Historia obozów koncentracyjnych
Syberia wrosła w pamięć wielu narodów jako synonim zesłania, tułaczki i śmierci. Karę zsyłki na Sybir zaczęto praktykować od XVI wieku; podlegali jej szczególnie groźni przestępcy polityczni i kryminalni, a także jeńcy wojenni. Od końca XVIII wieku zsyłano również Polaków uwikłanych w działalność patriotyczną, uczestników powstań.
Przymusowe przesiedlenie nie jest wynalazkiem Rosjan; podobne metody stosowali Hiszpanie, Portugalczycy, Duńczycy czy Anglicy.
Pierwszy obóz koncentracyjny zorganizował na Kubie w 1896 roku hiszpański generał Valeriano Weyler y Nicolau.
Twórcami sowieckich obozów byli Lenin, Dzierżyński i Trocki. Od 1918 roku zsyłano tam wrogów rewolucji, co miało być gwarancją czystości przyszłego państwa sowieckiego. Pierwszy łagier powstał w 1923 roku na Wyspach Sołowieckich na Morzu Białym.
Z upływem czasu wzrastała liczba ośrodków i zmieniły się zasady, według których dokonywano zesłania. „Wrogiem klasowym” mógł być okrzyknięty każdy człowiek.
Archipelag Gułag zasiliła fala skazanych podczas tzw. wielkiej czystki w latach
1937-1939. Po 17 września 1939 roku, wykorzystując postanowienia paktu Ribbentrop -Mołotow, władze sowieckie dokonały deportacji około 1 mln 700 tys. Polaków. Prawdziwym motywem ich postępowania było usiłowanie eksterminowania inteligencji polskiej.
Koncepcję obozów koncentracyjnych podchwycili hitlerowcy i w latach 1933-1934 stworzyli sieć placówek tego typu. W swojej ideologii kierowali się mitem rasy, podobnie jak Rosjanie mitem klasy.
Podstawową rolę odgrywały niemieckie obozy koncentracyjne powstałe
w latach 1933-1939 w:
Dachau,
Sachsenhausen,
Buchenwaldzie,
Ravensbruck;
po 1939 roku w:
Oświęcimu - Brzezince,
na Majdanku,
Treblince,
Sobiborze.
Obóz koncentracyjny w Oświęcimiu został założony w 1940 roku dla polskich więźniów politycznych - głównie członków ruchu oporu, przedstawicieli inteligencji i warstw przywódczych narodu. Od 1941 roku hitlerowcy kierowali do niego więźniów z wszystkich krajów podbitych przez III Rzeszę. Wraz ze wzrostem liczby więźniów obóz rozbudowywano i wkrótce stał się on ogromną fabryką śmierci, składającą się z trzech części:
Auschwitz I
obóz macierzysty założony na terenie i budynkach przedwojennych koszar
w Oświęcimiu;
Auschwitz II-Birkenau
obóz zbudowany przez SS w 1941 roku, w odległej o 3 km wsi Brzezince;
Auschwitz III-Monowitz
obóz założony w 1942 roku w pobliżu niemieckich zakładów
IG Farbenindustrie, wybudowany w Dworach pod Oświęcimiem.
Ponadto w latach 1941-1944 utworzono ponad 40 podobozów, głównie przy różnego rodzaju niemieckich zakładach przemysłowych, korzystających z niewolniczej pracy więźniów.
Auschwitz pełnił dwie funkcje. Był największym hitlerowskim obozem koncentracyjnym, w którym więźniowie ginęli wskutek wyniszczającej pracy, głodu, nieludzkiego systemu kar i tortur, nieustannego bicia, okrutnych eksperymentów oraz pojedynczych i zbiorowych egzekucji. Od 1942 roku stał się ośrodkiem masowej zagłady europejskich Żydów, z których większość poniosła śmierć w komorach gazowych natychmiast po przybyciu do obozu.
Ciała zamordowanych w Oświęcimiu palono w krematoriach i w dołach spaleniskowych.
W odległości około trzech kilometrów od obozu macierzystego znajduje się Auschwitz II-Birkenau. Jego obszar - 175 ha - zabudowany był ponad trzystoma barakami; ich większość została rozebrana lub spalona - zachowało się w całości jedynie czterdzieści pięć baraków murowanych i dwadzieścia dwa drewniane.
Obóz w Brzezince podzielony był na kilka części i odcinków, które stanowiły odrębne obozy.
Zgodnie z ustawą Sejmu PRL z 1947 roku tereny byłego obozu są pomnikiem męczeństwa narodów, miejscem wiecznej pamięci i ostrzeżeniem przed rasizmem, faszyzmem i wojną. Jednocześnie Oświęcim jest największym cmentarzem w historii ludzkości, gdzie hołd składają pomordowanym miliony odwiedzających z całego świata.
Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka został wpisany na Listę Dziedzictwa Światowego przez UNESCO w 1979 roku.
Dla uczczenia pomordowanych wzniesiono w 1967 roku w Brzezince Międzynarodowy Pomnik Ofiar Faszyzmu.