A. Pojecie epiki w starożytności. Gatunki. Wyznaczniki formalne. Epos homerycki (Iliada, Odyseja Homera - kompozycja, forma wierszowa). Metamorfozy Owidiusza. Satyra. List poetycki.

EPIKA - łac. epica (gr. epicos - epicki) lub epica poesis, a także oboczne heroica (z gr. heroikos - bohaterski) lub heroica poesis nie oznaczały początkowo rodzaju poetyckiego. W teorii późnoantycznej (np. u Diomedesa) oraz nowożytnej odnosiły się do gatunku (species) tożsamego z epopeją. Z czasem związał się ten termin z kategorią ogólniejszą od gatunku.

EPOS - z gr. epos - słowo, wieść. Epopeja - z gr. Epopoia, łac. Epopoeia, oraz poema (w znaczeniu gatunku) pojawiły się w staropolskim słownictwie literackim dopiero w XVI w. Wcześniej używano terminów carmen, carmen heroicum (pieśń bohaterska). Autorzy nie nazywali swoich dzieł tytułem eposu, a raczej imieniem głównego bohatera, lub nazwę wydarzenia historycznego. Teorię eposu stworzyli autorzy starożytni: w Grecji - Arystoteles (Poetyka XXIII - XXVI), w Rzymie - Horacy (Ars Poetica). Arystoteles jak pamiętamy ustawił epopeję na II miejscu, po tragedii. Biorąc za wzór Homera sformułował zasady jedności akcji (przeciwstawiając go dziełom historycznym, często wielowątkowym). Fabuła powinna przedstawiać jakąś jedną, główną akcje bohatera i być prawdopodobna. Stosownym metrum jest wiersz bohaterski. Podobnie uważał Horacy, natomiast autorzy dzieł z późnego antyku np. Diomedes nazywali epopeję carmen heroicum dowodząc, że ukazuje ona bohaterskie czyny herosów, a obowiązuje w niej styl wysoki i metrum heroiczne (heksametr daktyliczny - wiersz z 6 stóp daktylicznych, z których ostatnia jest katalektyczna, przy czym każda stopa daktyliczna może być zastąpiona przez spondej). Geneza eposu wiąże się z greckimi rapsodami, pieśniami historycznymi układanymi i śpiewanymi przez aojdów - wędrownych poetów z czasów przedhomeryckich. Rapsody przedstawiały wydarzenia mitologiczne lub z historii Grecji. Wykorzystał je Homer (IX/VIII w. p. n. e.) i choć upowszechnienie eposu dokonało się głównie dzięki eposowi rzymskiemu, to Iliada i Odyseja stały się wzorcami gatunkowymi. Epos klasyczny rozwijał się na dwóch płaszczyznach: realnej - ziemskiej i pozaziemskiej - cudownej. Motywacja zdarzeń była mitologiczna, czyli bohaterowie nie mieli większego wpływu na to co się działo, decydował los i bogowie, którzy nierzadko interweniowali bezpośrednio.

3 główne rodzaje epopei: Tradycję eposu greckiego, opartego na jednolitej fabule podtrzymywał Wergiliusz w Eneidzie. Epopeję historyczną, przedstawiającą chronologicznie wojnę domową między Pompejuszem a Cezarem stworzył Lukan w Farsalii (zrezygnował on z cudowności, a stworzył coś na wzór kroniki), ale pamiętajmy, że Sarbiewski odmówił mu miana epiki. I wreszcie twórca Tebaidy - Stacjusz, oparłszy się na wątku mitologicznym stworzył poemat o fabule biograficznej, rozbudowanej epizodami, łączącej postacie boh. i bogów i angażując postacie alegoryczne (Męstwo, Pobożność, Strach). Średniowiecze odrzuciło klasyczną epopeję, woleli swoją narodową pieśń historyczną. Genezę jednak oba eposy miały podobną. Opiewały cechy, które ich epoki uważały za najcenniejsze. Naśladuje rzeczywistość przez opis, narrację i heksametr. Epika cykliczna - związana z Troja i Homerem.

Poemat heroikomiczny. Utwór o wyraziście zarysowanej, jednowątkowej fabule, będący parodią poematu bohaterskiego. Jednym z pierwszych znanych utworów tego rodzaju był poemat Margites, opowiadający o głupim synu bogatych rodziców, który umiał wiele rzeczy, a wszystkie źle - autorstwo Arystoteles przypisywał Homerowi. Ok. V w. p. n. e. powstała pierwsza w literaturze europejskiej parodia eposu bohaterskiego - „Wojna żabio-mysia” Batrachomyomachia.. Ten liczący przeszło 300 wierszy poemat heroikomiczny o walce myszy przeciwko żabom dla pomszczenia śmierci swojego władcy jest zabawną parodią motywów, języka Iliady (etos rycerski - antagonistyczny) Homera.

List poetycki - łac. epistola, gr. epistole - zlecenie, list. W starożytności epistolografia rozwinęła się jako osobna gałąź piśmiennictwa. Wtedy też ukształtowała się teoria listu - ars epistolandi, pozostająca w związku z teorią wymowy, czyli retoryką. Niektórzy antyczni teoretycy epistolografii nazywali list połową dialogu, gdyż praktycznie zastępował on mowę. Powinien zawierać:

- wstępne pozdrowienie (salutatio), przedstawienie się autora, omówienie sprawy, pochlebstwa,

- na początku i końcu pojawiały się konwencjonalne formuły: preskrypt (czyli tytuł listu z imieniem adresata, nadawcy), formułka dotycząca zdrowia, pozdrowienie na początku i na końcu listu, zakończenie listu - u Greków życzenia szczęścia lub zdrowia, a u Rzymian zwykłe Vale - bądź zdrów. W Grecji pierwsze postały listy prywatne, a potem wzorująca się na nich korespondencja urzędowa, od IV w. p.n.e. starannie stylizowana. Była ona ogniwem między prywatnymi listami, a użytkowymi (o walorach literackich), jakie pisali filozofowie i retorzy. Isokrates pisał listy publicystyczne, Platon też dydaktyczne. W Rzymie sztuka ta była uprawiana powszechnie. Listy użytkowe o walorach wysoce artystycznych pozostawił po sobie np. Cyceron (konsolacyjne, polecające, gratulacyjne, dedykacyjne, o literaturze, życiu artystycznym), ale też św. Paweł Apostoł, Seneka Młodszy, Pliniusz Młodszy. List literacki uprawiany wierszem rozwinął się głównie u dwóch poetów: Horacego (Epistolae, m.in. słynny List do Pizonów) i Owidiusza (Epistulae ex Ponto, Heroidy). Po raz pierwszy ogłosił w Rzymie zbiór listów poetyckich Horacy w 20 r. p.n.e. Były one dość podobne do satyr, ale każdy list miał swojego adresata. Pod koniec życia ogłosił drugi zbiór, tam m. in. dwa traktaty poetyckie. Heroidy Owidiusza - zbiór 15 listów heroin do nieobecnych mężów lub kochanków, oraz 3 pary listów wraz z odpowiedziami. Także wiele elegii Owidiusza ze zbioru Tristia ma formę listów, choć przemilczał tu imiona adresatów.

Satyra - łac. satira, satyra używany był w 2 znaczeniach - węższym (jako gatunek) i szerszym (jako każdy utwór o charakterze negatywnego stosunku autora do rzeczywistości, nieraz związany z ośmieszeniem tych zjawisk). Przyjmuje się, iż wyraz powstał od łac. satura lanx - misa z jedzeniem, którą satyrzy wabili nimfy. Powszechnie był to utwór wierszowany (pisany pierwotnie jambami, potem heksametrem). Mogła zawierać w sobie dialog (jak u Persjusza i Horacego), narrację (Juwenalis), lub być narracyjno-dialogową. Styl mógł być łagodny lub gwałtowny i mogły być wulgaryzmy. Za kolebkę satyry uważa się Rzym, choć w Grecji można się doszukać utworów krytyczno-ośmieszających (Archiloch, czy w komediach Arystofanesa).

Rzym - pierwszym satyrykiem miał być Lucyliusz (II w. p.n.e.). Jednak klasyczna satyra to dopiero I w. p.n.e. - Persjusz i Horacy. Przełom I oraz II w. n.e. - wybitny satyryk - Juwenalis. Horacy tworzył łagodne, ironiczne gawędy refleksyjne i umoralniające. Persjusz - utwory ogólne, pełne głębokiego sprzeciwu wobec świata, o zawiłej kompozycji, niejasne. Juwenalis otwarcie piętnował otoczenie, gwałtownie atakował współczesnych, niesprawiedliwości polityczne i społeczne. Na przełomie II oraz I w. p.n.e. M. T. Warron - satyra manipejska (nawiązuje do wzorów greckiego autora Manipposa z Gadary). Warron napisał 150 ksiąg utworów o treści krytycznej i umoralniającej, łącząc prozę i wiersz.

ILIADA I ODYSEJA:

Literaturę grecką otwierają te dwa dzieła, wzory gatunku nie tylko dla Greków na długie wieki. To dzieła o dziwo rozwinięte, nacechowane kunsztem poetyckim, ukazujące opanowanie budowy wielkich całości. Są spisane w bogatym i barwnym języku, z wielką skalą środków artystycznych, przeniknięte myślami i poglądami, które jakby prześcigały świat opisywany. Kwestia homerowa - to cały ciąg pytań, na których pewnej odp. nadal nie mamy. Badania nad nimi przyczyniły się znacznie do rozwoju nauki o literaturze i krytyki piśmiennictwa. Pytania te dotyczą głównie historii i literatury, zwłaszcza zaś poetyki.

- Troja leżała w pół. części wybrzeża Azji Mniejszej, nad Egejskim (od Egeusza - władcy Attyki, ojca boh. ateńskiego Tezeusza),

- od 3 tys. p.n.e. rozwija się kultura minojska (kreteńska), od ok. 2400-2100 lat p.n.e. kultura ta zna pismo, jakieś hieroglificzne, do dziś dla nas nie odczytane, 1850-1700 - na Krecie powstają pierwsze wielkie pałace, 1700-1550 - następne. Na ląd stały, a później i na Kretę docierają pierwsze ludy indoeuropejskie - 1900-1800 i później. 1700-1600 pismo linearne A, do dziś nie odszyfrowane. Ok. 1400 p.n.e. koniec kultury minojskiej - zniszczenie Knossos, koniec pisma A (trzęsienie ziemi). 1400-1300 dociera na Kretę pierwsza fala grecka - Achajowie. Zaczyna się pismo linearne B, odczytane w 1953 r. jako greckie. Potem okres mykeński, tez się tym pismem posługują. To kultury brązu, żelazo pojawia się 1400-1100 p.n.e. Wiadomo, że już od neolitu Kreta miała związki z Mezopotamią.

- Jonowie zasiedlający Peloponez pojawiają się od poł. II tysiąclecia p.n.e. Jonia azjatycka - najważniejszy, wspaniały Milet. Tam też zaczyna się historia najstarszej formy państwowości - polis.

Homer - ze starożytności mamy jego 7 fantastycznych żywotów, te pod fałszywymi imionami - niby Herodota i Plutarcha. Tak też poznajemy ślepego śpiewaka natchnionego przez Muzę. Miał być synem nimfy, albo sieroty Kretheis i boga rzeki smyrneńskiej - Melesa, stąd imię Melesigenes, a Homer, co tłumaczymy jako Ślepiec, sam sobie wybrał. Miał umrzeć jako sędziwy starzec na wyspie Ios. Jego imię tłumaczono także jako towarzysz, zakładnik, spajacz, zbieracz, składacz, skąd już blisko do twórcy, a stąd do poety. Im dalej, tym więcej starożytni mu przypisywali np. Opowieści cypryskie (Kypria). Starożytni na podstawie jego epopei wytworzyli sobie pojęcie epoki heroicznej, która miała przypadać na lata 1400 - 1200 p.n.e., której kresem miał być właśnie upadek Troi. Choć to początek literatury europejskiej, to pamiętajmy, iż Troja to już Azja. Epopeje te muszą być analogiami z własnej, lub innych kultur, ponieważ niemożliwym jest stworzyć coś takiego od zera! Teksty linearne B to nie literatura, tylko „buchalteria” - księgi magazynowe, wykazy, spisy osób i rzeczy, dokumentacja mienia władców i świątyń. Kilka prostych nierozwiniętych zdań.

Cytowane są w poematach Homerowych dawniejsze opowieści, jakaś o Argonautach. Takich śpiewaków jak Homer było więcej, znamy: z dworu króla Feaków Alkinoosa - Demodokos, w domu Odyseusza - Femios. Był to zawód wymieniany obok garncarza, cieśli, kowala - służyli społeczności. Stan śpiewaczy był powszechnie znany, więc chyba wędrowny. W epoce późniejszej wygłaszaniem utworów epickich zajmowali się recytatorzy-rapsodowie. Bez formingi już, a z laską (rhabdos) z której niesłusznie wywodzono nazwę rapsodów. W każdym razie - przekaz był ustny. Iliada liczy 15500 wierszy (podział na 24 pieśni jest późniejszy), Odyseja 12000. Trudno sobie wyobrazić linearne B, jako przekaźnik takich objętości. W Iliadzie jest ponad 200 (4 razy więcej niż w Odysei) porównań. Charakterystyczne jest rozładowywanie napięcie przez uprzedzanie co się wydarzy. Narrator objawia się w myślach typu - zakwalifikowanie kogoś do głupców. Dwie osoby na scenie nawet podczas większych bitw - ale to nie jest jeszcze dramatyczność, ale np. pieśń XXII - walka Achillesa i Hektora właściwie już tak. Wierszem eposu Homerowego jest heksametr daktyliczny, czyli najstarszy i najpowszechniej używany wiersz starożytności (wiersz heroiczny). To sześciomiar - hex - sześć, metron - miara. Odyseja jest ponoć kunsztowniejsza, ale także te 24 pieśni nie uniknęły krytyki na przestrzeni lat. Heroiczny ton Iliady uległ zmniejszeniu, nie ulega też wątpliwości, iż Iliada była napisana pierwszą. Odyseja ma już cos jakby intrygę, nie ma prymitywnych, ciągle powtarzających się scen śmierci w boju. Nie ma też tylu powtórzeń tego samego wyrazu co w Iliadzie.

Metamorfozy OWIDIUSZA:

- 25-20 p.n.e. - pierwsze próby poetyckie Owidiusza, okres pełnej stabilizacji politycznej i społecznej w Rzymie, czasy Augusta,

- 2 r. n.e. - Owidiusz zaczyna pisać Metamorfozy, pisał je aż do chwili wygnania, tj. do 8 r. n.e.,

- wg poety noszą stempel niedoskonałości, mit zawsze zajmował u niego ważne miejsce,

- to utwór typu ciągłego zapowiadający tytuł przedstawiony na początku,

- główna zasada kompozycyjna - każde opowiadanie, niezależnie od tego, czy zawiera motyw metamorfozy, czy nie, stanowi w istocie odrębny element strukturalny, będąc zarazem komponentą większej całości,

- za Arystotelesem: posługują się narracją jako główną formą podawczą i jednolita miarą wierszową (heksametr daktyliczny), nie ma jednak skończonej akcji i fabuły, ani czasu, zastąpione są one jednolitym motywem przewodnim jakim jest tytuł,

- możemy wyróżnić 3 wielkie serie chronologiczne: I - (księgi I-V) - podania obejmujące najdawniejsze dzieje mityczne, od stworzenia świata z chaosu do czasów Perseusza, II - (księgi VI -X) - mity epoki Herkulesa, III - (księgi XI - XV) - mity trojańskie i italsko-rzymskie, wkraczające częściowo w epokę historyczną, to jakby struktura quasi-historyczna poematu,

- metamorfoza jest obecnym w całym poemacie motywem tematycznym, nadaje ona (jako element strukturalny) charakter baśniowy,

- nieustannym metamorfozom ulegają tez ludzkie emocje i namiętności,

- przesłanie poematu mieści się w idei zmienności, jeżeli właściwością wszystkiego co istnieje jest zmienność, to zadaniem poety jest opisanie tych zmian, to wizja poetycka, której naczelnym wyznacznikiem jest fantazja i emocja autora,

- Metamorfozy są oryginalne strukturalnie, świat poematu ma dwa wymiary - fantastyczny i realistyczny, jak u Homera,

- miłość włada w Metamorfozach zarówno światem bogów, jak i ludzi,

- ton podniosły, ustępuje tutaj w niektórych miejscach, swobodnemu toku opowieści,

- nawiązywał on głównie nie do Homera, a do Hezjoda - poety czasów aleksandryjskich, epiki epoki hellenistycznej,

- liczne środki stylistyczne - powtórzenia, anafory, personifikacje, porównania, epitety, metafory, operuje doskonale szczegółem,

- szczególne miejsce zajmują opisy tła zdarzeń, wiedzę o człowieku przekazuje nam autor dzięki psychologizmowi, są tu struktury stricte retoryczne, jest to więc utwór silnie zretoryzowany, są m. in. liczne mowy wkładane w usta różnych postaci, był więc doskonale obeznany z zasadami retoryki, wzorował się niezaprzeczalnie na Eneidzie Wergiliusza, choć jest u niego mniej archaizmów, niż u Wergilego,

ILIADA Homera

I - Przesłanki kultury jońskiej

Obydwa utwory wiążą się z kulturą Jonów. Nie wyjaśniają jednak zagadek bardziej odległej przeszłości. Odkryły ją dopiero badania archeologiczne i dialektologiczne.

Imię i miejsce Homera Starożytni przypisywali autorstwo Iliady i Odysei Homerowi, wędrownemu śpiewakowi. Prawdopodobnie Homer jest imieniem „mówiącym”- utworzono z hom - razem i aro, składam i oznacza składacza wierszy. Tak więc z imienia Homera, które było imieniem pospolitym, nie dowiadujemy się niczego o jego przynależności rodzinnej i szczepowej. Miejsca urodzenia poety szukano tam, gdzie istniały szkoły czy cechy rapsodów, uczących się pieśni Homera celem recytowania ich na wędrówkach po całej Grecji. Z siedmiu miast, spierających się o zaszczyt wydania Homera, najwięcej praw do niego ma jońska Smyrna w Azji Mn. Jońskości poematów Homera dowodzi: starojoński dialekt jego poematów, Hellada po najeździe Dorów i zburzeniu kultury miceńskiej zaczynała dopiero budować nowa kulturę helleńską; jedynie kolonie jońskie w Azji Mn., wyprzedzające resztę Grecji w kulturze przeszło o wiek, mogły wydać takie arcydzieło.

Czas Iliady Na oznaczenie czasu powstania Iliady trzeba wziąć za punkt wyjścia czas Odysei, która musiała powstać przed Hezjodem (ok. 700 r.). Ten bowiem w swych poematach wykazuje jej znajomość w licznych frazesach, myślach. Autor zaś Odysei musiał znać Iliadę, skoro w tym co mówi o losach jej bohaterów, pomija wszystko to, co już było w Iliadzie, a domawia dalsze ich losy po zdobyciu Troi. Wobec wspólności języka, budowy wiersza i tożsamości przedstawionej kultury starożytni przypisywali obie epopeje temu samemu poecie, odnosząc Iliadę do jego młodości a Odyseję do starości. Ponieważ jednak pewne wyobrażenia o istocie duszy, o stosunku bogów do przeznaczenia i Zeusa do innych bogów są inne w Odysei niż w Iliadzie, a szczegóły te świadczą o różnych poglądach na świat w obu epopejach, przychylamy się dziś do zdania tych gramatyków aleksandryjskich, którzy oddzielali autorstwo jednego poematu od drugiego. Jeżeli w Odysei napisanej przed 700 r. , wyczuwamy ów awanturniczy pęd na Zachód szlachty eubejskiej i korynckiej, która zajmowała się handlem zamorskim, to i Iliada mimo, że opowiada o królach epoki miceńskiej, ożywia owe wspomnienia bohaterskim tchnieniem współczesności. A była to właśnie epoka odkrycia Zachodu przez eubejczyków, dochodząca do szczytu ok. połowy VIII w. Do niej więc możemy odnieść powstanie Iliady, a odyseję przysunąć bliżej końca wieku.

Autor Iliady wiedział że to, co opowiada o królach miceńskich, należy do dalekiej przeszłości, zakończonej przybyciem Dorów na Peloponez. Świadczy o tym scena na początku IV pieśni Iliady: Zeus godzi się wskutek nalegań Hery na zgubę miłego mu miasta Priama, zastrzegając, że i on, gdy mu się spodoba, zburzy jakieś miłe jej miasto. Wtedy Hera wymienia 3 miasta, które najbardziej kocha: Argos, Spartę i Miceny i oświadcza, że nie będzie ich broniła, jeśli spodoba mu się je zburzyć. Jest to jakby przepowiednia zburzenia tych grodów przez Dorów, napisana oczywiście po ich zburzeniu.

Miedź, cyna, brąz u Homera

Czytając pobieżnie „Iliadę'' ma się wyrażenie, że się przebywa w epoce brązowej, choć ta przecież już w XII w. ustąpiła w Grecji epoce żelaznej. Z brązu sporządzona jest broń i zbroja, i rozmaite sprzęty. Czy takie archaizowanie było u Homera świadomą tendencją artystyczną, środkiem sugerowania dawnych czasów? Homer nie archaizował świadomie ale ponieważ opiewał bohaterów miceńskich, zatrzymywał częściowo kulturę ( nie znającą np. broni żelaznej i pisma) , jaką w pieśniach miceńskich przekazali mu jego poprzednicy. Przy tym jednak nie tylko popełniał częste „anachronizmy” tj. czynił wzmianki o stosunkach w których żył, ale na ogół przedstawiał współczesne sobie stosunki społeczne, polityczne, i współczesny sobie pogląd na świat. Żelazo było w Grecji w użyciu od XII w. Jakoż „Iliada” wspomina je 23 razy (obok 80 wzmianek brązu). Do czego ono służyło? Wyrabiano z niego bez wątpienia narzędzia rolnicze. Jak wysoko ceniono żelazo, o tym świadczy wzmianka, że zwyciężeni Trojanie ofiarowali zwycięzcom za darowanie im życia- żelazo, a Achajowie za wino płacili żelazem.

Zajęcia. Głównym zajęciem Homerowych Greków jest uprawa roli. Poza tym jak prywatny obywatel na własną rękę urządzał sobie łupieskie wyprawy, tak i cały szczep korzystał z każdej sposobności do wojny, po której spodziewał się łupów a czasem i gruntów. O ile dawnej główną bronią odporną była ogromna tarcza podłużna, o tyle teraz miejsce jej zajmuje lekka tarcza okrągła, która wymaga uzupełnienia przez pancerz, hełm i nagolenicę. Główną bronią zaczepną jest długa włócznia. Czasami walczą procą, toporem, maczugą, a nawet rzucają rękami duże kamienie. Armia składa z lekkozbrojnej piechoty, która wyrusza do boju w zwartej formacji (falandze), by się wnet rozproszyć. Główny ciężar walki spoczywa na ciężkozbrojnych dowódców i ich drużynie. Ci wyjeżdżają na pole walki na lekkich rydwanach, powożonych przez towarzyszów, a nawet zabiera się jego zwłoki, by za nie dostać okup.

Żegluga morska była dość rozwinięta, skoro Achilles spodziewał się na trzeci dzień dopłynąć z Troi do tesalskiej Fity. No lekkich żaglowcach o pięknie wygiętych dziobach pływali Grecy nie tylko wzdłuż wszystkich wybrzeży Morza Egejskiego i Jańskiego, ale puszczali się na Kretę, Sycylię, do Fenicji, Egiptu, a na północ na Morze Czarne.

Ubranie składa się dwóch szat. Mężczyźni i kobiety noszą lniane chiton, rodzaj szytej koszuli z krótkimi rękawami. Szatę wierzchnią mężczyzn stanowił wełniany płaszcz (chlajna). Kobiety nosiły na wierzchu powłóczysty, przepasany peplos, spinany agrafką na ramionach i z boku. Strój spacerowy uzupełniała lniana chusta okrywająca głowę spadająca na kark i ramion. Głowy nakrywali mężczyźni w podróży skórzaną czapką. Obie płci nosiły sandały.

Pożywieniem głównym był chleb, a raczej potrawa mączna przyrządzona na sposób włoskiego makaronu. Bohaterom Homerowym służy on tylko za jakąś zakąskę przy olbrzymich porcjach mięsa wołowego, baraniego, koziego, wieprzowiny. Do posiłku - należy wino pite zawsze z wodą.

Życie rodzinne Zalotnik obdarza rodzinę panny młodej wołami, kozami, szatami, kosztownościami. Dary te nazywają się hedna, tak samo jak te, którymi przed ślubem „kupuje” córkę od ojca. Tylko w tym wypadku, gdy bogaty ojciec sam ofiaruje córkę zalotnikowi, nie żąda hedna, przeciwnie sam je daje panu młodemu. Wesele obchodzono wspaniałą biesiadą. Choć nowożeniec żonę „kupował” nie stawała się ona towarem. Błogosławieństwem i dumą małżonków są dzieci. Dziecko karmi matka lub mamka, zajmuje się i ojciec, a przy posiłku trzyma je na kolanach i karmi-szpikiem kości, poi-winem. Dla wychowania syna daje mu się starszego towarzysza.

Gry i sporty Zabawy mężów są przygotowaniem do boju i mają charakter sportowy. Szczęśliwi Feacy oddają się wyłącznie sportom. Poznajemy je najlepiej z igrzysk na pogrzebie Petroklosa. Mamy tu wyścigi na rydwanach, boksowanie się, mocowanie się, bieg pieszy, rzut bryłą żelaza (z czego później rozwinął się rzut dyskiem), strzelanie z łuku i walkę na włócznie. Walczy się nie tylko o honor, ale i dla nagrody materialnej.

Religia i etyka W ciągłym odnoszeniu każdego postępku, każdej myśli bohatera do bogów tkwi istota religijności Homerowskiej. Bóstwo Homera jest sprawcą i strażnikiem porządku w zjawiskach na niebie i ziemi, ale i to, co łamie ten porządek, pochodzi także od bóstwa. Wyrazem niezmiennego porządku świata jest przeznaczenie (Mojra, Ajsa). Nie działa ono bezpośrednio, lecz przez bogów. Ich wola zgadza się mniej więcej z przeznaczenie, a im więcej się zgadza, tym bóg jest potężniejszy. Wielkość zeusa polega przede wszystkim na tym, że jego myśli i zamiary są prawie zawsze identyczne z przeznaczeniem. Bogowie są wszechwiedzący. W zwykłych stosunkach wchodzą miedzy ludzi w postaci ludzkiej, z ludzkimi przypadłościami (spoceni, zapyleni, bolejący), Tylko w czynach więksi są od ludzi, w cierpieniu są im równi, a równi także w sposobie czucia.

Śmierć i życie po śmierci Z umierającego wychodzi psyche-dusza, bezczelny sobowtór człowieka i z jękiem śpieszy do mrocznego podziemia. U Homera zwłoki pali się na stosie. Po spaleniu ciała dusze nie mogły się już pojawić na ziemi. Obowiązkiem rodziny jest zamknąć oczy i usta zmarłego, obmyć go, pięknie ubrać i ułożyć na marach. Potem zwłoki umieszcza się na stosie, pali się je wśród lamentów, po spaleniu gasi się ogień winem, zbiera się popioły i resztki kości do urny i chowa przysypując ziemią.

Atmosfera eposu Przedstawiona tutaj religia społeczeństwa Homerowego nie zawiera prawie zupełnie śladów jakiegoś pierwotnego fetyszyzmu, ani bogów w postaci zwierzęcej, ani demonów, ani czci zmarłych, słowem żadnych elementów właściwych religii ludowej i utrzymujących się w tej religii aż do najpóźniejszych czasów pogaństwa. Mimo ciągłego pomagania bohaterom bogowie ostatecznie podzielają zdanie Apollona, że głupią było by rzeczą, gdyby walczyli z sobą o nędznych ludzi, którzy jak liście na drzewach rozwijają się i opadają, lub jak zaznacza Hefajstos, by psuli sobie z powodu nich humor i ochotę do biesiady. To zdanie o ludziach podziela poeta, którego pesymizm łagodzi tylko radość z piękności świata i przywiązanie do życia. Cała atmosfera eposy jest rycerska i wszystkie jego zainteresowania skupiają się na szlachcie. Bogowi karzą za naruszenie porządku etycznego, ale nie zajmują się zapobieganiem temu. Nad tym czuwa Nemesis, objawiająca się w poszukiwaniu bogów i ludzi - w sumieniu ta potęga jest wprawdzie darem bogów, ale bezpośrednio nie wstrzymują oni człowieka od Hybris (zuchwalstwa), przeciwnie, nieraz do niej popychają. Tak skusili Achillesa do uporu, Helenę do cudzołóstwa. Takie moralne zaślepienie człowieka przez bogów nazywa się Ate a oznacza zarazem winę i karę za nią ludzie postępują dobrze - z obawami przed bogami, źle - za podnietą bogów. Więc sami bogowie są sprawcami winy za którą karzą.

POEZJA HOMEROWA

Architektonika epopei Poza wstępem i zakończeniem Iliada obejmuje opowiadanie o 4 wielkich bitwach. Każda zaczyna się ukazaniem na niebie jutrzenki, a kończy z zachodem słońca. Każdy z dni bitewnych ma epilog zwykle w scenach zgromadzeń w obu obozach. Technika Iliady (i Odysei)

1. Najbardziej wpadającą w oczy cechą jest używanie stałych formułek na wprowadzenie i zakończenie mów, na rozpoczęcie i zakończenie dnia, posiłku, na zbrojenie się, itp. Świadczą one o istnieniu konwencjonalnego stylu. Na ogół 1/3 Iliady i Odysei składa się z powtórzeń. Homer powtarza zarówno wiersze jak i stałe określenia, epitety osób i rzeczy.

2. W porównaniach (zwanych homeryckimi) Homer poza momentem porównawczym rozprowadza obszernie dany obraz, jakby stanowił on cel sam w sobie

3. Homer nie umie przedstawiać czynności współczesnych. Kończy więc jedną czynność, a potem przechodzi do drugiej, choć koniec pierwszej jest współczesny z dugą. Czasem sposobność do akcji równoległej daje zaśnięcie pewnej osoby.

4. Żadna ważniejsza czynność nie odbywa się bez interwencji bogów

5. Homer usuwa napięcie zainteresowania przez uprzednie podanie wyniku na początku rozpoczynającej się akcji

6. Mimo gaszenia ciekawości Homer umie napinać uwagę przez opóźnianie-retardację wyniku

7. Często osoby Homera podają pewne motywy postępowania wymyślone tylko dla danej sytuacji, a potem wcale nie są uwzględniane. Są to motywacje pozorne i chwilowe, np. każda osoba, do której ktoś przychodzi jest zajęta jakąś czynnością, która potem nie ma żadnego znaczenia

8. Jeśli poeta opowiedział już o jakimś zdarzeniu, to potem wiadomość tę przypuszcza u tych osób epopei, które jeszcze od nikogo o tym nie słyszały. Odys chwali śpiewaka Demodoka za to, że przedstawił cierpienia Achajów jakby był ich świadkiem. Starożytni nazwali tę właściwość en-argeia, naoczność; wyraża on mniej więcej to samo co realizm

Artyzm Homera

1. Wzniosłość obrazów u Homera występuje na tle kontrastów, np. gdy mordują się ludy oczy Zeusa są zwrócone na spokojne łany niewinnych Traków

2. Wartość ludzi Homer przedstawia za pomocą wrażenia, wywieranego na widzach.

3. Każda postać ma tak wiele rysów, że nie można ich ująć w jedną całość; każda sytuacja ukazuje tylko jedną ich stronę

4. U Homera występuje obiektywność i naturalność, które nie wykluczają jednak współczucia dla pewnych osób, jest pewna idealność wszelkich scen, najlepszy polski przekład - F. Ksawery Dmochowski,

Natchnienia: Odprawa posłów greckich J. Kochanowskiego, Tren I - Kochanowski pisze o smoku co zjada ptaki z gniazda,

Wojna chocimska W. Potockiego, Hektor Kniaźnina, Fabuła Grażyny Mickiewicza,

I Pieśń - Zaraza, Gniew,

- Gniew Achillesa (syna Peleusa- Pelidy) właściwym tematem Iliady, stąd wymieniony zostaje od razu. Matką Tetyda - jedna z 50 Nereid, córka Nereusa - boginka morska, poślubiła śmiertelnika. Agamemnon - Atryda.

- „Gniew bogini opiewaj Achilla, syna Peleusa,

Zgubę niosący i klęski nieprzeliczone Achajom, Co do Hadesu tak wiele dusz bohaterów potężnych

Strącił, a ciała ich wydał na pastwę sępom drapieżnym Oraz psom głodnym. Tak Dzeusa dokonywała się wola.

Zwłaszcza od dnia, gdy w zgodzie przeciwko sobie stanęli Władca narodów Atryda i bogom równy Achilles”.

- Apollo - Fojbos, z-dala-godzący, Grecy inaczej Achajowie, Danajowie, Argiwowie,

- „w bitwie i w radzie” - 2 miejsca, gdzie może wykazać się grecki bohater,

- libacja - płynna ofiara, strząśnięcie paru kropel napoju dla bogów,

- „skinął brwiami” - tak przedstawił Dzeusa (Kronikę) Fidiasz w jego posągu w Olimpii, jednym z 7 cudów świata,

II Pieśń - Sen, Próba, Katalog okrętów,

- Onejros - Hypnos - syn Erebu i Nocy. Ma władzę nad bogami i nad ludźmi, zsyła sen,

- Nestor - starzec bardzo szanowany przez Atrydę,

- Troja jest „szerokouliczna”, statki Achajów są „lotne”, a oni mają piękne nagolenniki,

- Tersytes - imię znaczące tyle co bezczelnik, brzydki fizycznie i psychicznie, śmiał się z Agamemnona, opierał się jego decyzjom, poddawał je wątpliwościom,

III Pieśń - Przysięgi, Widok z muru, Pojedynek Aleksandra z Menelaosem,

- Parys - Aleksander, Menelaos - Menelaj, dary Afrodyty - miłość,

- Mojra - Dola - bogini przeznaczenia,

- rodzicami Heleny jest Leda i Dzeus, który uwiódł ja pod postacią łabędzia, król Sparty Tundareos ją wychował jako ojciec ziemski, córka Heleny - Hermiona,

- Kastor i Polideukes - bracia Heleny i synowie Dzeusa czyli Dioskurowie,

- waga opisu uzbrojenia, wyglądu, tak jak i wcześniej całego katalogu wojska,

IV Pieśń - Złamanie przysiąg, Agamemnona przegląd wojsk,

V Pieśń - Waleczne czyny Diomedesa,

- Diomed - syn Tydeusa, gwiazda jesienna - Syriusz, zwana też psią gwiazdą, najjaśniejsza,

- ranga krwi koni, kryte przez konie Dzeusa, maja rodowód, Eneasz - syn Anchizesa i Afrodyty,

VI Pieśń - Pożegnanie Hektora z Andromachą,

- Syn Hektora - Astyanaks - kamandrios, Skajska brama,

VII Pieśń - Pojedynek Hektora z Ajaksem. Pogrzeb poległych,

VIII Pieśń - Przerwana bitwa,

IX Pieśń - Poselstwo do Achillesa, Prośby,

X Pieśń - Doloneja,

XI Pieśń - Świetne czyny Agamemnona,

XII Pieśń - Bitwa o mur,

XIII Pieśń - Bitwa przy okrętach,

XIV Pieśń - Oszukanie Dzeusa,

XV Pieśń - Powtórne odparcie ataków od okrętów,

XVI Pieśń - Pieśń o Patroklesie,

XVII Pieśń - Bohaterskie czyny Menelaosa,

XVIII Pieśń - Sporządzenie zbroi Achillesa,

XIX Pieśń - Achilles wyrzeka się gniewu,

XX Pieśń - Bitwa bogów,

XXI Pieśń - Walka nad rzeką,

XXII Pieśń - Śmierć Hektora,

XXIII Pieśń - Igrzyska na cześć Patrokla,

XXIV Pieśń - Pogrzeb Hektora,

METAMORFOZY OWIDIUSZA - poemat mitologiczny,

OWIDIUSZ wraca do pierwotnej funkcji mitu jako cudownego opowiadania, nie ma służyć jak w Eneidzie, celom politycznym lub w tragedii, celom moralnym. To po prostu mitologia Rzymian. Kompilacja rodzimych mitów, Iliady, Eneidy, Odysei, mitów egipskich i wschodnich. Niektóre mity pojawiają się tylko u Owidiusza.

Pubilius Ovidius Naso Przemiany form przyrody (np. Dafne w drzewo). Dziś mówimy: „ktoś skamieniał z rozpaczy”, „ktoś tonie we łzach”, ”radość go uskrzydla”, „ktoś pokazał swe pazury”. Cykle greckich metamorfoz przekazane przez Rzymian.

Owidiusz - baśnie jako materiał literacki, poemat ciągły - „pieśń nieprzerwana od początku świata do nowych czasów”, liryczny gawędziarz, lekkie powieści, elegie, ćwiczony w szkole wymiany adwokackiej - układał poetyckie listy miłosne boh. romansowych, pisał wierszem podręczniki kosmetyki twarzy kobiecej. Dzięki Metamorfozom spełnił wymagania - żądano epopei.

Owidiusz - ur. 43 p. n. e. Żył w epoce Oktawiana Augusta. Ród rycerski. Wolał miasto, a wieś sławił tylko w swych poematach. Ojciec chciał, aby został urzędnikiem i kazał mu studiować prawo, lecz ten oddał się poezji. Zmarł na wygnaniu w 18r. n. e.

Przemiany - biblia pogańska, kanon. 10 rękopisów odpisanych Metamorfoz z XIV i XV wieku w BJ.

Księga pierwsza.

Przesłanie - to będzie o tym jak w nowe kształty przemieniały się ciała.

Stworzenie świata- chaos. Bóg lub lepsza natur rozrządził chaos na części go rozdzielił. Zaokrąglił ziemię, stworzył oceany i wody, pola , góry itp. Ziemia podzielona na 5stef: środkowa-gorąca, dwie- śniegi na końcu, umiarkowana- wiatry i ich szlaki. Gwiazdy przybrały kształt bogów. Zwierzęta ziemię zamieszkały, ptaki powietrze, ryby wodę. Człowiek-stworzony z boskiego nasienia, z ziemi. Prometeusz z gliny i wody ulepił człowieka na podobieństwo bogów

Cztery wieki ludzkości- złoty- bez wojen, bez kar i lęku. Ziemia wydawała plony. Trwała wieczna wiosna. Mleko i wino płynęło rzekami. Srebrny-gdy Jowisz zepchnął do Tartaru Saturna. 4 pory roku. Szukano domów np. szałasów, jaskiń. Zaczęto uprawiać rolę. Miedziany- tendencja zniżkowa, produkcja zbroi. Żelazny - zło wypełzło, jak bogactwo z głębi ziemi(Fe, Au),wojny.

Zbrodnia Likaona-wojna z gigantami. Jowisz piorunem roztrzaskał Olimp. Krew gigantów przesiąkła do ziemi. Dostali postać ludzką- pokolenie Wzgardzicieli Bogów. Droga Mleczna- gościniec na niebie, tędy bogowie jadą do Jowisza. Bogowie mieszkają w niebie - palatyn nieba. Dzeus poszedł w ludzkiej postaci na ziemię, wstąpił pod niegościnny dach tyrana Likaona. Uczynił znak świadczący o tym, że jest bogiem. Lud zaczął się modlić, lecz Likaon go wyśmiał. Chciał zabić Jowisza, zabił zakładnika i podał bogu jego mięso do stołu. Jowisz spalił jego dom, a Likaon przeobraził się w wilka. Pan i Syrinks, Jowisz i Io.

Potop- jak u Parandowskiego. Erynia- bogini zemsty, Akwilon- władca wiatrów zamknięty w jaskini Eola. Notus - wypuszczony- deszcz.. Iris- tęcza wysłana przez Junonę. Neptun pomaga, ludzie i zwierzęta poginęli.

Deukalion i Pyrra- podczas potopu: Deukalion z żoną. Hołd nimfom Parnasu i Temidzie. Syn Neptuna zadął w muszlę- Tryton. Ziemia się ukazała. Temida powiedziała co mają zrobić, by przywrócić ludzi. Deukalion dobrze odczytał polecenie i rzucali kamienie za siebie. Za Pyrrą odradzały się kobiety, a za Deukalionem mężczyźni. Jak u Parandowskiego.

Pyton-smok, postrach nowego ludu, cięższy niż góra. Apollo zabił go tysiącem strzał, opróżnił cały kołczan. Z jego czarnych ran wypłynęła czarna, trująca krew. Stąd dla upamiętnienia tego czynu- igrzyska pytyjskie- wieniec z dębu był nagrodą.

Dafne- pierwsza miłość Apollona, córka Penejosa (bóg rzeczny). Apollo wyśmiał Amora, że jest słabszy. Amor ubódł go strzałą miłości ze złotym grotem, a Dafne strzał odpędzającą miłość, zakończoną ołowiem. Dafne nie szukała męża. Dalej: opis jej ucieczki, monolog. Gdy opadła z sił, ojciec zamienił ją w drzewo laurowe, które Apollo uczynił swoim.

W początkowym czterowierszu (prooemion) Owidiusz zapowiada, że:

• opowie o przemianach dokonujących się w świecie w porządku chronologicznym

• sprawcami przemian są bogowie, od nich oczekuje pomocy w realizacji zamierzenia

• podstawą struktury poematu będzie jego ciągłość

Od eposu homeryckiego poemat różni właśnie struktura - nie jednowątkowa, ale rozczłonkowana. Owidiusz realizuje „ciągłość” przez stosowanie stylu, metrum i narracji homeryckiej w opisie wydarzeń w porządku chronologicznym.

Mit jest ahistoryczny, więc trudno go wkleić w porządek chronologiczny. Owidiusz porządkuje mity grupując je wokół postaci (Medea) lub miejsca (Attyka, Kreta). Często krzyżuje te dwa kryteria.

„Metamorfozy” występują w poemacie w 3 znaczeniach:

• tematycznym, gdzie:

• przemiana jest elementem centralnym - Niobe, Dafne, Syrinks,

• przemiana jest tylko El. Pobocznym - Faeton - siostry Heliady zmieniły się w czarne topole,

• przemiany nie ma w ogóle :) jak w micie o śmierci Achillesa,

• jako reguła strukturalna - przemiany świadczą o baśniowości świata, są rozciągłe w czasie,

• jako zasada interpretacji świata - przemiany obejmują przeszłość i teraźniejszość, granice między możliwym niemożliwym są płynne; w świecie, w którym nawet bogowie ulegają przemianom, nie może być żadnej stabilności.

1. starożytność

- odgrywano scenki pantomimiczne na podst. Metamorfoz, aluzje Seneki Filozofa, czasem krytyczne

- Kwintylian, Seneka, Juwenalis, Prudencjusz, chrześcijańscy: Hieronim, Ambroży, Augustyn (styl, słownictwo, frazeologia)

2. średniowiecze - aetas Ovidiana

- w szkołach, moralizowany i interpretowany alegorycznie, Boecjusz De consolatione philosophiae - reminiscences,

- Dante, Boccaccio, Petrarka - chwalą i czerpią garściami słownictwo i frazeologizmy,

- widać w poezji wagantów, prowansalskich trubadurów, Roman de la Rose, w Gestach,

- kult postaci Owidiusza (mędrzec i czarodziej),

3. Renesans

- Ronsard, Tasso (Jerozolima), Ariosto (Orland), Milton (Raj), Szekspir (Sen nocy letniej, Burza)

- dramat francuski: Corneille (Andromacha), literatura hiszpańska: Lope de Vega, Cervantes,

4. później - Goethe, Schiller, Pope, Swift, Joyce, Ezra Pound, Eliot

A w Polsce czerpią: Kadłubek, Świnka, nawiązują w swoich utworach: Kochanowski (panna IX w Pieśni świętojańskiej o sobótce), no i oczywiście Samuel Twardowski (Dafnis w drzewo bobkowe przemieniła się) Tłumaczą: Anna Kamieńska, Stanisław Stabryła.

ODYSEJA HOMERA

Autor - Homer, Gatunek literacki - epos, Czas powstania utworu ok. VIII w. p. n. e. Czas akcji: 10 rok po upadku Troi.

Miejsca akcji: Itaka, wyspa Ogigia, kraj Feaków, Kaukonów, Lotofagów i Cyklopów, wyspa Eola, wyspa Kirke i wyspa Heliosa. Główny bohater Odys oraz Penelopa - jego żona i syn Telemach. Temat główny- wędrówka Odysa do Itaki.

Księga I: utwór rozpoczyna inwokacja do Muzy z prośba o natchnienie dla narratora i zarazem krótki zarys losów bohatera, o tym co go spotka i czemu będzie musiał stawić czoła. Następnie przedstawione jest zgromadzenie bogów olimpijskich którzy debatują na temat Odyseusza i współczują jego tragicznemu losowi. Atena wstawia się za nim a Zeus zezwala na jego powrót do domu. Atena schodzi na ziemie jako król Mentes i chce wzbudzić nadzieje w Telemachu na powrót ojca nie mówiąc jednak wprost tego co o nim wie, radzi również aby pozbył się zalotników jego matki Penelopy. Chłopak zapowiada zalotnikom którzy rujnują dobytek rodzinny że następnego dnia ich wyrzuci.

Księga II: Telemach zwołał pierwszy od czasu wyjazdu Odysa wiec na którym skarży się na swoja sytuacje spowodowana zalotnikami jego matki którzy panosza się po jego majątku rodzinnym wszystko niszcząc. Zebrani mężowie litują się ale nie pomagają mu pozbyć się uciążliwych zalotników, Telemach w tej sytuacji prosi jedynie o okręt z załogą aby mógł odszukać swojego ojca bądź upewnić się czy aby na pewno nie żyje, jeśli tak jest obiecuje wydać matkę powtórnie za mąż. Następnie chłopakowi znów objawia się Atena pod postacią mentora - dawnego przyjaciela Odysa.

Księga III: Telemach wypływa z Mentorem (Ateną) do Pylos gdzie rozmawiają z Nestorem który walczył pod Troją wraz z Odysem chwaląc przy tym jego zasługi wojenne. Radzi również młodzieńcowi aby ten udał się do Sparty, do Menelaosa który być może coś wiedzieć. Następnego ranka Telemach wraz z Pejzystratem (synem Nestora) wyrusza do króla Menelaosa.

Księga IV: Telemach i Pejzystrat przychodzą do Menelaosa gdzie jego żona Helena opowiada im o zdarzeniach spod Troi. Menelaos mówi o morskim wieszczu który powiedział mu iż Odys przebywa na wyspie u nimfy Kalipso. Następnie akcja przenosi się do Itaki gdzie zalotnicy dowiedziawszy się o wyprawie Telemacha postanawiają zastawić na niego pułapkę. Dowiaduje się o tym Penelopa , którą odwiedza w śnie Atena pod postacią jej siostry Iftimy aby uspokoić ją.

Księga V: Na Olimpie w siedzibie Zeusa na zgromadzeniu bogów Atena opowiada o losach Odysa i skarży się ze wszyscy go opuścili w potrzebie. Zeus każe Atenie pilnować Telemacha a sam wysyła Hermesa do nimfy Kalipso żeby pozwoliła mu wyjechać od niej. Odyseusz wyruszył więc i po 17 dniach podróży Posejdon zesłał na niego silny sztorm. Bohater ledwo uchodzi z życiem ale pomogła mu nimfa Leukotela dając mu przepaskę ułatwiająca pływanie. Po 2 dniach Odys dopływa do kraju Feaków i zaszywa się w zaroślach wyspy.

Księga VI: Podczas gdy Odyseusz leży w zaroślach Atena ukazuje się królewnie Nauzykaji i mówi jej że juz czas wyprać szaty na jej zbliżający się ślub. Atena robi to po to aby królewna ze swoimi służebnicami obudziły swoja obecnością Odysa. Odys się budzi podchodzi do dziewcząt z zamiarem zapytania się o miejsce w którym przebywa. Zachowuje się On bardzo wytwornie czym zyskuje zaufanie Nauzykae, która każe służącym umyć i namaścić przybysza. Sama wskazuje mu drogę do jej królewskiego zamku i poleca aby udał się do jej matki Królowej Arety i prosił ją o pomoc.

Księga VII : Odys w pałacu królewskim prosi królową o pomoc w powrocie do domu. Królowa Areta wraz z królem Alkinoosem przyjmują Odysa bardzo gościnnie a On im opowiada część swojej historii nie podając swojego imienia. Królowi bardzo przypada On do gustu i widzi w nim doskonałego kandydata na zięcia jednak wie że Odyseusz chce wrócić tylko do domu i On nie zamierza mu w tym przeszkadzać a z całych sił pomóc.

Księga VIII: nazajutrz król przygotowuje okręt dla swojego gościa i również urządza dla niego przyjęcie podczas którego urządzane są zawody w których na prośbę zgromadzonych też bierze w nich udział wygrywając rzutem w dal głazem. Po zawodach nadworny pieśniarz Demdok śpiewa o wojnie trojańskiej co wzbudza emocje w Odyseuszu, które dotąd ukrywał, następna pieśń jest o zdradzie Afrodyty, a kolejna na prośbę Odysa o drewnianym koniu. To znów wywołuje w Odysie wzruszenie co dostrzega król Alkinoos i prosi go aby zdradził mu swoje imię.

Księga IX: Odyseusz przedstawia się wszystkim zgromadzonym i zaczyna opowiadać o swoich przygodach od momentu opuszczenia Troi. Najpierw mówi o Kalipso i czarownicy Kirke które chciały go uwieść i mieć za męża. Potem wraca do momentu kiedy z załogą opuścił Troję i ruszył w morską wędrówkę ale przez burze trafili do kraju Kaukonów gdzie napadli na ich miasto Ismar, mordują i niszcząc wszystko jednak na drugi dzień ruszyły na nich oddziały Kaukonów i po 2 dniach walki opuścili ich kraj. Po dziewięciu dniach znów zboczyli z trasy i trafili do kraju Lotofagów, gdzie trzech ludzi ruszyło na zwiady i spotkali na mieszkańców wyspy którzy poczęstowali ich lotosem który jak się okazało sprawił iż zapomnieli Oni o celu swej podróży i nie chcieli wracać na statek, więc Odys czym prędzej zabrał ich na okręt i odpłynęli. Następnie trafili do kraju groźnych olbrzymów - Cyklopów, Odyseusz wraz z towarzyszami nie zdając sobie jeszcze sprawy z niebezpieczeństwa postanowili zwiedzić okolice i znaleźli się w jaskini cyklopa Polifema, który pochwycił i pożarł dwóch ludzi a pozostałym zagrodził wyjście z jaskini. Odys upił Polifema i powiedział ze nazywa sie NIKT a następnie pozbył potwora jego jedynego oka. Ten krzycząc przeraźliwie zwabił swoich towarzyszy olbrzymów ale gdy pytali kto go okaleczył ten wołał nikt a Ci myśleli iż oszalał więc nie reagowali. Odyseusz wyprowadził swoich ludzi przywiązują ich do owiec ponieważ Polifem zastawił swoim ciałem wyjście z groty i puszczał tylko zwierzęta. Gdy wszystkim udało się wydostać Odys z dumą wykrzyczał swoje imię a Polifem pomodlił się do swego ojca Posejdona aby Odyseuszowi nie powiodła się droga.

Księga X: Po przygodzie w kraju cyklopów wędrowcy trafiają na wyspę boga wiatrów Eola. Bóg przyjmuje ich z radością i ofiarowuje im worek skórzany w którym umieścił złe wiatry. Opuścili wdzięczni wyspę i po 10 dniach podróży gdy byli niemal o krok od celu otworzyli worek spodziewając się w nim skarbów i okropne wichury przywiały ich z powrotem na wyspę Eola, ten domyślił się że ciąży na nich gniew któregoś z bogów więc kazał im natychmiast opuścić jego kraj. Potem załoga znalazła się na wyspie Lajstrygonów - ludożerców, gdzie wywiązała się walka z której Odys wyszedł stratny został mu bowiem tylko 1 okręt. Później dopłynęli na wyspę czarownicy Kirke. Tam rozdzielili się na 2 grupy, część poszła zrobić obchód, a Odys został przy statku. Okazało się ze Kirke zamieniła jego towarzyszy w świnie i uwięziła. Odyseusz postanowił ratować swoich towarzyszy i wtedy przyszedł mu z pomocą Hermes podając odtrutkę na wywar czarownicy. Odys ocalił przyjaciół, a sama Kirke której Odys przypadł do gustu zaproponowała im gościnę na wyspie. Załoga wiec pozostała tam przez rok i po roku znów wypłynęli a Kirke dała im rade aby najpierw popłynęli do krainy umarłych by dowiedzieć się tam co ich dalej czeka.

Księga XI: Załoga Odyseusza dotarła do krainy umarłych która spowijała niesamowita ciemność. Odys złożył ofiarę umarłym, i zaczęły się pojawiać różne postacie zmarłe: Elpenor, Terezjasz, matka Odysa - Antikleja oraz rodowód heroin. Dusza Elpenora prosi go o wyprawienie mu pogrzebu, Terezjasz daje wskazówki dotyczące dalszej podróży, przypomina że na wyspie Heliosa nie może tknąć żadnego wołu tego boga, mówi ze gdy wróci do domu to czeka go tam liczne grono zalotników których powinien zabić. Opowiada mu jak umrze, a będzie to na morzu. Duch matki zapewnia go iż żona nadal na niego czeka.

Odyseusz przerywa swą opowieść ale Alkinoos chce słuchać dalej więc Odys wraca do opowiadania. Następnie pojawił się duch Agamemnona i Achilles, który nienawidzi życia w Hadesie, potem ukazuje się Ajas Telamoński który wciąż żywi urazę do Odysa za to że dostał zbroje Achillesa. Później jeszcze bohater dostrzega kilka postaci m.in. Minosa, Syzyfa i Tantala oraz Heraklesa i wraca na statek i odpływa.

Księga XII: Odyseusz znów zjawia się u Kirke która udziela ma rad co do dalszej podróży i mówi jak ominąć czyhające na niego niebezpieczeństwa. Po tym załoga rusza w drogę i pierwszym niebezpieczeństwem są syreny ich zwodniczy śpiew. Wszyscy towarzysze Odysa mieli uszy szczelnie zaklejone woskiem zaś On sam był uwiązany do masztu, i słysząc ich śpiew chciał się wyrwać i popłynąć na ich wyspę, jednak udało im się szczęśliwie ominąć wyspę syren i statek przepływał teraz przez cieśninie w której mieszkają morskie potwory Scylla i Charybda. Odys przepływa obok Scylli chociaż wie od Kirke ze śmierć poniesie 6 jego ludzi. I tak się dzieje - 6 ginie ale pozostałym udaje się bezpiecznie odpłynąć. Następnie przypływają na wyspę Trinakię należąca do Heliosa, i przez niepomyślne wiatry zostają tam aż miesiąc i przez ten czas zjadają wszystkie swoje zapasy. Załoga Odyseusza postanawiają zabić woły Heliosa. Kara dopada ich dopiero na pełnym morzu, piorun trafia w okręt i cały statek idzie na dno wraz ze wszystkimi, uratował się tylko Odys dryfując na belce, chociaż o mało życia nie stracił gdyż zbliżył się do Charybdy która akurat morze połykała, ale sprytny Odys złapał się z całych sił konaru drzewa i czekał aż potwór znów napełni ląd morzem. Po 9 dniach bohater trafia na wyspę Ogigię miejsce nimfy Kalipso. I tu Odys kończy swą opowieść.

Księga XIII: na następny dzień Odys przygotowuje się do wypłynięcia, Feakowie znoszą różne podarki dla bohatera, urządzają jeszcze dla niego ucztę i pod wieczór Odyseusz odpływa. Rano okręt dotarł do brzegów Itaki i załoga Odysa zostawiła go śpiącego na brzegu raz ze wszystkimi darami. Oni zaś odjechali a Posejdon dowiedziawszy się o tym kto pomógł Odysowi zemścił się i zamienił ich statek w kamień. Tymczasem gdy Odyseusz się zbudził nie poznał swojej ojczyzny przez mgłę która spowiła ląd ale była celowo zesłana przez Atenę by nikt go nie rozpoznał. Chwilę później pojawiła się Atena pod postacią pastucha i oznajmiła mu iż znajduje się na Itace. Odys zmyślił nieprawdziwą historie swojego losu co rozbawiło boginie a wtedy objawiła mu się w prawdziwej postaci. Atena rozprasza mgłę aby Odyseusz sam się przekonał ze wreszcie jest w domu. Razem z Atena chowa skarby które ze sobą przywiózł i bogini mu opowiada o sytuacji panującej u niego, o wyprawie Telemacha i zamienia Odysa w starca i radzi aby odwiedził pasterza Eumejosa.

Księga XIV: Eumejos nie rozpoznaje swojego dawnego, zaginionego pana ale gościnnie go przyjmuje opowiadając o zdarzeniach które miały ostatnio miejsce, o zalotnikach w jego posiadłości i o wiernej żonie, Odyseusz przedstawia zmyśloną historie o sobie.

Księga XV: Atena wybrała się do Sparty w tym czasie aby sprowadzić Telemacha do domu. Jednakże nic mu nie wspomina o powrocie ojca. W tej księdze przedstawiona jest tez historia Eumejosa.

Księga XVI: Telemach przybywa do Itaki lecz pierwsze idzie do Eumejosa, rozmawia z nim, narzekając na to co się dzieje w jego rodzinnym domu i prosi go aby pobiegł do Penelopy powiadomić ja o swoim powrocie. Gdy Eumejos odchodzi Atena przywraca Odysowi prawdziwa postać, z początku chłopak sądzi że to jakieś bóstwo, Odys mówi mu że jest jego ojcem w co Telemach nie wierzy. Jednak po chwili oboje płaczą z radości. Następnie wspólnie zastanawiają się co zrobić z zalotnikami. W tym czasie do Penelopy przybywają Eumejos i herold mówiąc jej o synu. Zalotnicy którym nie udało się zabić Telemacha na morzu, rozmyślają o jakiejś pułapce na wyspie.

Księga XVII: Telemach z rana idzie do pałacu i opowiada matce o tym co słyszał o Odyseuszu, ze żyje i wciąż jest na Ogigii. Zalotnicy słysząc ta zaniechają swój plan morderstwa Telemacha i przygotowują się do uczty. Na zamku pojawia się Odys - żebrak. Przed domem poznaje go jego stary wierny pies co wzrusza bardzo Odyseusza. Na przyjęciu Odys prosi każdego z zalotników o resztki jedzenia, wszyscy coś dają oprócz Antinoosa, który rzuca w niego podnóżkiem. Penelopa dowiedziawszy się ze żebrak ma wieści o Odysie chce z nim po uczcie rozmawiać.

Księga XVIII: na zamku pojawia się tez żebrak Iros który chce się pozbyć Odyseusza i wywiązuje się miedzy nimi walka która zwycięża Odys. jednemu z zalotników radzi aby wycofał się gdyż Odyseusz pojawi się niebawem ale ten nie słucha. Następnie pojawia się Penelopa która oświadcza że zbliża się czas ponownego ślubu i będzie musiała wybrać któregoś z chętnych, jednak mówi ze jako nowa żona powinna dostawać dary a nie utrzymywać zalotników. Odyseusz podziwia swoja zonę za przebiegłość, zalotnicy idą po hojne dary a Penelopa idzie do swej komnaty, uczta dobiega końca. Wywiązuje się jeszcze sprzeczka Odysa z Eurymachem który próbuje rzucić w niego stołkiem. Telemach ich wyrzuca z pokoju.

Księga XIX: gdy wszyscy wychodzą Telemach zostawia Odysa z matka. Penelopa wyciąga od niego informacje o zaginionym mężu, choć z początku mu nie ufa ale po dokładnym opisie sprzączki która Odys miał ze sobą upewnia się że mówi prawdę. Jednak ma wątpliwości ze Odys niedługo wróci i zaczyna płakać, Odys z trudem ukrywa emocje. Potem Penelopa wzywa Eurykleję aby umyła biedaka. Ta kobieta była niegdyś niańką, poznaje po bliźnie na nodze.

Księga XX: Odys poszedł spać, a zza ścian słyszał jak zalotnicy zabawiają się z pokojówkami. Postanawia się na nich później zemścić, ale boi się że maja przewagę liczebna, ale Atena go uspokaja i zsyła na niego dobry sen. Rano Odys pomodlił się do Zeusa i poprosił o znak czy się mu wszystko uda, i wtedy na niebie pojawia się piorun i Odyseusz czuje się pewniej. Gdy Telemach szedł na wiec, zalotnicy próbowali go zabić ale zrezygnowali gdy przeleciał obok nich orzeł ” ptak złowróżbny”. Podczas wiecu jeden z zalotników rzuca w Odysa kością na co Telemach reaguje ze złością. Atena zsyła na wszystkich zalotników szaleństwo a wieszcz Teoklymen przepowiada im śmierć.

Księga XXI: Penelopa bierze łuk Odyseusza i obwieszcza kandydatom, że ten któremu uda się napiąć łuk i wystrzeli strzałę która przeleci przez otwory w 12 toporach ułożonych w rzędzie, zostanie jej mężem. Pierwszy chce spróbować Telemach, który mówi że jeśli mu się uda to On zostanie z matką, gdy za czwartym razem udaje mu się napiąć łuk ojciec daje mu znak żeby zostawił to. Każdy z zalotników próbuje ale żadnemu to nie wychodzi. W tym samym czasie Odys daje się poznać dwóm pasterzom Eumejosowi i Filojtiosowi i mówi plan jak zamierza pozbyć się zalotników- jeden z nich ma mu podać w odpowiedniej chwili podać łuk, a drugi pozamykać drzwi wychodzące na dziedziniec. Odys dostaje łuk czemu oburzają się pozostali zalotnicy, jednak Penelopa staję w jego obronie. Odys oczywiście sprostał próbie i Telemach staje przy nim z bronią.

Księga XXII: Odyseusz wraz z synem zaczynają krwawą walkę z zalotnikami. Walka trwa długo ale szanse są nierówne, po tym jak Telemach i Eumejos zostają ranni Atena postanawia zainterweniować. Odys nie zabił jedynie śpiewaka Femiosa i herolda Medona na prośbę Telemacha. Następnie Odys prosi Eurykleję aby wskazała które ze służących były niewierne i kazał im posprzątać całe komnatę i wynieść ciała zabitych. Następnie wszystkie zostały ukarane przez powieszenie. Surowo też został ukarany Melantios który wcześniej szydził z Odysa - odcięli mu uszy, nos oraz przyrodzenie i psom rzucili na pożarcie a potem też ręce i nogi. Odys wykadził wszystkie komnaty siarką i zaczyna się schodzić służba by witać swego pana.

Księga XXIII: Eurykleja pędzi do swej pani aby powiedzieć jej ze Odyseusz wrócił, jednak ona jej nie wierzy, myśli ze na starość zwariowała. Służebnica jej przyrzeka iż mówi prawdę powołując się na Telemacha i bliznę na nodze przybysza. Postanawia sama zejść na dół i wybadać sprawę. Odys w tym czasie rozkazuje aby urządzić przyjęcie aby przechodnie myśleli ze jest właśnie wesele Penelopy i nie domyślili się co naprawdę stało się. Kiedy Penelopa i Odyseusz zaczynają rozmawiać ona zadaje mu pytanie o łóżko w sypialni i Odys doskonale wie o co chodzi i małżonka pada mu w ramiona. Po czym udają się do sypialni, Atena specjalnie dla nich przedłuża im noc a o świcie udają się wszyscy do ojca Odyseusza- Laertesa.

Księga XIV: na zamek Odysa przybywa Hermes aby zabrać dusze zabitych. Laertes nie poznaje syna dopiero gdy ten mu wymienia drzewa jakie dostał od ojca jako dziecko stary Laertes wierzy w to i wielce się raduje. Tymczasem wieść o zabójstwie zalotników rozniosła się i krewni zabitych przybywają na zamek aby pomścić ich śmierć. Wszyscy zaczynają przygotowania do walki, ojciec Odysa zabija jednego z przeciwników jednak przerywa to Atena, zabrania im walki.

Odyseja jako epos: Obydwa poematy rozpoczynają się od inwokacji do Muzy z prośbą o natchnienie. Epos bohaterski przedstawia dzieje sławnych bohaterów w Odysei - Odys król Itaki który po wojnie wraca do domu.

Świat bogów: najważniejsi to Atena, Zeus, Hermes i Posejdon. Oprócz nich także mniejsze bóstwa jak nimfy np. Kalipso. W Odysei na losy bohaterów ogromny wpływ mają działania bogów zwłaszcza Ateny która pomaga głównym bohaterom i Posejdon.

Motyw wędrówki: każde miejsce podróży Odyseusza przynosi nowe doświadczenia, przygody, naukę na przyszłość.

---