ATLAS ROZWOJU DZIECKA

układ kinestetyczno -ruchowy.

AGATA OŚMIAŁOWSKA

ALEKSANDRA MALICKA

ALEKSANDRA NIEDBALSKA

KATARZYNA HERMANOWSKA

L.p	WIEK DZIECKA	CECHY ROZWOJU	ŹRÓDŁO ZE STRONĄ
1	Pierwszy tydzień 1-7 dni, życie prenatalne, zarodek	-Zapłodnienie -Pierwszy podział komórek (po 30 godzinach)	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145
2	Trzeci tydzień 15- 21 dzień	-Embrion ma 2,5 mm długości i kształt gruszki -Powstaje kanał nerwowy	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145
3	Czwarty tydzień 22-28 dni	-Zarodek ma 6 mm długości -Serce podobne do rurki, zaczyna bić 25 dnia, powstaje coś w rodzaju układu krążenia -Zaczyna rozwijać się język -26 dnia powstają zawiązki kończyn	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145
4	Piąty tydzień 29- 35 dni	-Zarodek ma 13 mm -Serce działa już na podobieństwo pompy -Pączki kończyn górnych, różnicują się na ręce i barki -Pojawiają się zarysy palców -Noga jest nadal płaską wyroślą -Zaczyna się kształtować nos i szczęka górna, a także żołądek	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145
5	Szósty tydzień 36-42 dni	-Zarodek ma około 2 cm, długości -Widać koniec nosa -Kształtują się powieki -Pięć rozdzielonych palców u rąk -Pojawiają się palce u nóg -Następuje szybki wzrost szkieletu na razie utworzonego z chrząstki -Rozwój żołądka, jelit, nerek, pęcherza, narządów rozrodczych, wątroby, mózgu nerek	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145
6	Siódmy tyd. 43-49 dni	- Zarodek ma 2,5 cm długości -Żołądek zaczyna produkować soki trawienne, wątroba i nerki zaczynają pracować -Czynne są odruchy mięśniowe -Kciuk zdecydowanie się różni od reszty palców -Palce u nóg i pięty stają się wyraźne -Pojawiają się pierwsze komórki kostne	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145
7	Ósmy tydzień 50-56 dni	-Głowa zarodka jest bardzo duża w porównaniu do reszty ciała -Zaczyna być widoczny kształt szyi -Embrion wykonuje spontaniczne ruchy	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145 „W oczekiwaniu na dziecko. Poradnik dla przyszłych matek i ojców”, H. Murkoff, A. Eisenberg, S. Hathaway B.S.N, str. 134
8	Dziewiąty tydzień 57-63 dni, płód	-Cechy płciowe osobnika są już zewnętrznie widoczne -Głowa ma około 2 cm średnicy co odpowiada -Kształt linii papilarnych zostaje wyryty na całe życie -Zaczynają rosnąć paznokcie -Ręce stają się coraz sprawniejsze -W jamie ustnej rozwinęły się kubki smakowe	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145 „W oczekiwaniu na dziecko. Poradnik dla przyszłych matek i ojców”, H. Murkoff, A. Eisenberg, S. Hathaway B.S.N, str. 155
9	Jedenasty tydzień do czternastego 71-98 dni	-Zwiększa się ilość odruchów np. marszczenie brwi -Rozpoczyna się połykanie -Łaskotanie stopy powoduje cofanie całej nogi -Zrastają się obie połowy podniebienia -Rozpoczyna się oddawanie moczu -Zarodek może trawić połknięty płyn owodni -Pojawiają się plemniki lub komórki jajowe -Płód ma 7 cm i waży 20g -Koniec okresu rozwoju, początek okresu wzrostu -Serce pompuje 24 litry krwi dziennie	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145
10	Piętnasty tydzień do osiemnastego 99-126 dni	-Długość płodu wynosi 23 cm co odpowiada połowie długości noworodka -Waga płodu 300g co stanowi jedną dzieciatą wagi noworodka	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145
11	Dziewiętnasty tydzień do dwudziestego drugiego 127-154 dni	-Pojawia się dość silny uchwyt -Zaczyna się odkładać tłuszcz pod skóra. -Długość płodu wynosi około 25 cm -Waga wynosi ponad 600g -Płód staje się coraz bardziej ruchliwy, a jego ruchy- skoordynowane -Wykonywane ruchy sprzyjają rozwojowi umiejętności motorycznych - W tym okresie są już na tyle silne, by mogła je odczuwać matka	„Ciało” Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145 „W oczekiwaniu na dziecko. Poradnik dla przyszłych matek i ojców”, H. Murkoff, A. Eisenberg, S. Hathaway B.S.N, str. 201
12	Dwudziesty trzeci tydzień do dwudziestego szóstego 155 -182 dni	-Pojawia się ssanie palca -Długość płodu osiąga 30 cm -Waga płodu około 1,1 kg	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145
13	Dwudziesty siódmy tydzień do trzydziestego 183- 210 dni	-Długość płodu wynosi około 40 cm -Waga płodu wynosi 1,7 kg -Rozwój koordynacji ruchowej, wysoka aktywność ruchowa, silny chwyt (dziecko ćwiczy go na pępowinie) -Oczy zamykają się i otwierają w reakcji na światło -Niekiedy pojawia się czkawka (skurcze mięśni brzucha)	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145 „W oczekiwaniu na dziecko. Poradnik dla przyszłych matek i ojców”, H. Murkoff, A. Eisenberg, S. Hathaway B.S.N, str. 237
14	Trzydziesty pierwszy tydzień do trzydziestego czwartego 211- 238 dni	-Długość płodu wynosi około 45 cm -Waga płodu wynosi 2,3 kg -Powoli zaczynają funkcjonować nie w pełni dojrzałe jeszcze płuca	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145 „W oczekiwaniu na dziecko. Poradnik dla przyszłych matek i ojców”, H. Murkoff, A. Eisenberg, S. Hathaway B.S.N, str. 257
15	Trzydziesty piąty tydzień do trzydziestego ósmego 239-266 dni	-Serce przetłacza dziennie około 300 litrów krwi (choć całkowita ilość krwi wynosi zaledwie około ćwierć litra) -Długość płodu wynosi około 50 cm -Waga płodu wynosi 3,3 kg -Ruchy dziecka stają się mniej intensywne, ze względy na brak miejsca, kopnięcia i uderzenia ustępują obracaniu się i kręceniu	„Ciało”, Anthony Smith, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, str. 140- 145 „W oczekiwaniu na dziecko. Poradnik dla przyszłych matek i ojców”, H. Murkoff, A. Eisenberg, S. Hathaway B.S.N, str. 282
16	1 miesiąc życia. Wiek niemowlęcy	-Wrodzone odruchy ssania, chwytania sutka, połykania -Odruch Moro (chwytny) -Odruch stania, stawiania kroków, pływania, chwytania -Unoszenia podbródka w leżeniu na brzuchu POZIOM PIERWSZY -Rozwój percepcji wrażeń: Dotykowych (źródło satysfakcji podczas jedzenia, przytulania, głaskania, oraz informowanie o niemiłych bodźcach) Ruchowych (ruchy cefalo - kaudalne tzw. od stup do głów, oraz proksymalno - dystalne, czyli od środka ciała na zewnątrz) -Propriocepcja, czucie „głębokie”/ (odpowiedzialne za odczuwanie ruchów i ułożenia ciała dzięki receptorom zlokalizowanych w mięśniach, więzadłach i stawach) -Narząd przedsionkowy, poczucie bezpieczeństwa grawitacyjnego (układ przedsionkowy- odpowiedzialny za odbiór siły grawitacji ruchu) Wzrokowych(rozwój kontroli oczu) Słuchowych -Pod wpływem silnych bodźców wzdryga się i zmienia się rytm jego oddechu. -Kieruje wzrok na zmieniające się światła. -Porusza głową przy dotknięciu jego otworu nosowego. -Porusza głową i tułowiem. -Porusza bezładnie i chaotycznie rączkami i nóżkami. -Na chwilę zatrzymuje wzrok na twarzy matki. -Zmienia wyraz twarzy na skutek bodźców zewnętrznych.	„ Psychologiczne portrety człowieka” , red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str. 61-62 „Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka” , red. B. Cytowska i B. Winczura, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2006,” Podstawowe zasady obserwacji i terapii zaburzeń integracji sensorycznej u małego dziecka” M. Karga, str. 222-224 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 23-24
17	2 miesiąc życia	-Początki kontroli ruchów rąk i koordynacji wzrokowo ruchowej (próby chwytania przedmiotów). -Śledzenie wzrokiem przedmiotów. -Unoszenie szyi w leżeniu na brzuchu. -Początki turlania się. -Obracanie głową w kierunku przedmiotu położonego obok. -Celowe sięganie po przedmioty. -Początki celowego potrząsania przedmiotami. -Początki celowego wkładania przedmiotów do ust. -Unosi na chwilę głowę i ramiona w pozycji na brzuszku. -Utrzymuje główkę prosto przez kilka sekund. -Energicznie porusza nóżkami. -Wypuszcza włożoną do rączki zabawkę.	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 24
18	3 miesiąc życia	-Początki pełzania (unoszenie pośladków i odpychanie się od podłoża). -Sięganie po przedmioty chwytanie ich (całymi dłońmi) i wykładnie do ust. -Siedzenie z podparciem. -Trzymanie sztywno głowy i obracanie jej z boku na bok. -Kontrola oczy (otwierania i zamykanie celowe, nie odruchowe). -Podtrzymywane pod pachy opiera się lekko na nogach ugiętych i w kolanach i stawach biodrowych. -Siedzi z podparciem utrzymując prosto głowę. - Bawi się palcami. -Odwraca głowę za znikającym przedmiotem. -Bezwiednie potrząsa włożoną do rączki zabawką. -Na brzuszku unosi głowę wysoko, opierając się na przedramionach i uginając nóżki. Reakcje sensoryczno- motoryczne: -Przygląda się otaczającym przedmiotom, dotyka, ciągnie (np. ubranie, kocyk)	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 25
19	4 miesiąc życia	-Prostowanie nóg i utrzymywanie ich w górze. -Odpychanie się nogami od powierzchni. -Koordynacja ruchów kończyn (naprzemienne kopanie nogami, kołysanie ramionami). -W pozycji na brzuchu unoszenie tułowia i prostowanie rąk. -Opieranie się na nogach w pozycji pionowej z (podtrzymaniem). -Trening chwytania palcami. - Wyciąga obie rączki po zabawkę, ruchy te nie są skoordynowane. - Maca przedmioty, porusza nimi. - Chwyta pieluszkę i naciąga ją na twarz. Reakcje sensoryczno- motoryczne: - Potrząsa włożoną do rączki grzechotką, patrzy na nią. - Potrąca zabawki, chwyta, dotyka. - Bawi się rączkami, nóżkami, śledzi ich ruchy.	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 26-27
20	5 miesiąc życia	-Długie i pewne siedzenie z podparciem, krótkie bez podparcia. -Chwytanie przedmiotów obiema rękoma. -Początki obracania nadgarstka z trzymanym przedmiotem. -Unoszenie tułowia wysoko nad podłoże (pozycja foki). -Początki posługiwania się kciukiem w manipulacji. -Chwytanie kubka obiema rękoma i unoszenie go do ust. -Zmiana pozycji ciała wokół własnej osi (obracanie się z pleców na brzuch). -Samodzielne picie z butelki. -Swobodne trzymanie przedmiotów i manipulowanie nimi za pomocą palców. Motoryka: -Podnosi znajdujące się w zasięgu rąk zabawki. -Podciągane za rączki chwilę siedzi. -Leżąc na brzuszku próbuje podpierać się na dłoniach. -Próbuje robić mostek na plecach, unosząc do góry brzuszek. -Próbuje obrócić się z pleców na bok. Reakcje sensoryczno- motoryczne: -Sięga po przedmioty znajdujące się w otoczeniu. -Interesuje się swoimi nogami, „pedałuje”, kopie, maca je.	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 27-28
21	6 miesiąc życia	-Siedzenie bez podparcia. -Samodzielne turlanie się. -Sięganie we wszystkie strony, również po przedmioty poruszające się. -Przekładanie przedmiotów z reki do ręki. -Chwyt dłoniowy (obejmowanie przedmiotu trzecim i czwartym palcem a nie całą dłonią). -Pełzanie (przesuwanie się za pomocą ramion i nóg). -Siada podciągane za ręce lub trzymając się palców dorosłego. -Podtrzymywane pod pachy opiera się pewnie na nogach wyprostowanych w kolanach i stawach biodrowych.	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62
22	7 miesiąc życia	-Krótkie utrzymywanie ciężaru ciała na nogach dłonią, używanie poszczególnych palców. -Zróżnicowane chwyt dłonią, używanie poszczególnych palców. -Chwyt szczypcowy (pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym). -Samodzielne trzymanie kubka i próby picia z niego. Motoryka: -Pełza w kółko i do tyłu. -Podtrzymywane pod pachami podryguje, uginając nóżki. -Chętnie siada, podciągnięte lekko za rączki. -Potrafi kilka sekund siedzieć samodzielnie bez podtrzymywania. -Podtrzymane próbuje stać, a nawet stoi pewnie. -Przekłada zabawkę z rączki do rączki. Reakcje sensoryczno- motoryczne: -Łapie stopę i próbuje wkładać/wkłada do buzi. -Chwyta przedmioty w pozycji siedzącej, balansując ciałem. -Stuka zabawką, mrużąc przy tym oczy. -Potrafi złapać nieduże przedmioty, jak np. klocek.	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 29-30
23	8 miesiąc życia	-Siedzenie dłuższą chwile bez podparcia. -Raczkowanie z oderwaniem brzucha od podłogi. -Podciąganie się na rękach do pozycji stojącej. -Krótkie samodzielne utrzymywanie się w pozycji stojącej. -Stuka przedmiotami. -Poszukuje schowanej na jego oczach zabawki.	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 29-30
24	9 miesiąc życia	-Uchwyt kciukiem i palcem (chwyt nożycowy). -Próby siadania z postawy stojącej, z przytrzymaniem się mebli lub dorosłego. -Sprawne i szybkie raczkowanie. -Początek samodzielnego siadania. -Siedzi samo swobodnie. -Stoi samo przy barierce kojca lub łóżeczka. -Raczkuje - Potrafi naśladować mimikę, proste ruchy ciała	„Psychologiczne portrety człowieka” red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 32-33
25	10 miesiąc życia	-Początek samodzielnego stania przez chwilę. -Stawianie pierwszych kroków (z podtrzymaniem). -Utrzymywanie trzech małych przedmiotów (manipulowanie niespecyficzne). -Wstawanie z podparciem. -Przewracanie kartek książki. -Celowe uwalnianie uchwytu. Motoryka: -Bawi się w pozycji siedzącej. -Chodzi bokiem przy meblach. -Coraz sprawniej raczkuje. -Samodzielnie wstaje, chwytając się czegoś. -Stoi, trzymając się, w tej pozycji często podnosi nóżkę, podryguje. -Podtrzymywane pod pachami chce chodzić. -Doskonali formy ruchów lokomocyjno- chwytnych. Reakcje sensoryczno- motoryczne: -Cofa rączkę od gorących przedmiotów. -Przyciąga zabawkę za sznurek, kijek, odpycha ją. -Otwiera i zamyka szafki, szuflady. -Bada wszystkie przedmioty.	„Psychologiczne portrety człowieka” red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 34-36
26	11 miesiąc życia	-Obracanie tułowia w pozycji siedzącej, swobodne manipulowanie przedmiotami -Dość pewne stanie -Stawianie kroków -Bazgranie kredką po papierze Motoryka: -Próbuje robić przysiady z pomocą dorosłego. -Chodzi podtrzymywane za rączki lub pchając coś przed sobą. -Na siedząco kręci się wokół własnej osi. -Stoi samodzielnie, bez trzymania. Reakcje sensoryczno- motoryczne: -Stojąc, schyla się po zabawki, trzymając się jedną ręką. -Poznaje przedmioty poprzez manipulację. -Zaczyna różnicować czynności w zależności od rodzaju zabawki.	„Psychologiczne portrety człowieka” red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 36-37
27	12 miesiąc życia wiek poniemowlęcy	-Precyzja ruchów (umieszczanie przedmiotów na sobie, wkładanie jednego do drugiego, początki posługiwania się łyżką). -Siadanie, kładzenie się i wstawanie. -Stawianie pierwszych samodzielnych kroków. POZIOM DRUGI (od 12 do 24 miesiąca życia) Rozwój mowy Rozwój stabilności emocjonalnej Normalizacja poziomu aktywności, poprawa uwagi i koncentracji Rozwój percepcji własnego ciała Oburęczna integracja ( raczkowanie, przekładanie przedmiotów z ręki do ręki) Planowanie ruchu-duża motoryka -Rozwój ruchowy(integracja ruchów), samodzielne przemieszczanie się, czworaczkowanie, opanowywanie pozycji stojącej -Rozwój percepcji przestrzeni, zdolności określania odległości i rozmiarów przedmiotów -Stoi chwile bez oparcia. -Podnosi przedmioty przykucając lub schylając się, trzyma się przy tym jedną ręką poręczy. Motoryka: -Wysoka aktywność ruchowa. - Chodzi przy meblach lub pchając coś. - Wstaje samodzielnie, bez trzymania się. - Podejmuje próby samodzielnego chodzenia, bez trzymania. Reakcje sensoryczno- motoryczne: - Reaguje na muzykę poruszając się, klaszcząc, zaciskając i otwierając rączki, unosząc je do góry. - Używa zabawek zgodnie z przeznaczeniem, wkłada mniejsze do większych, naciska, ustawia wieżę. - Chętnie drze i gniecie papier.	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.61-62 „Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka”, red. B. Cytowska i B. Winczura, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2006 „Podstawowe zasady obserwacji i terapii zaburzeń integracji sensorycznej u małego dziecka”, M. Karga, str. 224-225 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz, str. 37
28	12-14 miesiąc	-Stoi samodzielnie stawia pierwsze kroki (rozwój układu kostnego i mięśniowego pozwala na przyjęcie pozycji pionowej)	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.99
29	15 miesiąc	-Wchodzi po schodach na czworakach. -Chodzi samodzielnie. -Pcha zabawki na kółkach. -Stoi samo dłuższą chwilę. -Wstaje bez trzymania się podpory. Motoryka: - wstaje po przewróceniu się; chód na szeroko rozstawionych nogach - popycha zabawki przed sobą, na spacerze chętnie pcha swój wózek, w którym coraz rzadziej chce siedzieć - schyla się bez trzymania po przedmioty -próbuje się wdrapywać na fotele, kanapy -pokonuje schody: krokiem dostawnym przy pomocy dorosłego lub samodzielnie na czworaka Reakcje sensoryczno- motoryczne: -zamyka oczy w reakcji na hałas -próbuje układać wieżę z klocków	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.99 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz str.40-41
30	18 miesiąc	-Ciągnie za sobą przedmioty na kółkach. -Wchodzi po schodach przy pomocy dorosłego. Motoryka: -Chód na sztywnych jeszcze nóżkach. -Zawołane- zwraca się całym ciałem. -Coraz sprawniej wspina się, wdrapuje na meble. -Po nierównym, niepewnym terenie ostrożnie się porusza, ale wzięte za rękę chętnie pokonuje dołki, kałuże, pagórki. -Balansuje ciałem przy huśtaniu się na koniu na biegunach. Reakcje sensoryczno- motoryczne: -Ciągnie zabawki na sznurku. -Przewozi zabawki, wkłada, wyjmuje, rzuca. -Lubi się bujać na koniu na biegunach. -Penetruje szafki, schowki, kieszenie, siatki z zakupami. -Chętnie bawi się kluczami- próbuje wyjąć lub włożyć do zamka. -Chętnie bawi się gałkami, pokrętłami, guziczkami, klawiszami. -Zna rozkład mieszkania. -Naśladuje czynności.	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.99 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz str.41-43
31	20-25 miesiąc	-Biega i skacze. -Wchodzi samodzielnie po schodach. -Stawiając obie stopy na każdym stopniu. -Dostraja swoje ruchy do wielkości, kształtu i oddalenia przedmiotu, ruchy dziecka nabierają precyzji i stają się dostosowane do funkcji przedmiotów, co nazywamy manipulacja specyficzną. Motoryka: -Rzuca piłkę, podaje przedmiot. -Zachęcone- kopie piłkę. -Czynności naśladowcze w zabawie. -Krystalizują się zabawy manipulacyjne- nawlekanie korali, nakładanie obręczy, wkładanie klocków do pojemnika. -Wkłada pudełka jedno w drugie, przelewa wodę, przysypuje piasek. -Układa wieżę, pociąg z klocków. Reakcje sensoryczno- motoryczne: -Pewnie chodzi i biega. -Wchodzi na schody, trzymając się poręczy, krokiem dostawnym. -Podejmuje całe zespoły czynności prowadzące do zamierzonego celu. -Chętnie bazgrze ołówkiem, kredką lub długopisem.	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str. 99-100 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz str.43-48
32	25-30 miesiąc	-Wchodzi po schodach bez trzymania się poręczy. -Stawia nogi na przemian na schodach. -Coraz większa sprawność manualna która przejawia się w zabawie klockami, z których malec najpierw buduje wieże, stawiając jeden klocek na drugim (przy czym kolejne wieże są coraz wyższe), później tworzy pociągi, zestawiając jeden klocek za drugim na płaszczyźnie, by przejść do konstruowania budowli trójwymiarowych: mostów, domów czy garaży. Motoryka: -sprawnie i pewnie chodzi, biega -chodzi po schodach stawiając nóżki naprzemiennie Reakcje sensoryczno- motoryczne: -konstruuje budowle z klocków, nazywa je	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str.99-100 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz str. 49
33	Od 36 miesiąca wiek przedszkolny	-Jeździ na trzykołowym rowerku. -Stoi na palcach. -Podejmuje pierwsze próby rysowania (bazgroty nieprzedstawiające z czasem pojawiają się okręgi i inne figury geometryczne), malowania, lepienia z plasteliny. -Rozpoczyna się mechanizm adaptacji opartej na imitacji zachowań rodziców. -Postęp koordynacji mięśni dużych. -Rozwój małej i dużej motoryki. -Zróżnicowana wrażliwość zmysłów, prowadzi do dominacji któregoś z nich. Szczególna wrażliwość któregoś zmysłu może spowodować to że dziecko będzie preferowało na przykład bodźce wzrokowe czy słuchowe w poznawaniu przedmiotów. POZIOM TRZECI (od 3 do 5 roku życia) Rozwój procesów integracji sensorycznej (rozwój potrzeby bycia aktywnym, uczenie się nowych aktywności. Intensywny rozwój percepcji wzrokowej i słuchowej (integracja wrażeń przedsionkowo - proprioceptyywnych). Rozwój koordynacji wzrokowo-słuchowej (łapanie piłki, rysowanie). Kontrola swojego zachowania, aktywności. Kontrola ruchu w zakresie małej i dużej motoryki. Motoryka: -Podnosi się zwinność, szybkość, harmonijność, płynność ruchów -Nie przewraca się. -Potrafi kręcić się wokół własnej osi, stanąć na jednej nodze, utrzymuje równowagę. -Potrafi zjeżdżać ze zjeżdżalni, zbiegać po pochylni, huśtać się na huśtawce. -Potrafi jeździć na trzykołowym rowerku, hulajnodze. -Monotonne czynności go nudzą. -Ustala się dominacja którejś strony ciała. -Wzrasta sprawność rąk, precyzja zabaw manipulacyjnych. -Bawi się piłką- rzuca, kopie, odbija od podłoża. Reakcje sensoryczno- motoryczne: -Wzrasta precyzja ruchów i koordynacja wzrokowo- ruchowa. -Rysuje, koloruje. -Chętnie lepi z plasteliny, bawi się piaskiem, wodą.	„Psychologiczne portrety człowieka” red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str. 99,100,186 „Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka” , red. B. Cytowska i B. Winczura, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2006,” „Podstawowe zasady obserwacji i terapii zaburzeń integracji sensorycznej u małego dziecka” M. Karga, str. 225 „Psychoruchowy rozwój dziecka. Diagnoza”, E. M. Minczakiewicz str. 51-55
34	6-7 rok życia, wiek szkolny	-Dziecko rośnie 5-8 cm i przybiera 3 kg rocznie -Dalszy postęp koordynacji mięśni dużych, co prowadzi do zwiększenia szybkości i siły poruszania się, dzięki czemu dziecko, na przykład coraz lepiej jeździ na rowerze czy coraz dalej skacze. -Znaczny postęp w zakresie małej motoryki, która umożliwia sprawne wykonywanie drobnych ruchów przy pisaniu czy grze na instrumencie, rysowaniu wycinaniu i tym podobnych. POZIOM CZWARTY (6 rok życia) Osiągnięcie gotowości do nauki szkolnej. Nabycie umiejętność: -Kontroli poziomu aktywności, koncentracji oraz czasu uwagi -Myślenia abstrakcyjnego i przyczynowo- skutkowego -Specjalizacji półkul mózgowych -Wizualizacji oraz poczucia własnej wartości	„Psychologiczne portrety człowieka”, red. A. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, str. 261 „Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka”, red. B. Cytowska i B. Winczura, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2006 „Podstawowe zasady obserwacji i terapii zaburzeń integracji sensorycznej u małego dziecka”, M. Karga, str. 22

2

---