Tadeusz Miciński (1873-1918)
Studiował w Krakowie, Berlinie i Lipsku. Pisarze przebywający za granicą stykali się z teatrami europejskimi, co nie pozostawało bez wpływu na ich twórczość. Tadeusz Miciński, który znał świetnie teatry rosyjskie Meyerholda i Stanisławskiego, zachwycił się przede wszystkim teatrem w Hellerau pod Drezdnem.
Drukowano go w czasopismach takich jak: „Życie”, „Chimera”, „Krytyka”
Perwersja, okrucieństwa psychiczne i fizyczne, ideał bezpłciowości itp. współtworzą świat przedstawiony utworów Tadeusza Micińskiego. Pisarz ten był świetnym talentem. Pisał wiersze miłosne, nie rzadko piękne, często jednak grzeszące nadmiarem wielosłowia. Warte uwagi jest jakże przejmujące pożegnanie, zamieszczone jako pierwodruk w czasopiśmie „Życie” w roku 1899, Bądź zdrowa :
Bądź zdrowa ! (jak dziwnie brzmi dzwon !)
Bądź zdrowa ! (lecą liście z drzewa...)
Bądź zdrowa ! (miłość jest jak zgon...)
Bądź zdrowa ! (wiatr złowrogi śpiewa...)
Już nigdy ! -
Rwie serce Twój płacz !
Wydarł się z piersi niespodzianie,
żegnam Cię - trzeba - i Ty Boże racz -
litości ! ... -
W konie ! ... Chryste Panie
(Bądź zdrowa ! ...)
Miłość zatem nie zawsze przynosił ulgę w cierpieniu. Przyroda w utworach Tadeusza Micińskiego pełni rolę terapeutyczną. Surowe prawa rządzące w świecie przyrody rzadko u Tadeusza Micińskiego stanowiły przedmiot poetyckich rozważań.
Tadeusz Miciński w swoich utworach posługuje się symbolizmem. Twórczość jego jest przykładem nakładania się na siebie elementów dekadentyzmu, ekspresjonizmu i symbolizmu . Pisarz w swych utworach posługiwał się też metaforą. Tworzy on najbardziej gęste zbitki metaforyczne :
Czarne więcierze
czyhają na dnie
i każda żywa myśl tam przepadnie,
wola spoczywa
w zaroślach na dnie.
(Wśród traw... W mroku gwiazd, 1902)
Jest on również autorem pięknego wiersza - pejzażu wewnętrznego : Oto mej duszy świątynia z czarnych jak miłość marmurów... w mroku gwiazd. Wewnętrzny krajobraz odgrywa ogromną rolę w całej twórczości Tadeusza Micinskiego, zwłaszcza dramaturgicznej : „akcja” dzieje się tam bowiem z reguły w przestrzeni wewnętrznej, która jest kształtowana za pomocą elementów przestrzeni zewnętrznej. Jest to właśnie podstawa kreacji pejzażu wewnętrznego.
W przypadku poezji posługującej się techniką oniryczną, tj. techniką wizji sennej, wizja ta jest najnaturalniejszym sposobem wyrażenia sfery emocjonalnej za pomocą obrazów, a o to właśnie, o takie „myślenie za pomocą obrazów” chodziło symbolistom. Techniką oniryczną posługiwał się Tadeusz Miciński w jednym z utworów o przedziwnej odmianie pejzażu wewnętrznego (z tomiku W mroku gwiazd) :
Inferno
Wichry i dżdże - niebo od gromów rozdarte,
węże błyskawic i wycie szatanów -
duch mój zgnieciony głębią Oceanów
szyderstwem kłuje swą zastygłą wartę.
- Ha, Belfegorze ! doli twej zazdroszczę,
bo ogień chłonąc, jak ptak nieśmiertelny -
światów gasnących bard, książę udzielny -
w Ławrach swych grzebiesz mar anielskich moszcze.
Skrzył fosforycznie, choć mróz lodowaty
ścinał me żyły. I wyciągnął skrzydło,
i pot uronił na żelazne kraty -
syknęły z bólu - i pękły. Straszydło
wszponia się we mnie swym wzrokiem bez powiek
i szepce : masz mnie - jam twój skryty człowiek.
Klucza do tego utworu, do którego powierzchnia jest tylko odsyłaczem - trzeba się doszukiwać z trudem w lucyferycznej koncepcji Micińskiego, w walce z inercją, w zainteresowaniach problematyką podświadomości i snu, w obsesyjnym poczuciu uwięzienia i przełamywaniu zapór.
Najbardziej interesujące realizacje założeń symbolizmu - to poezja Tadeusza Micińskiego. Rozpoczął on działalność poetycką, jak już był wspomniane, w ostatnich latach XIX wieku drukując, między innymi w „Życiu” krakowskim.
Rok 1900 nie stanowi jakiegoś zasadniczego przełomu w rozwoju liryki młodopolskiej. Około 1900 roku ukazują się utwory wybitne, zmieniające dotychczasowy obraz literatury.
Ekspresjonizm młodopolski charakteryzuje w liryce właśnie spotęgowana intensywność wyrazu, dlatego mówi się czasem o nim : ekspresjonizm krzyku. Uczucia cierpienia, bólu, buntu, potęgi odznaczają się wyjątkową żarliwością i przedstawione są w wymiarach znacznie przerastających normalne. Jako odpowiednik tej hiperboli uczuciowej występuje często sceneria kosmiczna : gwiazdy, słońce, przestrzenie międzyplanetarne, zawrotne otchłanie
Aktywizm, który cechuje ekspresjonistów przejawia się w różny sposób. U Micińskiego jest to głównie ciągła walka z inercją, metaforyzowaną, między innymi za pomocą wygasłych wulkanów. Przede wszystkim jednak wyraża się ów aktywizm w postawie buntowniczej. Stąd monomachie z Bogiem, stąd także identyfikacje ze zbuntowanym aniołem czy Lucyferem, kreowanie się na demona lub na demonicznych bohaterów, tak wyeksponowane u Micińskiego.
W jego twórczości zło nie jest tak łatwe do oddzielenia od dobra, zwłaszcza zło w sferze psychiki ludzkiej. Toteż i Lucyfer Micińskiego nie jest tak jednoznacznie zły. Wyraźna jest u niego pewna fascynacja złem, spowodowana dostrzeżeniem w dookolnym świecie, w sferze natury - sadyzmu, jako nadrzędnej zasady postępowania. Owa fascynacja złem związana była także z odwagą poszukiwania tajemnic podświadomości, stąd ciągłe próby dotarcia do „czarnego zamku duszy”.
Dla wyrażenia maksymalnych cierpień psychicznych wprowadzane bywają elementy okrucieństwa. Znamienny jest pod tym względem Tadeusza Micińskiego cykl In loco tormentorum oparty na motywie tortut świętej inkwizycji.
Oksymoron, zaskakujący niespodziewanym połączeniem o pozycyjnych znaczeniowo wyrazów jest w ogóle ulubionym chwytem ekspresjonistów; szczególnie często występuje u Tadeusza Micińskiego, którego jedyny tomik poetycki zatytułowany został : W mroku gwiazd.
Zarówno oksymoron, jak i budowa utworów na zasadzie antytezy, stanowi u Micińskiego odpowiednik widzenia świata, przede wszystkim w jego przciwieństwach, a także - odpowiednik dwoistości natury ludzkiej.
W dramatach symboliczno - alegorycznych przeważają wartości estetyczne łagodne. Nasycenie tych utworów poetyckością, baśniowe odrealnienie, nieprawdziwość bohaterów, symboliczność ich gestów powodują, że nawet sceny brutalne - zostają tu złagodzone. Dopiero do dramatów Tadeusza Micińskiego można w pełni zastosować kategorię : wartości estetyczne ostre. Mięsożerna roślina rosiczka „jak misa krwawa o kurczowo poruszających się palcach”, a na tej misie - błyskająca ścięta głowa szatana - oto przykład wyobraźni tego pisarza, który wprowadził cały repertuar chwytów, znanych z dramatów grozy, z wampirami i rozkładającymi się trupami wisielców włącznie.
1