Po wakacjach rewolucja

Po wakacjach rewolucja?

^{Adam Leszczyński Gazeta Wyborcza}09-07-2006, ostatnia aktualizacja 07-07-2006 18:55 ^{Dzięki protestom przeciw Romanowi Giertychowi w polityce dochodzi do głosu pokolenie, które dotąd było nieme. Uczniowie i studenci protestują, bo Giertych to symbol wszystkiego, co jest im obce - Polski nietolerancyjnej i zaściankowej, która nie daje im szans na normalne życie}

^{Kiedy rozmawiam z organizatorami demonstracji przeciw Romanowi Giertychowi, czuję się stary. Skończone 30 lat robi ze mnie w ich oczach piernika.

- Pokolenie trzydziestolatków załapało się na przemiany - tłumaczy mi Andrzej Pałys, student historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, jeden z głównych organizatorów pierwszej demonstracji studenckiej przeciw Giertychowi. - Wasza niechęć do polityki wynikała z optymizmu. Wy jeszcze wierzyliście, że możecie nie interesować się polityką.

Zacząłem studia w połowie lat 90. i nie przypominam sobie optymizmu, o którym mówi Pałys. Raczej marazm. Polityką na uniwersytecie zajmowali się wówczas wyłącznie młodzieżowi działacze partyjni aspirujący do roli aparatczyków III RP. Zapamiętałem ich - bladych, opuchniętych facecików w wymiętych garniturach. Zajmowali się rozgrywkami we własnym gronie. Ja, daleki od polityki, nie obchodziłem ich ani też oni mnie nie obchodzili. Dziś niektórych widuję w telewizji.

- Te czasy się skończyły - mówi Pałys. - Myśleliście, że nie macie na nic wpływu, a polityka to świrowisko, ale Polska jest na drodze do Europy i wszystko się jakoś ułoży. To złudzenie legło w gruzach po październikowych wyborach. W debacie, którą zorganizowaliśmy na uniwersytecie po pierwszej demonstracji, prof. Wiktor Osiatyński powiedział: "Ktoś podpieprzył nam państwo". Ktoś ci może coś podpieprzyć tylko w dwóch wypadkach - albo wtedy, kiedy cię napadnie, albo kiedy nie uważasz. Wyście nie uważali.

Wyczuwam w tym dyskretny wyrzut: ja i moi rówieśnicy pokpiliśmy sprawę. A teraz młodsi - Inicjatywa Uczniowska czy Lumpenstudenci - muszą Polskę odzyskać.}^{Francja 1968, Polska 2006}^{Bunt jest nieprzewidywalny. Socjologowie i historycy mogą co najwyżej stwierdzić, że powstały sprzyjające warunki do wystąpień. Ale to jeszcze nie znaczy, że cokolwiek się wydarzy.

Jeszcze trudniej przewidzieć bunt młodzieży, bo luka pokoleniowa utrudnia starszym (a to oni zwykle zajmują się takimi analizami) wyczucie nastrojów wśród młodych. Latem 1968 r. we Francji nikt nie przewidywał rewolty studenckiej. Na krótko przed eksplozją "Le Monde" opublikował komentarz redakcyjny "Francja się nudzi". Komentarz pokazywał, jak bardzo dziennikarze nie dostrzegali, co się święci. A skoro oni nie wiedzieli, to kto miał wiedzieć? Charles de Gaulle, który miał wtedy 78 lat? Kiedy usłyszał, że na uniwersytecie Nanterre wybuchły rozruchy, bo studenci zażądali prawa do "nieograniczonych odwiedzin" - czyli nocowania - w żeńskich akademikach, miał zapytać: "A nie mogliby się spotykać w kawiarniach?". Francja miała za sobą kilkanaście lat rekordowego wzrostu gospodarczego. Nigdy wcześniej tak wielu młodych Francuzów nie studiowało. Czemu mieli się buntować? Żyli przecież w bez porównania lepszych warunkach niż ich rodzice. Stary generał podejrzewał o sprowokowanie rozruchów na przemian CIA i Mossad.

Nie widział, że ci wykształceni młodzi ludzie nie mieli szans na pracę, która odpowiadałaby ich aspiracjom. W 1946 r. we Francji studiowało 123 tys. osób, w 1961 r. - 200 tys., a w 1968 r. - 514 tys. W Polsce po 1989 r. liczba studentów również zwiększyła się czterokrotnie - w jeszcze krótszym czasie. We wrześniu 1998 r. GUS zarejestrował zaledwie 6,8 tys. bezrobotnych absolwentów szkół wyższych - drobny ułamek ich ogólnej liczby. W 2003 r. już prawie co trzeci absolwent wyższej uczelni nie mógł znaleźć pracy. Od tego czasu sytuacja nieco się poprawiła - w 2005 r. bezrobocie wśród ludzi z dyplomami wynosiło 23 proc. Te liczby nie oddają jednak w pełni skali frustracji. Nie można z nich wyczytać, ile osób wyjechało za granicę, a ile podjęło pracę znacznie poniżej swoich oczekiwań, za kilkaset złotych miesięcznie i bez żadnych perspektyw.

Tysiące młodych ludzi, których aspiracje rozmijają się z tym, czego mogliby racjonalnie oczekiwać od przyszłości - to potężna bomba społeczna. Na tym wszakże kończy się proste podobieństwo Francji z 1968 r. i Polski z 2006 r. Masowa frustracja to warunek buntu. By jednak doszło do wybuchu, potrzeba bardzo wielu składników - wizji zmiany społecznej, choćby utopijnej, którą da się przekuć w program; organizacji i kandydatów na przywódców; wreszcie detonatora, który sprowokuje eksplozję.}^{Koniec z prywatnością}^{Dr Maciej Gdula, socjolog z Uniwersytetu Warszawskiego związany z "Krytyką Polityczną", uważa, że w czasie protestów przeciw Giertychowi została przekroczona bardzo ważna bariera psychologiczna.

- Zobaczyli, że mają głos i że ich protest działa, jeżeli wystąpią wspólnie. Przełamali też barierę śmieszności - to już nie obciach pójść krzyczeć na demonstrację. Wśród moich studentów poparcie dla protestu było bardzo wyraźne.

Kiedy przeglądam roczniki pism studenckich - od "Gazety Studenckiej" i "Eurostudenta", po "Cogito" i "Dlaczego" - płynie z nich wyraźne przesłanie: zrealizować się możesz przede wszystkim w życiu prywatnym, a nie społecznym. Możesz robić wszystko - wyjechać do Afryki, wspinać się na skałki, założyć własną firmę. Wszystkie te - jak powiedziałby socjolog - strategie życiowe są jednak prywatne i w gruncie rzeczy konformistyczne. Świadczy o tym już sam język: dziennikarze piszą bez przerwy o "dopasowaniu do rynku pracy" i "planowaniu ścieżek kariery" - tak jakby był to ustawiony przez Boga tor przeszkód, które można tylko wyminąć. Nikomu nie przychodzi do głowy, że tę rzeczywistość można próbować jakoś zmienić.

Gdula: - Można robić karierę w korporacji. Można też mieć fatalną pracę za 1200 zł i spełniać się po godzinach, wspinając się na skałkach czy pisząc książkę. To życie w wiecznej tymczasowości - wszystkie ważne decyzje życiowe odkładam na później. Dlatego tak późno decyduję się na dzieci albo nie decyduję się wcale.

W zeszłym roku byłem jurorem w ogłoszonym przez "Krytykę Polityczną" konkursie na pamiętniki absolwentów "Z Mławy do Warszawy". Wszyscy autorzy pisali wyłącznie o życiu prywatnym. Mało komu przychodziło do głowy, że skoro oni - lepiej wykształceni i ciężej pracujący od rodziców i starszych braci - muszą wegetować za kilkaset złotych miesięcznie na garnuszku rodziny, to coś jest nie w porządku nie z nimi, ale z Polską, i że warto pomyśleć, jak ją zmienić. Jeśli sobie nie radzili, oskarżali przede wszystkim siebie. To druga strona zwrotu w stronę prywatności - skoro każdy sukces jest prywatny, a nie grupowy czy pokoleniowy, każda porażka także jest prywatna. Nikt, dosłownie nikt nie pisał o proteście.

Teraz ich młodsi bracia i siostry wyszli na ulicę. Kłopot w tym, że w rynek pracy coraz trudniej się "dobrze wpasować", coraz trudniej osiągnąć awans społeczny w ramach jego reguł. W maju, gdy zaczynały się protesty przeciw Giertychowi, firma doradztwa finansowego Expander oszacowała, że z kwoty, którą Polacy wpłacili w tym roku do funduszy inwestycyjnych (1,6 mld zł), co dziesiąta złotówka lokowana jest z myślą o studiach potomstwa.

Rodzice odkładają, bo na edukację potrzeba sporo pieniędzy. Pięcioletnie studia, np. w Wyższej Szkole Biznesu w Nowym Sączu, kosztują ok. 37 tys. zł. Do tego dochodzą zajęcia dodatkowe - co trzeci rodzic finansuje kursy językowe, zajęcia sportowe, korepetycje. Z badań CBOS wynika, że miesięcznie wydaje na ten cel 251 zł - o 15 proc. więcej niż rok wcześniej i najwięcej od 1997 r., kiedy ośrodek zaczął pytać rodziców o wydatki edukacyjne.

Rodzice z roku na rok inwestują coraz więcej pieniędzy, ich dzieci coraz więcej pracy, a poziom bezrobocia wśród absolwentów spadł tylko o kilka punktów. Mówiąc językiem ekonomii - stopa zwrotu z tych inwestycji jest coraz niższa. System się zatkał. Skoro coraz mniej się opłaca gra w ramach dotychczas obowiązujących reguł społecznych, bunt staje się wyborem nie tylko atrakcyjnym, ale też racjonalnym.}

^{- Bunt albo emigracja - mówi dr Gdula. - Nic tak bardzo nie wspiera Giertycha, jak Unia Europejska i otwarte granice. Komu się nie podoba, wyjeżdża. To najprostsze rozwiązanie dla każdego, kto ma otwartą głowę i nieco energii. Gdyby granice były zamknięte, Polska przypominałaby garnek z wrzątkiem, do którego ktoś siłą dociska pokrywkę.}^{To nie Disneyland}^{- Porównywanie tego, co dziś się dzieje na uniwersytetach, ze strajkami z lutego '81, które doprowadziły do powstania NZS, jest bez sensu - uważa Jędrzej Słodkowski, student socjologii na Uniwersytecie Łódzkim i redaktor naczelny kwartalnika "PKS - Pismo Każdego Studenta". - Studenci nie są dziś grupą elitarną, nieliczną, o wyraźnej kulturze i tożsamości. Wpadają na uczelnię pomiędzy jedną a drugą pracą i wyjściem do pubu. Nie ma też takich tradycji protestu jak we Francji.

Słodkowski narzeka na marazm, ale przyznaje, że coś się zmieniło. Na wiec 11 maja przeciw nominacji Giertycha przyszło 200-300 osób - bardzo dużo jak na Łódź w środku tygodnia. Więcej niż na Manifę albo Wiec Równości.

- Nie jesteśmy żadną siatką pedofilów sterowaną z Brukseli. Protest zorganizowało paru studentów. Żadna partia nie maczała w tym palców. Rozeszło się prywatnymi kanałami: "Robimy wiec". Na demonstrację przyszli ludzie, których zaangażowanie w politykę ograniczało się do oglądania wiadomości.

W maju na Uniwersytecie Łódzkim zawiązała się Inicjatywa Akademicka - w proteście przeciw zwiększeniu liczby studentów w grupach dydaktycznych (uczelnia jest w trudnej sytuacji finansowej). Inicjatywa zażądała, by rektor wytłumaczył się z podjętych decyzji. Rektor przyszedł na publiczne spotkanie i odpowiadał na pytania.

- Jeśli ludzie nie interesują się warunkami, w jakich studiują, to nikt nie zainteresuje się za nich - mówi Słodkowski. - Demokracja to nie Disneyland. Jest mało atrakcyjna, ale trzeba o nią dbać.

O tym, że demokracja to nie Disneyland, przekonali się już na własnej skórze licealiści i gimnazjaliści z Inicjatywy Uczniowskiej. Jej nielegalną manifestację pod MEN rozpędziła policja. Parę dni później ministerstwo publicznie oskarżyło ją o popełnienie przestępstwa. Zdaniem wiceministra Mirosława Orzechowskiego na stronach internetowych Inicjatywy "znalazły się materiały instruujące, jak popełnić przestępstwo i uniknąć odpowiedzialności" (chodziło o anarchistyczne biuletyny pouczające np., jak wybijać szyby i skonstruować bombę z farbą).

Umawiam się na spotkanie z przedstawicielem Inicjatywy Uczniowskiej. Spodziewam się jednej osoby - przychodzą trzy. Na każdym kroku podkreślają demokrację grupową - każda decyzja podejmowana jest w głosowaniu.

- Nie jesteśmy żadną lewacką bojówką - mówi Tomek Wyszogrodzki. - Protestujemy, bo Giertych jest złym ministrem.

Paweł Lewandowski: - Nie chcemy, żeby nas uczył patriotyzmu.

Basia Hładki: - Chcemy mieć wpływ na to, co się dzieje w szkole. Dziś samorząd to fikcja. Nikt nie szanuje naszych praw.

Wyszogrodzki: - Jest przyzwolenie na wkuwanie i imprezy. Kiedy chcemy zabrać głos w innej sprawie, nagle okazuje się, że to nielegalne.

Lewandowski: - W mojej szkole wszyscy byli dumni, że protestujemy.

Wszyscy mówią o wolności, decydowaniu za siebie, zabraniu głosu w sprawach, które ich dotyczą. To jeszcze nie program, choć ostrze protestu jest wyraźnie skierowane przeciw rządzącej prawicy.}^{Wychowanie patriotyczne}^{- Po wyborach zmienił się język polityki i mediów - mówi Andrzej Pałys. - Stał się pełen agresji. Nie ma nic wspólnego z wizją kraju otwartego i liberalnego.

140 tys. osób - od nauczycieli po gimnazjalistów - podpisało się pod internetowym listem przeciw nominacji dla Giertycha. Dlaczego to właśnie osoba nowego ministra edukacji zmobilizowała tylu ludzi do protestu?

Pałys wzrusza ramionami: - Magia nazwiska. To człowiek symbol, symbol Polski nietolerancyjnej i zaściankowej. Po jego nominacji moje wkurzenie przekroczyło punkt krytyczny. Paradoksalnie, inny działacz z LPR mógłby zrobić więcej złego, bo nikt nie patrzyłby mu tak na ręce.

Czy protesty będą miały ciąg dalszy na jesieni? Sondaże pokazują, że Giertych należy do najbardziej nielubianych polityków polskich. Jego partia nieustannie balansuje na granicy progu wyborczego. Nie może szukać elektoratu na środku sceny politycznej. Żeby być politykiem bardziej atrakcyjnym dla skrajnie prawicowych wyborców od Kaczyńskich, Giertych musi co chwila występować z nowymi pomysłami - a to wychowanie patriotyczne zamiast WF, a to wyrzucenie "niemoralnego" podręcznika zalecanego przez Unię Europejską. Każda taka propozycja to szansa na wzrost poparcia dla LPR. Ale też każda naraża ministra na nowe protesty uczniów i studentów.}

^{Gdyby jednak Giertych nie przedstawiał nowych pomysłów, skazałby się na polityczną marginalizację. Jest więc przyparty do ściany.

- Sytuacja jest wygodna także dla PiS - mówi dr Gdula. - W porównaniu z Giertychem, który skupia negatywne emocje, zwolennicy Jarosława Kaczyńskiego wyglądają niemal na partię środka. Gdy protesty staną się dla nich politycznie obciążające, mogą wyrzucić Giertycha i wchłonąć LPR. Na razie mogą spokojnie się przyglądać.

W dodatku Ministerstwo Edukacji zachowuje się tak, jakby celowo podsycało protesty. Nie chce rozmawiać. Obraża protestujących, uznając ich za lewackie bojówki. Grozi prokuraturą. To groźba zbyt słaba, żeby odstraszała, ale wystarczająca, żeby podnosić temperaturę.

Anna Dzierzgowska, nauczycielka z Gimnazjum Społecznego nr 20 w Warszawie, poszła na protest uczniów pod MEN - ten, który rozpędziła policja - właściwie przypadkiem. Miała ostatnią lekcję, wielu jej uczniów wybierało się na demonstrację i czuła, że ktoś powinien z nimi pójść.

- Gdy policjanci wezwali do rozejścia się, uczniowie przychodzili do mnie i pytali: "Może jednak powinniśmy dać się aresztować?". Każdy polski inteligent jest wychowywany na legendach związanych z oporem społecznym. Nic dziwnego, że każde pokolenie chce mieć swoją rewolucję.

- Planujemy nowe akcje po wakacjach - zapowiada Inicjatywa Uczniowska.

- Strajk na uniwersytetach? To możliwe, jeżeli wydarzy się coś, co go sprowokuje - mówi Pałys. Przedstawiciele rożnych grup młodzieżowych spotykają się regularnie i zastanawiają nad planem działań na jesień. Myślą m.in. o strajku na warszawskim uniwersytecie.

- Jeżeli postulaty będą dotyczyć tylko usunięcia Giertycha, protest nie będzie miał szerokiego zasięgu - mówi Gdula. - Jeśli będą dotyczyć zmian w całym systemie edukacji, to kto wie? Część moich studentów z pewnością chętnie przywitałaby strajk.

Nie o takich lekcjach tradycji i wychowania patriotycznego myślał zapewne Roman Giertych, obejmując swój urząd. Po wakacjach może go czekać niezapowiedziany sprawdzian.}

^{Demonstracja przeciw ministrowi Romanowi Giertychowi, Warszawa, 13 maja 2006
Fot.}^{Fot: Kuba Atys / AG}

^{Adam Leszczyński Gazeta Wyborcza}

^{Tekst pochodzi z portalu Gazeta.pl -}www.gazeta.pl^{© Agora SA}