Ochrona lasów

Prawdopodobnie niemal wszystkie lądy na Ziemi były kiedyś w całości porośnięte lasem. Zależnie od szerokości geograficznej i wysokości nad poziomem morza rozwinęły się różne typy formacji leśnych. Niestety, działalność człowieka sprawiła, że wiele z tych formacji stanowi obecnie wielką rzadkość. Dlatego ochrona lasów musi stać się nadrzędnym priorytetem przy naszej działalności.

Przez ostatnie kilka milionów lat rozwój obszarów leśnych pozostał niezakłócony ingerencją człowieka. Prawa naturalne regulowały życie lasu. Jednak od kilku tysięcy lat coraz większy wpływ na rozwój lasów ma człowiek. Przez długie lata tylko je wycinał i wypalał, by zdobyć tereny pod uprawę innych roślin, dopiero stosunkowo niedawno zaczęto też sadzić nowe drzewa i dbać o ochronę lasów.

W umiarkowanych szerokościach geograficznych, zwłaszcza na półkuli północnej, dominują lasy liściaste, z takimi gatunkami jak dęby, kasztany, wiązy, klony, buki, jesiony, topole i brzozy. Drzewa liściaste rosną na wiosnę i lato, a jesienią tracą liście. Wymagają ciepłego lata, łagodnej zimy i znacznych, rozłożonych równomiernie opadów, rzędu 800 milimetrów rocznie. Wraz z przesuwaniem się ku północy, zimy stają się coraz mroźniejsze, a drzewa liściaste ustępują miejsca wiecznie zielonym drzewom iglastym. Ten pas naturalnych lasów szpilkowych na południe od koła podbiegunowego znany jest jako tajga. Lasy te są intensywnie eksploatowane przez przemysł drzewny, ale ciągle jeszcze, na przykład na Syberii, istnieją ogromne połacie nie naruszone przez człowieka. Również w Kanadzie i na Alasce zachowały się naturalne lasy iglaste, w znacznej części chronione jako parki narodowe.

Największe lasy na świecie znajdują się w okolicach równikowych i znane są jako tropikalne lasy deszczowe. Występują one w Ameryce Południowej (dorzecze Amazonki i Orinoko), w Ameryce Środkowej, w środkowej i zachodniej Afryce (dorzecze Kongo, Nigru i Zambezi), w Indiach i Indochinach. Obszary te charakteryzują nagłe, ulewne deszcze, a roczna suma opadów przewyższa 2000 mm. Występuje tu więcej gatunków roślin (w tym drzew) i zwierząt niż w jakiejkolwiek innej formacji roślinnej na ziemi. Drzewa są wiecznie zielone, wysokie, płytko zakorzenione, z rozdętymi u podstawy pniami i korzeniami powietrznymi. Typowe dla lasów równikowych są również rośliny pnące - liany i epifity.

Nieodwracalne straty

Tropikalne lasy deszczowe pokrywają "tylko" 6% powierzchni Ziemi, ale są miejscem występowania aż połowy wszystkich gatunków roślin i zwierząt żyjących na naszej planecie. Po wycięciu lasu równikowego następuje bardzo szybkie wypłukiwanie i erozja gleby, znacznie obniżenie produkcji biologicznej (plony roślin uprawnych są o wiele niższe niż na wylesionych terenach strefy umiarkowanej), brak możliwości odbudowy złożonej struktury biocenozy. Mimo to, co roku na obszarze 50 państw wycina się 16 milionów hektarów lasów deszczowych, czyli obszar równy połowie powierzchni Polski. Oznacza to, że na sekundę znika las równy powierzchni 2 boisk piłkarskich. Aktualnych danych dostarczają zdjęcia satelitarne. Potwierdzają one, że lasy wycinane są obecnie znacznie szybciej niż w latach 70. Szacuje się, że w wyniku wycinki lasów deszczowych, każdego dnia z powierzchni naszej planety znika od 50 do 150 gatunków roślin i zwierząt, wiele z nich, zanim zostaną odkryte. I właśnie tutaj jest potrzebna ochrona lasów.

W lesie tropikalnym na powierzchni 1000 hektarów można znaleźć nawet 750 gatunków drzew i 1500 gatunków roślin kwiatowych. Jeden hektar lasu tropikalnego to od 50 do 200 gatunków drzew, dla porównania typową europejską dąbrowę porasta mniej niż 20 gatunków drzew. Las deszczowy, ze swoim bogactwem i różnorodnością form życia, jest źródłem cennych substancji wykorzystywanych do produkcji lekarstw, między innymi antybiotyków. Jest to oczywiście tylko jeden z powodów, dla których powinniśmy chronić lasy deszczowe.

Najlepsza z dotychczas znanych sposobów eksploatacji lasów tropikalnych jest tzw. wycinka selektywna. Kraje, które obecnie próbują wprowadzić wycinkę selektywną na większą skalę to: Kostaryka, Kamerun, Malezja oraz Trynidad i Tobago. Inną formą dbałości o środowisko naturalne jest zakaz importu towarów wytwarzanych ze szkodą dla jego zasobów. Na przykład Niemcy importują tylko drzewo pochodzące z lasów zarządzanych zgodnie z zaleceniami ekologów. World Wide Found for Nature rozpoczęła kampanię na rzecz wyodrębnienia obszarów chronionych, a jej celem jest objęcie ochroną 10% powierzchni poszczególnych formacji leśnych.

Parki narodowe

Na obszarach o wysokich temperaturach i niedoborze wilgoci las stopniowo przechodzi w step. Typową formacją pośrednią między lasem i stepem jest śródziemnomorska makia oraz jej amerykański odpowiednik - chaparral. Są to wiecznie zielone twardo listne zarośla, na które składają się głównie krzewy i skarlałe drzewa. Zazwyczaj jest to wtórny typ roślinności powstały po wycięciu lasów. Zubożała makia z rozrzedzoną warstwą krzewów nazywana jest garigu. Wysiłki ekologów zmierzają do objęcia ochroną również i tych formacji roślinnych. Przykładem ochrony lasów mogą być okolice San Francisco, gdzie pod ochroną znalazło się całe porośnięte chaparralem pogórze gór San Bruno. Chronione są również zbiorowiska roślinne cenne z uwagi na rzadkość występowania, takie jak lasy leszczyny karłowatej w Burren w irlandzkim hrabstwie Clare. Drzewa o wysokości od 1 do 3 metrów wyrastają bezpośrednio ze szczelin w skałach wapiennych, pokrytych mchem i paprocią, dzięki panującej tu wysokiej wilgotności. Osobliwością gór Oregonu i Kalifornii są sekwoje i mamutowce olbrzymie. Sekwoje mogą osiągać 100 metrów i wiek 2000 lat. Zaliczane dawniej do tego samego rodzaju co sekwoje, mamutowce olbrzymie, o charakterystycznym czerwono-brązowym zabarwieniu kory, są najwyższymi żyjącymi organizmami na naszej planecie. Dorastają do 130 metrów, a ich wiek szacuje się na 1500 - 3500 lat. Wzdłuż południowych i wschodnich wybrzeży Stanów Zjednoczonych znajduje się kilka rezerwatów, gdzie podziwiać można cypryśnika błotnistego, drzewo szczególne z uwagi na pneumatofory, czyli nadziemne korzenie oddechowe. Takie bagienne lasy można spotkać między innymi w rezerwacie Okefenokee w stanie Georgia i w rezerwacie Corkscrew na terenie Parku Narodowego Everglades, który obejmuje równinny teren wokół Zatoki Florydy. Do atrakcji Everglades należą storczyki (rośliny zaliczane do epifitów), liczne ptaki (między innymi jedyny w Ameryce gatunek bociana), manaty, słodkowodne krokodyle, aligatory, oposy, wydry, węże, jelenie, a nawet owady.

Na pomysł utworzenia rezerwatu przyrody i ochrony lasów pierwsi wpadli Amerykanie. 1 lipca 1872 roku ogłoszono powstanie Parku Narodowego Yellowstone. Od tego czasu na całym świecie powstały setki parków narodowych, które teoretycznie powinny ocalić znaczną część lasów świata.

Ochrona prastarych drzewostanów

Wiek lasu określa się na podstawie starych map i dokumentów oraz na podstawie roślin i zwierząt występujących na danym miejscu. Świadomość, że las jest stary, że rósł nieprzerwanie w danym miejscu przez tysiące lat zmusza planistów do należytego traktowania tych miejsc i takiego pokierowania dalszym rozwojem regionu, by las mógł spokojnie rosnąć przez następne tysiące lat. Lasy odroślowe, choć eksploatowane przez człowieka od wielu dziesięcioleci, wciąż istnieją i mają się dobrze, gdyż były wycinane w sposób, który dziś nazywalibyśmy ekologicznym. Drzewa ścina się tuż przy ziemi, a pnie zostawia, aby roślina mogła na nowo wyrosnąć.

Sadzenie lasów

W większości krajów Europy próbuje się zalesiać znaczne obszary, zazwyczaj górskie, po to by zabezpieczyć rosnące potrzeby przemysłu drzewnego. Zazwyczaj na miejscu wyciętych lasów liściastych lub mieszanych pojawiają się jednorodne lasy iglaste. Obecnie 1/4 Europy jest zalesiona, ale w większości nie przez gatunki rodzime. Większość drzew iglastych, choć szybko rosną, jest mało odporna na zanieczyszczenia powietrza.

Dlatego ostatnio sadzi się coraz więcej drzew liściastych zamiast popularnej do niedawna sosny. Wysiłki mające doprowadzić do przynajmniej częściowej odbudowy drzewostanu widać na przykład w Wielkiej Brytanii. Wprowadzono tam w życie program odtworzenia 12 wielkich obszarów leśnych. Obecny, 7-procentowy udział lasów w ogólnej powierzchni kraju, ma wzrosnąć do 15% w 2050 roku i 25% w 2100.

Głównym zagrożeniem dla europejskich lasów, oprócz nadmiernego wycinania, jest skażenie atmosfery. Dwutlenek węgla i siarki, powstające między innymi przy spalaniu węgla, dostają się do powietrza i łączą z wodą. Tak powstają kwasy docierające do powierzchni ziemi w postaci kwaśnych deszczów. Wyrządzają one wielkie szkody lasom, zwłaszcza szpilkowym. Ocenia się, że to właśnie w Polsce kwaśne deszcze były przyczyną największych strat. Szkoda, tym bardziej, że to właśnie na obszarze naszego kraju i Białorusi znajduje się Puszcza Białowieska - największy i najstarszy na Niżu Środkowoeuropejskim naturalny kompleks leśny. Kwaśne deszcze nie oszczędzają lasów nawet w tak przywiązujących wagę do ekologii krajach jak Szwecja czy Norwegia. Chmury szkodliwych gazów przemierzają bowiem tysiące kilometrów, by w końcu spaść w miejscach, gdzie czasem w ogóle nie ma przemysłu. Stąd ograniczenie emisji szkodliwych gazów jest wspólnym interesem całej Europy.

Inicjatywy międzynarodowe

Od kilkunastu lat coraz głośniej mówi się o potrzebie ochrony lasów deszczowych. W tym czasie powołano do życia wiele organizacji, których celem jest ratowanie ich przed zagładą. Największe efekty zdaje się przynosić sposób znany jako "Składka Na Przyrodę". Skorzystały z niego Boliwia (1987) i Meksyk (1991). Polega ona na tym, że społeczność międzynarodowa udziela niskooprocentowanych kredytów krajowi, który zainwestuje w ochronę lasów deszczowych. Plan ten jednak ma jedną poważną wadę. Nie bierze pod uwagę interesów ludzi, dla których las jest źródłem utrzymania. Biurokraci uzgadniają odsetki, a w tym samym czasie biedni rolnicy, nic nie wiedząc o planach możnych tego świata, idą wycinać drzewo na budowę stodoły albo wypalają wielką połać lasu, by mieć większe pastwisko.

Zagrożone lasy

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów ogłosiła, że ochrona lasów nie może się ograniczać tylko do ochrony lasów tropikalnych. Za obszar zagrożony uznano również lasy gór Usambara w Tanzanii, gdzie rosło ponad 260, a teraz rośnie około 240 gatunków drzew, osiągających ponad 10 metrów wysokości. Oficjalnie za zagrożone uznano też lasy stanu Sarawak w Malezji. 70% powierzchni stanu zajmują lasy deszczowe, ale znaleźć tam można również namorzyny i lasy kauczukowca.

Wykaz chronionych i rzadkich gatunków roślin występujących na terenie nadleśnictwa:

1. Bagno zwyczajne

2. Konwalia majowa

3. Przylaszczka pospolita

4. Wawrzynek wilczełyko

5. Przytulia wonna

6. Paprotka zwyczajna

7. Pomocnik baldaszkowaty

8. Kosaciec syberyjski

9. Grzybienie białe

10. Grążel żółty

11. Bobrek trójlistkowy

12. Pierwiosnek lekarski

13. Kocanki piaskowe

14. Kruszyna pospolita

15. Jodła pospolita

16. Skrzyp olbrzymi

17. Widłak

18. Lilia złotogłów

19. Sierpiec błyszczący

20. Lipiennik Loesela

21. Sasanka otwarta

22. Kopytnik pospolity

23. Płonnik pospolity

Wykaz chronionych i rzadkich zwierząt występujących na terenie nadleśnictwa:

1. Bóbr europejski

2. Wydra

3. Bocian czarny

4. Orlik krzykliwy

5. Bielik

6. Dudek

7. Kraska

8. Wilk

9. Kumak nizinny

10. Cietrzew

11. Kropiatka

12. Jaszczurka zwinka

13. Jaszczurka żyworódka

14. Padalec zwyczajny

15. Żmija zygzakowata

16. Ropucha szara

17. Żaba trawna

18. Żaba moczarowa

19. Żaba wodna

20. Żaba jeziorkowa

21. Kozioróg dębosz

---