa śnieżna) niektóre gatunki mogą przemarzać i ograniczać swój udział
w latach następnych (życica trwała, kupkówka pospolita) lub całkowicie ustępować z
runi (koniczyna łąkowa, życica wielokwiatowa) [Baryła i Warda, 1999]. Dowodem tego
było ograniczenie udziału niektórych gatunków w runi po okresie zimowym przełomu
lat 1995/1996 (rys. 3).
100%
80%
60%
40%
20%
0%
wysiew - sown 1994 1995 1996 1997
Lolium perenne Festuca pratensis
Phleum pratense Dactylis glomerata
Trifolium pratense Gatunki z rodzaju Poa - Poa species
Inne trawy - Other grasses Zioła i chwasty - Herbs and weeds
Rys. 3. Udział podsianych gatunków z mieszanek wieloskładnikowych w runi łąkowej
Fig. 3. Share of oversaw species from multi-components mixtures in meadow sward
18 Ryszard Baryła, Mariusz A. Kulik
W korzystnych warunkach zimowania trwałość podsianych gatunków i ich znaczna
stabilność w runi zbiorowisk trawiastych w warunkach gleb torfowo-murszowych okre-
ślana jest na okres 4 6 lat [Baryła 2001a]. Regeneracja zdegradowanych lub uproszczo-
nych zbiorowisk trawiastych przez podsiew powinna być kontynuowana w praktyce
rolniczej, co pozwoli na ochronę gleb przed ich degradacją (zwłaszcza gleb organicz-
nych) oraz wzrost bioróżnorodności zbiorowisk trawiastych użytków zielonych.
WNIOSKI
1. Na podstawie wieloletnich badań należy stwierdzić, że najbardziej przydatnymi
gatunkami do podsiewu zdegradowanych lub uproszczonych zbiorowisk trawiastych na
glebach torfowo-murszowych są: życica trwała, koniczyna łąkowa, festulolium, kup-
kówka pospolita, mozga trzcinowata, natomiast mniej przydatne gatunki to: tymotka
łąkowa, kostrzewa łąkowa, kostrzewa trzcinowa i życica wielokwiatowa.
2. Znaczącym elementem wpływającym na efektywność zastosowanego podsiewu w
warunkach gleb torfowo-murszowych jest osłabienie konkurencyjności starej darni, w
której często dominuje Poa pratensis, a najkorzystniejszym zabiegiem jest jednorazowe
gryzowanie przed zastosowanym podsiewem.
3. Trwałość podsianych gatunków jest znacznie zróżnicowana i determinowana
przez warunki termiczne okresu zimowego, zwłaszcza w warunkach braku okrywy
śnieżnej.
PIŚMIENNICTWO
Baryła R.: 2001a. Podsiew jako metoda renowacji runi trawiastej. A
ąkarstwo w Polsce, 4: 9 24.
Baryła R.: 2001b. Zmiany składu gatunkowego runi łąkowej w siedlisku pobagiennym (synteza
30-letnich badań przeprowadzonych w Sosnowicy  rejon Kanału Wieprz-Krzna).
Annales UMCS, Sectio E, LVI: 65 76.
Baryła R., Sawicki J.: 1995. Zmiana składu gatunkowego runi łąkowej poprzez jej podsiew koni-
czynami. Annales UMCS, Sectio E, L (suppl.): 149 151.
Baryła R., Warda M.: 1999. Wpływ czynników siedliskowych na udział Lolium perenne L. w
zbiorowiskach trawiastych na glebie torfowo-murszowej. A
ąkarstwo w Polsce, 2: 9 14.
Churski T., Churska Cz.: 1995. Przeobrażenia zachodzące w jednakowo odwodnionych rodzajo-
wo różnych glebach torfowo-murszowych obiektu Wizna. Wiad. IMUZ, 18, 3: 195 122.
Grabowski K., Grzegorczyk S., Benedycki S.: 1995. Wpływ różnych technologii podsiewu na
zmiany składu florystycznego runi łąkowej. Annales UMCS, Sectio E, L (suppl.): 157
160.
Jokś W., Nowak T., Jokś E., Zwierzykowski Z.: 1998. Charakterystyka botaniczna i rolnicza
polskich odmian Festulolium. Mat. z Krajowej Konferencji  Festulolium  osiągnięcia i
perspektywy , Poznań: 6 11.
Kamiński J.: 2002. Przydatność wybranych gatunków traw do podsiewu łąk wiechlinowych na
glebie torfowo-murszowej. Woda  Środowisko  Obszary Wiejskie, 2, 1: 89 100.
Kowalczyk J.: 1973. Nietrwałość łąk torfowych w niektórych siedliskach o intensywnej minerali-
zacji. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 150: 153 157.
Ocena przydatności gatunków traw ... 19
Kulik M.: 2005. Ocena przydatności Festulolium loliaceum do mieszanek pastwiskowych w
zróżnicowanych warunkach glebowych. Praca doktorska, Wyd. AR Lublin, ss. 100.
Nazaruk M.: 1995. Przyrodniczo-gospodarcze aspekty odnawiania łąk i pastwisk. Annales
UMCS, Sectio E, L (suppl.): 185 188.
Nazaruk M., Piekut K., Baryła R., Sawicki J., Greus L., Taubman W.: 1996. Ocena bezuprawo-
wej metody odnawiania runi łąk i pastwisk na glebach torfowo-murszowych. Mat. Konfe-
rencyjne: Wybrane problemy przyrodniczo-rolniczych podstaw inżynierii środowiska,
Warszawa: 131 139.
Rutkowska B., Bukowiecki F.K., Kamiński J.: 1994. Wykorzystanie odmian traw i motylkowa-
tych w łąkarstwie. Mat. Konferencyjne: Hodowla i nasiennictwo roślin na potrzeby użyt-
ków zielonych, Olsztyn: 36 48.
Sawicki J.: 2004. Renowacja runi łąkowej na glebie torfowo-murszowej poprzez nawożenie
i zmienne użytkowanie oraz podsiew różnymi gatunkami traw. Wyd. AR Lublin, 283,
ss. 118.
ESTIMATE OF UTILITY OF GRASSES AND LEGUMES SPECIES
TO COMPLEMENTARY SEEDING OF DEGRADED GRASS COMMUNITIES
UNDER POSTBOGGY HABITATS
S u mma r y
In last years we often observe a problem of degradation of grass communities, which is
caused mainly through the lack of crop cultivation and reducing of mineral fertilization. This
causes systematic retreating of valuable grass and legume species and increase of herbs and
weeds as well as grass species about lower value. Grass communities give in faster degradation in
postboggy habitats, in which conditions of growth and development of plants are less stable. It is
connected with progressive process of mineralization and worsening of physical-water proprieties
of this soils. Therefore on many objects indispensable is regeneration of degraded grasslands. One
of the best method is complementary seeding of old sod with use of species of valuable grasses
and legumes.
The aim of this paper was to compare efficiency of different technology of complementary
seeding as well as grass species and their mixtures applied to improve species composition of
sward dominated by Poa pratensis. The studies were carried out in 1985 2005 in Didactic-
Research Station in Sosnowica in Wieprz-Krzna region. Researches were concerned on regenera-
tion of grass communities of the complementary seeding method. In the studies were used single
species of valuable grasses and legumes as well as their mixtures.
KEY WORDS: degradation of grass communities, complementary seeding, species
Recenzent: dr hab. Mieczysław Grzelak  Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkow-
skiego w Poznaniu