INTELIGENCJA EMOCJONALNA
• Pierwsze publikacje dotyczące pojęcia inteligencji emocjonalnej pojawiły się w latach 90.
D. Goleman, 1995 „Inteligencja emocjonalna”
Zdolność rozumienia i skutecznego regulowania emocji.
U podstawy następujące zdolności:
• znajomość własnych emocji (samoświadomość)
• panowanie nad emocjami niezbędne do kontroli impulsów
• automotywacja (warunek wytrwałości i samokontroli)
• rozpoznawanie cudzych emocji (empatia)
• podtrzymywanie relacji z innymi
• wiedza dotycząca emocji innych ludzi wobec nas
• umiejętność kierowania emocjami innych
Mayer, Caruso, Solvey (1999, 2000)
1) zdolność dostrzegania i ekspresji emocji
• dostrzeganie emocji pierwotnych- wrodzone
• Wyuczone sprawności poznawcze- potrzebne do odróżniania emocji prawdziwych od udawanych, do odczytywania emocji w mowie ciała, dziełach sztuki
2) zdolność włączania emocji w procesy myślenia
• stany emocjonalne włączone w procesy myślenia- lepiej rozumiane i kontrolowane, mogą sprzyjać pozytywnemu, kreatywnemu myśleniu, wspomagać czynności pamięciowe i zdolność prawidłowej oceny zjawisk.
3) zdolność właściwego rozumienia i analizowania emocji
• prawidłowa ocena złożonych stanów emocjonalnych oraz umiejętność dostrzegania następstwa i konsekwencji pojawiających się emocji
4) zdolność zarządzania emocjami
• regulacja własnych stanów emocjonalnych poprzez uwzględnianie wszelkich konsekwencji emocjonalnych związanych z podejmowaniem danej decyzji
Inteligencja społeczna (D. Goleman, 2006)
Umiejętność wchodzenia w związki społeczne i utrzymywania ich.
1) świadomość społeczna (wyczucie wewnętrznego stanu innej osoby, zrozumienie jej uczuć i myśli, pojmowanie złożonych sytuacji społecznych)
• empatia pierwotna (współodczuwanie, wychwytywanie niewerbalnych sygnałów emocji)
• dostrojenie (uważne słuchanie, dostrajanie się do drugiej osoby)
• trafność empatyczna (rozumienie myśli, uczuć i intencji drugiej osoby)
• poznanie społeczne (wiedza o tym jak funkcjonuje świat społeczny)
2) sprawność społeczna (opiera się na świadomości społecznej, pozwala na efektywny przebieg interakcji)
• synchronia (gładki przebieg kontaktu na płaszczyźnie niewerbalnej)
• autoprezentacja (przekonujące przedstawienie siebie)
• wpływ (kształtowanie wyniku interakcji społecznych)
• troska (dbanie o potrzeby innych i działanie w zgodzie z nimi)
Od czego zależy inteligencja?
Biologiczne podłoże inteligencji
1) szybkość przewodzenia impulsów w układzie nerwowym
• badania czasu reakcji
• badania czasu inspekcji
• badania elektrofizjologiczne- pomiar potencjałów wywołanych
2) sprawność i integralność układu nerwowego
• niezawodność systemu
• wydajność energetyczna mózgu
• uszkodzenia struktur zaangażowanych w przetwarzanie informacji powodują zaburzenia w procesach poznawczych
3) wielkość mózgu (?)
• pozytywna korelacja m. pojemnością czaszki a ilorazem inteligencji
• największa pojemność czaszki- Azjaci, mniejsza- biali, najmniejsza- Afrykanie
• niezależnie od rasy- większa pojemność u mężczyzn niż u kobiet
• pozytywna korelacja m. objętością tkanki mózgowej a ilorazem inteligencji
większy mózg= lepszy mózg?
- korelacja jest niewielka
- różnice międzyrasowe
- nie wszystkie części mózgu są zaangażowane w „zachowanie inteligentne”, istotny może być nie tyle rozmiar mózgu, co pewnych jego obszarów
- mózg jest plastyczny
- mózgi kobiet są mniejsze niż mężczyzn, a iloraz inteligencji jest porównywalny
- neandertalczycy mieli mózgi większe od naszych lecz brak dowodów, że byli bystrzejsi
Czy geny wpływają na inteligencję?
Wszystkie badania dotyczące inteligencji koncentrują się na IQ, a to wskaźnik ograniczony!
• IQ adoptowanego dziecka koreluje silniej z IQ jego biologicznej matki
• korelacja dwojga homozygotycznych bliźniąt wychowanych w różnych domach silniejsza niż bliźniąt heterozygotycznych
• gdy IQ dzieci adoptowanych i biologicznych wychowanych w jednej rodzinie są skorelowane dodatnio, to gdy dorastają korelacja zanika.
Niezależnie od podobieństwa genetycznego, dzieci wychowywane razem, we wspólnym środowisku są bardziej do siebie podobne pod względem IQ niż dzieci wychowywane oddzielnie.
Środowiskowe i genetyczne uwarunkowania inteligencji pozostają w silnych i złożonych interakcjach.
Bieguny inteligencji
1) Wybitne uzdolnienia- specyficzny kompleks cech indywidualnych (poznawczych, osobowościowych, motywacyjnych i społecznych) ujawniający się już w okresie dzieciństwa u niewielkiej grupy osób.
Jak rozpoznać dziecko wybitnie uzdolnione?
• ciekawość poznawcza
• spostrzegawczość
• zainteresowania
• słownictwo
• „Połykanie” lektur
• wyobraźnia i kreatywność
• koncentracja i wytrwałość
• samokrytycyzm
• dojrzałość
• żwawość intelektualna
Podstawowe grupy cech charakteryzujących osoby wybitnie uzdolnione:
• ogólne zdolności poznawcze na wysokim poziomie (rozumowanie abstrakcyjne, dobra pamięć, bogate słownictwo, rozległa wiedza)
• specjalne talenty w określonej dziedzinie
• aktywność twórcza (kreatywność, elastyczność myślenia)
• sprawności przywódcze
Zespół nieadekwatnych osiągnięć- co poza inteligencją decyduje o sukcesie?
• wytrwałość w dążeniu do celu
• zaufanie do własnych możliwości
• potrzeba osiągnięć
Opieka nad dziećmi szczególnie uzdolnionymi koncentruje się na:
• identyfikacji dzieci uzdolnionych
• stymulacji rozwoju dzieci uzdolnionych (warsztaty twórczego myślenia, umiejętności społecznych, zajęcia pozalekcyjne)
• poradnictwie
Organizacje powołane do pomocy dzieciom szczególnie zdolnym:
• Światowa Rada do spraw Dzieci Wybitnych i utalentowanych
• Europejska Rada Wybitnych Zdolności
• Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci
2) Niepełnosprawność intelektualna- IQ poniżej 70 od dzieciństwa (poniżej 18 r.ż) + utrudnione funkcjonowanie w życiu codziennym (co najmniej 2 dziedziny np. komunikacji z innymi, samoobsługi, samodzielnego mieszkania)
• Zespół Williamsa (współwystępowanie upośledzenia umysłowego i „wysp geniuszu”
• Zespół Downa (anomalia genetyczne, dodatkowy 21 chromosom, co uniemożliwia neuronom prawidłowy rozwój)
• zespół kruchego chromosomu X
• towarzyszy autyzmowi
• może wynikać z niedorozwoju mózgu płodu
• zespół FAS
• zakażenia HIV
• niedożywienia i choroby matki
• urazów okołoporodowych, wcześniactwa
• chorób wczesnodziecięcych powodujących uszkodzenia mózgu
Wartości IQ dla niepełnosprawności intelektualnej (wg DSM-IV)
• lekkie 50-55 <70
• umiarkowane 35-40
Poznawcze podłoże niepełnosprawności umysłowej:
• mało pojemny magazyn pamięci sensorycznej
• zaburzone kodowanie bodźców
• słaba wydajność procesów podtrzymywania informacji w pętli artykulacyjnej
• deficyt pamięci krótkotrwałej
Programy interwencyjne:
• szkoły specjalne i integracyjne
• stymulacja rozwoju poznawczego- np. system odwrotnego tuto ringu (dzieci niepełnosprawne „opiekują się” innymi dziećmi)
POPĘDY I MOTYWACJE
Motywacja
Mechanizmy sterujące zachowanie ukierunkowanym na realizację potrzeb:
• biologicznych (popędy)
• psychospołecznych
Ściśle związane z emocjami
moveo (łac) wprawiać w ruch, skłaniać organizm do działania
Rodzaje motywacji:
• wewnętrzna (czytanie dla przyjemności)
• zewnętrzna (czytanie do egzaminu)- związana z nagrodą/ karą, cechami osobowości
• świadoma/ nieświadoma
Popędy jako potrzeby biologiczne:
Stosunek organizmu do źródła bodźca
• apetytywne (organizm dąży do kontaktu z bodźcem)
• awersyjne (organizm dąży do uchronienia się od bodźca)
Charakter popędu
• pierwotne (wrodzone, odziedziczone)
• wtórne
Źródło popędu
• wewnątrzpochodne
• zewnątrzpochodne
Nieokreślone
• popęd ciekawości
Popędy jako potrzeby biologiczne:
• służące utrzymaniu homeostazy (równowagi fizjologicznej)
• nie związane z homeostazą, ale zależne od stanu wewnętrznego organizmu
- kluczowe dla przetrwania gatunku
- kluczowe dla przetrwania jednostki
Homeostaza
W. Cannon
• właściwy poziom określonych substancji (tlenu, wody, witamin) i parametrów środowiska wewnętrznego (temperatura)
• konieczna dla podtrzymania życia
• możliwa dzięki procesom zachodzącym w organizmie (oddychanie, trawienie)
• istoty żywe aktywnie dążą do utrzymania równowagi homeostatycznej
Brak równowagi wyzwala popęd motywujący organizm do jej przywrócenia (termoregulacja, pragnienie, głód).
Redundantność mechanizmów homeostazy
„Podwójne zabezpieczenie:
• mechanizmy fizjologiczne (regulacja autonomiczna)
• mechanizmy behawioralne
Termoregulacja
Ptaki i ssaki są stałocieplne
• mechanizmy fizjologiczne (dreszcze, pocenie się)
• behawioralne (szukanie komfortu cieplnego- ochrona przed słońcem, ograniczenie ruchu)
Mechanizmy regulacji pragnienia
• behawioralne- różne u różnych gatunków od częstego picia po skrajne oszczędzanie zasobów wody.
• fizjologiczne