Tadeusz Miciński, Wybór poezji, wstęp i oprac. W. Gutowski

WSTĘP

I Wieczny wędrowiec

- Tadeusz Teodor Miciński urodził się 9.11.1873 r. w Łodzi.

- ojciec Rudolf, matka Wanda z Pruskich (pewne zdolności literackie)

- 1892-1893 guwernerka na Polesiu, tu poznał swoją przyszłą żonę Marię Dobrowolską

- 1893-1895 - rozpoczął studia na UJ (historia i literatura polska)

• Kształtują się pewne cechy osobowości twórczej Micińskiego - przełamywanie tendencji pozytywistycznych, kształtowanie „poszukującego”, „neurastenicznego” bohatera, potrzeba zaangażowania w ruch niepodległościowy, niechęć do stabilizacji, osiadłego życia, skłonność do ciągłych peregrynacji

- 1895 - studia w Lipsku, 1896 - studia w Berlinie

• Zetknął się z literaturą starogermańską

• Poznał Przybyszewskiego

- 1897 - wizyta w Hiszpanii u Wincentego Lutosławskiego

• Inspiracja malarstwem Goi

• Pogłębienie znajomości mistyki karmelitańskiej

• Zainteresowanie dramatem hiszpańskim (Calderon)

• Rozumiał się z żoną Lutosławskiego - Zofią Casanova - tłumaczył jej wiersz

• Zetknięcie się ze śladami działalności inkwizycji - cykl wierszy In loco tormentorum

- druga połowa 1898 - Petersburg, Moskwa

- w latach dziewięćdziesiątych próbował się osiedlić we własnym domu w Warszawie, ale i tak go ciągle nosiło

- fascynował się działalnością różnych bractw i zgrupowań (Bractwo Pracy - w Rosji, Zakopane i inne)

- po wybuchu I wojny światowej udał się z rodzina na Polesie, tu został internowany, więziony w Kałudze, zwolniony w 1914 roku - po powrocie do Warszawy zdecydowanie opowiadał się po stronie prorosyjskiej, wierzył, że Rosja zdoła wydźwignąć Polskę

- przeniósł się z rodziną do Moskwy, współpracował z rosyjskimi czasopismami, udzielał się przy organizacjach polonijnych, kontakty z polskim i rosyjskim środowiskiem artystycznym

- rewolucja bolszewicka przyniosła mu zawód

- w 1918 wrócił do Polski

- zginął zamordowany w drodze powrotnej z pogrzebu Marii Dohrn-Baranowskiej w 1918r. nie wiadomo, czy napastnicy byli przypadkowi czy celowo nasłani, grób Micińskiego znajduje się w osadzie Małe Małynicze

II Poeta-wizjoner - prorok-ideolog. Zarys twórczości

- w twórczości Micińskiego ujawniają się - często sprzeczne - postawy „poety wyzwolonej wyobraźni” oraz „proroka-wieszcza”, a nawet „ideologa”, zatroskanego głównie o skuteczność i donośność swego programu

- Gutowski wyróżnia trzy okresy w twórczości Micińskiego:

1) początek lat `90 do 1904r. - od młodzieńczych prób literackich do poety-wizjoera

• najważniejsze dzieło - tom poezji W mroku gwiazd (1902)

• praca nad poematem Niespełniony. Kuszenie Chrystusa Pana na pustyni (1901-1905) - poemat prozą, mroczny, pełen katastroficznych wizji, egzystencja jako domena Lucyfera, trwoga, pozorna twórczość, niemożność nawiązania dialogu z Chrystusem

• próby dramatyczne - Noc, Matka (ok. 1896), Veni Creator albo walka dusz (ok. 1897-1899), Noc rabinowa (1903) - to ostatnie, to ironiczne potraktowanie dzieł wieszczów, groteska, ludycznie traktowane motywy i symbole

• fascynował się Królem-Duchem Słowackiego, chciał stworzyć coś podobnego

2) 1905-1913 - przemyślenia religinjne, metafizyczne i społeczne („Xiądz Faust”) 1906 cykl esejów, manifestów światopoglądowych, programów „odrodzeńczych” Do źródeł duszy polskiej - poszukiwania duszoznawcze pokazywały zmagania postawy lucyferycznej i Chrystusowej

• fascynacja problematyką metafizyczno-moralną - Walka o Chrystusa (1911), dramaty Kniaź Potiomkin i W mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissa Teofanu (1909). - nadmiar idei i środków artystycznych sprawiał, że nie dało ise etgo wystawić na scenie

• powieści inicjacyjne - Nietota (1910) i Xiądz Faust (1913) - współczesne fakty i rzeczywiste postacie uzyskują wymiar symboliczny - są w nich różne formy literackie (powieść historyczna, sensacyjna, współczesna, fr. satyryczno-groteskowe, wierszowane traktaty, cykle liryków, nowe wersje poematów prozą)

• cykl dramatów Koniec Wenety „uniwersalno-dydaktyczna przypowieść o trwałości słowiańsko-germańskiego konfliktu”

• powieść Wita (powst. 1912-1913) - nawiązuje do okresu rozbiorów

• patriotyczny dydaktyzm kosztem symbolizmu

3) 1814-1918 - historiozof-neomesjanista

• Termopile polskie. Misterium na tle życia i śmierci Józefa Poniatowskiego.

• Mené-Mené-Thekel-Upharisim

- współpraca z Sewerem (Ignacym Maciejewskim) - wspólny utwór dramatyczny Marcin Łuba (1896)

- debiut poetycki - Łazarz (1895, druk 1896)

- debiut prozatorski - nowela Nauczycielka (1895, druk1896)

- obydwa debiuty wyrażają modernistyczne niepokoje (wyobcowanie artysty, skrępowanie rolą społeczną, poczucie niespełnienia)

- z czasem coraz mniej artyzmu, coraz więcej służalczości wobec polityki

III Apologia i rozumienie. O recepcji poezji Micińskiego

- inne dzieła Micińskiego niż poezję krytykowano, ale kiedy pisał wiersze, widziano w nim wielki talent

- początkowe recenzje bardzo entuzjastyczne

- Adolf Nowaczyński z twórczości całej epoki najwyżej cenił twórczość właśnie Micińskiego

- elastyczność, indywidualistyczny mistycyzm, wizjonerstwo, odkrywa świat duszy

- zalecano czytać przez współodczuwanie

- słowo-klucz CHAOS - dostrzegano w nim siłę ekspresji, moc wyobraźni (przeciwnicy mówili, ze gubi się w chaosie własnej duszy)

- krytycznie i złośliwie o dziełach Micińskiego pisał Józef Albin Horbaczewski, ale nawet on stwierdził, że te dzieł pozostaną w polskiej literaturze, mają swój mistyczny urok

- Brzozowski - ambiwalencja - miał duży potencjał, włożył dużo wysiłku, ale dzieła były niespójne

- XX wiek - podkreślano prekursorstwo wobec nurtów awangardowych (Stur, Witkacy)

- po wojnie dokładniejsze studia badawcze

- Wyka widział w Micińskim głównego przedstawiciela ekspresjonizmu w Młodej Polsce

- Antoni Czyż i Jerzy Sosnowski czytali dzieła Micińskiego w kontekście „barokowego światoodczucia”

-Podraza-Kwiatkowska podkreślała związki z symbolizmem

- Jan Józef Lipski widział w Micińskim prekursora surrealizmu

- Erazm Kuźma podkreślał rolę oksymoronu (na różnych poziomach tekstu)

- Edward Balcerzan za podstawę konstrukcyjną uznał dualizm przestrzeni przedstawionej

- kluczem nowszych interpretacji jest „psychologia głębi” Junga - u Micińskiego wewnętrzna walka nie przynosi ostatecznych rozstrzygnięć

- Jan Tomkowski - związki z gnozą

IV Pierwsze projekty poetyckie

- Modlitwa

• Kryzys religijny, rozterki modernistyczne, które można przezwyciężyć w obcowaniu z transcendentnym Bogiem

• Bóg jest życzliwym partnerem człowieka, rozmawia z człowiekiem

• Człowiek tęskni za utraconym sacrum

• Obcowanie z Bogiem przywraca nadzieję

- Zawierucha

• Antyteza Modlitwy

• Zwrot-ku-szatanowi

• Nihilistyczna fascynacja złem i cierpieniem

• Kontakt z Bogiem niesie rozczarowanie

• Wątki narodowej tradycji wzmacniają radość niszczenia

• Wędrowiec znajduje dom w błądzeniu, zamieszkuje przestrzeń nie do zamieszkania

- Resurrecturi

• Nawiązanie do wiersza Krasińskiego

• Bohater utożsamia się z ukrzyżowanym Chrystusem, tylko nie ma nadziei na zmartwychwstanie

• Nie chce nowego życia wobec śmierci Polski - połączeni egzystencjalno-metafizycznego odrodzenia jednostki z odzyskaniem przez Polskę niepodległości

• Integracja cierpiącej jednostki z duszą narodu jest impulsem przezwyciężającym śmierć - nowy Król-Duch

V W mroku gwiazd - poemat metafizycznego protestu i rozpaczliwej nadziei

- można czytać tomik jako pewna całość (stąd poemat)

- autor w spisie treści podzielił tomik na siedem dużych cyklów, dwa z nich maja jeszcze podcykle; grupy ze wspólnym podmiotem wypowiedzi lub podobną poetką

- autor również używa słowa poemat w dedykacji dla żony „kończący się tu poemat W mroku gwiazd”

1) Ekspresja, kreacja, ocalenie (zarys programu)

- Koloseum - utwór inicjalny

• Oryginalny program szczytowej fazy Młodej Polski

• Prolog poematu, inwokacja

• Sytuacja wypowiedzi: wewnętrzny pejzaż to świat po katastrofie, cierpienie, szaleństwo, obszar otwarty, ślady świetnej przeszłości, lęki i jednoczesna możliwość działania

• Destrukcja i poczucie wolności

• Doświadczenia rozpadu i przekroczenie granic „ja” i kultury macierzystej

• Możliwość penetrowania mare tenebrarum „głębii duszy”

• Podwójny ruch wertykalny (ruch wertykalny jest kluczowym motywem w poezji Micińskiego): wstępowanie i zejście w chaotyczne ciemności

• Poeta jest jednocześnie poznającym różne kultury i tym, który poznaje głębie duszy - ekspresjonista, hermeneuta symboli i mitów, kreator, terapeuta, zbawca

• Końcówka - zejście w głąb staje się wywyższeniem - im głębiej schodzi, tym swobodniej osiąga pułap transcendencji, wolności twórczej

• Konteksty w twórczości innych modernistów: Przybyszewski, Kasprowicz, Staff - Miciński jest wobec nich polemistą: wbrew Przybyszewskiemu szuka odrodzenia religijnego i moralnego, jest pocieszycielem i jednocześnie śmiało wyraża nieświadome; przeciwnie niż Tetmajer nie produkuje gotowych doskonałych przedmiotów, tylko fragmentaryczne wizje; przeciwnie niż Kasprowicz swobodnie porusza się na polach innych wiar, odwołuje się do religijnego panteonu; przeciwnie niż Staff boi się zatracenia w głębiach duszy, psychicznych labiryntach

• Symbolika ruchu wertykalnego wyraża dynamikę życia jednostki i społeczeństwa, narodu; w poezji zazwyczaj jest to dialektyka obumarcia-odrodzenia, czasem jednak bohaterowie giną w ciemnościach

• Świat pulsuje rytmem regresu, rozpadu, katastrofy, śmierci i odrodzenia, kreacji, wolności, nadziei

2) Wymiary świata poetyckiego

- poezja Micińskiego jest polem walki między chaosem a porządkiem

- chaos można rozumieć dwojako:

• Spontaniczne skomplikowane przeżycia, które nie mieszczą się w tradycyjnych formach - stąd ich burzenie, zrujnowanie systemów symboliczno-mitycznych (Czarne xsięstwo)

• Dezintegracja rzeczywistości, natłok dręczących obsesji, które potęgują cierpienie i absurd

- porządek jest rozumiany analogicznie do chaosu

• Dążenie odrodzeńcze, integrujące, próbujące stworzyć nowe relacje z człowiekiem, światem, Bogiem

• Porządek jako pseudoład świata-więzienia (Reinkarnacja, Ananke, Zamek duszy)

- walka między ładem a chaosem nie jest rozstrzygnięta

- zewnętrzna warstwa tekstu pokazuje „poetykę zaskoczenia” (oksymorony, antytezy, kontrasty)

• Celowe burzenie początkowej regularności wersyfikacyjnej na rzecz nieregularnego wiersza wolnego - dynamika emocji, konflikty wewnętrzne podmiotu (Minotaur, Zamek duszy)

• Te najbardziej mroczne partie ostentacyjne regularny rytm - podkreślenia kontrastu między cierpieniem a mową lub oswojenie tego cierpienia (In loco tormentorum)

• Emocyjny wiersz wolny (Strach)

• Dekonstrukcja formy np. sonetu (Palmy), ballady (Strach, Baśń)

• Zestawienia wierszy regularnych i nieregularnych obok siebie

• Antytezy, składnia mówiona (zdania niedokończone, wykrzykniki, równoważniki zdań, elipsy, wtrącenia, pauzy, nawiasy) - nie jest to jednak język potoczny, przeciwnie, leksyka jest symbolistyczna 9obrazowe równoważniki, zestawienie pól semantycznych sakralnych i demoniczno-bluźnierczych), ale pozorny „nieporządek” zbliża poetę do ekspresjonizmu

- wyobraźnia o cechach onirycznych - wizje, halucynacje

- udramatyzowane fabuły oniryczne, zakończone przebudzeniem, demaskują treści naganne, wyparte, tym bardziej dręczące

- wizje senne są też znakiem mocy wieszcza

- sny bliskie marzeniu (terapeutyczne, bliskie kontemplacji, harmonia, istnienie ukrytego porządku świata, również sny erotyczne, które są maską ideału) i sny-koszmary (egzystencjalne lęki, poczucie osaczenia i absurdu, upiorność jest źródłem lęku i bluźnierstwa, sen-tortura wywołuje masochistyczne rozkosze, sen trupi - rozkład, rozterki, niepewność, nekrofilskie pragnienia; Strach)

- znaczenie przestrzeni

• Bohaterowie są w ciągłym ruchu, ciągle przekraczają granice przestrzeni, które są formami ekspresji

• Egzystencja bohaterów jest złączona z pejzażami, przez które przechodzą

• Opozycje przestrzeni zewnętrznej/wewnętrznej, immanentnej/transcendentnej, mieszkalnej/kosmicznej, ale nigdy nie subiektywna/obiektywna - zawsze jest subiektywna

• Dwie główne opozycje przestrzeni: kosmiczna/ intymna i osaczenia, katastrofy/ocalenia > 4 główne odmiany symbolicznych przestrzeni:

1. Intymne przestrzenie osaczenia - np. symbole architektoniczne znane z literatury mistyczne, pozbawione swych pozytywnych znaczeń, za to wywołujące poczucie uwięzienia (labirynty, narzędzia tortur, stojąca woda)

2. Intymne pejzaże ocalenia - azyle wewnętrzne bohaterów, nietrwałe, enklawy ładu i szczęścia

3. Przestrzenie kosmosu-więzienia - pejzaże wyludnione, bez życia, zamrożone, przestrzenie otwarte, wypełnione energią rozkładu i śmierci, w których symbole wiary i żywioły wolności ulegają destrukcji i potęgują cierpienie, obszary daremnego poszukiwania

4. Kosmiczne przestrzenia ocalenia - pejzaż jako boska księga natury, otwarty, wieloznaczny pejzaż dążenia ku Bogu

- podmiotami wypowiedzi Miciński najczęściej czyni symbole-maski, postaci z różnych mitologii i tradycji literackich

- jest siedem cyklów poetyckich (znaczenie symboliczne siódemki, siódemka pojawia się również później, w niektórych utworach, jest to więc świadomy zabieg)

- pierwszy cykl jest zapowiedzią lucyferyzmu, ostatni franciszkanizmu - osobliwa rama całości

- Lucyfer

• symbol człowieka, który w indywidualnym buncie dostrzegł warunek swojej autonomii i podstawę twórczości

• postać tragiczna, niejednoznaczna, sprzeczna - ma świadomość jednoczesnego istnienia w materii, mroku i niebie, przeniknięty wolą życia, wola wiedzy i samopoznania

• skupia w sobie ból istnienia - wybrał dla siebie taki nie inny los, jak samobójca (Samobójca), sprzeciw wobec chaosu i wobec prseudoporządku

- wątki franciszkańskie - prawie nie zauważane

• w ostatnim cyklu bunt zastąpiony został gestem ofiary i pokory

• lucyferyczny św. Franiszek - cierpi, posiada atrybuty szaleństwa, ale przeżywa wszechobecność Boga

- znaczenie finalnych utworów w cyklach - wyrażają postawy opozycyjne wobec inicjalnych - sygnał przemiany, albo współistnienie przeciwieństw, albo nawet potwierdzenie sytuacji początkowej

3) Wobec agresji Boga

- Bóg jako zazdrosny tyran, który niszczy azyle człowieka, u którego zobaczył jakieś kreacjonistyczne możliwości

- niszczy zwłaszcza to, co wiąże się z azylem zamieszkanym przez wymarzoną postać idealnej kobiety

- to Bóg jest centrum i źródłem zła (a nie, jak u innych modernistów, determinizm przyrody, czy przewrotność szatana)

- dekonstrukcja podstawowych tekstów tradycji religijnej

• tekst poezji mistycznej

• tekst „wielkiej fabuły” chrześcijaństwa (od genesis do eschatologii)

- śmierć Boga w samej głębi duszy (czyli tam, gdzie według mistyków Bóg miał się autentycznie objawić)

- jednak nawet w pejzażach tortury ukazują się jakieś elementy sacrum - na progu śmierci, w momencie kulminacyjnym tortury pojawia się wizja sakralno-terapeutyczna

4) Bezsilność bogoburców.

- odpowiedzą na agresję Boga są tytaniczni bohaterowie - w rzeczywistości są oni jednak slabu, bezsilni, bo jest za dużo destrukcyjnych impulsów, energia twórcza zostaje zdegradowana (Głębiny Duch)

- moc okazuje się być iluzja, makrokosmos makrochaosem - konsekwencją jest zerwanie stosunków z innymi z Bogiem, wybuch nihilistycznych sił

- Bóg jest odpowiedzialny za wewnętrzna sprzeczność człowieka - jest kusicielem i zwodzicielem

- bunt, który odziera Boga z atrybutów mocy podkreśla jednocześnie metafizyczną samotność człowieka

- konsekwencją takich przeżyć jest zgoda na śmierć

5) Drogi twórczej wolności

- bohaterowie Micińskigo przez swoje próby buntu pokazują pewną drogę twórczej wolności

- nie zawsze jest to wolność pozytywna, często jest zła - nasycona zbrodnią, kreacją świata na opak, bluźnierstwem, łamaniem tradycyjnej symboliki religijnej

- przekonanie o tym, że cierpienie buntownika jest większe i bardziej patetyczne niż Chrystusowe

- pokazywane obrazy są obrazami duszy - nie ma tu miejsca na mimetyczność - to też jest rodzaj wolności twórczej

- pokonanie przeznaczenia

- znaczenie gwiazd - raczej w rozumieniu gnostyków, którzy obawiali się tak wielkiej osaczającej człowieka doskonałości

6) Wobec kobiety - osobliwości wyobraźni erotycznej

- motyw spojrzenia - banalny do granic, ale Miciński sobie z tym poradził, mówiąc o spojrzeniu jako początku wędrówki w głąb duszy partnerki

- dwa typy kobiety

• anima - kobiecy ideał, prawzór życia, obraz Innego, nie-ja

• magna mater - pierwotne związki z naturą

- spotkanie z animą jest niejednoznaczne, wywołuje konflikt - idealny obraz przekształca się w obraz agresywnej kobiety

- z kolei spotkanie z czułą, opiekuńczą kobietą wywołuje agresję w bohaterze (on się boi osaczenia, skrępowania możliwości działania)

- zawsze jest niespełnienie

- wiersze, w których podmiotem mówiącym jest kobieta - wyrażały wieczny konflikt między naturą a kulturą

- wszystkie kobiece maski opalizują sprzecznościami

- inna funkcja kobiecych masek - wzmocnienie dialogowości

7) możliwość niemożliwego: perspektywy zbawienia

- motyw ofiary

- ofiara postrzega siebie jako ziarno rzucone na siew, które może zginąć

- poddaje się oczyszczającej mocy ognia (to z tradycji hinduskiej)

- jedynie przez zgłębianie psychicznych ciemności, przez obumarcie, można osiągnąć nowe życie

- próby przejścia na stronę mistyczno-religijnej harmonii - sen terapeutyczny - spotkanie z Chrystusem poprzedza spotkanie z ukochaną, niestety świat taki jest niedostępny dla bohatera

- cykl Już świt jest najbardziej rozjaśnionym elementem zbioru - poprzedzony cytatem z Naśladowania Chrystusa - krystalizacja chrześcijańskiej wizji odrodzenia-zbawienia (oczywiście już następny cykl ją neguj na rzecz „religii potępnienia”)

- próby osiedlenia się w świecie boskiego porządku, nadzieja na to, że nieład jest tylko subiektywnym wrażeniem > modlitwa wielbiąca

- szczęśliwa natura - wyidealizowany obraz „boskiej księgi”, znaczenie „Boskiej Kobiecości” (nawiązanie do ikonografii maryjnej)

- harfa - znak twórczości, często ukrytej, utożsamianej z wiedzą profetyczną - strzaskana harfa potęguje osamotnienie i poczucie katastrofy

VI Od Kaukazu do Ultima Thule

- Kaukaz - cykl, w którym znaczone i znaczące się przenikają

• przeplatają się secesja, ekspresjonizm, nadrealizm (męczący sen)

• bohater chce działać, ale czuje niemoc

• przestrzeń - kraina Orientu

- W roku gwiazd można czytać jak palimpsest

• dalsza część Króla-Ducha

• nawiązania do liryków lozańskich

• nawiązania do poezji barokowej

- po roku 1905 motywy lucyferyczne uległy zmianie

• lucyferyczni bohaterowie walczyli o niepodległość Polski - w słusznej sprawie

• pod maskami gadów, bestii kryli się Niemcy

• program prorosyjski

- wyobraźnia erotyczna uległa podobnym uproszczeniom

• przeważają refleksje na temat nieszczęśliwej miłości

• banalne ujęcie Don Juana, który zdobywa wszystkie kobiety po kolei, a na koniec spotyka Beatrycze, która godzi go z Bogiem (Miłości i melancholii świątynia)

- cykl Ultima Tiule

• konkretna sytuacja pełna seksualnych fascynacji

• indywidualne doznanie, które nadaje życiu koloryt, które gdyby nie dzieło sztuki, zginęłoby w chaosie codzienności

TREŚĆ (nie wiem, jak to ugryźć, bo to w sumie tworzy jakąś tam całość, co prawda dla mnie niekiedy mało zrozumiałą, ale zawsze… spróbuję więc szegółowiej opisać niektóre wiersze, a resztę jakoś tak bardziej zbiorowo, ogólnie… może jakieś motywy, obrazy, którymi „mówi” Miciński. Dodałam jeszcze, tak jak prosiła Kamila, tytuły lub incipity tych wierszy, których nie omówiłam)

I W MROKU GWIAZD

Strąceni z niebiosów (tytuł cyklu wskazuje na główną cechę bohatera - lucyferyzm)

Motto pochodzi z tragedii Ajschylosa Prometeusz w okowach, ale jest zmieniona forma - podmiot zamiast zwracać się do kogoś, mówi o sobie „Za karę będę na okropnej skale stróżował stojąc - bez snu i bez ruchu - jęk niczyjego mój nie dojdzie słuchu.”

Kolosseum

Serce podmiotu jest podobne do bezkształtnych ruin. Zaduma prowadzi go w gwiazdy. Zwraca się różnych gwiazdozbiorów: Oriona, Andromedy, Kasjopei, Perseusza, Liry, Orła, Centaura - prosi gwiazdy o siłę, nazywa siebie tułaczem po otchłani. Prosi o wiedzę, objawienie. Chce być prorokiem. W ruinach jego serca są tylko więzienia i klatki z łańcuchami pordzewiałymi od krwi i łez. Jego duch schodzi w ciemności piekielne, tam sa drzewa rozpaczy (przeciwieństwo drzewa życia), lód, mgły, śmierć, krwawe płomienie. Końcówka: „A nad głębiami Duch - gasi gwiazdy - i rozżarza wizje świetniejsze od gwiazd.”

Orland szalony (tytuł podcyklu - nawiązanie do poematu Ariosta o zakochanym do szaleństwa Orlandzie)

Pierwszy wiersz jest nawiązaniem do śmierci Chrystusa na krzyżu. Upiorny sen, zimno, dusza się błąka. Jest Golgota, na krzyżu wisi skrwawiony kruk, na dole cicho gra harfa. Psy gryzą ludzkie kości.

Dalej są wiersze o miłości do kobiety. On te kobietę zabił:

[Hej, z mauretańskich śpiewnych sal…]

[Newady śnieżne zimne szczyty…]

[Na szafirowej snów głębinie…]

[Ach, w modrzewiowym dworze…]

Motywy św. Graala, który został rozbity o skały, podmiot porównuje się do umęczonego Chrystusa, ale mówi, że ma więcej ran i żywi orły swym sercem.

Obraz domu, do którego podmiot wchodzi, żeby zabić męża kobiety, ona i jej dzieci będą na to patrzeć, to ma być zemsta, której będzie błogosławił szatan.

Czarne xięstwo (tytuł podcyklu)

Obraz zamku Chimery, do którego uniosły podmiot jego szaleństwa. W tym zamku ukrzyżowane Andromedy (symbol perwersyjnego erotyzmu). Jeruzalem piekielna na rubinowym szczycie. Katedra, w której leży ciało Bereniki.

[Pośród nocy miesięcznej przez bory…]

[Kiedy w rajskim dziwnym śnie] - podmiot wymarzył sobie ideał kobiety, a Bóg jak „fosforyczny zimny gad”, zabrał mu te kobietę, zniszczył jego marzenie. (swoją drogą słowo „fosforyczny” dość często się w utworach powtarza)

[Ponad głębiami czarnych wód…]

Lucifer (tytuł podcyklu)

Podmiot nazywa siebie ciemnym płomieniem bożym, królem komet, piorunem burz, otchłanią tęcz. Ale nie ma właściwie żadnej mocy, mógłby nad sobą zapłakać, słońce jest jego wrogiem, bo wielbi Boga.

[Mój duch łańcuchem skuty do ziemi…] - Duch przykuty do ziemi łańcuchami, ma skrzydła, jest samotny, był jak bogowie, a teraz burze, wichry po nim płaczą.

Melancholia

[Oto mej duszy świątynia…]

Kain (tytuł podcyklu)

Z boru wyszła piękna dziewczyna ze złotymi włosami, z twarzą Bogarodzicy, on ja zobaczył i się zakochał. Ona kochała innego. Więc on przywołał śmierć. Jego losem jest wieczne niespełnienie.

Przywołuje obraz pięknej kobiety, ona jednak staje się groźna, on będzie o niej pamiętał i zrobi wszystko, żeby ona tez go nie zapomniała. Motywy drogich kamieni: szmaragdy, szafiry, rubiny, diamenty; zimno (m.in. jej serce), krew, mgły, wiry

Motyw zazdrosnego Boga, który zabierze kobietę

[Magia mej duszy niechaj Cię woła…]

[Kiedy Cię moje oplotą sny…]

[Jest serca kraj na modrej morza fali…]

[Błękitnym echem letniej żarzy…]

[Na księżycu czarnym wiszę…]

Inferno (piekło) - podmiot zazdrości szatanowi jego doli. Szatan „wszponia się” w ciało podmiotu i mówi: „jam jest twój skryty człowiek”

Ananke - gwiazdy wydały sąd o podmiocie, będzie on wiecznym tułaczem. Jego duch odpowiada, że w tym tułaniu jest wolność

Kallypso - pomiotem jest kobieta, boginka, która cierpi przez niespełnioną miłość. Znów motywy szafirów, brylantów, cyprysy (też często w tych o miłości), ogień, groty, gwiazdy, jezioro (motyw gwiazd odbijających się w wodach jezior też często), kwiaty, wichry, klatka

Korsarz

[Tak jestem smętny jak kurhan na stepie…] - podmiot mówi, że jest smutny, samotny, błądzi, tuła się, niby jest silny, ale nic nie może („król bez korony”, „bóg bez wieczności”), gdyby było inaczej, zdobyłby się na heroizm („powiódłbym - na Termopile!”)

[W zaczarowanym lesie, pełnym jaśni…]

[Nade mną leci w szafir morza…]

[Rycz burzo! Wichrze, potargaj te sznury…] - motyw burzy na morzu, podmiot mówi „ja - Prometeusz przykuty do galer” ogień niszczy jego serce jak lód niszczy skałę, czuje w sobie bunt wobec Boga, ale cale jego szarpanie się dąło tylko tyle, że zdobył „cichy, bezkresny - niepojęty ból”

Król w Osjaku (nawiązanie do tego, jaki król Bolesław Śmiały przebywał w węgierskim Osjaku w klasztorze po wypędzeniu z Polski. Utwór stanowi nawiązanie do Króla-Ducha, jakby dalszą część)

Motto: „Lew się ducha we mnie sroży i rzuca się i rwie ludzi wprzód, nim się rozum obudzi.” słowa z „Księdza Marka” Słowackiego

Król się żali, że musiał uciekać z kraju. Kochał Polskę, tu zdobył sławę. Zakochał się w jakiejś kniaziównie, ale ona została otruta, a on poprzysiągł zemstę. Szatan mu objawił, że zdrajcą jest duchowny (oprócz tego, że król go bronił, że duchowny niby królowi służy, a tak na prawdę zdradził, ale król ma w sobie moc tytana, może coś zrobić), więc król we wściekłości wdarł się kościoła i pociachał księdza. Czasem przychodzi do niego duch biskupa i mówi, że jest zbawiony, ale król nie wierzy, bo nigdy nie wiadomo czy to nie znowu szatańska sprawka. Ludzka dusza jest nieodgadniona, król siedzi w celi samotny, nawet ważki odleciały, płacze.

Lamentacje

Baśń

Noce polarne (tytuł cyklu)

Motto: cytat z Anhellego o tym, że Ellenai chce zaufać Bogu, a Anhelli dziwi się, że ona mimo zbrodni na swoim koncie jest taka spokojna.

[Jak zwiędłe liście czernią me kroki na śniegu…]

[W mym sercu baśni o jutrzence…]

Głębiny duch

Nokturn

Motywy ciszy, ciemnej i twórczej nocy, wież-więzień, kolory (czarny, purpura, niebieski), zakrwawione ręce, ciemny hymn, księżyc, bicie dzwonów, podziemny labirynt (do którego schodzi podmiot), kwiaty ze szronu

Umarły świat - podmiot pokazuje nam swój zamek „nad czarną głębią”, samotny, na szczycie góry, wokół śpiący rycerze, zimna i martwa toń jeziora. Podmiot mówi „Zwano mię Chrobry”, opowiada o dawnym świecie, którego już nie ma, który umarł, Bóg tez już umarł

Widma - obraz zlodowaciałego świata, po którym płyną duchy, a upiory wbijają w nie swe szpony. Na tronie siedzi sędzia - Bóg - „krwią bez głowy ściekający trup”. Podmiot pędzi na koniu, wokół niego grzech, szalona gra na trąbie spiżowej

[Duch mój zamieszkał wyludnione miasta…]

Zamek duszy - motyw harfy pod lodem (bohater nią jest). Bohater czuje się więźniem własnej duszy, Bóg jest nieczuły na łzy, Podmiot chce się zbuntować, nie będzie się spowiadać Bogu, jest gotowy bluźnić. Bóg jest jak Piłat, jest też „opuszczonym starcem”. Bóg odszedł, a bohater został sam w spleśniałym grobie, prowadzi go jakaś mściwa ręka w kieruku wiecznego żalu. Wiersz jest bardzo ekspresyjny - dużo pauz, nawiasów, wykrzyknień, myślników.

Msza żałobna - dusza zmarłego króla Rogera II błąka się przy zamarzniętym morzu, nagle widzi kościół, chce wejść się pomodlić do Boga, wicher go odpycha. W środku widać złoty tron, a na nim czarny rycerz, sobowtór króla, czarne włosy, trupia twarz, sześć skrwawionych skrzydeł, gra na niemej harfie, słychać szatański śmiech. Bohater wychodząc z kościoła powiedział „duchy, pokój z wami.”

Już świt (tytuł cyklu)

Motto: z Naśladowania Chrystusa o tym, że każdy niesie swój krzyż i nie można od tego odejść, nie ma innej drogi, droga krzyża świętego jest królewską drogą.

Drugie motto: z Anhellego „ I obejrzał się duch jasny na wołanie dziecka i powracał leniwo po złotej fali, wlekąc po niej końce skrzydeł obwisłych ze smutku.”

[Już świt… Purpury są na niebie] - wstaje dzień, niebo się mieni różnymi kolorami, ale dusza się boi, kopie dla siebie mogiłę, boi się swojego czerwonego cienia. Serce się wyrywa, płacze, Bierzę pątniczy kij. Przychodzi anioł, który wszystko uświęca, morze mieni się fioletem, błękitem, różem, ukazuje się obraz Matki Boskiej, obłoki jak kadzidło. Słońce jest królem ziemi, a Bóg jest słońcem świata. Dusza jest gońcem bóstwa, tylko serce jest cierpiące i przepełnione wiecznym bólem.

[Płyną ciche srebrne łzy…]

[Bądź zdrowa!...]

Przed burzą

Wiersze o pożegnaniu z ukochana i bólu, jaki ono wywołuje.

Tłumaczenie wiersza Zofii Casanova Skargi - dusza stoi zgięta pod krzyżem i szuka ukojenia w bólu. Pyta czy już zawsze będzie musiała milczeć o tym, co boli, „wlec swoje życie” z ciągłą wizją niedoli. Tylko śmierć może dać ciszę i ukojenie.

Ogień

Wilia - wiersz dedykowany ojcu. Podmiot mówi, że jego synek napisał do niego list, że pan Jezus przyjdzie, że już są aniołki, gwiazdki, żeby tatuś już wrócił. Ale ten list gdzieś się zatrzymał, bo żaden promień nie rozświetlił mroku w duszy podmiotu. Dusza powinna się radować, bo ma dwa serca „przelśnione” (syn i żona). Ojciec pisze do synka (Jarusia) list, że wróci, że mama już nie będzie płakała. Tylko kiedy Bóg mu na to pozwoli i wyzwoli z mroku, Cienia?

[Kiedy odejdę w dal…]

Samobójca - dobrowolnie porzucił raj i zszedł w czarne groty, będzie miał własne królestwo, choć jest tułaczem. Był jak pelikan, ale karmił nicość, bo jego dzieci umarły z głodu. Jego Matka (chodzi o ojczyznę) jest niewolnicą. On odda swoje serce w ofierze.

Dusza w czyśćcu

Ostatni w tym cyklu jest wiersz z laurki, którą dostaliśmy od p. Słowikowskiej na Wielkanoc

In loco tormentorum (tytuł cyklu - w miejscu udręki)

Motto: z Glosy św. Teresy, ale przerobione (dość perfidnie ); było: „Przed życiem czuję - nie przed śmiercią - trwogę - bo takie światy widzę tam, przed sobą, że mi ten ziemski grobową żałobą i tym umieram, że umrzeć nie mogę!” (przekł. Krasińskiego), a jest: „Żyję - nie żyjąc już w sobie, na życie aniołów spozieram, a w mroku, rozpaczy umieram.”

Morietur Stella (Gwiazda umrze) - poczucie osaczenia przez ciemności, żyje tylko po to, żeby czuć, że umiera, płynie na wygnanie, widzi loch w granicie, niejaki On mówi podmiotowi „ja w Tobie”, nad podmiotem złote łabędzie, pod nim zimne gady. Motywy: czarna mgła oceanów, zamek duszy, róża więdnąca, wulkany. Podmiot przekrada się jak cień pod murem rajskich ogrodów. „Daremnie żyję i umieram”.

Wampir

Templariusz - wiersz o wyklętym rycerzu, strażniku św. Graala, rycerz mówi o sobie „ogród boskich tajemnic”, ma stygmaty, cicho spada, wokół zaleje burza, grzmią trąby, ludzie („obłąkany tłum”) błagają o litość, on cicho i spokojni nuci swa ostatnią pieśń.

[Zahuczał wicher jesienny…]

Natchnienie

Santa hermandad

Auto-da-fe

Quemadero

Madonna dolorosa

Wiersze inspirowane działalnością hiszpańskiej inkwizycji, o spalaniu na stosie

Reinkarnacja - ostatni wiersz tego cyklu. Dusza podmiotu wędruje, szatan już na nią czeka, ale pojawia się anioł boży. Dusza płynie swoją łodzią, ma nadzieję, że wraca do Boga, ale łódź zostaje porwana przez wiry i dusza wraca na ziemię, do kolejnego życia, do kolejnej męki i cierpienia. Jednym darem Boga okazuje się być wieczny ból.

Wpośród raju (tytuł cyklu)

Motto: „Patrzyła na różnobarwną puszczę, którą obrały za siedzibę pawie - uśmiechając się, ale z sercem pożeranym przez ogień smutku - jej wielkie oczy widziały rzeki jasnych wodach i drzewa okryte kwiatem pnączów.” - pochodzi z Mahabharaty, kobieta jest wierną żona, której wzruszony jej wiernością i smutkiem bóg śmierci, zwrócił męża.

Niestety nie potrafię opowiedzieć wierszy, które się składają na ten cykl… Dlatego zacytowałam motto w całości - utwory Micińskiego klimatem odpowiadają mottu.

- dużo tam wody, która migocze, ale też morze, rzeka, staw

- kolory to purpura, czerwień, czerń, złoto, fiolet

- pojawiają się nimfy, satyry, motyle

- żeby nie było zbyt miło są też otchłanie, ruiny, wrzosy, śniegi

- obraz Himalajów

- katusze, które cierpi podmiot (ale łatwiej mu kiedy pomyśli o ukochanej)

- motyw ironicznie śmiejącego się Pana Jezusa, który gasi księżyc

- kobieta staje się również demonem „widzę w Twych oczach zdradliwe sadzawki”, „widzę w Twych oczach ciemne morza tonie”

- motywy orientalne - indyjskie kwiaty, tygrysica i lew (w wierszu Ama - to erotyk, ale taki, jak to powiedziała Słowikowska, „po micińsku” ), Himalaje

Noc majowa

[Stoi kamień na kamieniu…]

[Wśród traw…]

Akwarele (tytuł podcyklu)

[Z wyżyn spoglądam na leśne obszary…]

[Noc mi rzuciła swą czarna zasłonę…]

[Dotknięciem wróżki mchy szmaragdowe…]

[Poją mnie wrzosy, paprocie miedziane…]

[Fioletowe góry…]

[Jaki lekki - zwinny - chybki…]

Palmy

Stryga

Strach

[Stanąć tak nad morzem…]

Serenada

Ama

Zatoka Tęcz (tytuł cyklu)

Droga mleczna

Meduza - podmiot żeński, opowiada o swoim cierpieniu, o tym, że Bóg się jej (i innych) wyparł, ona siedzi w podziemiach, w otchłaniach, wśród ruin, umiera na Golgocie, na krzyżu, w samym sercu krainy zła. Umiera z miłości, zniszczyła dla kochanka swoje królestwo. Uśmiecha się ironicznie.

Wyspa Gorgon

Kochankowie bogów

Izis

[O nocy cicha, nocy błękitna…]

[Moja tęsknota…]

Wodne lilie

Anamnezie

- w tym cyklu pojawiają się dedykacje dla znajomych, przyjaciół (jest wśród nich m.in. malarz - Dyzmański, badacz fotografii - Karol Drac, Sewer)

- bohaterami wierszy lub inspiracją często są postacie mitologiczne - Meduza, Gorgony, Minotaur

Minotaur - znowu o miłości „po micińsku”; podmiot opowiada swój sen, w którym żegna się z ukochaną, i idzie zabić Minotaura; umierający potwór błogosławi swoją krwią zakochanych; na końcu dusza błąkająca się przy brzegach Acheronu śpiewa hymn śmierci (nie jestem pewna, czy to jest dusza podmiotu, czy zabitego Minotaura…)

[Powiało na mnie morze snów…]

Witeź Włast - kolejna część Króla-Ducha, tym razem o Piotrze Właście - możnowładcy, którego król Władysław II podejrzewał o zdradę i którego za karę oślepiono i wygnano. U Micińskiego zawsze kiedy się ta postać pojawia symbolizuje rycerskość i odwagę Polaków. Tu też, Witeź pokonuje obrzydliwego gada.

Bojan

Biale róże krwi (tytuł cyklu)

Zarówno tytuł cyklu, jak poszczególne utwory nawiązują do historii św. Franciszka. W sztuce jest to cykl obrazów przedstawiających nagiego Franciszka, tarzającego się w cierniach, aby uśmierzyć pokusę posiadania rodziny; po błogosławieństwie Chrystusa opuszcza go szatan, krzew traci ciernie i okrywa się białymi i czerwonymi różami. Białe róże krwi to róże wykwitłe z krwi umartwiającego się Franciszka.

Białe róże krwi… - obraz uśpionego królewicza który leży na katafalku; przez cały utwór przewija się motyw dwóch siostrzyczek, które palą różne zioła; nad jeziorem śmierci siedzi nagi człowiek, zapatrzony w zielonkawą toń. To brat podmiotu. Obydwaj mężczyźnie toczą z sobą krwawy bój; znów pojawiają się siostrzyczki; podmiot siedzi na werandzie, u nóg śpi wierny pies, żona prowadzi mu dziecko, podmiot odchodzi „na drogę pod krzyż” i nie wróci już nigdy; znów siostrzyczki; podmiot mówi o zniszczeniu swoich czarnych księstw, o zanurzeniu swoich skrzydeł w starych wulkanach. Chyba chodzi o to, że szatan przegrał walkę o duszę człowieka, który jednak dla Boga zostawił rodzinę.

Stygmaty św. Franciszka - niby wiersz, bo ma rytm i się nawet rymuje, ale zapisany jak proza. Św. Franciszek opowiada o tym, jak „Upiór-strach nocny” robi mu stygmaty. Franciszek przez cały czas modli się do Boga, mówi, że idzie do Tajemnicy

Sen - podmiot liryczny opowiada jak we śnie widział tajemną księgę życia i męki św. Franciszka, widział, że św. się cieszył, bo umierał, ufając Panu. Dusza podmiotu płacze, że Franciszek nie zabrał jej z sobą.

Na samym końcu tomiku jest dedykacja:

„ Tej - która promieniem Gwiazdy Zarannej przyświecała księżycowym wulkanom - Tej zaiste wartej złotych strun i słów miłości - mej Żonie - poświęcam kończący się tu poemat W MROKU GWIAZD w Tatrach, w Rzymie, nad Atlantykiem, w borach poleskich pisany M. C. M. II.”

---