1

Temat: Dlaczego warto poznać twórczość pedagogiczną Janusza Korczaka?

Janusz Korczak był nie tylko lekarzem, pisarzem, myślicielem, działaczem społecznym, pedagogiem - wychowawcą ale także człowiekiem niestrudzonym w codziennym kontakcie z dzieckiem. To ono stało się dla niego obiektem i natchnieniem, celem i treścią jego życia. Dzieciom oddał swe myśli, serce i życie.

Do historii współczesnej pedagogiki polskiej przeszedł Korczak i jako reformator - praktyk w dziedzinie poczynań wychowawczych, zwłaszcza w zakresie wychowania zespołowego w zakładach dla sierot, i jako jeden z najoryginalniejszych polskich myślicieli - eseistów pedagogicznych i jako utalentowany powieściopisarz dla dzieci i młodzieży. Swe reformatorskie dążenia wychowawcze realizował w stworzonych przez siebie zakładach wychowawczych: ,,Domu Sierot'' i ,,Naszym Domu''. Właśnie tutaj zrozumiał, że dla niego najważniejsze jest pomaganie innym. Dziecko stanęło na najwyższym miejscu w hierarchii jego wartości. Własne myśli pedagogiczne wyraził w swej twórczości literackiej i pedagogicznej.

O tym, że w dalszym ciągu istnieje zainteresowanie jego twórczością pedagogiczną zdecydowała nie bohaterska śmierć, ale głównie troska jaką otaczał opuszczone dzieci polskie i żydowskie.

Myślę, że warto poznać twórczość pedagogiczną Janusza Korczaka bo może być ona inspiracją dla działań współczesnego wychowawcy.

Wszyscy ci, którzy zetknęli się z poglądami i działalnością Janusza Korczaka, podziwiają wszechstronność jego zainteresowań, ogrom i różnorodność podejmowanych tematów oraz refleksyjny sposób ich prezentowania. Cała jego twórczość odnosi się do małego człowieka w najważniejszym dla niego okresie - dzieciństwie, kiedy kształtuje się jego osobowość. Należy gruntownie obserwować małe dziecko, żeby móc właściwie pokierować jego wychowaniem i rozwojem. Temu celowi miał służyć nieustanny kontakt z dzieckiem. Korczak uważał, że aby prawidłowo wychowywać dziecko należy właściwie dobierać treści i metody wychowawcze. W żadnym wypadku nie mają być one dziełem przypadku, a wręcz muszą wynikać z gruntownego poznania dziecka i środowiska w którym żyje.

Na plan pierwszy w swojej pracy pedagogicznej, życiu osobistym i twórczości literackiej wysunął wartości moralne. Zwraca naszą uwagę na to co

w życiu powinno być istotne, a więc miłość, przyjaźń, szacunek. Bezinteresowność, prawda, dobro, uczciwość, odpowiedzialność za słowa i czyny, sprawiedliwość, lojalność, rzetelność, wytrwałość, tolerancja, wiarygodność.

2

Janusz Korczak wcielał swój system pedagogiczny w ,,Domu Sierot'', którego był wychowawcą oraz w sierocińcu ,,Nasz Dom''. Fundamentem tego systemu było traktowanie dziecka jako pełnoprawnego partnera, z prawem do serdecznej miłości. Swoją działalnością wychowawczą skierowaną ku dzieciom opuszczonym i osieroconym, dokonał współczesnego przełomu w pedagogice opiekuńczej. Tradycyjne sierocińce przekształcił we współczesne domy dziecka, które dbały o rozwój wychowanków. Cały trud życia Korczaka zmierzał także, do tego, aby dzieciom, zwłaszcza dzieciom specjalnej troski wychowawczej, zapewnić szczęśliwe dzieciństwo i pełny rozwój. Stworzył koncepcję idealnego społeczeństwa dziecięcego, w którym dzieci same się rządzą i które zapewnia im wszelkie prawa i stwarza warunki godnego, radosnego życia.

Swoimi działaniami zwraca uwagę wychowawców na to, że dzieci powinny być szczęśliwe, żyć w świecie wyzwolonym spod wszelkiej przemocy i krzywdy, a zwłaszcza egoizmu społeczeństwa dorosłego. Pokazuje nam, że trzeba respektować prawa każdego dziecka, zwracać uwagę czy nie dzieje się krzywda i zapobiegać negatywnym postawom dorosłych wobec dzieci. Nasze ,,pociechy'' mają prawo do opieki oraz odpowiedzialności społeczeństwa dorosłych za warunki ich życia. Powinni mieć równe prawa do rozwoju i wychowania oraz jednakowe szanse przy podejmowaniu samodzielnego życia w społeczeństwie.

Akcentując prawa dziecka, Korczak zwracał uwagę na konieczność podporządkowania się wychowanka wymaganiom zawartym we wspólnie ustalonych normach postępowania. Chodzi jednak nie o podporządkowanie się woli wychowawcy z racji sprawowanej przez niego funkcji i przewagi, lecz z tytułu słusznych wartości jakie głosi. I tych prawideł dziecko ma się uczyć, aby umiało korzystać w pełni z przysługujących mu praw.

Szczególna troska wg Korczaka, należy się tym dzieciom, które znajdują się w najtrudniejszych warunkach, które napotykają przeszkody w swoim rozwoju. Jest to ważna idea przewodnia Janusza Korczaka, która winna być przestrzegana również w dzisiejszej rzeczywistości.

,, Stary Doktor'' , zwraca uwagę na to, że dziecku należy się szacunek jako człowiekowi rozwijającemu się poprzez własną aktywność, jako podmiotowi, nie tylko przedmiotowi wychowawczego oddziaływania. Dziecko ma prawo do pełni rozwoju, ma prawo do wypowiadania się i podejmowania decyzji, ma prawo do dużej swobody. Wychowanie powinno wspomagać rozwój dziecka, nie tłumić ale wzbogacać indywidualne właściwości. Nie urabiać i przerabiać, ale zrozumieć i porozumieć się.

Wg Korczaka każdy wychowawca powinien dostrzegać odrębność dziecka a przy tym traktować go jako współuczestnika w życiu i działaniu. Dziecku należy się szacunek i docenianie jego odrębności nie dlatego, że stanie

się osobą dorosłą, ale dlatego, że jest osobą - człowiekiem. Korczak pozostawił dla wychowawców wskazówkę co jest najważniejsze, mówiąc: ,,Nie ma dzieci

3

- są ludzie, ale o innej skali pojęć, innym zasobie doświadczenia, innych poglądach''. Nie ma więc ,, recept'' na wychowanie, określonych jako jedyne i skuteczne, trzeba indywidualnie podchodzić do każdego dziecka. Autor utworu ,,Jak kochać dziecko'' wskazuje nam ogólne kierunki działania, ogólne zasady, które wychowawca powinien dostosować zawsze do konkretnych potrzeb i warunków konkretnych dzieci w określonych sytuacjach. Wychowawcy winni pamiętać, że wychowanie to proces twórczy, i konieczne jest nieustanne poszukiwanie własnych skutecznych form i metod wychowawczych.

Odpowiednich metod musi się wychowawca dopracować sam, gdyż w różnych grupach dzieci nie zawsze sprawdzają się takie same metody wychowawcze.

Z praktyki wychowawczej stosowanej w Korczakowskich Domach dość przejrzyście wyłaniają się zasady, na których Korczak opierał wewnętrzną organizację życia dzieci w zespole. Uważał, że przymus można zastąpić przez dobrowolne i świadome przystosowanie się jednostki do form życia zbiorowego.

Aby podejmować skuteczne działania pedagogiczne współczesny wychowawca musi posiadać umiejętność formułowania diagnozy wychowawczej. Winna być ona niezbędnym warunkiem prawidłowego działania pedagoga. W obecnych czasach bodźce docierające do dziecka są znacznie bogatsze. Dziecko nieustannie poddawane jest wpływom wielu kręgów środowiskowych. Wychowawca ma przed sobą bardzo trudne zadanie, musi ukierunkować te wszystkie wpływy. Ale najpierw musi zorientować się jakie siły dotychczas oddziaływały na dziecko oraz jakie oddziaływać powinny. Janusz Korczak wskazuje nam bardzo dobre przykłady starannej i ostrożnej diagnozy wychowawczej dziecka i grupy dziecięcej. Od Korczaka współczesny wychowawca może i powinien uczyć się odpowiedniego stosunku do dziecka. Cenne myśli Korczaka są aktualne współcześnie, zwłaszcza wtedy gdy próbują dać odpowiedź na ważne pytania: jak należy kochać dziecko i jak poznawać i pracować z dzieckiem. Według Doktora dziecko jest wartością najcenniejszą. Wychowanie w systemie Korczaka oparte było na zaufaniu, ukochaniu, szacunku i porozumieniu się z dzieckiem. Na dostrzeganiu w dziecku przede wszystkim człowieka i równowartościowego partnera, na stwarzaniu mu warunków do podejmowania możliwie świadomego wysiłku samowychowawczego, aby dorastało do prawdziwego człowieczeństwa.

W systemie wychowawczym Korczaka można znaleźć pełny kompleks oddziaływań wychowawczych, których celem było, jak i jest obecnie, zaspokajanie zarówno potrzeb fizycznych jak i psychospołecznych dzieci.

Doktor dostrzegał problematykę życia dzieci jako grupy społecznej czyli społeczeństwa dziecięcego. Poszukiwał możliwości zintegrowania zbiorowości dziecięcej oraz zlikwidowania z jej życia wszelkich złych zjawisk . Te bowiem negatywne sytuacje godziły zwłaszcza w dzieci młodsze, słabsze i niedostosowane.

4

Obserwacja dziecka i ciężka mozolna praca podsunęły Doktorowi myśl utworzenia samorządu wychowawczego, który był głównym narzędziem w walce o prawa dziecka. Dom Sierot i Nasz Dom rządziły się więc własnymi prawami , posiadały własne instytucje i organizacje dziecięce, odrębne formy i metody samorządnego życia. Stworzone przez Korczaka takie instytucje wychowawcze jak: Sąd Koleżeński, Rada Samorządowa oraz Sejm Dziecięcy stanowiły nadrzędną wartość w kształtowaniu osobowości młodego człowieka i często decydowały o postępowaniu w życiu dorosłym.

Najważniejszą bodaj rolę w Korczakowskim samorządzie dziecięcym odgrywał Sąd Koleżeński, który opierał swoją pracę na i oryginalnym kodeksie wynikającym przede wszystkim ze zrozumienia i moralnej oceny czynu.

Janusz Korczak zainteresował się także metodami samowychowania dzieci. Był twórcą wielu oryginalnych propozycji, niektóre z nich w obecnych czasach nie zatraciły na swojej wartości. Należą do nich: ,, zakłady'', ,,listy wczesnego wstawania'', ,,plebiscyty życzliwości i niechęci'', ,,dyżury'', ,,kwalifikacje obywatelskie'', listy bójek'', ,,listy podziękowań i przeproszeń'', ,,system opiekunów '', ,,gazetka'', ,,skrzynka do listów'', ,,tablica ogłoszeń'' oraz bursa.

,,Zakłady'' były rodzajem umowy ustnej lub pisemnej z samym sobą w obecności wychowawczych.

W celu rozwijania pozytywnych cech charakteru, silnej woli, stworzył Korczak ,, listy wczesnego wstawania''. Aby dzieci miały możliwość głosowania ustnego lub pisemnego, wyrażającego uczuciowy stosunek dziecka do pozostałych współmieszkańców stworzono ,,plebiscyty życzliwości i niechęci''. Rozbudzeniu aktywności poznawczej oraz samowychowawczej służyła ,,skrzynka na listy''. Doktor nie wyobrażał sobie również wychowania bez gazety. Uważał, że od najmłodszych lat winno się kształtować u dzieci wrażliwość naprawdę, budzić i utrwalać potrzebę i odwagę wypowiedzi.

Na szczególną uwagę w systemie wychowawczym Domu Sierot i Naszego Domu odgrywały dyżury. Ujęta w tym była po prostu praca dzieci. Jakże aktualna jest konieczność wpajania u dzieci dbania o czystość, porządek, pomoc starszym, pomoc słabszym w nauce, opieki i zainteresowania chorymi.

W systemie wychowawczym Janusza Korczaka, znajdujemy wiele interesujących rozwiązań w dziedzinie zaspokajania potrzeb emocjonalnych dzieci. Na pewno są to potrzeby bliskości, ciepła, oraz życzliwości. W celu

zabezpieczenia tych potrzeb Doktor powołał w systemie wychowawczym opiekunów, była to opieka starszych dzieci nad nowo przybyłymi.

System wychowawczy Doktora dla współczesnej szkoły może mieć ogromną wartość inspirującą. Zadaniem współczesnego nauczyciela - wychowawcy powinno być stwarzanie dziecku warunków do podejmowania świadomego wysiłku samowychowawczego. Dziecko powinno mieć możliwość w oparciu o utworzone z zewnątrz wzory i ideały kształtowania swojej osobowości. Szczególnie teraz w erze komputerów, katastrof, wojen szkoła

5

powinna chronić i kształtować osobowość dziecka. Winna również rozwijać specyficzne umiejętności i zdolności, aby dziecko było w stanie sprostać wymaganiom współczesnego świata.

Niektóre z metod Korczakowskich wydają się nieprzystosowane do współczesności, np. ,,listy wczesnego wstawania'', ,, plebiscyty życzliwości i niechęci'', ,,listy bójek''. Są również takie, które można polecić i zastosować w placówkach dydaktyczno - wychowawczych .,, Dyżury'', ,,skrzynka listów'', ,,gazetka'', ,,tablica'', ,,listy podziękowań i przeproszeń'', to metody które mogą być wdrażane w izbach dziecka, domach dziecka, domach poprawczych, gdzie często brak jest serdeczności, życzliwości, zrozumienia i tolerancji oraz szacunku dla drugiego człowieka.

Dla Janusza Korczaka jednym z najważniejszych celów w życiu była praca. Miała być ona właściwie zorganizowana i dobrze wykonywana. W związku z tym wiele obowiązków w zakładach wychowawczych, przez niego stworzonych, było ujmowane w dyżury.

Swoją postawą pokazuje współczesnym wychowawcom konieczność stałej pracy nad sobą, nieustannego wysiłku, by stać się lepszym, zrealizować zamierzone cele. Tylko ten wychowawca - pedagog spełni swoje ,,zadanie'' prawidłowo jeżeli będzie się nieustannie kształcił i samodoskonalił oraz wykorzystywał odpowiednio swoją wiedzę w praktyce. Korczak uczył się nieustannie, pogłębiał zdobytą wcześniej wiedzę, śledził literaturę naukową z zakresu medycyny, ale również nowości wydawnicze z pedagogiki i nauk z nią współdziałających, zwłaszcza filozofii i psychologii. Na samokształcenie, samodoskonalenie poświęcał noce, gdyż dni miał wypełnione rozlicznymi obowiązkami natury medycznej, opiekuńczo - wychowawczej, organizacyjnej. Swoją postawą dawał wzór wychowawcom i wychowankom. Zwracał uwagę na konieczność stałej pracy nad sobą i nieustannego wysiłku.

Janusz Korczak pokazuje wychowawcom jak ważna jest konsekwencja w wychowaniu, zwracanie uwagi na każde niewłaściwe zachowanie i konieczność omówienia jego konsekwencji.

Nauczyciel - wychowawca pełnił w społeczeństwie i w dalszym ciągu pełni jedną z najważniejszych ról, od niego bowiem zależy przyszłość młodego pokolenia. Młody ,,człowiek dnia dzisiejszego'', ,,który ma być człowiekiem jutra ''musi umiejętnie obserwować ewolucję otaczającej rzeczywistości, jeżeli

chce żyć w obecnym świecie. Młode pokolenie może nabywać takie wychowanie wyłącznie od dobrych nauczycieli - wychowawców. Dobrze byłoby, żeby tylko z takim pedagogiem stykało się w procesie wychowawczym. Dlatego sądzę, że słuszne jest stwierdzenie, że wzorowe wychowanie może być dziełem wyłącznie doskonałego wychowawcy. Takim właśnie pedagogiem był Janusz Korczak. Uważam, że system wychowawczy ,,Starego Doktora'' dla współczesnej szkoły , może mieć ogromną wartość inspirującą.

6

Janusz Korczak uważał, że każdy wychowawca powinien zaspokajać potrzeby emocjonalne swoich wychowanków, które warunkują prawidłowy rozwój dziecka i odpowiednie wychowanie. Istnieje też konieczność przełamania bariery psychologicznej, która oddziela świat dorosłych od świata dzieci. Według Korczaka instytucje oświatowo - wychowawcze powinny dostrzegać, że dzieci mają swoje prawa, dążenia i oczekiwania. To wychowawca organizując życie dzieci i oddziałując na nie powinien znać ich prawa, dążenia, oczekiwania.

Korczak słusznie zauważał, że wychowawcy są dobrzy i źli. Jednak błędy popełniają wszyscy, nikt od nich nie jest wolny, ale ,, dobrzy od złych różnią się ilością popełnionych błędów, wyrządzonych krzywd. Są błędy, które dobry wychowawca popełnia tylko raz, a oceniwszy krytycznie , nie ponawia ... Zły wychowawca winę własnych pomyłek przypisuje dzieciom ... Dobry wychowawca wie, że warto myśleć nad dobrym epizodem, bo w nim się kryje zagadnienie ... Rozumny wychowawca nie dąsa się, że nie rozumie dziecka, ale

Rozmyśla, poszukuje, wypytuje dzieci. One go pouczą, by ich nie urażał zbyt dotkliwie - byle chciał się uczyć''.

Korczak ukazał całą gamę postaw wychowawców, których treść ma charakter negatywny. Są one niekorzystne nie tylko z niedostatku działań opiekuńczych, ale i też z powodu ich nadmiaru. Zwraca naszą uwagę na to jakie postawy wychowawcy powinni prezentować a jakich się ustrzec.

Jedną z takich negatywnych postaw, według Korczaka, reprezentuje wychowawca - brutal. Opiekun taki ma lekceważący, a nawet brutalny stosunek do własności dziecka. Uważał również, że wychowawca nie powinien być pobłażliwy, liberalny, gdyż w ten sposób ośmiesza się w oczach dzieci. Na negatywne oceny zasługuje również tzw. wychowawca dozorca, który uważa, że obowiązkiem jego jest przede wszystkim pilnować . Wychowawca taki nie chce w swej pracy ponieść ryzyka, które powinno być jego naturalną konsekwencją.

Podkreśla tu ważność odpowiedzialności w pracy opiekuńczo-wychowawczej, która powinna cechować dobrego wychowawcę. Wychowawca - dozorca toleruje niezadowolone, karygodne zachowania swoich podopiecznych, ze względu na swoje wygodnictwo. Takiej postawy nie powinni przyjmować wychowawcy, gdyż jest ona tragiczna dla skutków wychowania dzieci i młodzieży.

Wg Korczaka wychowawcy nie powinni być tyranami, czyli opiekunami przyjmującymi w swojej pracy jako metodę wychowawczą bicia podopiecznych.

Taki wychowawca nie będzie budził szacunku, wręcz nienawiść i nieufność. Wychowawcy nie powinni być również nastawieni na dawanie (wychowawcy - apostołowie). Taka postawa jest wyrazem nadopiekuńczości i zburza przebieg procesu wychowania. Korczak wyróżnił również postawę ,,wychowawcy - przyrodnika -kapłana''. Taki wychowawca ma swoich ulubieńców ,

7

,,faworytów''. Wpływa to negatywnie na tych wychowanków, którzy nie są faworyzowani. Negatywnie postępuje również taki wychowawca, który chce aby wszystkie dzieci rozwijały się według jednego ustalonego wzoru. Wychowawca taki nadaje niewłaściwy kierunek rozwoju ich osobowości. Korczak krytykuje taką postawę urabiania dziecka. Każdy proces wychowania aby był odpowiedni powinien być dopasowany indywidualnie do każdego. Kolejnymi negatywnymi typami wychowawców są: idealista i rutyniarz. Tego drugiego charakteryzuje niski poziom pracy opiekuńczo-wychowawczej. Korczak dał również wskazówkę, że nie należy być wychowawcą, który nie umie dokonać samokontroli i samooceny. Wszystkie te postawy wychowawców przedstawił Korczak, aby uchronić przed popełnianiem błędów i zapobieganiem rozczarowania w pracy z wychowankami.

Korczak dał współczesnym wychowawcom przykłady postaw wychowawców wg niego pozytywnych w pracy z dziećmi. Uważa, że praca każdego wychowawcy winna rozpoczynać się od poznania samego siebie: ,,Bądź sobą - szukaj własnej drogi. Poznaj samego siebie zanim zechcesz dzieci poznać ''. Dobry wychowawca powinien zdawać sobie sprawę z tego, kim jest i kim może być dla dzieci: powinien być zawsze sobą. Wychowawca powinien odznaczać się pracowitością. Postawa wychowawcy - pracownika określa w jakimś stopniu sprawowaną przez niego opiekę i wychowanie. Dobry opiekun -

wychowawca powinien wszechstronnie i ciągle poznawać dzieci, którymi się zajmuje. Prawdziwy wychowawca według niego, to taki który posiada umiejętność bycia zarówno dorosłym jak i dzieckiem. Opiekun wychowawca powinien być w stosunku do swoich podopiecznych pielęgniarzem, umieć zajmować się również dziećmi chorymi. Korczak uważał, że jednym z podstawowych zadań opiekuna - wychowawcy jest wspieranie rozwoju swoich wychowanków i zaspokajanie ich potrzeb. Dobry pedagog powinien również oznaczać się umiejętnościami organizatorskimi. Opiekun wychowawca ma przestrzegać praw dziecka do szacunku. Od Korczaka współczesny wychowawca może i powinien uczyć się stosunku do dziecka, albowiem nie jest łatwo widzieć w wychowanku współpartnera w procesie wychowania. Wychowawca powinien wyrażać tolerancję dla jego niewiedzy i niepowodzeń. Cierpliwość winna być połączona z wymaganiami i niezbędnymi rygorami ze strony opiekuna. Wg Korczaka są to najistotniejsze, pozytywne postawy opiekuna - wychowawcy.

Na pewno współcześni pedagodzy - wychowawcy mogą przejąć cenne wskazówki odnośnie tego jak powinni postępować w pracy z dziećmi, jakie przyjmować wobec nich postawy aby jak najlepiej osiągnąć zamierzone cele wychowawcze.

Często można spotkać się z opinią, iż wychowawcą może być tylko osoba, która w pełni poświęci się opiece i jest całkowicie oddana powierzonym jej dzieciom. Powinniśmy dostrzegać wagę i konieczność cząstkowego wysiłku i

8

współdziałania wielu wychowawców. W ten proces powinni zaangażować się zarówno nauczyciele jak i rodzice, organizacje społeczne i instytucje. Tylko wspólnymi siłami mogą przygotować dziecko do samodzielnego życia w społeczeństwie. Osiąganiu zamierzonych celów wychowania i opieki sprzyjać będzie współdziałanie wszystkich którzy wykonują zadania opiekuńczo - wychowawcze. Winni oni wykonywać te zadania z pełnym oddaniem, poświęceniem i myślą o dobru dziecka. Wartości osobistego przykładu wychowawcy nie da się niczym zastąpić. Od Korczaka współczesny wychowawca może więc uczyć się, jak dochować wiary dziecku i samemu sobie.

Janusz Korczak oprócz działalności pedagogicznej szerzył wśród ludzi zainteresowania problemami wychowania i zrozumienia różnych potrzeb dzieci.

W jego pisarskim dorobku mieszczą się prace pedagogiczne, szkice psychologiczne, felietony oraz utwory beletrystyczne dla dzieci. Był prekursorem walki o prawa dziecka. Zwracał szczególną uwagę na nierównoprawną pozycję dzieci w społeczeństwie, ich zależność od dorosłych. Domagał się uznania dziecka za pełnowartościowego człowieka już od chwili narodzin. Uważał, że dziecko ma prawo być sobą, być takim jakim jest. Poglądy te mogą znaleźć odbicie w nowoczesnym systemie wychowania, który respektuje potrzeby i dążenia dziecka, a zarazem skłania dziecko do pracy nad sobą. Janusz Korczak dostrzegał w dziecku człowieka. Wyznaczał mu odmienną rolę niż to było dotychczas. Nie miała być to rola słabej istoty, ale aktywnego współtwórcy własnego życia i przyszłości.

Henryk Goldszmit czyli Janusz Korczak daje nam wzór bezinteresownej służby na rzecz ludzi pokrzywdzonych i potrzebujących, zwłaszcza dzieci i młodzieży. Wskazuje, że dobro dziecka jest prawem najwyższym. Zwraca naszą uwagę na to, że dzieci mają prawo do wolności i rozumnej swobody. Warto więc poznać twórczość pedagogiczną Janusza Korczaka, gdyż można wykorzystać w praktyce niektóre jego idee i zastosować elementy jego systemu wychowawczego. Jego poglądy i ideały mogą pomóc wejść nam w XXI w, z takimi prawami dziecka, które nie będą tylko słownymi deklaracjami dorosłych, ale będą codziennym doświadczeniem dzieci i młodzieży.

W pracy zawarłam przemyślenia własne i analizę dostępnej mi literatury na temat działalności pedagogicznej Janusza Korczaka .

Literatura

A. Lewin, Tryptyk pedagogiczny: Korczak - Makarenko - Freinet, Warszawa1986.

I. Pyrzyk, Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej, Toruń 1998.

Red. H. Kirchner, Janusz Korczak. Pisarz, wychowawca i myśliciel, Warszawa 1997.

K. S. Wajsowie, Próby oceny działalności Janusza Korczaka. Kilka refleksji, ,,Polonistyka'' 1986, nr 4.

J. Korczak, Pisma wybrane.

9

A. Lewin, Człowiek i dzieło, ,,Głos Nauczycielski'' 1986, nr 18.

M, Ziółkowska Sobecka, Wartości moralne w utworach dla dzieci i młodzieży Janusza Korczaka, ,,Polonistyka'' 1986, nr 4.

---