Na erozje morska mają wpływ:

1) klimat

2) typ wybrzeża

3) rodzaj skał budujących wybrzeże

Główna role w erozji brzegu odgrywa hydrauliczne działanie wody morskiej. Polega ono na uderzaniu fal i niesionego przez nie materiału okruchowego o brzeg.

Skały budujące brzeg morski mogą również ulegać częściowemu rozpuszczeniu (wapień, dolomit, gips, anhydryt).

W miarę postępu erozji brzeg morski będzie się cofał. Wytworzy się strome wybrzeże zwane wybrzeżem klifowym, albo po prostu klifem (faleza).

Jeśli klif będzie wysoki, fale niszczyć będą jedynie jego dolna część, powstanie wtedy podcios brzegowy czyli nisza.

Górna część klifu będzie niszczona przez wiatr, wody opadowe a także w wyniku rozwoju roślinności. W miarę powiększania się ociosu brzegowego skały będą się osuwały i erozja będzie postępować.

Materiał pochodzący z erozji klifu będzie się gromadził u jego podstawy. Fale powracające od brzegu będą zabierały najdrobniejsze osady i odtransportowywały je w głąb morza gdzie materiał ten będzie się osadzał.

Większe okruchy (żwir, otoczaki) których fale nie będą w stanie unieść będą przetaczane po dnie w pobliżu brzegu. W rezultacie dno będzie w tym miejscu systematycznie erodowane (ścierane). Proces ten nazywamy abrazją. Jego efektem jest powstanie płaskiego fragmentu dna zwanego platformą abrazyjną. Materiał który jest narzędziem abrazji również podlega abrazji.

Największe bloki skalne będą pozostawały u stóp klifu i będą niszczone przez uderzające w nie fale.

W miarę postępu erozji, cofania się brzegu i rozwoju platformy abrazyjnej odległość między miejscem łamania się fali a brzegiem będzie się zwiększać. Siła erozyjna fal będzie się w związku z tym stopniowo zmniejszać.

W wyniku gromadzenia się materiału okruchowego u stóp klifu utworzy się tzw. wał brzegowy. Klif będzie się stawał coraz mniej stromy a profil brzegu stanie się zbliżony do wersji wyjściowej, z ta różnicą że brzeg będzie przesunięty.

Przypływy i odpływy (pływy)

Są to cykliczne ruchy poziome morza wywołane przyciąganiem księżyca i słońca. Na wybrzeżach otwartych zbiorników morskich amplituda pływów jest niewielka. Jednak w zatokach i cieśninach może wynosić do kilkunastu metrów. Erozja brzegu spowodowana przez pływy polega na tym, że w czasie przypływów zalaniu ulegają dalsze partie wybrzeża z których może być wypłukiwany materiał skalny. Pływy powodują erozje koryt rzek uchodzących do morza. Powstają wtedy estuaria czyli ujścia lejkowate.

Transport materiału w zbiorniku morskim

Materiał pochodzący z wietrzenia i erozji jest transportowany w zbiorniku morskim przez fale i prądy morskie, a następnie osadzany (ulega akumulacji).

Osady morskie (akumulacja morska)

Strefy mórz i oceanów (wg. ujęcia głębokościowego)

I strefa - strefa litoralna (przybrzeżna), położona w pobliżu brzegu, jej zasięg jest różnie definiowany, na ogół przyjmuje się iż leży on pomiędzy linią max. przypływu a linią max. odpływu (czasami granicę dolna sytuuje się na głębokości 40 lub 60 m).

II strefa - strefa neryteryczna, obejmuje ona płaski fragment dna morskiego zwany szelfem, od głębokości 200m (220m).

III strefa - strefa batialna, obejmuje część stoku kontynentalnego do głębokości 4000 m.

IV strefa - strefa abisalna, obejmuje obszar dna oceanicznego znajdującego się na głębokości od 4000 do 6000 m.

V strefa - strefa hadalna, obejmuje ona obszar głębi oceanicznych i rowów oceanicznych, położonych na głębokości większej niż 6500 m. W tej strefie osady się nie tworzą.

Osady morskie mogą być trojakiego pochodzenia. Wyróżniamy:

1) osady terygeniczne - utworzone z substancji mineralnej przyniesionej z lądu.

2) osady biochemiczne (biogeniczne, organogeniczne) - utworzone z nagromadzonych na dnie skorupek i produktów działalności organizmów.

3) osady chemiczne (chemogeniczne) - tworzą się w zbiorniku morskim w wyniku reakcji chemicznych.

Osady litoralne (osady powstające w strefie litoralnej):

- osady terygeniczne: żwir piasek, muł. Tworzą się: wały brzegowe, plaże oraz bariery piaszczyste (których formą są mierzeje) i związane z nimi laguny. Bariery piaszczyste to wały zbudowane z materiału okruchowego (głównie piasku) ciągnąca się wzdłuż wybrzeża powstała w wyniku działalności fal lub prądów morskich (głównie prądu litoralnego). Na powierzchni utworów zbudowanych z tych skał okruchowych (głównie piasku) tworzyć się mogą ripplemarki czyli zmarszczki falowe.

- osady organogeniczne: wapień koralowy - powstaje on w wyniku obumierania raf koralowych. Rafy tworzą się na pograniczu strefy litoralnej i nerytycznej. Powstaje również torf.

- osady chemiczne: zaliczamy: oolity wapienne, limonitowe, syderytowe i inne. Oolit to skała zbudowana z drobnych okrągłych ziarenek o koncentrycznej budowie. Tworzy się również sól kamienna w lagunach w wyniku odparowywania wody.

Osady strefy nerytycznej:

- osady terygeniczne: piasek, ił

- osady organogeniczne: wapień rafowy (koralowy), wapień muszlowy (muszlowiec), margiel, osady krzemionkowe

- osady chemiczne: osady żelaziste, fosforanowe, manganowe.

Osady batialne:

- osady terygeniczne: muły (różnego rodzaju): szare, niebieskie zawierające kwarc i niewielka ilość siarczków żelaza, czarne powstające w warunkach beztlenowych i zawierających siarczki, piaski i muły zielone zawierające typowy dla tej strefy minerał glaukonit, muły wapienne.

Osady abisalne:

- osady organogeniczne: muły globigerynowe (35% powierzchni dna), muły radiolariowe oraz muły okrzemkowe

- osady chemiczne: czerwone iły głębinowe (28% powierzchni dna)

PROCESY EGZOGENICZNE

Zachodzą one na powierzchni Ziemi lub płytko pod nią. Obejmują zjawiska związane z:

1) wietrzeniem

2) erozją

3) powierzchniowe ruchy masowe

4) transport materiału pochodzącego z wietrzenia i erozji

5) procesy związane z sedymentacją (akumulacją) materiału pochodzącego z wietrzenia i erozji

6) procesy związane z diagenezą osadów

Wietrzenie - rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał pod wpływem czynników egzogenicznych (zewnętrznych). Zachodzi na powierzchni Ziemi i w strefie przypowierzchniowej (strefa wietrzenia). Efektem wietrzenia jest powstanie zwietrzeliny.

Wietrzenie fizyczne (mechaniczne) - efektem jest dezintegracja ziarnowa skał czyli rozpad na okruchy skał.

• insolacja - zachodzi na terenach pustynnych, w ciągu dnia minerały budujące skałe pod wpływem nasłonecznienia zwiekszają swoją objetość, w nocy kurcza się, powstajace naprężenia powodują rozkruszenie skał

• zamróz - woda dostająca się w strzeliny skalne zamarza powodując rozsadzanie skał

• krystalizacja soli - podobny przebieg do zamrozu, wystepuje na pustyni, skały ulegają zniszczeniu w wyniku zwiększenia się rozmiarów kryształów soli tworzących się w ich szczelinach.

• Mechaniczne oddziaływanie organizmów zywych - niszczenie skał w wyniku rozwoju systemów korzeniowych drzew i krzewów

Wietrzenie chemiczne - efektem jest rozkład chemiczny skał i minerałów, procesy te powstaja pod wpływem substancji powszechnie wystepujących w przyrodzie (tlen, woda)

• rozpuszczanie

• hydroliza

• utlenianie

• redukcja

• uwodnienie (.........................) - przejście minerału bezwodnego w uwodniony

• uwęglanowienie (karbonatyzacja) - tworzenie się węglanów pod wpływem reakcji z dwutlenkiem węgla

• kaolinityzacja - tworzenie się minerału kaloinitu z ortoklazu lub plagioklazu

• laterytyzacja - tworzenie się brunatno-czerwonawych pokryw zbudowanych z nierozpuszczalnych związków żelaza i glinu, a także krzemionki w wyniku wietrzenia skał węglanowych w warunkach klimatu tropikalnego i subtropikalnego

Procesy wietrzenia chemicznego zachodzą głównie w warunkach klimatu tropikalnego i subtropikalnego.

Erozja - mechaniczne niszczenie skał połączone z usuwaniem powstających okruchów skalnych przez wodę, lodowce, wiatr. Uruchomiony przez erozję materiał okruchowy staje się jej narzędziem i jednocześnie sam podlega erozji.

Powierzchniowe ruchy masowe - przemieszczanie w dół stoku zwietrzeliny, osadów oraz przypowierzchniowych partii podłoża skalnego pod wpływem siły ciężkości (osuwanie, obrywanie, spełzywanie).

Denudacja - ogół procesów niszczących, powodujące stopniowe wyrównywanie się i obniżenie powierzchni Ziemi. Obejmują one: wietrzenie, erozje, ruchy masowe.

Poprzez transport rozumiemy przenoszenie materiału pochodzącego z wietrzenia i erozji skał starszych przez wody, lodowce i wiatry.

Sedymentacja czyli akumulacja to osadzanie się materiału pochodzącego z wietrzenia i erozji skał starszych w danym zbiorniku sedymentacyjnym. Może nim być zbiornik morski, koryto rzeczne, jezioro czy też tereny lądowe.

Diageneza - procesy zachodzące w świeżo złożonym osadzie, m.in. jego utwardzenie i wykształcenie spoiwa. W wyniku diagenezy skały luźne ulęgają przekształceniu w skały zwięzłe.

Geologiczna działalność morza przejawia się poprzez: erozje, transport, akumulację.

Erozję morska powodują:

1) falowanie

2) pływy morskie

3) prądy morskie

Falowanie jest wzbudzane przez wiatr. Cząsteczki wody drgają wokół położenia równowagi, poruszają się po drodze kołowej i wracają mniej więcej do początku wyjścia.

Elementy fali:

- szczyt

- dół

odległość pionowa miedzy szczytem a dołem fali to wysokość fali

- długość fali - odległość między dwoma kolejnymi szczytami lub dołami fali

- okres fali - to czas jaki upływa pomiędzy przejściem przez dany punkt dwu kolejnych szczytów lub dołów fali

Zjawiska zachodzące w strefie przybrzeżnej:

1) łamanie się fali - zachodzi w strefie kipieli, a jej efektem jest powstanie grzywaczy.

2) zmyw wstępujący i zmyw powrotny - zmyw wstępujący następuje w momencie gdy fala dociera do brzegu. Woda powraca w postaci zmywu powrotnego. Związane jest z nim tworzenie się tzw. prądów powrotnych.

3) powstawanie prądów litoralnych (przybrzeżnych) - tworzą się gdy kierunek rozchodzenia się fali nie jest prostopadły do linii brzegu. W momencie uderzenia fali o brzeg tworzą się wtedy dwie składowe: prostopadła i równoległa do brzegu. Ze składową równoległa związane jest powstawanie prądu. Prąd ten powoduje zmianę konfiguracji brzegu morskiego - jego erozję, przenoszenie materiału okruchowego oraz tworzenie się mierzei i półwyspów.

---