„Prace i dnie” Hezjoda są króciutkim poematem dydaktycznym. Nawiasem mówiąc, to właśnie H. zapoczątkował ten gatunek. Oprócz ubierania opowieści w ładnie brzmiące słowa, za cel powziął sobie przekazanie współziomkom fragmentu swojej wiedzy. W tekście znajdziemy trzy rodzaje porad: rolnicze, religijne i etyczno-prawne. Te ostatnie związane są ściśle z powodem, dla którego Hezjod napisał swój utwór: przegrał bowiem proces o spadek, który prowadził ze swoim bratem Persesem. Doszły Hezjoda słuchy, że Perses zamierza wytoczyć mu drugi proces i odebrać resztkę praw i majątku, jaka mu jeszcze pozostała. „Prace i dnie” są więc próbą obudzenia w Persesie wyrzutów sumienia, oraz wskazania mu mądrości i przydatności brata, którego tak tłamsi.
Wśród porad odnoszących się do rolniczego kalendarza i uprawy roli, znajdują się w „Pracach” też praktyczne wskazówki mówiące nam jak odnosić się do bogów, oraz kilka moralizatorskich przemówień.
Na szczęście nie wszystko to nas obowiązuje. W przedziale który mieliśmy przeczytać, najważniejsze są trzy opowieści.
Opowieść pierwsza: mity
Hezjod streszcza mi o Prometeuszu (tytan, który wykradł ogień i dał go ludziom), a potem o Pandorze i samej puszcze Pandory (nazywa ją kadzią). Streszczenia tych mitów są łatwo dostępne w internecie, jeśli ktoś nie pamięta ich z podstawówki, gimnazjum, a potem i liceum. Skupmy się na odniesieniu mitów do utworu. Mają one przekonać Persesa, że Zeusa nie da się oszukać. Ojciec bogów nie po to ustanawiał prawa boskie, żeby dać się byle komu przechytrzyć. Oszusta w dłuższej perspektywie zawsze spotka zasłużona kara. Hezjod uważa, że Perses łamie wspomniane prawa dręcząc go procesami i próbując zabrać ziemię... Zależnie jak to interpretować, przestrzega go dobrodusznie lub po prostu straszy.
Opowieść druga: wieki
W drugiej opowiastce Hezjod porusza temat historii dziejów. Według niego, dzieli się ona na pięć części.
Najpierw był wiek złoty - powstało pierwsze pokolenie ludzi. Byli doskonali, tak jak wszystkie ich czynności. Nie znali zła i głodu, ziemia dawała im więcej plonów, niż potrzebowali. Nie znali też bólu, a umierali szczęśliwie. Tak było za czasów Kronosa, tytana który rządził światem przed tytanomachią, kiedy to Zeus zamknął go w podziemnym więzieniu i sam przejął władzę. Uczyniwszy to, uśmiercił całe pokolenie ludzi wieku złotego, a ich dusze zamienił w niematerialne „demony”, krzątające się po ziemi i pilnujące aby kolejne pokolenia respektowały prawa boskie.
Potem nastał wiek srebrny. Ci ludzie, stworzeni już przez bogów, nie tytanów, stracili część swoich nomen omen nadludzkich umiejętności. A mimo to zachowywali się tak wyniośle, jak mogliby ich poprzednicy. Wypełniła ich pycha, nie składali ofiar bogom, ani w żaden sposób nie oddawali im czci. Zeus unicestwił więc niewdzięczników, nie pozostawiając po nich śladu. W podziemnym królestwie zaś przyjęto ich miło. (warto zwrócić uwagę na kolejny kontrast pomiędzy światem żywych i umarłych, tym razem: etyczny)
Następny był wiek spiżowy. Tym razem do stworzenia ludzi wybrano konkretny materiał: jesion. Zeus przekształcił go w kolejne, jeszcze bardziej przyziemne pokolenie. Co dziwne, używali jedynie spiżu. Wykuwali z niego zbroje i budowali domy. Zero jesionu, tylko spiż. Byli więksi i silniejsi, niż ich poprzednicy. Nienawykli do roli, idealni do walki. Prowadzili więc nieustające wojny - krwawe i niehonorowe. Wyrżnęli się wzajemnie, co do jednego. Ci, którzy zapomnieli o honorze, nawet w Hadesie nie mogli liczyć na pamięć.
Kolejną próbę podjął Zeus po dokładniejszym przemyśleniu sprawy. Pokolenie to ludzie nazywali potem pokoleniem herosów. Na pierwszym miejscu postawiono im w umysłach honor i szanowanie praw boskich. Otrzymali też szereg mocy w darach, co czyniło ich półbogami. Mieli jednak tendencję do bohaterskiego umierania w walce. Część padła pod Tebami, część pod Troją. Zeus zmartwił się śmiertelnością swoich ulubieńców. Stworzył więc na końcu świata wyspę (chodzi prawdopodobnie o wyspy szczęśliwe), na którą przesiedlił bohaterów. Wyspę oczywiście idealną, najcudowniejsze miejsce do życia. Uwolnił nawet swojego ojca, Kronosa, aby objął tam rządy, pilnował jakości winogron oraz dziewiczości dziewic.
Ostatnie pokolenie to pokolenie żelazne. Nasze. Pozbawione przywilejów, wystawiane na cierpienia i próby. Między innymi takie, jak brak czci dla ojca, albo bycie niesprawiedliwym wobec brata.
Właśnie tak kończy opowieść Hezjod: wplata w opowieść motyw, w którym Wstyd i Sumienie „z ziemi odejdą na Olimp daleki”. Rezultat jest taki sam, jak w ich sytuacji w życiu. Persesowi w usprawiedliwiony mitologicznie sposób zarzucony zostaje brak wstydu i sumienia.
Opowieść trzecia: ptaki
Ta z kolei historyjka to bajka dla dzieci. Właściwie to nawet nie bajka, chyba że Hezjod posłużył się jej skróconą wersją w formie wiersza. Tak czy inaczej, opowiada nam o jastrzębiu i słowiku. Pewnego dnia jastrząb spotkał słowika. Złapał go w szpony i uniósł wysoko. Słowik wyrywał się i błagał o litość, a jego oprawca śmiał się tylko z jego wysiłków. Na koniec przemówił do niego moralistycznym tonem:
„Głupi jest ten, kto z silniejszym rozgrywki prowadzić się waży,
Sprawy nie wygra a nadto na wstyd i na ból się narazi”
I do tego sprowadza się sens opowiadania bajki. Hezjod wyjaśnia, dlaczego dalszy jego udział w procesach jest bez sensu. Skoro Perses wygrał pierwszy i dzięki temu przejął to co wartościowe ze spadku po ojcu, to stać go na rozpoczynanie kolejnych i przekupywanie sędziów. Hezjod nawet nie ma jak się bronić, więc przed totalnym ograbieniem może go uratować tylko sumienie Persesa.
To właściwie tyle, jeśli chodzi o „Prace i dnie”. Dalej popiera swoje stanowsiko logicznymi wywodami, a potem robi się już rolniczo. Nie powinno być to specjalnie ważne, w końcu nie jesteśmy na UR ;) Powodzenia na kolokwium!